ZATERDAG 22 DECEMBER 1979
MALI - Sahel-Sahara -
Om de melk voor schif
ten te behoeden is er
eerst kundig in gewa
terd. Een weinig kost
baar en eeuwenlang
beproefd conserve
ringsmiddel.
Michel van Huiten, staatssecre-
taris van verkeer en water
staat in het kabinet-Den Uyl,
neemt onbekommerd een
teug en geeft de kom door. Ik
verbeeld me dat er gele oogjes
op drijven. Maar bij 50 graden
boven nul en om je heen uit
sluitend zand, tintelt deze
nomadenmelk op je tong.
Het is half drie in de middag.
Ergens in Nederland stuurt
nu vast wel iemand de ober
terug omdat er geen schijfje
citroen in de tonic zit.
Er komt een zinken tobbe vol
rauw ogend vlees. Ik ben zo
vrij om om een geitenoog
heen te tasten en neem een
vlezige rib. Naast me hoor ik
de oud-staatssecretaris licht
grommend (want het is zwaar
werk) een stuk karbonade
van een bot trekken.
Als we een afgedankte bokken-
rib op de grond gooien sprin
gen er drie jongetjes bovenop
om gezamenlijk het karwei af
te ronden.
Dit hier is nu armoede.
Zand
Samen met Michel van Huiten
(49) trek ik door het gebied
van de Sahel en de Sahara. Hij
doet, sinds Den Uyl viel, in
het Westafrikaanse land Mali
aan ontwikkelingssamen
werking. Voor ik naast hem in
het woestijnzand sliep kende
ik hem alleen van krantefo
to's. Maar je krijgt in dit ver
geten gewest vol ziekten en
bacterieën toch wel een wat
nauwere band met de voor
malige bewindsman als hij in
de tropenzon staat te braken,
terwijl ik aan de andere kant
van de Landrover spoorslags
uit de broek schiet om de ge
volgen van brak putwater
voor te blijven.
In het voetspoor van Michel van
Huiten probeer ik erachter te
komen wat de jaren zeventig
hebben betekend voor een
Malinees die met zijn
vrouw(en) en nog levende
kinderen in dit uitgedroogde
land woont. Ik ben bang dat
het uitdraait op een treurig
verhaal, waarin boeiende
waarnemingen zullen worden
overschaduwd door angst,
onzekerheid, berusting en
dood.
Kun je dat de Nederlandse
krantelezer wel aandoen in
het zicht van de kribbe en de
kerstdis? Jawel, want in de
loop der jaren heb ik gemerkt
dat iets dergelijks menigeen
bij lezing wel beroert, maar de
gezonde eetlust niet ont
neemt.
Timboektoe
We zijn op .weg naar Timboek
toe, de stokoude woestijnstad
die ons, in tegenstelling tot
Kuifje, die er ook was, lelijk
zal tegenvallen. Achter Tim
boektoe ligt het Sahelgebied
waar in het begin van de jaren
zeventig de grote droogte het
doeltreffendste toesloeg: 80
procent van de 1,2 miljoen
koeien van het herdersvolk
de Toearegs droogde uit.
Hoeveel mensen er stierven
blijkt niemand stipt te heb
ben bijgehouden.
Een weg is er niet. Soms is er
een herkenbaar spoor. Meest
al moeten we het hebben van
het richtingsgevoel van de
ons vergezellende Maline-
zen.
Die nacht slapen we in de woes
tijn. Het plekje lijkt zo vredig,
tot over de nabije heuvel een
complete nomadenstam
komt aandraven. De zin in
een onbezorgde nachtrust
wint het van de interesse in
land en volk. Een paar kilo
meter verderop kiezen we een
drooggevallen meer. Moessa,
een van de chauffeurs, gaat op
het dak van een Landrover
liggen. Bovenop zijn buik
beweegt zijn transistor op en
neer in het gestage tempo van
zijn ademhaling. De antenne
steekt scherp af tegen de
strakke sterrenlucht.
