Toenemende kans
op vrijlating
gegijzelden Iran
Harde maatregelen Soames
tegen partij van Mugabe
Leger ontruimt bezette fabriek in Turkse stad Izmir
Joegoslavië wacht op dood
Tito
Europees
Parlement
blijft in
Straatsburg
Schmidt verwijt Carter
gebrek aan openheid
Directeur Aeroflot
Spanje uitgewezen
VRIJDAG 15 FEBRUARI 1980
BUITENLAND
PAGINA 9
ANKARA (Reuter/GPD) - Leger en poli
tie, gebruikmakend van pantservoer
tuigen, hebben gisteren in de Turkse
stad Izmir een door linkse arbeiders
bezette textielfabriek bestormd en de
bezetters van het fabrieksterrein ver
wijderd. Ook zijn er een groot aantal
arrestaties verricht.
Bij de bestorming waren ongeveer 10.000
militairen betrokken. Zij werden niet
alleen ondersteund door pantservoer
tuigen, maar ook door helikopters. Na
een kort vuurgevecht, waarbij één poli
tieman werd gewond, gaven de bezet
ters zich over. Voor de bestorming was
de arbeiders een ultimatum gesteld,
waaraan evenwel geen gehoor werd
gegeven.
Na de ontzettingsactie deelde de gouver
neur van Izmir mee dat 1.500 personen
in hechtenis waren genomen. De arres
tanten zijn allen ondergebracht in een
stadion. Vrouwen werden na onder
vraging in vrijheid gesteld.
Tijdens de bestorming kwamen ook uit
andere steden berichten van politiek
geweld. Daarop meldde de staatsradio
dat het kabinet in een spoedzitting bij
een was gekomen om zich te beraden
over de gespannen toestand. Ook liet
het weten dat de regering het volk op
riep niet in paniek te geraken. Later op
de dag, toen de fabriek in Izmir was
ontzet, verscheen premier Demirel
voor de televisie. Hij zei dat "de Turkse
staat sterk genoeg is om al deze krank
zinnigheden te verpletteren, die ge
richt zijn op de vernietiging van ons
land. Wij zullen de toekomst van Tur
kije niet in handen leggen van schur
ken".
„De ergste onderdrukking sinds de val
van Oeganda's Amin". Het was geen
geringe beschuldiging van de Turkse
oppositieleider Ecevit jegens de drie
maanden oude rechtse minderheids-
regering-Demirel, die hem opvolgde
na een verkiezingsnederlaag in okto
ber. Ecevit sprak van „Gestapo-me-
thoden" waarmee het volk het zwijgen
wordt opgelegd.
Het gevaar voor dictatuur is groter dan
ooit tevoren, zei Ecevit ook, en hij
noemde de situatie ernstiger dan vóór
de 12e maart 1971, de datum waarop de
legerleiding de toenmalige regering-
Demirel tot aftreden dwong, omdat zij
de anarchie niet meer in de hand
had.
Die anarchie is sindsdien, zacht uitge
drukt, verveelvoudigd, de economi
sche situatie ingestort en het staatsge
zag uitgehold. Tekenend voor dit laat
ste waren gisteren de duizenden win
kels in Istanbul, die liever dicht bleven
- gehoor gevend aan waarschuwingen
en bedreigingen van onduidelijke
groepen jongeren - dan het bevel van
het militaire commando, open te blij
ven, op te volgen. Soldaten met blauwe
baretten hielden de wacht bij de weini
ge winkels die niet dicht gingen, in het
bijzonder de bakkerszaken waarvoor
zich lange, kleumende rijen vorm
den.
Dat zelfs het militair commando, dat de
scepter zwaait in Turkijes grootste
stad, niet meer in staat was zijn wil op
te leggen, moet in eigen ogen wel als
het allerverontrustendste gelden. Pa
radoxaal genoeg was de situatie eerst
omgekeerd in Izmir, Turkije's derde
stad. Daar heerste geen staat van beleg,
maar juist daar volvoerden tiendui
zend militairen met tanks en helikop
ters een strategisch gezien effectieve
operatie.
