"Ik heb altijd een
slechte rug gehad"
DINSDAG 19 FEBRUARI 1980
AMSTERDAM (GPD) -
Eigenlijk had Rudi van
Dantzig nooit mogen
dansen. Als er in de tijd,
dat hij begon, een be
drijfsarts aan het gezel
schap verbonden was
geweest, dan zou het
waarschijnlijk heel an
ders met zijn leven
hebben uitgepakt.
Rudi van Dantzig: ,Jk heb al
tijd een slechte rug gehad. Ja,
ik heb een rug waarvan de
dokters destijds hebben ge
zegd: noudatje daar ooit mee
hebt kunnen dansen, dat is
onbegrijpelijk, misschien als'
ze me da t vroeger hadden ver
teld ik niet was gaan dansen
Dat vind ik nu ook het moei
lijke".
,£r is hier nu een bedrijfsarts en
die zegt dandie jongen of dat
meisje moet niet gaan dan
sen... en dan denk ik wel, ja
God, ik had ook helemaal niet
moeten gaan dansen. We heb
ben het wel eens gehad hoor,
met een vorige bedrijfsarts.
Diezei: noudeze jongen is ab
soluut ongeschikt, zo mager en
zo zwak. En dat bleek zo'n
taai jongetje te zijn, die zo'n
wilskracht had, die maakt nu
in Amerika een carrière..., je
kunt er vaak weinig van zeg
gen. Het is een heel hard en
moeilijk vak"
Van Dantzig ziet er jong en
energiek uit. Een open jon
gensgezicht, prachtige stra
lende blauwe ogen, wilde
haarkrullen, waar hij dikwijls
nadenkend met de hand
doorheen glijdt. Een statig en
rank lijf en een indrukwek
kend fraaie lichaamshouding.
Het harde werken - vrije tijd
is er nauwelijksnook niet
voor de anderen bij het Na
tionale Ballet - is hem beslist
niet aan te zien.
Première
Als in april Van Dantzigs nieu
we ballet Astraal (op muziek
van Webern) in première gaat,
dan heeft hij 35 choreogra
fieën gemaakt. Dit seizoen is
echter voor een groot deel ge
vuld met reprises.
Van Dantzig: „Voor het publiek
is er weinig nieuws geweest,
maar de dansers hebben zich
kapot gewerkt. Ze hebben die
reprises ook moeten leren.
Het is heel anders als bij het
toneel, als daar een stuk een
maal zit, dan wordt het nooit
meer gerepeteerd. Bij ons.,
zelfs als een ballet vandaag
gaat en overmorgen weer, dan
repeteren we toch wéér. Het is
een eindeloos onderhouden
van je lichaam, techniek, dat
is een vootdurend moe
ten".
„We hebben een systeem van
sterk wisselende bezettingen
en elke cast wil repeteren.
Zo'n Gisèle of Romeo en Ju
lia, waar je vijf bezettingen,
voor hebt, dat zijn balletten
die twee uur duren. Dat bete
kent al gauw drie uur repeti-
tietijd per dag en als je dat
gaat verdelen over vijf casten,
dan is dat een ontzettende
hoeveelheid tijd"
- Waarom zoveel bezettingen?
Van Dantzig: „Als je het bedrijf
een beetje gezond wilt hou
den, dan moet je je mensen
ontwikkelen. Als je mensen
met talent ook perspectief
wilt bieden, dan moet je niet
het soort sterrensysteem
hebben waarbij twee mensen
de grote dingen doen. Je wilt
je mensen zo breed mogelijk
ontwikkelen, niet in vakjes
stoppen, dat zou heel gevaar
lijk zijn".
Treurig
- De keuze van de balletten in de
jubileumvoorstelling
Van Dantzig: „Dat is een beetje
een economische beslissing
geweest. Er zijn best andere
balletten die ik had willen te
rughalen. Daar is geen tijd
voor geweest. Dat zijn ballet
ten die niet zo ingrijpend zijn
om opnieuw te doen. Behalve
Monument, maar dat stond
toch op de nominatie om te
rug te komen. Een ballet als
Disgenoten (over homofilie
en ouders) had ik er graag bij
gehad... maar daar heb je echt
tijd voor nodig. (Lange stilte,
dan.) Treurig, maar waar.