Het wil me maar niet te binnen
schieten hoe je „radio afzet
ten" in het Frans zegt. Lang
durig jengelt de wat klagelij
ke, Arabische klinkende mu
ziek (het zijn hier moslims)
door de nacht. De omstan
digheden om in somber ge
peins te verzinken zijn nu
maximaal: 38 jaar word je
gemiddeld als je in Mali
woont. Van de kinderen sterft
de helft voor ze vijf jaar zijn.
Korea", vertelt Michel van
Huiten vanuit zyn volière.
„Met de vrijheid is het daar
niet best. Maar als je dan die
lage ziektecijfers bekijkt en
ziet hoe die schooltjes er in
elkaar zitten: dat hebben ze er
toch maar voor elkaar ge
bokst".
„En wat is dan menswaardiger
een grotere vrijheid, waarbij
je kinderen doodgaan, of
minder vrijheid, waarbij je
kinderen in leven blij
ven?"
In het wat samenzweerderige
schijnsel van een zaklantaarn
praten we er nog even over
door kan in een arm land al
leen een bewind dat de knoet
erover haalt, de mensen te
eten geven? We zoeken naar
aardige voorbeelden van het
tegendeel tot de slaap ons van
die netelige taak ontheft.
Op naar Timboektoe, een van
de zeven heilige steden van de
islam. We rijden door een on
aangename vlakte. Van de
weinige bomen die er nog
staan, hebben herders de tak
ken geknakt, zodat de geiten
de bladeren konden vreten.
Weer een boom minder. Een
hongerig volk leeft bij de
dag.
Een van de weinige voordelen
van een tocht door een woes
tijn is het ruime zicht en de
royale uitwijkmogelijkheden.
Toch lukt het een van de
chauffeurs om zijn Landrover
frontaal tegen een van de eer
ste tegenliggers van die dag te
zetten. Waarom schiet een
voetballer die vrij voor het
doel staat in de handen van de
keeper? Waarom is iemand in
Mali's buurland Niger tegen
de enige boom die daar in een
Door
Tony v. d. Meulen
woestijn stond gereden, zodat
de stam nu in een museum
rust?
Iedereen overleeft de klap: Al
lah moet persoonlijk hebben
ingegrepen. Een Malinees bij
wie de voortanden loszitten,
is bang dat hij nu nooit meer
vlees kan eten. Dat is heel erg
in dit land.
Corruptie
Het ingevorderde rijbewijs van
de chauffeur krijgen we terug
door voor de politiechef een
zak rijst naar een familielid in
een naburige stad te vervoe
ren: de corruptie is in dit land
de laatste jaren stormachtig
gegroeid. Waar niets is, pro
beert menigeen te graaien.
Maar hoe moet je als eerbaar
Malinees je achtig voor het
bevoegd gezag op peil hou
den als de heren precies die
dingen doen, waarvoor ze an
deren in de kerker werpen?
Op een avond hebben we in
een kroeg ontspannen staan
keuvelen met een politie-offi-
cier, die zich ontpopte als een
actief en vindingrijk stro
per.
Wordt het ooit wat met dit land?
We hebben nog 2000 kilome
ter te gaan.
Het is al aardedonker als we
Timboektoe binnenrijden.
Twee eeuwen geleden woon
den 100.000 mensen in dit cul
turele centrum met zijn be
roemde bibliotheek en uni
versiteit Nu houden nog 7000
Malinezen op deze uitge
droogde plek wat bokken. Na
het afschaffen van de
bloeiende slavenhandel is de
klad erin gekomen. Letterlijk
alles heeft in de Derde Wereld
zijn nadelen.
In Timboektoe is niets. Korter
kan ik het niet zeggen. Maar
„niets" is voor Nederland een
onbekend begrip: in Tim
boektoe is nauwelijks water,
nauwelijks eten, geen stroom.
Niets dus.
„Het komt door de grote droog
te", zeggen ze daar. Dat is de
inderdaad forse droogte in
het begin van de jaren zeven
tig. Terwijl het land van natu
re gedoemd lijkt uitsluitend
armoede voort te brengen,
wordt die droogtegolf als ar
gument gebruikt. Statistie
ken wijzen uit dat het in de
Sahel en de Sahara al eeuwen
droog en soms zeer droog is.
