Thuis komt
de klap...
DAHLIA'S VOOR KLEUR IN TUIN EN VAAS
v
Vrouwen helpen elkaar na borstamputatie
Gemeente Dordrecht
kan geen kwaad meer
doen bij feministen
7
„Kunstmatig zonnen
niet dagelijks"
A/a inrichten' van nieuw vrouwenhuis
MAANDAG 3 MAART 1980
Wil Zeven-Warmink - In het algemeen blijkt dat de artsen bang zijn dat we ons op hun terrein zullen begeven -
AMSTERDAM „Veel vrouwen
voelen zich angstig en in de
steek gelaten na een borst
amputatie. In het zieken
huis is er nog alle zorg en
aandacht, maar thuis komt
de klap. Dat heeft ook te ma
ken met het taboe rond kan
ker. Er zijn mensen die doen
of het een besmettelijke
ziekte is. Ze mijden je. Ande
ren durven je nauwelijks aan
te spreken".
Relaas van een vrouw bij wie
een borst is afgezet om uit
zaaiingen van kanker te voor
komen. Ze deelt haar lot met
duizenden Nederlandse
vrouwen. Sinds anderhalf
jaar probeert ze lotgenoten te
helpen met gesprekken; uit
gangspunt is dat mensen die
hetzelfde hebben ondergaan,
elkaar tot steun kunnen
zijn.
„Ik weet precies wat zo'n vrouw
moet doormaken, omdat ik
het zelf ook heb meegemaakt.
Daarom hoef ik niet naar de
goede woorden te zoeken.
Zo'n vrouw weet waar ik het
over heb als ik zeg: „Het is net
of een olifant op je staat". Er
groeit een sfeer van weder
zijds vertrouwen. Soms laat
ik al in het begin van een ge
sprek mijn borstprothese
zien. Dan weten ze dat je het
ook hebt meegemaakt".
De vrouw,'die zelf zes jaar gele
den werd geopereerd, is actief
in een after care-groep (na
zorg) voor borstkankerpa-
tiëntes in Amsterdam. De
groep is aangesloten bij het
landelijk contactorgaan van
deze begeleidingsgroepen.
Op landelijk niveau wordt
kennis uitgewisseld; er wordt
gewerkt aan een folder over
protheses; contact gelegd met
ziekenfondsen en verzeke
ringsmaatschappijen enz.
Voorzichtig
„We zijn heel voorzichtig be
gonnen", vertelt mevr. Wil
Zeven-Warmink, een van de
initiatiefneemsters. „We von
den het onderwerp te belang
rijk om meteen aan de weg te
gaan timmeren. Je krijgt dan
mensen op je af die hulp no
dig hebben, maar je hebt niks
te bieden. Als mensen steun
vragen en je kunt ze die niet
geven, vind ik dat je ver
schrikkelijk slecht bezig
bent. Daarom proberen we
meer de nadruk te leggen op
kwaliteit dan op kwanti
teit".
De Amsterdamse begelei
dingsgroep werd op poten ge
zet door mevr. Zeven in sa
menwerking met mevr. Tilly
Kroese-Braakman. Wil Zeven
en Tilly Kroese zijn zelf geen
ex-patiêntes. Ze werken on
der andere samen met twee
vrouwen die wel aan borst
kanker hebben geleden en
van wie er een eerder aan het
woord kwam. De begelei
dingsgroep werkt via de tele
foonnummers van de dames
Zeven en Kroese om op die
manier minder gewenste
reacties weg te houden bij de
ex-patiëntes. Wil Zeven is ook
actief als vice-voorzitster van
het landelijk contactor
gaan.
In andere plaatsen worden wel
gespreksgroepen gevormd
van vrouwen die borstampu
tatie hebben ondergaan, zo
vertellen de vrouwen, maar
zij hebben niet voor dié aan
pak gekozen.
Een van de problemen voor de
begeleidingsgroepen is de
samenwerking met de medi
sche wereld. „In het alge
meen blijkt dat artsen bang
zijn dat we ons op hun terrein
zullen begeven", zegt Wil Ze
ven, „maar we waken ervoor
dat dit niet gebeurt. Als men
sen medische problemen
hebben, zeggen we dat ze naar
hun huisarts of behandelend
chirurg moeten gaan".