Héél treurig, er is een chro
nisch tijdgebrek... en ook een
energiegebrek bij de mensen.
Gevaarlijk hoor, als een ge
zelschap als een molen maar
doordraait, als je gaat denken:
waar is de tijd om je te bezin
nen, om een beetje tot diepte
te komen..."
„Ik vraag me soms af. als ik écht
ouder wordt, als leider in zo'n
groep, als ik nog meer contac
ten met mensen zou verlie
zen, want ik ben in de loop der
jaren met mijn beroep als lei
der veel vrienden kwijtge
raakt. Door je functie. Ik heb
niet veel vrienden buiten het
ballet meer over. Vroeger had
ik echt vrienden in de groep,
maar dan merkje toch, door je
functie, dat het beter is dat het
niet zo is".
seerd in Clint als danser en
dat irriteerde hem altijd als hij
hier was. In 'Een donker huis'
wilde ik Clint en hem samen
tegenover elkaar zetten. Juist
omdat ik wel wist van de
spanningen tussen die twee.
En ik had een gevecht voor ze.
Dat gevecht aan het eind van
'Een donker huis' en dat in die
boksring, had ik voor hun
tweeën gemaakt. Maar toen
heeft Rudolf gezegd: Die jon
gen, die sla ik in elkaar, die
gaat eruit, die wil ik niet, daar
werk ik niet mee".
„Het leuke is, dat later op een
tournee in Amerika - hij no
digt dan vaak wat mensen uit
om te gaan eten - hij tegen me
zei: Ik wil wat mensen vragen,
zullen we Clint vragen? En
het leuke is ook' Rudolf gaat
in Berlijn Tango's dansen van
Hans van Manen en hij heeft
gevraagd of Clint over kan
komen om hem te helpen bij
die solo. Ja, leuk hè, goed
hoor, dat is heel fijn".
Olga de Haas
-Indelatere balletten van Rudi
van Dantzig is het thema meer
dan eens het aanvaarden van
de dood als het onvermijdelij
ke, het onontkoombare.
Van Dantzig: „Op weg naar het
einde, ja (lacht), we zijn wel
literair bezig. Ik ben zelf niet
bang, ik vind het niet erg om
dood te gaan. Voor mezelf
niet. Die angst heb ik wel ge
had". Dan zacht „Ik vind het
wel erg als andere mensen
dood gaan. Een paar weken
geleden is mijn moeder ge
storven. dat was de eerste
keer dat ik het van heel nabij
meemaakte. Gaskell was voor
mij een ontzettende klap,
waar ik nog steeds over denk.
Olga de Haas... ook ver
schrikkelijk. En Toer zijn
moeder is pas overleden, die
kende ik heel goed, doordat ik
Toer zo ontzettend goed ken,
dat ligt héél emotioneel. Maar
nu met mijn moeder, dat is of
het jezelf gebeurt. Dat ver
werk ik moeilijk. In twee
maanden tijd weg. Longkan
ker. Nooit ziek geweest, een
vreselijk jeugdig iemand, lief,
die voor mij altijd zoveel heeft
gedaan, me altijd hielp..."
Een lange stilte. Wijst dan op
een prachtig portret van Olga
de Haas.
Langzaam en erg aarzelend zegt
Van Dantzig: „Ja, dat heb ik
helemaal van dichtbij mee
gemaakt. Ik denk dat ze een
angst had voor een heleboel
dingen. In mijn ogen..., ja, het
succes dat heel vroeg is ge
komen, ze was toen nog een
kind, en wat ze niet helemaal
heeft kunnen gewerken. Veel
interviews in de krant, echt
tot ster gebombardeerd. Het
moet heerlijk voor haar zijn
geweest, dat gevoel, vooral in
zo'n klein wereldje als Am
sterdam".
„Een mens als Alexandra Ra
dius, die zoiets met beide benen
op de grond opvangt, maar die
veel ouder met dat succes is be
gonnen en Olga, die tegen had
dat ze nog zo jong was, een ster
renleven dat je dan gaat leiden.
Je werk dan verwaarloost en op
een gegeven moment kun je
niet meer terug. Teveel tijd ver
strijkt. En Olga deed elke keer
weer een poging om dat in te
lopen. De strijd werd steeds
moeilijker. Dan gaf ze het weer
op en dan probeerde ze weer
opnieuw. Het gevecht werd
steeds moeilijker. Het is vrese
lijk geweest. Ook voor mij. Je
verantwoordelijkheid ten op
zichte van haar, maar ook te
genover de groep. Dat is heel
tragisch geweest. Op die mo
menten besef je de grote moei
lijkheden van dit beroep".