Waarom heeft premier Demirel in Izmir,
waar het al weken onrustig is, de staat
van beleg nog niet willen laten uitroe
pen, al bleek hij het leger wel nodig te
hebben? Eén reden zou kunnen zijn
dat hij de rechtse en uiterst rechtse
krachten die in die provincie nu in ac
tie zijn, de vrije hand wil laten. Staat
van beleg leidt tot krijgsraden en der
gelijke, en die kunnen weliswaar
streng zijn tegen links, maar willen ook
nog wel eens optreden tegen rechts,
zoals in sommige van de 19 provincies
is gebleken, waar nu de staat van beleg
heerst.
Dit werpt een nieuw licht op de verkla
ringen van Ecevit. Deze vermeed zich
tegen de militairen te richten - zijn
aanval gold de regering-Demirel. Wan
neer hij de situatie echter vergelijkt
met die van vóór 12 maart 1971, moet
iedereen terugdenken aan het feit dat
door de militaire ingreep voor de
toenmalige regering-Deinirel een se-
mi-militair regime in de plaats fewam,
dat veel minder rekening hield met de
mensenrechten dan de regering daar
voor. Hij schijnt Demirel te willen
waarschuwen dat hij het niet opnieuw
zo ver moet laten komen.
Het kan ook zijn dat Ecevit terugdenkt
aan de eerste militaire staatsgreep, die
van 27 mei 1960, waarbij ook oen
rechtse regering (die van Mcnderes)
ten val werd gebracht. Deze gleed dui
delijk af naar een autoritair bewind, en
studenten die ertegen in verzet kwa
men, kregen de steun van militairen,
die zorgden voor nieuwe verkiezingen,
waardoor een jaar later Inonu, opposi
tieleider onder Menderes, eerste minis
ter kon worden.
Zo'n scenario zit er nu echter niet meer in
- daarvoor is de afstand tussen leger en
studenten te groot geworden. Al in
1971toen linkse studenten op een her
haling hoopten, lieb de ontwikkeling
falikant anders. Eerste zorg voor de le
gerleiding lijkt trouwens nu niet meer
het behoud van de democratie, maar
dat van de ondeelbaarheid van de re
publiek, m.a.w. het neerslaan van
Koerdische aspiraties. (Ecevit be
schuldigde Demirel overigens ook van
het discrimineren van minderhe
den.)
Blijft een derde mogelijkheid waar Ece
vit wellicht op speculeert: de legerlei
ding, die inziet dat ook zij niet op eigen
krachten de situatie aankan, valt terug
op haar rol van „grootste pressiegroep"
en eist, zoals zij eind december al ver
sluierd deed, op korte termijn openlijk
de deelname van Ecevits partij aan de
regering-Demirel, daarmee ook diens
„vrije economie" blokkerend, die vol
gens Ecevit noodlottige overeenkom
sten vertoont met die van Zuidameri-
kaanse dictaturen en het volk in de mi
sère stort. Maar luisteren de generaals
nog naar de oppositieleider?
STRAATSBURG - Het Europese
Parlement blijft het hele jaar in
Straatsburg vergaderen. Dit
werd gisteren besloten ^oor het
presidium van het parlement. Dit
besluit zal, zo wordt in EG-krin-
gen verwacht, op heftige kritiek
stuiten van Luxemburg, waar in
mei een nieuw gebouw gereed
komt dat speciaal voor het Euro
pese Parlement werd opgetrok
ken. Het probleem van de zetel
van het parlement wordt nu weer
actueel.
De laatste jaren hield het Europese
Parlement zijn plenaire vergade
ringen om de maand in Straats
burg en Luxemburg. Nadat het
nieuwe parlement was gekozen,
werd alleen nog in Straatsburg
vergaderd. Het gebouw van de
Raad van Europa in Straatsburg
was wel geschikt voor bijeen
komsten van 410 nieuwe Europe
se afgevaardigden, terwijl het
parlementsgebouw in Luxem
burg te klein bleek. In het groot
hertogdom werd echter hard ge
werkt aan een nieuwe vergader
zaal, wel geschikt voor 410 af
gevaardigden.
Het besluit om voortaan alleen nog
in Straatsburg bijeen te komen, is
genomen onder Franse druk.