De ex-patiënte vertelt: „Je fun
geert als praatpaal. Alleen dat
al werkt bevrijdend. Het is lo
gisch dat vrouwen een enorm
angstige periode doormaken.
Dat je bang bent voor terug
keer van de ziekte... Een
wijkverpleegkundige of
huisarts kan ook iets doen aan
begeleiding, maar vaak ont
breekt de tijd. Bovendien
hebben die het niet zelf mee
gemaakt. Veel vrouwen zeg
gen: Geef me iemand die het
zelf heeft ervaren".
Tijdens het gesprek blijkt dat
veel mensen bedroevend
dom reageren op vrouwen
met borstkanker. Er komen
reacties voor in de sfeer van
„Als je onder lijn 1 een was
gekomen, was het erger ge
weest. Of: Wat zeur je nou? Je
hebt er toch nóg een.
Tilly Kroese vertelt dat ex-pa
tiëntes die het vrijwilligers
werk doen, de operatie langer
dan drie jaar geleden onder
gaan moeten hebben. „Het is
belangrijk dat ze zelf de ziekte
en alle gevolgen hebben ver
werkt. Als dat niet is gebeurd,
kun je anderen ook niet hel
pen. Het wonderlijke is, dat
vrouwen die het wel hebben
verwerkt, soms het gevoel
hebben alsof ze er rijker uit
vandaan komen. Ze weten
wat het leven waard is en hoe
belangrijk het is om elke dag
te genieten".
Behalve met hulp in gesprek
ken probeert de begelei
dingsgroep ook op het prakti
sche vlak wat te doen. Zo zijn
er folders met titels als „Op
weg naar herstel", of „Draai
de mode niet de rug toe".
Protheses
„Een heel belangrijk probleem
voor veel vrouwen is de pro
these", vertelt de ex-patiënte.
„Er zijn ziekenhuizen waar
één persoon een monopolie
positie heeft bij het aanmeten
van protheses. Dat kan tot
moeilijkheden leiden. Helaas
is de tijd nog niet voorbij dat
vrouwen naar huis worden
gestuurd met een prop in hun
beha. De ervaring is dat een
goede prothese erg kan bij
dragen tot herstel. Veel
vrouwen hebben het gevoel
dat ze zijn verminkt en dur
ven daardoor geen sociale
contacten aan te gaan".
De groep is te bereiken via
mevr. Zeven (tel. 020-166828)
of via mevr. Kroese (tel.
020-224189).
HENK DIK
Mignon-dahlia's, eveneens
laagblijvende, enkelbloemige
dahlia's. Als u de uitgebloeide
bloemen steeds verwijdert
bloeien ze door tot de eerste
nachtvorst.
Planten
Omstreeks half april kunt u de
knollen in potten met een meng
sel van zand en turfmolm oppot
ten en op een vorstvrije plaats la
ten uitlopen. Dit heeft het voor
deel dat u goed kunt zien wat de
bovenkant van de knollen is en
dat de planten wat eerder in bloei
staan. Eind mei kunnen de plan-
tén buiten uitgeplant worden in
goed losgemaakte grond waar
wat compost of goed verteerde
stalmest doorheen gewerkt is.
Verse mest wordt door dahlia's
beslist niet verdragen! Dahlia's
willen wel graag een zonnig
plaatsje. Voorts doet u er ver
standig aan meteen een stokje of
rijshout te plaatsen bij de hoger
groeiende planten. Zodra dat
noodzakeljk wordt kunt u de
planten tegen zo'n stammetje
opbinden. Enkele weken na het
planten moet de top uit de plant
geknepen worden om de plant
wat meer zijscheuten te laten
Snijbloem
De dahlia is ook een mooie
snijbloem, die u het best in de
ochtend kunt snijden als de
bloem helemaal open is. Als u
anjer-chrysal in het water oplost.