Geen tijd
- Rudi van Dantzig ziet weinig
van andere dansgroepen. Be
treurt dat. Heeft er geen tijd
voor, maar probeert nog veel
mogelijk bij te houden.
Van Dantzig: „Ook zo jammer,
wat BEWTH doet vind ik erg
fijn. En Stuyff, Bart, ontzettend
goed. Maar wat vreselijk dat
Kurt Stuyff niets meer doet.
Zo'n groot talent. Al vijf jaar
niets meer. Een jongen die fan
tastische dingen heeft gedaan
en als hij door had gewerkt, dan
was hij nu internationaal iets
geweldigd geweest. Toch er
gens een kronkel in zijn herse
nen. Ik kan me voorstellen, dat
als je niet de goede ruimte hebt,
dat het moeilijk is. maar als je
toch een ruimte hebt, dan zegje
toch: okee, ik begin weer, dan
ga je niet nukkig vijf jaar zitten
wachten. Vreselijk ge
woon".
- Voor zijn jubileum wilde Rudi
van Dantzig aanvankelijk he
lemaal niets. In elk geval is hij
nog steeds wars van feestge
druis.
Van Dantzig: „Ik wil niets voor
mezelf. Die balletten, dat vind
ik heel fijn. Maar verder, geen
cadeaus en recepties, nee. Ik
heb gezegd, laat alles maar in
geld naar de Unicef gaan. Ik
hoop dat dat een van de organi
saties is. die op een redelijke
manier veel voor kinderen en
voor jonge mensen doet. Ik ben
blij als ik een bosje tulpen van
de dansers krijg, dat zal me heel
gelukkig maken".
Door
Ko van
Leeuwen
„Ik heb een goede vriendschap,
maar het is niet meer zo dat
mensen bij me thuis komen of
dat ik naar ze toe ga. Beter van
niet, want dan merk je toch
dat anderen zeggen: jaaah, die
komen bij hem thuis. Ik ben
nog steeds iemand die heel
sceptisch tegenover leiders,
werkgevers, staat. Dan denk
ik* ik ben het nu zelf ook, dat
is een heel rare, schizofrene
positie. Sonia Gaskell zei: De
enige echte vriendschap die
je hebt, dat is je werk..."
Sonia Gaskell
Over Sonia Gaskell kan Rudi
van Dantzig lang praten. Met
grote bewondering, met ver
holen kritiek, maar steeds vol
respect.
Van Dantzig: „Ze heeft op mijn
leven een onvoorstelbare in
vloed gehad, waar ik ontzet
tend blij mee ben. Ze heeft het
vreselijk moeilijk gehad in
Nederland, denk ik. Toen ik
haar leerde kennen, moet ze
ongeveer zo oud zijn geweest
als ik nu ben. Heel wonder
lijk, maar ik heb haar altijd als
een veel ouder, en vreselijk
dominerend iemand gezien.
Ik vraag me wel eens af hoe de
mensen nu mij zien".
„Je weet nooit hoe mensen naar
je kijken, je gaat van jezelf uit.
Ik weet het niet. Vooral niet
bij de allerjongsten. Veel
mensen uit het buitenland
zijn toch ook wel erg verrast,
vooral mensen uit het
Oostblok. Die zeggen, ja, een
directeur bij ons is zoiets heel
anders, (lacht). Dat is echt een
directeur met een stropdas,
heel officieel, bureaucra
tisch".
„Maar Gaskell heeft zoveel voor
de dans gedaan. Ze is, volgens
mij, in de loop der jaren toch
wel erg verward geraakt.
Omdat ze zo gewend was alles
zelf te doen en later toch, om
dat alles groeide en groeide,
de dingen uit handen moest
geven. Ik herken een heleboel
dingen, waarin zij verward is
geraakt".
„Ik heb van haar geleerd en ik
hoop bepaalde dingen niet zo
te doen. Ze is daar ook per
soonlijk vreselijk ongelukkig
door geworden, vereenzaamd
en ook wel verbitterd. Ze
werd ook steeds minder te
vertrouwen.