Maandag werd in Parijs een over
eenkomst ondertekend waarbij
Straatsburg gedurende drie jaar
extra hulp van de Franse regering
krijgt om zijn functie van 'Euro
pese hoofdstad' verder uit te
kunnen bouwen. Er komen
nieuwe autowegen, een betere
luchthaven en andere faciliteiten.
Parijs wil de hoofdstad van de El-
zas graag definitief tot zetel van
het Europese Parlement ma
ken.
Over de plaats van vestiging van
het parlement zijn de negen EG-
lidstaten het nooit eens gewor
den. Wel werd besloten dat
Straatsburg 'voorlopig' als zoda
nig zal fungeren, maar het parle
ment zal ook af en toe in Luxem
burg bijeenkomen. Hier is name
lijk het secretariaat-generaal
(1800 personeelsleden) van het
parlement gevestigd. Elke keer
dat het parlement nu in Straats
burg vergadert, moeten 800 per
soneelsleden (tolken, vertalers,
etc.) naar Straatsburg reizen.
Het EP-personeel heeft al enige
malen met stakingen en andere
acties gedreigd als het Europees
Parlement in Straatsburg blijft
bijeenkomen. Van deze kant kan
dus een heftige reactie worden
verwacht, als ook van de Luxem
burgse regering, die bang is voor
voldongen feiten te worden ge
plaatst. Want met de keuze voor
Straatsburg willen sommige
parlementariërs alvast Luxem
burg uitschakelen. Over de strijd
tussen Straatsburg en Brussel,
een zetel van de belangrijkste Eu
ropese instellingen, kan dan later
worden beslist.
Blank Rhodesië ging gisteren naar de stembus om de kandidaten voor de 20 blanke zetels in het parlement te
kiezen. De opkomst was niet overweldigend. Van te voren was al duidelijk dat de partij van ex-premier Ian Smith
het grootste aantal zetels zal behalen
HOME/WASHINGTON (Reuter/DPA/AFP) - De Iraanse
president Abdolhassan Bani Sadr heeft gisteren ver
klaard, dat de 50 Amerikaanse gegijzelden in Teheran
binnen 48 uur vrij kunnen zijn als de Verenigde Staten
positief reageren op de voorstellen van Iran.
SALIBURY (Reuter/UPI) - Als
jongste stap om „een einde te
maken aan intimidatie van kie
zers" heeft de Britse gouverneur
Lord Soames in Rhodesiè giste
ren de zwarte nationalistische
leider Robert Mugabe en diens
aanhangers verboden openbare
bijeekomsten te houden in twee
gebieden in het zuidoosten van
het land. Eerder op de dag was
bekend geworden, dat de Rhode-
sische politie vijf topfunctiona
rissen van Mugabe had gearres
teerd op beschuldiging van het
verlenen van onderdak aan zich
illegaal in Rhodesië bevindende
guerrillastrijders. Vier dagen te
voren legde Soames partij-pen
ningmeester Enos Nkala van
Mugabe een campagneverbod op
op beschuldiging van het afleg
gen van opruiende verklaringen,
Nkala ontkende dit gisteren en
zei op een persconferentie, dat hij
zou doorgaan en dat de gouver
neur naar de hel kon lopen. Mu
gabe beschuldigde de Britse
gouverneur ervan door het aan
zich trekken van verregaande
bevoegdheden tegen intimidatie
ongrondwettelijk te handelen en
te pogen de komende verkiezin
gen in het nadeel van zijn partij te
laten verlopen.
Mugabe ontkende op een perscon
ferentie categorisch dat zijn een
heden zich schuldig maken aan
politieke intimidatie en nodigde
BONN (Reuter) - Bondskanselier Als gevolg ervan zal West-Europa
Helmut Schmidt van West-
Duitsland heeft in het geheim
kritiek geoefend op president
mmy Caiter voor het achteraf
onvoldoende voorlichten van zijn
bondgenoten over zijn voorne
mens, aldus gre'-J ciaal-
i eraf '.r.r m Br .n.
Jo ge „ei-fc uitie Schmidt zijn
kritiek op een vergadering met de
fractie van zijn partij in de
Bondsdag twee dagen geleden.