.v>j
V
•;fe
De sterkste padvindersclub zou er
aan te gronde zijn gegaan De
verzuchting welt spontaan op, als
leden van de vrouwenvereniging
Brood en Rozen in Dordrecht te
rugkijken op hun ruim vier jaar
durende strijd die voorafging aan
de recente opening van hun
nieuwe gelijknamige vrouwen
huis. Op zichzelf is de oprichting
van een vrouwenhuis allang geen
opzienbarend nieuws meer; ver
spreid over Nederland zijn er een
kleine twintig van zulke ontmoe
tingscentra voor vrouwen in Ne
derland.
Desondanks beschouwen de
vrouwen van Brood en Rozen
hun nieuwe behuizing toch als
een uitzonderlijk voorbeeld on
der de Nederlandse vrouwenhui
zen. Niet alleen omdat ze in het
centrum van hun stad een groot
huis met vele mogelijkheden
hebben kunnen vinden, maar
ook (en vooral) omdat de ge
meente Dordrecht het opknap
pen en moderniseren van het
pand, en het geschikt maken voor
uiteenlopende vrouwenactivitei
ten, volledig voor haar rekening
heeft genomen. Dat is, in de nog
prille historie van de Nederland
se vrouwenhuizen, tot nu toe een
ongekende situatie.
kunt u de bloemen wel iets meer
in de knop plukken en dat scheelt
ook weer enige dagen in houd
baarheid. Normaal gaan knoppen
van dahlia's op water snel han
gen.
Overwinteren
Na de eerse nachtvorst in het na
jaar, kan het loof tot op 10 cm af
gesneden worden en graven we
de knollen voorzichtig op. Deze
kunnen dan op een vorstvrije
plaats bewaard worden in 'n
kistje met turfmolm of in een op
gehangen nylonkous. Controleer
wel regelmatig of de knollen niet
te droog worden en haal de rotte
knollen er tussen uit. Volgend
jaar kunt u dan dezelfde knollen
weer gebruiken.
Scheuren
Om uw dahlia-collectie op peil te
houden of zelfs uit te breiden
kunt u de oude knollen delen.
Daarvoor haalt u ze begin maart
uit de winterrustplaats en laat ze
in de warme kamer snel spruiten
vormen. Als de spruiten zo'n 5 cm
groot zijn kunt u met een scherp
mes de knol in stukken delen.
Zorg er wel voor dat op ieder stuk
knol minstens één spruit voor
komt, uit delen zonder spruit zal
nooit een plant groeien. Deze de
len pot u dan afzonderlijk op. Zet
ze op een koele vorstvrije plaats
totdat ze in mei naar buiten kun-
i v/>
f
De vrouwen van de werkgroep
huisvesting van de vereniging
spreken in dit verband dan ook
van een uitzonderlijke medewer
king: „We mogen gerust zeggen
dat de gemeente ons niet alleen
geholpen, maar zelfs verwend
heeft. Er is nergens op beknib
beld, we kregen alle mogelijke
inspraak bij verbouwing en in
richting. Wij vinden dat deze
aanpak een voorbeeld zou moe
ten zijn voor alle andere gemeen
ten in Nederland. Deze gang van
zeiken betekent bovendien een
stuk erkenning, als sociaal-cultu
reel werk, van deze vorm van
vrouwenwerk".
„Zwerfkatten"
Blijdschap en trots dus bij de
Dordtse feministen over wat ze
uiteindelijk op het gebied van
huisvesting hebben weten te be
reiken. De voorgeschiedenis is
allerminst probleemloos verlo
pen. Ook de vrouwen van de
Dordtse vrouwenbeweging zijn
(om een van hen te citeren) „als
zwerfkatten begonnen", zich be
helpend met één enkel zaaltje
voor alle activiteiten, en een be
narde ruimte onder de trap voor
de boekenvoorraad van hun fe
ministische boekhandel. Vrou
wen van de werkgroep huisves
ting weten smakelijk te vertellen
over hun georganiseerde fiets
tochten door de stad, op zoek
naar leegstaande panden die in
aanmerking kwamen om als
vrouwenhuis te worden inge
richt.
