Goudzwaard:'Oplossing door
vorming nationaal kabinet'
Ongeschreven regels bij een kabinetscrisis
De stewardess
kreeg lucht
van Nasivin
"ALTIJD DE KWAAIE PIER"
Wim Kok: "Het
kan me niet
zoveel schelen"
Reacties op aftreden Andriessen verdeeld
Van Agt
niet
naar VS
DONDERDAG 21 FEBRUARI 1980
BINNENLAND
PAGINA 7
De ongeschreven regels van ons staats
recht bepalen de gang van zaken bij
een ministerscrisis - wanneer één mi
nister opstapt - en bij een kabinetscri
sis, als het gaat om het aftreden van alle
ministers. Weliswaar staat in de
grondwet nog dat de Koning de minis
ters benoemt en hen naar welgevallen
ontslaat maar het ongeschreven staats
recht heeft aan dat artikel een heel an
dere inhoud gegeven dan uit de letter
lijke tekst blijkt. Bepalend is in ons
parlementaire stelsel dat ministers
moeten vertrekken als ze niet langer
het vertrouwen van de meerderheid
van de Tweede Kamer bezitten.
Daarbij kan het zowel gaan om een aan
varing van het kabinet met de Kamer
als om een conflict binnen de regering.
Leidt zo'n intern meningsverschil tot
het aftreden van een aanzienlijk deel
van de ministers dan is er geen meer
derheidsbasis meer in de Tweede Ka
mer. Dit was onder meer het geval met
het kabinet-Den Uyl in 1977. Zo'n in
tern conflict trad ook op bij het kabi-
net-Marijnen dat in april 1965 viel om
dat de ministers geen overeenstem
ming konden bereiken over het om
roepbeleid. Ook aan de val van het ka
binet-Biesheuvel lag een intern
conflict ten grondslag. Het bijzondere
hierbij was dat op 18 juli 1972 de DS'70-
ministers Drees en De Braauw hun
ontslag indienden en dat pas twee da
gen later de rest van de ministersploeg
hun portefeuilles ter beschikking stel
den.
Bijzonderheid
Dat een minister van financiën opstapt
en zo een crisis veroorzaakt is een grote
bijzonderheid in onze parlementaire
geschiedenis. De laatste keer dat dit
gebeurde was in 1923 toen minister De
Geer aftrad omdat hij vond dat de
voorgenomen uitbreiding van de vloot
strydig was met de voorgenomen be
zuinigingsplannen. Hij werd in het ka
binet Ruys de Beerenbrouck opge
volgd door Colijn die later als minister
president de Nederlandse politiek tot
1939 zou blijven beheersen. „De veilig
stelling van de gulden werd hier op
geofferd aan de veiligheid van het
land", constateert prof. Oud in zyn
standaardwerk over de Nederlandse
parlementaire geschiedenis Honderd
Jaren.
Het aftreden van één minister kan dus,
zoals uit dit voorbeeld blijkt, onder
vangen worden door het aantrekken
van een nieuwe bewindsman. Ook als
hethele kabinet zijn ontslag neemt zijn
er nog wel oplossingen te vinden die
nieuwe verkiezingen kunnen voorko
men. Zo bood het ministerie-De Quay
op 23 december 1960 zijn ontslag aan
de Koningin aan toen in de Tweede
Kamer een onaanvaardbare motie over
de woningbouw toch werd aangeno
men. Tien dagen later werd deze ont
slagaanvrage ingetrokken nadat prof.
mr. W. F. de Gaay Fortman erin ge
slaagd was de breuk te „lijmen".
Wisselen
Een andere mogelijkheid om nieuwe
verkiezingen te ontlopen is het wisse
len van coalitiepartner. Zo werd in
april 1965 het christelijk-liberale kabi-
net-Marijnen opgevolgd door het
christelijk-socialistische kabinet-Cals.
Verkiezingen kwamen daar niet aan te
pas. Staatsrechtsgeleerden zetten ech
ter grote vragen bij deze „politieke
partnerruil". De kernvraag hierbij is of
het wel democratisch is om op basis
van een uitspraak van de kiezers twee
qua politieke kleur verschillende ka
binetten te vormen.
Troonwisseling
De crisis binnen het kabinet-Van Agt zou
voor de troonswisseling v^n 30 april
mogelijk consequenties kunnen heb
ben. Dat hangt af van de vraag of er tot
kamerontbinding wordt overgegaan.
De parlementsleden moeten namelijk
de koningin inhuldigen. Dan moet er
echter wel een Sta ten-Gene raai zijn die
niet ontbonden is of moet er inmiddels
een nieuwe Kamer gekozen en beëdigd
zijn.