"Deze nalatigheid van Carter", zo
zou Schmidt tegen zijn partijge
noten hebben gezegd, „maakt het
de NAVÜ-bondgenoten steeds
moeilijker Washingtons beleid in
te schatten.
Wegens spionage
(Van onze correspondent Peter Hattink)
MADRID - De Spaanse autoriteiten hebben vannacht Alex Suranov, di
recteur van de Russische nationale luchtvaartmaatschappij Aeroflot in
Madrid, wegens spionage uitgewezen. Suranov, die nog geen twee jaar
in de Spaanse hoofdstad woonde, werd gistermiddag gearresteerd, toen
hij uit een gehuurde flat in de stad kwam waarin de politie een aantal
Spaanse geheime militaire documenten had gevonden.
In de afgelopen maanden hebben de Spaanse autoriteiten verschillende
Russen wegens spionageactiviteiten het land uitgewezen, zonder dat
hiervan officieel melding is gemaakt. Waarnemers menen dat dit de
reden is geweest voor koning Juan Carlos om het staatsbezoek aan
Moskou, dat aanvankelijk voor dit jaar was gepland, te annuleren.
zijn stem binnen het bondge
nootschap moeten verheffen",
aldus Schmidt in een toelichting
bij het Westduitse buitenlandse
■beleid voor de SPD-fractie.
De Westduitse bondskanselier
voert begin maart ruggespraak
met Carter in Washingtun.
De SPD-kringen zeiden dat de
bondskanselier zijn gehoor had
aangeraden de gemeenschappe
lijke verklaring die hij en presi
dent Valéry Giscard d'Estaing
van Frankrijk vorige week heb
ben uitgegeven, zorgvuldig te le-
De verklaring bevatte onder meer
de waarschuwing dat de huidige
crisis tussen Oost en West, on
geacht de bedoelingen van de be
trokken partijen, tot zeer ernstige
gevolgen voor de wereld kon lei
den.
De Frankfurter Neue Presse, die
berichtte over Schmidts verga
dering met de SPD-fractie.
schreef dat de bondskanselier er
met nadruk op wees dat de Sow-
jet-Unie geen kans zou krijgen
Frankrijk en West-Duitsland uit
te spelen tegen de Verenigde Sta
ten.
Schmidt, aldus deze krant, haalde,
waarschijnlijk opzettelijk, de
uitlating van Giscard d'Estaing
aan: "De Duitsers zijn voor ons.
Fransen, de bondgenoten die het
eerst komen".
De Frankfurter Neue Presse
schreef verder dat de bondskan
selier ook had gezegd dat wester
se inlichtingendiensten hadden
gemeld dat Russische troepen
dichter opdrongen naar de Pakis
taanse grens en vooruitgescho
ven luchtmachtbases aanlegden
met capaciteit voorde modernste
militaire vliegtuigen.
een team van Gemenbestwaar-
nemers uit tijdens de verkiezin
gen later deze maand naar gebie
den te komen waar hij sterk staat
oin daarover zelf te oordelen. Hij
zei dat hij zijn vroegere guerril
lamedestander Nkomo, met wie
hij woensdag sprak, ook zou vra
gen samen met hem een coalitie
te vormen, als zijn partij een ab
solute meerderheid in het parle
ment zou krijgen en achtte het
een goed idee. dat het Gemen-
besttoezicht ook na de verkiezin
gen nog gedurende vier a zes
maanden zou blijven bestaan. De
Britse aanwezigheid zou als af
schrikking kunnen werken voor
hen die opnieuw zouden willen
overgaan tot het eenzijdig uitroe
pen van de onafhankelijkheid
van Engeland (zoals in 1965 ge
schiedde onder leiding van ex-
premier Ian Smith, red.).
De blanken in het land kozen giste
ren intussen hun twintig af
gevaardigden die zij in het nieu
we parlement zullen krijgen. De
opkomst was gering en gestemd
werd slechts in zes van de 20 dis
tricten, daar tegenover de andere
veertien kandidaten van de
Frontpartij van Ian Smith geen
tegenkandidaten waren gesteld.
De verkiezingen voor de 80 zwar
te afgevaardigden worden ge
houden van 27-29 februari.