Van het begin afhad Brood en Ro
zen het oog op het nu betrokken
huis in de Gravenstraat, een groot
voormalig bedrijfspand met twee
verdiepingen. Omdat alle overleg
op zeker ogenblik dood liep,
draaide het (ruim anderhalfjaar
geleden, na drie jaar vergeefs
wachten op huisvesting) toch nog
uit op 'kraken en bezetten' van
het felbegeerde pand. Na een be
zetting van twee weken bleek
onderhandelen met de gemeente
opnieuw mogelijk. Resultaat: een
raadsvoorstel om het bedrijfs
pand om te bouwen tot een
vrouwenhuis, waarbij de vrou
wen van Brood en Rozen hun
wensen voor de nieuwe indeling
op tafel mochten leggen.
Het uiteindelijk resultaat is een
eenvoudig maar doeltreffend in
gericht ontmoetingscentrum
waar ruimte is voor een breed
scala aan activiteiten. Gelijk
vloers is een grote recreatiezaal
met bar en keukentje. In een af
zonderlijke ruimte is hier de win
kel te vinden van de feministi
sche boekhandel Brood en Ro
zen, die in de afgelopen jaren ook
buiten de eigen stad en regio een
zekere vermaardheid had als
'enige rijdende vrouwenboek
handel van Nederland': wegens
gebrek aan winkelruimte gingen
de vrouwen van de werkgroep
boekhandel op gezette tijden op
pad met een kampeerbusje vol
boeken, tijdschriften en brochu-
Door
Leens Macaré
In de nieuwe behuizing is nu ook
ruimte voor een speciale kinder
boekenafdeling. De eerste ver
dieping is verbouwd tot een grote
vergader- en cursusruimte. De
tweede verdieping is onderver
deeld in diverse werkruimten:
kantoorruimten stencilkamer,
een spreekkamertje, een donkere
kamer voor fotografische activi
teiten. De brandveiligheid werd
verzekerd via de bouw van een
speciaal brandtrappehuis, en bij
de toiletten is ook een douche
ruimte.
Subsidies
Behalve de vereniging Brood en
Rozen (die 'door, voor en met
vrouwen' aan het bewustwor
dingsproces bij vrouwen wil
werken) maken diverse vrou
wengroepen gebruik van het
nieuwe vrouwenhuis: VOS, VI-
DO, COC-vrouwen, Wij Vrouwen
Eisen, diverse praatgroepen en
(binnenkort) ook 'meidenpraat
groepen'. Binnen de vereniging
Brood en Rozen zijn allerlei
werkgroepen actief, zoals een
werkgroep hulpverlening en een
telefonische hulpdienst (de
vrouwentelefoon Vrouwen bel
len Vrouwen). Een van de toe
komstplannen is het organiseren
van exposities in het Vrouwen
huis van werk van vrouwelijke
kunstenaars.
Hoe werd, en wordt, dit alles gefi
nancierd? De huur van het vrou
wenhuis wordt gesubsidieerd als
sociaal-culturele voorziening,
daarnaast is er een activiteiten
subsidie in het kader van de
rijksbijdragenregeling.
Op de versgedrukte stickers van
het vrouwenhuis staat als rand
schrift de tekst 'Lang gewacht,
nooit gezwegen, flink gekraakt,
toch gekregen'. De vrouwen van
Brood en Rozen: „De gemeente
heelt, naar onze wensenvoor een
fors bedrag dit vrouwenhuis ge
bouwd. Maar zo hoort het ook ei
genlijk. We hopen dat het voor
veel andere gemeenten een voor
beeld zal zijn". Voor belangstel
lenden: het adres van Brood en
Rozen is Gravenstraat 22, Dor
drecht, telefoon 078-14 83 54.
<-f L
M
We kunnen in het geslacht
dahlia zoveel soorten,
vormen en kleuren onder
scheiden, dat er voor ie
dereen wel een dahlia te
vinden is. Houdt u niet van
die pompeuze grootbloe-
mige soorten, dan zult u
te koop zijn en beslist
zeker bij de kleine, enkel
of dubbelbloemige wel
een mooie kunnen vin
den.
Jammer genoeg lijkt het of de dah
lia de laatste jaren een wat ou
derwetse „boerenbloem" gevon
den wordt en we zien ze in mo
derne tuinen steeds minder. Ge
heel ten onrechte overigens, voor
iedere tuin is wel een geschikte
dahliasoort te vinden en boven
dien is de dahlia een prima
snijbloem. Omdat de bloemen op
water niet zo erg lang houdbaar
zijn, worden ze in verband met
transportproblemen niet zoveel
te koop aangeboden. Een reden
te meer dus om ze in eigen tuin te
zetten!