Dit laatste kan echter niet meer voor 30
april geschieden. Volgens de Grond
wet moet er binnen veertig dagen na
ondertekening van het ontbmdingsbe-
sluit een nieuwe Kamer gekozen wor
den. De tekst van dit artikel is echter
bedriegelijk. Uit de tekst van de Kies
wet en de memorie van toelichting
daarop blijkt dat het gaat om de kandi
daatstelling die binnen veertig dagen
na de ontbinding moet plaatsvinden.
Dat zou, als de Kamer bijvoorbeeld de
ze week wordt ontbonden, half april
zijn. De verkiezingen moeten dan vol
gens de Kieswet 43 dagen later plaats
vinden, dus eind mei of begin juni.
Mogelijk hebben de problemen die een
kamerontbinding opleveren voor de
inhuldiging van koningin Beatrix
meegespeeld bij de vraag of het
conflict in het kabinet tot een minis
terscrisis beperkt blijft of dat het gaat
uitgroeien tot een kabinetscrises. Ook
als de ploeg-Van Agt zijn ontslag zou
aanbieden, zijn er nog wel mogelijkhe
den om kamerontbinding te voorko
men, bijvoorbeeld doordat eerst een
informateur wordt benoemd die de
mogelijkheden voor een „Hjm 'poging
gaat onderzoeken. Dat zou ontbinding
kunnen voorkomen of deze over de da
tum van 80 april kunnan haentU
len.
Mr. Roel Schut
™TÖ1
DEN HAAG (GPD) - De politieke problemen van
nu zouden kunnen worden opgelost door de
vorming van een nationaal kabinet, waarin alle
grote partijen meedoen. Op die basis zou een
brede maatschappelijke steun voor het te voe
ren sociaal-economischfinanciële beleid ge
vonden kunnen worden.
Die gedachte werd gisteren gelan
ceerd door prof. Bob Goud
zwaard, opsteller van het CDA-
programma en vooraanstaand
AR-lid. Volgens Goudzwaard
kan het land zich nu geen kabi
netscrisis veroorloven, omdat de
oplossing daarvan veel tijd vergï,
terwijl de de problemen alleen
maar erger worden.
D^or de vorming van een nationaal
cabinet - een gedachte die de
Y VD tijdens dc kabinetsformatie
tan 1977 steeds heeft uitgedragen
-kunnen tussentijdse verkiezin
gen worden voorkomen, vindt
Goudzwaard. Hoewel hij per
soonlijk de voorkeur geeft aan
een kabinet van PvdA en CDA
acht hij dat in deze situatie een
tweede keuze.
Ook een CDA-PvdA-combinatie zit
imners met het probleem van de
vas,gelopen staatsfinanciën. In
het uitsluitend vervangen van
mirister Andriessen ziet hij niets.
„Mei moet niet denken dat wan-
neerwe maar twee miljard bezui-
nigei en er een andere minister
gevoiden kan worden die dat
De brief van
Van Agt aan de
Tweede Kamer
DEN HAAG (GPD) - Minister-pre
sident Vin Agt heeft de ontslag-
aanvragevan minister van finan
ciën Andriessen gistermiddag
om tien ninuten voor zes in een
brief aan ce Tweede Kamer mee
gedeeld. Deze brief had als in
houd:
„Zoals u weet heeft de minister
raad in de loop van maandag 18
februari j.l.een besluit genomen
over de sociaal-economisch- fi
nanciële problematiek 1980. In
de bekendmaking van dit feit is
de mededeling opgenomen dat
nader overleg zou moeten vol
gen met de voorzitters van de
Tweede-Kanerfracties van
CDA en WD, De reden daarvan
was dat niet alle ministers zich
in dit besluit konden schikken.
Om diezelfde reden droeg het
besluit voorshands een louter
intern karakter en kon het nog
geen externe werking krij
gen".
„Zojuist keeft de minister van fi
nanciën mij te kennen gegeven
ontslag uit zijn functie te vra
gen. Dc ministerraad is in
spoedzitting bijeengeroepen om
zich te beraden over de hierdoor
ontstane situatie".
doet, dat we dan uit de proble
men zijn"
Waardeloos
Mr. Jaap Burger, de mede-forma
teur van het kabinet Den Uyl uit
1973, noemde Goudzwaard's idee
gisteren "waardeloos". Maar ook
een CDA-PvdA-kabinet vindt hij
ongewenst, gezien de gang van
zaken tussen beide partijen in
1977. „Ik heb helemaal geen be
hoefte aan voortgezet regeren
door het CDA na wat ze gedaan
hebben. Ik zou nu liever het ant
woord van de kiezers willen heb
ben op datgene wat dit kabinet al
of niet gepresteerd heeft"
Volgens Burger heeft Andriessen
hoog spel gespeeld. „Ik heb de
heer Andriessen eerder meege
maakt en ik weet dat hij het wei
eens meer op een chaos aan heeft
laten komen, dat riskeert hij
blijkbaar weer" Hij acht het niet
denkbaar dat minister Andries
sen alleen opstapt en de rest van
het kabinet blijft.