Naar in Washington verluidt, ziet
Iran nu af van de lange tijd geëi
ste uitlevering van de ex-sjah.
President Carter heeft van zijn
kant, zoals hij woensdag op een
persconferentie meedeelde, zich
akkoord verklaard met de vor
ming van een internationale
commissie die de beschuldiging
gen tegen de gewezen sjah en zijn
regime moet onderzoeken. Na de
vorming van deze commissie
zouden de gegijzelden in de Ame
rikaanse ambassade in Teheran
kunnen worden vrijgelaten, mits
bepaalde hangende kwesties
voordien zijn opgelost. Een van
deze kwesties schijnt te zijn dat
Washington zou moeten toege
ven, dat de Verenigde Staten de
sjah in 1953, nadat hij al eens als
balling zijn land had moeten
verlaten, weer op zijn troon heb
ben gezet en hem daarna zijn blij
ven steunen. Voorts zouden de
VS moeten verzekeren dat zij
voortaan niet meer in de binnen
landse aangelegenheden van Iran
zullen ingrijpen.
Voorzichtig
In Washington stelden functiona
rissen van het Witte Huis en het
ministerie van buitenlandse za
ken zich voorzichtig op. Volgens
hen kan hef verscheidene dagen
of zelfs weken duren voordat alle
bijzonderheden van een vrijla
tingsplan zijn uitgewerkt. Het
voorgestelde compromis zou
huns inziens elk ogenblik nog in
het water kunnen vallen. In dit
verband doelden zij op het touw
trekken in Iran tussen president
Bani Sadr en de studenten die 103
dagen geleden de Amerikaanse
ambassade bezetten.
Een woordvoerder van Waldheim
deelde ook mee dat er nog enkele
details moeten worden geregeld
voordat zijn plan voor vrijlating
van de gegijzelden rond is. Hij
hoopte dat spoedig de samen
stelling van de commissie van
onderzoek kan worden bekend
gemaakt.
Niet gelukkig
De bezetters van de Amerikaanse
ambassade in Teheran zijn niet
gelukkig met de tekenen die wij
zen op een spoedige vrijlating
van de gegijzelden. Hun geeste
lijk leider, Hojatoleslam Cho'ini,
verklaarde gisteren dat er een
complot bestaat om de bezetters
aan te houden op beschuldiging
van het gijzelen van mensen en
het schaden van het internatio
nale prestige van Iran.
Het Russische persbureau Tass
heeft gisteren in een commentaar
op president Carters persconfe
rentie van woensdagavond ge
zegd dat Carter beslag wil leggen
op de olierijkdom van Iran en dat
hij de rest van het gebied van de
Perzische Golf beschouwt als
Amerikaans eigendom.
In zijn persconferentie, aldus Tass,
zette Carter opnieuw de koers
van ondermijning van de ont
spanning en het opdrijven van de
spanning uit.
Carter probeerde volgens het Rus
sische persbureau de Ameri
kaanse inmenging in de binnen
landse zaken van het Iraanse volk
te rechtvaardigen en hij stak niet
onder stoelen of banken dat hij
wil worden herkozen opeen "mi-
litairistisch en hegemonistisch
program".
Vitaal
Het commentaar van Tass ging in
de eerste plaats over de stelling
si dent Bani Sadr.
van de Amerikaanse president
dat het gebied van de Perzische
Golf een gebied is dat voor de
Verenigde Staten van vitaal be
lang is.
"Carter maakte openlijk aanspraak
op de olierijkdom van Iran en het
geheel van de Perzische Golf',
aldus het persbureau. "Hij nam
niet eens de moeite uit te leggen
waarom de exploitatie van de na
tuurlijke hulpbronnen van ie
mand anders, binnen de Amei i
kaanse nationale belangensfeer
ligt en met welk recht de Ver
enigde Staten duizenden mijlen
van hun kust een vloot samen
trekken die de grootste uit de ge
schiedenis is".
darter haalde volgens Tass op
aanmatigende wijze zijn schou
ders op over vragen rond de vori
ge Amerikaanse Iran-politiek,
meer in het bijzonder over de
staatsgreep van 1953 die de sjah
en zijn familie de macht teruggaf
en die voor de Verenigde Staten
werd gesteund.