Soorten
Om u enig inzicht te geven in de
dahliasoorten volgt hier een on
derverdeling in hoofdgroepen,
die elk weer vele variëteiten om
vatten.
- Cactus en semi-cactus, hoog-
groeiende dahlia's met dubbele
bloemen, waarvan de blaadjes
geheel of gedeeltelijk omgekruld
zijn.
- Decoratieve, hoge, geheel dub
belbloemige soorten met ronde
bloemblaadjes.
- Pompom, bijna kogelronde
bloemen, hoogte van 100-125
- Halskraag, middelhoge dahlia,
waarvan de enkele bloemen een
contrasterende kraag rondom het
hart hebben.
- Anemoonbloemige, middelhoge
soort, waarvan de bloemen op die
van de anemoon lijken. Bloeien
erg lang omdat de bloemen geen
zaad zetten.
- Top-mix, tot circa 30 cm hoog
wordende, enkelbloemige minia
tuur-dahlia's. Heel geschikt als
snijbloem en voor beplanting van
perken en balkonbakken.
„Een enkel kuurtje onder een
solarium of op een zonnebank
zal een gezond mens heus
geen kwaad doen. Maar ga je
elke dag onder de kunstmati
ge zon, dan maak je een on
wijs en onmatig gebruik van
het zonlicht".
Dit zegt de Nederlandse derma
toloog drs. Van Weelden in
het jongste nummer van Wel
zijn, het vijf maal per jaar ver
schijnende voorlichtingsblad
van de vereniging van Ne
derlandse ziekenfondsen.
Van Weelden die verbonden
is aan de afdeling dermatolo
gie (huidziekten) van het
Academisch Ziekenhuis in
Utrecht, wordt beschouwd
als een expert op het gebied
van de invloed van het licht
(zowel zonlicht als het ultra-
violet van hoogtezonnen, so
laria en zonnebanken) op de
menselijke huid.
Volgens Van Weelden is naar de
zogenaamde zonnebank nog
te weinig onderzoek verricht
om al definitieve uitspraken
te kunnen doen over even-
de
sta-
teerd dat zonnebanken, hoe
wel ze bij langer gebruik een
mooie bruine huid geven,
geen 'gewenning' geven aan
de natuurlijke zon, en dus ook
geen bescherming tegen ver
brandingsgevaar tijdens de
vakantie.
De Utrechtse dermatoloog wijsl
er ook op dat wetenschappe
lijk nooit is vastgesteld, da
zonlicht 'echt gezond'
Weliswaar stimuleert
zonlicht de produktie vai
tamine D, maar dié komt vo
gens hem meestal al i
schoots in het dagelijks voec
sel voor. Hij waarschuwt voor
het feit dat de huid de straling
'optelt': de zomerzon bij de
zon van de wintersport. „Dat
hoeft nog geen overdosering
te geven, maar men moet wel
oppassen voor verbranding",
aldus Van Weelden die
concludeert dat de huid van
de mens goed tegen zonlicht
kan, zolang we die zon maar
'met mate' op het lichaam la
ten inwerken. Als solarium-
gebruikers vertellen dat ze
zich een stuk gezonder voe
len, heeft dat volgens hem
waarschijnlijk niet alleen te
maken met het bekende psy
chologische effect van 'er
goed uit zien', maar wellicht
ook met het uitrusten, onder
een solarium of op een zon
nebank.
Een blik op de voorjaarscollectie van Foxy Fashion: Van links naar
rechts: turquoisse nylon poncho met capuchon daaronder een grijze katoe
nen broek met elastiek in de taille.
Een gebreide tusquoise jurk met v-hals. daaronder een ruitbloesje en een
gele pCasticjaslila bloesje en gestreepte jersey rimpelrok; groen jOB
met rose poppetjes, cowboy-jeans c
naties die i
plastic jas. Allemaal combi-
i kleine honderd gulden de winkel uit gaan.