PvdA-voorzitter Max van den Berg
zei het te veroordelen als men nu
net doet alsof er een ministerscri
sis is in plaats van een kabinets
crisis. Volgens hem is het aftre
den van Andriessen het bewijs
van het falen van het hele kabi
netsbeleid „Dit hele kabinet, of
het nu Albeda is of Andriessen,
zit op een foute lijn. Albeda iets
minder dan Andriessen, maar
beiden op een foute lijn. Ze zijn er
onderling.niet uitgekomen, zijn
onmachtig en de onrust in het
land neemt ook geweldig
toe".
Voor een samenwerking tussen
PvdA en CDA moeten de chris-
tendemocra ten volgens Van den
Berg eerst afstand nemen van dit
beleid. „Ik ga pas praten over
nieuwe coalities op het moment
dat ze de moed hebben om poli
tiek te zeggen: dit nemen we niet,
we laten het vallen"
Naar de mening van de PvdA-frak-
tie in de Tweede Kamer betekent
het vertrek van minister Frans
Andriessen het einde van het ka
binet Van Agt.
In een gisteravond uitgegeven ver
klaring zegt de fraktie dat de mi
nister van financiën in het kabi
net een sleutelpositie bekleedt en
hij de eerst verantwoordelijke is
voor het financieel-sconomisch
financieel-economisch "De
gebleken verdeeldheid en het
gebrek aan daadkracht tonen
aan, dat dit kabinet niet bij mach
te is aan de ernst van de sociaal-
economische situatie het hoofd te
bieden. Het gebrek aan maat
schappelijke draagvlak begint
zich thans te wreken", aldus de
verklaring.
ADVERTENTIE
DEN HAAG ANP) - Tussen de beraadslagingen op het Catshuis gistermiddag door roerden minister Wiegel
rechtsen minister-president Van Agt (links) ook nog een aanzienlijk aantal telefoontjes.
De socialistische fraktie noemt het
onverantwoord en ongeloof
waardig als het kabinet thans niet
in zijn geheel zou aftreden.
Niet gedacht
CDA-voorzitter Steenkamp had
niet gedacht en gehoopt dat An
driessen de stap tot aftreden zou
doen. Hij had tot het laatste mo
ment (gistermiddag) gehoopt dat
er nog een mogelijkheid zou zijn
om tot een overeenstemming te
komen. In theorie is het volgens
Steenkamp zo dat het kabinet
zonder Andriessen zou kunnen
blijven zitten en Andriessen door
iemand van het CDA wordt ver
vangen. Ook op deze mogelijk
heid wenste Steenkamp in zijn
eerste commentaar niet vooruit
te lopen. De eerste beslissing is
aan het kabinet, aldus Steen
kamp voor de NCRV-radio.
Het antwoord op de vraag of kabi
net zonder Andriessen door kan
gaan, ligt in de eerste plaats bij de
WD, aldus mr. L. J. Brinkhorst
van D'66, die de zieke Jan Ter
louw als fraktievoorzitter ver
vangt. "Deze partij heeft van de
daken geroepen dat vier miljard
bezuiniging het te aanvaarden
minimum was. De WD zou nu
consequent moeten zijn door
achter de minister van financiën
te gaan staan", aldus Brinkhorst.
Ernstig
"Met het vertrek van minister An
driessen (CDA) van financiën is
een zeer ernstige situatie ont
staan. Het in het kabinet voorge
stelde pakket sociaal-economi-
sche-financiële maatregelen is
wellicht voor de WD-ministers
in het kabinet draaglijk, maar
daarbij laten zij het oordeel van
de minister van financiën zwaar
wegen".
WD-fraktievoorzitter Rietkerk
heeft dat gisteravond na het be
kend worden van Andriesscn's
aftreden gezegd. Rietkerk vindt
de situatie zo ernstig omdat An
driessen "niet zo maar een tech
nische minister is" die opstapt,
maar een spil in het kabinet.