Ze vertelde ook onware dingen,
dat verhaal dat ze bij Diaghi-
lev heeft gewerkt, dat is he
lemaal niet waar. dat heeft ze
altijd volgehouden. Toer en ik
waren erge Diaghilev-be-
wonderaars en hebben altijd
gezocht in oude programma's
naar haar naam. We hebben
haai ook gevraagd: had u een
andere naam? Daar deed ze
altijd heel vreemd over en een
beetje kribbig".
Wonderlijk
„Aan een oude vriendin van
haar uit Joegoslavië, die wél
bij Diaghilev heeft gewerkt,
vroegen we eens: hoe was
Gaskell in die tijd? Die zei: Ze
heeft nooit bij Diaghilev ge
werkt. Ze wilde het graag,
maar het is er nooit van ge
komen. Toch wonderlijk, ze
hield dat in stand, maar ze had
het niet nodig, zij heeft waar
schijnlijk gedacht Om iets in
Nederland te betekenen heb
ik dat soort dingen nodig.
(Stilte, dam) Ze heeft veel in
nachtclubs gewerkt... en nu
zeg je wat ontroerend en ge
weldig dat ze dat allemaal
heeft moeten doen. Ze moest
toch geld verdienen".
„Maar zij was alleen maar als de
dood dat zoiets bekend zou
worden. Misschien was het
toen ook wel zo dat de men
sen zouden zeggen: dat mens
heeft alleen maar in een
nachtclub gewerkt, waar
haalt ze haar grote mond van
daan. Maar haar kwaliteiten
waren haar kwaliteiten".
- Ze heeft jou destijds aangewe
zen als haar opvolger. Hoewel
ze haar bedenkingen, haar
kritiek had op jou...
Van Dantzig: „Ja, we hadden al
tijd een zéér emotionele band.
Dat ging altijd gepaard met
botsingen van emoties. Ook
met veel kritiek van mijn kant
op haar. Ook daardoor ont
stonden bij haar teleurstel
lingen, verbitteringen. Ik
wilde ook niet hoor. Ze zei op
een gegeven moment: Robert
(Kaessen) en jij komen in de
artistieke leiding, want als ik
weg ben dan moet er... Ze was
toen tegen de 65 en dood - en
doodmoe. Ze wilde een beetje
vrijer worden. Ik kan het me
voorstellen, als ik dit werk zo
meemaak, dan vraag ik me af
hoelang ik het kan doen. Ze
ker als je zo wordt gekweld
door een heleboel dingen als
zij dat werd. Vooral geeste
lijk; ik ben ervan overtuigd
dat ze vaak in zo'n he! leef
de".
Jonger
- Heb jij dat niet
Van Dantzig: „Ook wel, maar ik
ben ten eerste nog een stuk
jonger. Maar daarom vraag ik
me ook af... maar als ik terug
kijk, het goede van Gaskell
was al in het begin, nadat ik
Nachteiland had gemaakt,
dat ze tegen me zei: Je moet
jezelf nu dwingen met meer
mensen te gaan werken. Nu
moetje groepen gaan gebrui
ken. Toen ik dat had gedaan,
zei ze: Je moet nu eens een
abstract ballet gaan maken,
waarbij je niet aan het thea
trale vastzit, maar waarbij je
alleen met de vorm bezig
bent. En daar had ze gelijk in,
hoor. Ze wilde dat je al die
dingen onderzocht".
„Ze zei ook: Je werkt te lang
zaam, je moet snellere dingen
gaan maken. Ze zei: „Je laat
de mensen teveel dingen
doen die jijzelf kunt, maar je
moet gaan zoeken naar din
gen die jij als danser niet zelf
kunt, die moet je ze laten
doen. Zodat je de virtuositeit
en de techniek van andere
dansers gaat zien". Ze heeft
me echt gestuurd
„Dat heeft ze vooral in het begin
gedaan. De eerste drie, vier
jaar. Niet veel, maar als ze het
deed, dan deed ze het zo van
paf! En eehh, soms zo'n beetje
terzijde, dan kon ze altijd een
beetje minachtend doen.
Maar dan raakte ze meteen
wel de plek waar het moest
komen. Ze kon heel minach
tend naar mensen doen, met
blikken die fnuikend wa
ren".