Officieel bezoek minister-president afgebroken
(Van onze correspondent Anton
Koene)
WENEN - De Joegoslavische mi
nister-president Veselin Djura-
novic heeft gisteren een drie
daags officieel bezoek aan de
DDR abrupt afgebroken in ver
band met de kritische gezond
heidstoestand van de Joegoslavi
sche president, maarschalk Tito.
MARINEBASIS
CAIRO (UPI) - De Sowjet-Unie is
bezig een marinebasis aan te leg
gen bij de Libische Middelland-
se-zeehavenstad Al-Bardiya, zo
heeft het Egyptische dagblad "Al
Achram" vandaag gemeld. Vol
gens het blad heeft kolonel Gada-
fi deze haven aan de Russen ter
beschikking gesteld. Er zouden
luchtdoelraketten worden geïn
stalleerd ter verdediging van dc
haven.
Om dezelfde reden heeft de Joe
goslavische minister van bui
tenlandse zaken Joz Vrgovec een
officieel bezoek aan India afge
last.
De gezondheidstoestand van pre
sident Tito is, sinds zijn linker
been op 20 januari werd geampu
teerd, nog niet zo slecht geweest.
In de medische bulletins van de
laatste dagen wordt gezegd dat
Tito zich in acuut levensgevaar
bevindt, terwijl tevoren steeds
werd gesproken van een kriti
sche gezondheidstoestand.
In het medische bulletin van gis
teravond wordt opnieuw mel
ding gemaakt van acuut levens
gevaar en wordt gezegd dat Tito
buiten bewustzijn is. Medische
specialisten in Wenen geloven
dat de toestand van Tito zodanig
is verslechterd, dat de behande
lende artsen hem hebben opge
geven en dat de 87-jarige patient
niet meer dan vijf tot zeven dagen
heeft te leven. Dat Tito de zware
operatie aanvankelijk zo goed
heeft doorstaan, schrijven ze toe
aan zijn ijzeren wil en ijzeren con
stitutie.
In de afgelopen maand hebben de
Joegoslaven wel geleerd dat het
leven ook met maar af en toe Tito
aan het roer gewoon doorgaat. De
verantwoordelijkheden die tot
voor kort op de schouders van
maar één man rustten, zijn nu
verdeeld over 30 door Tito zelf
uitgekozen bestuurders in de re
gering en de top van de commu
nistische partij. Het nemen van
beslissingen kost meer tijd, maar
het land functioneert op dezelfde
manier als in de tijd dat Tito de
touwtjes alleen in handen
had.
Dat de Joegoslavische premier
Djuranovic ondanks de kritieke
gezondheidstoestand woensdag
voor een officieel bezoek naar de
DDR was afgereisd, wordt in di
plomatieke kringen uitgelegd als
een demonstratie tegenover de
Russen om duidelijk te maken
dat het collectief leiderschap in
Joegoslavië in de praktijk goed
functioneert.
In nauwelijks verhulde termen
veroordeelde de Joegoslavische
premier in de DDR de Russische
inval in Afghanistan. Op dit zelf
de moment bevindt zich een be
langrijke functionaris van de
Joegoslavische communistische
partij in Moskou om de Joegosla-
visch-Russische betrekkingen te
besprekingen.
De afgelopen week hebben de Joe
goslavische autoriteiten bij her
haling verklaard dat zij in geval
van nood voor zichzelf kunnen
zorgen. Ze hebben nog niet ge
reageerd op het aanbod van pre
sident Carter militaire hulp te
willen verlenen als Joegoslavië
daarom zou vragen. De atmosfeer
in Joegoslavië is die van een ge
zin waar men wacht op de dood
van een dierbaar familielid, maar
waarvan men niet weet wanneer
het moment daar is.
De Joegoslaven zijn de laatste
maand gewend geraakt aan het
gevoel dat er een ogenblik komt
dat de grote leider er niet meer is.
Na de opluchting en het opti
misme dat volgde op het snelle
herstel na de operatie, is de terug
slag evenwel als een niet te be
schrijven teleurstelling geko-