Andriessen heeft in menig opzicht
zich volgens WD» lijnen opge
steld. Wat de WD-ministcrs
gaan doen wilde Rietkerk niet
zeggen. Dat zal na het kabinets
beraad moeten blijken. Van een
tweespalt onder VVD-ministcrs
is Rietkerk niets gebleken. Vol
gens hem zitten zij op een lijn.
DEN HAAG (GPD) - FNV-
voorzitter Kok zei in een
reactie op het aftreden van
minister van financiën
Andriessen dat het hem
niet zoveel kon schelen of
het kabinet valt. „Voor mij
is de vraag hoe stelt dit of
een volgend kabinet zich
tegenover ons op. Of er
nou Van Agt, Terlouw of
Den Uyl zit. het gaat erom
wat men voor de werkne
mer doet".
Kok wilde zich dan ook niet bij
voorbaat achter een links ka
binet stellen. „Zo'n kabinet
krijgt van ons geen blanco
volmacht. Onze toetsing geldt
het beleid, niet de kleur van
een kabinet", aldus Kok.
De voorzitter van de christelijke
vakbond CNV Van der Meu-
len was blij omdat de lijn-Al-
bcda in het kabinet kennelijk
gezegevierd had. Hij achtte
dat gunstig voor de maat
schappelijke orde en rust.
Van Eijkelenburg, voorzitter
van de christelijke werkge
vers, vinclt het een slechte
zaak dat de minister van fi
nanciën er de brui aan heeft
gegeven. Hij toonde zich met
name bezorgd dat van de door
Andriessen gewenste vier
miljard bezuinigingen niets
terecht zou komen. De voor
zittervan het VNO, Van Veen,
wilde nog geen commentaar
geven.
Ook de voorzitter van de mid
denstanders, Perquin, vindt
het aftreden van Andriessen
een treurige zaak. Van der
Schalie van het middelbaar
en hoger personeel noemde
de overwinning van Albeda in
het kabinet „niet zo pret
tig".
VOOR AL UW
Visitekaartjes - Briefpapier
Rekeningen - Enveloppon -
Kwitanties - Stickers - Loten
enzovoorts
Tol. 071-134014
Ook na zes uur kunt u gerust
bellen Wi| staan altijd voor u klaar.
K. Schoonderwoerd, Leliestraat 4,
2313 BG Leiden
DEN HAAG (ANP) - Premier Van
Agt heeft zijn reis naar de Ver
enigde Staten, die hij volgende
week zou maken, afgezegd. De
premier wil geen risico's nemen,
aldus een woordvoerder vun de
rijksvoorlichtingsdienst, die
sprak vun een "onoverzienbare
politieke situatie".
Premier Van Agt zou van 25 tot 29
februari op uitnodiging van dc
Universiteit van South-Carolina
een bezoek aan de VS brengen,
De premier zou ook een gesprek
hebben met secretaris-generaal
Kurt Waldheim van de Verenigde
Naties.
Ook staats
secretaris
financiën
moet aftreden
ROTTERDAM (ANP) - Staatsse-
notaris mr. A, Nootoboom (CDA
CHU) van financiën zul zijn mi
nister moeten volgen als deze zijn
ontslag aankondigt. Dut is de
consequentie, die staatsrechte
lijk is vastgelegd.
Nootoboom wilde zieh gisteravond
overigens 'zeer terughoudend'
opstellen ten aanzien van dc si
tuatie waarin het kabinet thans
verkeert en het kabinetsberaad
van die uvond ufwuchten.
Andriessen bekommerde zich meer om zijn werk dan om zijn populariteit
ls die minister Andriessen nou echt
zo zuinig? Heeft hij er lol in om.
sinds hij over onze schatkist gaat.
van die sombere geluiden te laten
horen? Dat we terug moeten, en
dat er wel vier miljard gesnoeid
moet worden in de overheidsuit
gaven? Is hij een zwartkijker, of
zou hij zo dicht bij het vuur zitten
dat hij het beter weet dan al die
andere ministers?
Neusverkouden? Nasivin neusdruppels of spray helpen u snel. Uitsluitend
verkrijgbaarbij apotheker of drogist. Lees eerst de gebruiksvoorschriften.
NASIVIN EEN HELE OPLUCHTING MERCK
Het antwoord op die vragen moe
ten we misschien zoeken in wat
hij vorig jaar tegen de Haagse
Post zei in een interview: „Mijn
ambitie is niet om te sneuvelen,
maar om het goed te doen. Minis
ters van financiën... Ik heb ze nog
nooit als lijsttrekkers zien optre
den".