„Ze kon in de bus zitten en als er
achter haar dan iemand lach
te, dan draaide ze zich zo om
en dan kreeg je een dodelijke
blik naar achteren, dan
schrompelde je in elkaar. Tja,
een echte heerseres. Die foto
op de omslag van het boek dat
Conrad van de Weetering
over haar schreef, daar hangt
die foto, dat is ze voor mij he
lemaal. Die ogen van haar, die
ogen, ze kon je ermee doorbo
ren. en toch, ze leefde in grote
onzekerheid, die angst voor
tekortkomingen".
- De geestdrift van het ballet-
publiek, zeer langdurig ap
plaus, veel bravogeroep. Heel
anders dan je bij toneelvoor
stellingen meemaakt.
Van Dantzig: „Ja, jaja, dat is
overal in de wereld zo. Het
komt natuurlijk ook doordat
er heel veel fysieke prestaties
worden geleverd. En dat dc
muziek de mensen toch emo
tioneel enorm meeneemt.
Daardoor worden ontzettend
veel emoties losgemaakt en
daardoor ontstaat, denk ik.
zo'n grote dankbaarheid bij
het publiek".
Rudolf Noerejev
- Een grote naam bij het Natio
nale Ballet onder Rudi van
Dantzig: Rudolf Noerejev.
Anders dan bij andere dans
groepen waar Noerejev als
gast danste, is hij bij het Na
tionale Ballet ook te zien ge
weest in speciaal voor hem ge
schreven balletten. Choreo
grafieën van Rudi van Dant-
ziQ
Van Dantzig: „Noerejev heeft
bij ons fantastische dingen
gedaan. Ja, toch heb ik het
gevoel, dat ik hem nooit écht
in zijn essentie heb gepakt,
dat ik hem echt heb uitge
kleed, zodat hijzelf het gevoel
had: Goed, ik ben nu eens in
de huid van iemand anders
gekropen en er is een soort
proces met me gebeurd,
waardoor ik eigenlijk eens
niet dé Noerejev ben, maar
een volkomen ander iemand.
Dat is misschien erg veel ge
vraagd. Er zijn toch niet veel
dansers, of mensen op het to
neel, die dat kunnen".
Dan met stemverheffing: „En
het publiek wil het ook niet.
Dat wil echt duidelijk Noere
jev zien. Ik vind dat werkelijk
jammer. Dat had ik me nou
echt voorgesteld, dat ik dat
zou kunnen doen... (lacht
veelbetekenend), een soort
démasqué van Rudolf. Maar
daar laat hij je ook de kans
niet toe. Hij is als persoon
lijkheid in de studio zo veelei
send en moeilijk té manipule
ren, dat je niet om hem heen
komt. Er zijn mensen in de
groep die zo stil zijn - Toer
bijvoorbeeld - daarbij heb je
het gevoel dat je echt samen
in een creatief proces bezig
bent".
„Maar, hij is toch echt wel een
heerser, die zegt van, nu ben
ik moe, en nu moetje vlugge
re passen voor me doen, want
als je dat niet doet dan stort ik
in elkaar, want dat hou ik niet
vol. Op veel heeft hij zijn
greep. Niet altijd, want er zijn
ook dingen waarvan ik zegt:
Dat blijft zo. Ook geeft hij je
weinig tijd orn te werken. Een
vreselijk gejaagd iemand, die
ook vaak vreselijk moe is en
toch niet het geduld heeft veel
tijd zoekend met je door te
brengen. Het moet altijd re
sultaat voor hem hebben.
Snel".
Proces
„Noerejev haat repeteren. Dat
zegt hij ook. Hij leeft op het
toneel, vindt het heerlijk om
te dansen, om te horen dat het
publiek het fijn vind. Het hele
proces daarvoor vindt hij een
hel, èn de lessen, èn de repeti
ties. Zijn grote succes ligt op
het toneel en hjj leeft vooral
bij de gratie van het succes.
Hij is ook de hele dag vaak
ontzettend moeilijk. Niet te
pruimen gewoon
„Tegen de middag is hij dan
moe, dan wil hij weg en dan
vóór de voorstelling is hij vre
selijk gespannen. Dan op het
toneel zie je dat hij vaak heel
gelukkig is en na de voorstel
ling is hij op zijn best. Dan is
het achter de rug, daarom
gaat hij ook zo lang door, hij
gaat vaak pas om vier uur
naar bed. Dan mag het voor
hem niet ophouden, dan gé-
niet hij, dan gaat hij eten.
vrienden om zich heen omdat
hij zo laat naar bed gaat..."