Met andere woorden: Andriessen,
toch al nooit een politicus die af
geladen zalen trok, maakt zich
weinig zorgen om persoonlijk
politiek prestige en des te meer
om de economie van het land. Hij
is ingehuurd voor de boekhou
ding van de BV Nederland en die
wil hij zo goed mogelijk doen.
Met als resultaat onenigheid met
zijn collega-ministers die geld
willen uit de schatkist voor leuke
en nuttige dingen voor de men
sen.
Je lijkt altijd de kwaaie pier, die al
les tegenhoudt. Dat Andriessen
niet op populariteit uit is, bleek
toen hij de post van minister van
financiën accepteerde in het ka
binet-Van Agt. Voor een meester
in de rechten, die gespecialiseerd
is in volkshuisvesting, was dat
een moedige daad. Temeer, om
dat al voor hij het ministerie be
treden had duidelijk was gewor
den dat er een enorme bezuini
gingsoperatie zou moeten wor
den uitgevoerd (Bestek '81).
Veerkracht
Al eerder in zijn loopbaan toonde
Andriessen zijn aanzienlijke
veerkracht. Want wie geloofde
nog in zijn politieke toekomst
toen hij bij zijn debuut als lijst
trekker voor de KVP op 28 no
vember 1972 een dramatische
nederlaag leed?
Ondanks een nieuw, veelbespro
ken kapsel (model-spuuglok) en
ondanks speciale training voor
de televisiecamera's, moest An
driessen met zijn partij een ver
lies van acht kamerzetels (van
26,5 naar 21,8 procent van de
stemmen) incasseren Maar al
heel snel was zijn prestige ge
heeld; in de tamelijk rauwe in
formatieperiode van PvdA-tacti-
cus Burger, die de confessionelen
grondig uit elkaar speelde, bleef
Andriessen overeind en zijn KVP
bleef eensgezind achter hem
staan, waar de ARP hopeloos
verdeeld raakte.
Vervolgens hield hij het kabinet-
Den Uyl geruime tijd overeind.
Eenmaal, nu precies vier jaar ge
leden. stond hij op het punt Den
Minister Andriessen van financiën tijdens zijn laatste optreden in de
Tweede Kamer als minister van het kabinet Van Agt/Wiegel gistermiddag.
Uyl te laten struikelen. Er heerste
net zo'n crisissfeer als de afgelo
pen dagen. Het ging om de leve
ring van reactorvaten aan Zuid-
Afrika. Minister Ruud Lubbers
(economische zaken) legde zijn
portefeuille op tafel en diens
coach en politiek biechtvader
Frans Andriessen vond dat er
maar een breuk moest komen: er
was genoeg gezwicht voor Den
Uyl.
Uiteindelijk - na vele spannende
dagen - ging Lubbers toch nog
door de knieen en werd een crisis
voorkomen. Tot spijt van An
driessen, die dit pas veel later
toegaf.
Steun
Het krankzinnige van de situatie is
nu dat de rollen sindsdien totaal
zijn omgedraaid. Andriessen is
minister cn legde vorige weck
zijn portefeuille op tafel. En Lub
bers is nu de fractievoorzitter, die
niet bepaald om een crisis zit te
springen, omdat die voor het
CDA niet erg gelegen komt.
Erg goed kunnen ze niet met elkaar
overweg, Lubbers en Andries
sen. Ze kennen eikaars positie uit
eigen ervaring door en door, maar
veel steun hebben ze niet aan el
kaar.
Wat dat betreft had Andriessen
meer aan Aantjes gehad. Ze lagen
dan wel eens overhoop over dc
grondslag van het CDA of over
het waarnemend fractievoorzit
terschap achter Van Agt, maar ze
kwamen er altijd weer uit. Want
op zulke momenten belde Catha
rine Andriessen op naar Aantjes
en zei dat deze en haar man Frans
toch vooral weer eens sumen naar
Den Haag en terug moesten rij
den. Na zo'n gezamenlijke autorit
zaten ze altijd weer op dezelfde
lijn.
Eenzamer
Sinds het vertrek van Aantjes is
Andriessen er alleen maar een
zamer op geworden. Hij weet zich
gesteund door de topambtenaren
van zijn ministerie (wiens sympa
thie hij zich verwierf door de
enorme snelheid en grondigheid
waarmee hij zich inwerkte) en
door Jellc Zijlstra, de president
van De Nederlandsche Bank, die
als adviseur van de minister fun
geert.
En bovenal voelt Andriessen zich
sterk als hij al die rode cijfertjes
in zijn kasboek ziet.
AD VAN LIEMPT