„In Wenen heb ik twee maan
den met hem gewerkt, vroeg
in de ochtend, dan is hij on
uitstaanbaar. Kan zijn bed
niet uitkomen, heeft overal
pijn, strompelt rond. En met
die groep in Wenen was dat
ontzettend. De les begon daar
om negen uur en om tien uur
de repetities. Meestal miste
hij de les en bij de repetities
stond hij helemaal suffig.
Nachtmerries... dat waren
écht nachtmerries. Vreselijk,
want hij is toch een héél goe
de vriend van me en ik hou
van hem. Hij is mij ook heel
erg trouw, altijd gebleven, hij
heeft respect voor mijn werk,
waar ik erg dankbaar voor
ben. Ik heb altijd gedacht"
nou ja. na een paar jaar, dan is
het afgelopen, dan is het uit.
Rudi van Dantzig: pffft, weg!
Maarzo is het toch niet".
- Hij danst niet mee in jouw ju-
bileumvoorstéllingen.
„Nee. Hij heeft me wel gevraagd
om in februari weer mee te
kunnen doen, niet in de jubi
leumvoorstelling, daar heb ik
het niet met hem over gehad,
maar gewoon, een gastvoor-
stelling. Maar ja, onze eigen
solisten willen zo graag dan
sen en als ik dan Noerejev
hier haal, en onze solisten zit
ten aan de kant toe te kijken,
dat maak ik niet. Ook weer
moeilijk. Er waren twee jour
nalisten die hem over mij wil
den interviewen. In Zurich,
daar zit hij nu, nou ze zijn er
geweest, maar hij heeft geen
mond open gedaan. Ik denk
dat dat er ook weer mee te
maken heeft. Maar het ligt
niet in mijn aard om met dat
jubileum zo'n sterrenge-
schiedenis^te maken. Ik vind
het fijn om het met onze eigen
mensen te doen".
Wonder
- Met iemand als Clint Farrah,
uitje eigen gezelschap, heb je
natuurlijk ook al een gewel
dige solist.
Van Dantzig: „Jazeker. Als je
hem neemt in Spectre de la
rose, maar buiten Clint zijn
sprongen. Hij is plastisch zo
wonderbaarlijk. Een wonder.
Doodjammer. Rudolf heeft
die gedrevenheid als Clint die
had. - maar Clint is echt een
wild beest - dan was hij echt
een fenomeen geweest".
- Noerejev en Clint Farrah wa
ren op een bepaald moment
samen in een voorstelling van
het Nationale Ballet. Twee
heel groten, gaf dat geen
moeilijkheden
Van Dantzig: „O. jaaah, omdat
ik zo dol ben op Clint dat
voelde Rudolf heel erg. hoe ik
ontzettend was geinteres-
PoffïtfsoiD
Rudi van Dantzig, 46 jaar,
staat deze maand samen met
het Nationale Ballet, de
dansgroep waarvan hij de
artistieke leiding heeft, stil
bij het feit dat hij een kwart
eeuw choreograaf is. In 1952
kwam Van Dantzig als dan
ser bij Ballet Recital, de eer
ste Nederlandse groep van
zijn legendarische voor
gangster Sonia Gaskell.
Van mevrouw Gaskell kreeg
hij zijn eerste choreogra
fieopdracht. Het werd het
ballet Nachteiland, dat deze
maand als eerste onderdeel
van een speciaal Van Dant-
zig-programma zal worden
uitgevoerd. Andere ballet
ten van hem op dit jubileum
zijn Ramifications (1973),
Vier letzte Lieder (1977) en
Monument voor een gestor
ven jongen (1965). Mensen
die van grote invloed zijn
geweest, elk op een geheel
aparte wijze, zijn Sonia Gas
kell, Rudolf Noerejev, Olga
de Haas en Toer van
Schayk.
De jubileumvoorstellingen
zijn in de Stadsschouwburg
in Amsterdam op 20 en 28 fe
bruari. Later in het seizoen
komt het Van Dantzig-pro-
gramma nog in Arnhem (14
maart), Leeuwarden (8 april)
en Schevcningen (6 mei).