Maar als je in zo'n land woont
geef je als antwoord op de mi
sère ook liever een tijdelijke
oorzaak aan, dan de conclusie
dat het altijd zo is geweest en
altijd wel zo zal blijven.
Lammeren
„Wij zijn als lammeren die onze
moeder hebben verloren",
zegt de voorzitter van de vee
fokkers rond Timboektoe.
Het kost enige verbeeldings
kracht de potige aanwezigen
als frêle lammeren te zien. Bij
navraag blijkt hij met „onze
moeder" de grote kudde te
bedoelen, die tijdens de
droogte verloren is ge
gaan.
In het halletje van het enige
staats)hotel van Timboektoe
knjgen we een stukje zeep
uitgereikt Nooit zal ik dat
gastvrije gezicht van de ex
ploitant vergeten, want bij
aankomst op de kamer blijkt
hier al maanden geen water
meer te zijn. De hotelier wil
dat graag bevestigen, maar als
gast heb je recht op zeep.
We verfrissen ons wat in het res
terende water van een werk
loze fontein (het levert een be
risping van de ober op) en met
uitzicht op een geheel droog
gevallen zijtak van de Niger
zetten we de sores van een
land als Mali op een rijtje.
Werk is er niet, en daarom is er
geen inkomen. Omdat er geen
inkomen is en de meeste
mensen dagelijks voor hun
eigen eten in de weer zijn, is er
weinig geld in omloop. Er
wordt dus weinig gekocht,
daardoor is er weinig werk en
dus geen inkomen.
De natuur, het droge milieu is
ontzettend kwetsbaar. Michel
van Huiten: .Als je hier in de
ecologie een fout maakt zit je
nog jaren met de resultaten".
Net als bij ons willen de men
sen vooruit Er komt meer
vee, het gras wordt kapot ge
trapt, de droge grond wordt
kaal en de woestijn kan weer
vooruit.
Voedsel is in Mali voortdurend
een probleem. Zelfs in jaren
met een goede oogst is er te
weinig. Daar komt bij dat het
land 1500 kilometer van de
kust ligt Dat merk je met al
les wat per schip wordt aan
gevoerd. Als er asfalt moet
komen voor een van de wei
nige weten kun je dat verge
lijken met een wegenproject
midden in Spanje waarvoor
het materiaal in de Rotter
damse haven wordt afge
meerd.
Hoe is het iemand die met zijn vrouw en kinderen in een uitge
droogd land als Mali (West-Afrika) woont in de jaren zeventin
vergaan?
De duizenden, in de zon gebleekte koeieskeletten die het in 1973, het
jaar van de grote droogte, zo goed deden op de krantenfoto's, zijn
verdwenen. De problemen van alle dag lenen zich nu weer wat
minder voor opvallende beelden: geen water geen stroommisluk
te oogsten.
,J)e Malinees lachte vriendelijk en haalde de schouders op".
Om daar achter te komen, trok Tony van der Meulen samen met
oud-staatssecretaris Michel van Huiten, die nu in Afrika aan
ontwikkelingssamenwerking doet, door de Sahel en de Saha-
Lied
Bij het inslapen onder een
boom voor het hotel (op de
kamers is het een graad of 50)
zingt me voortdurend het lied
door het hoofd dat die middag
over de rijstvelden klonk:
toen we er aankwamen be
gonnen de njstplanters een
soort canon te zingen uit de
tijd van de slavernij. Als
steeds terugkerende golven
gleden de stem van de voor
zanger en de refreinen over
het land. Zeer indrukkend.
En een goede repertoirekeuze
bij blank bezoek.
We rijden door het gebied waar
De Grote Droogte in het begin
van de jaren zeventig het erg
ste was. Af en toe zie je een
koeieskelet zoals ze destijds
ook mooi gefotografeerd in de
geillustreerde weekbladen
stonden, naast de even kleur
rijke advertentie voor dure
whiskey. Hoe gaat dat, zo'n
hongersnood?
Michel van Huiten: „Een
probleem met de voedselhulp
is dat de honger varieert per
dorp. Dat hangt af van het
toeval of er op het kritieke
moment wel of geen regenbui
is geweest. Mislukt de oogst,
dan eten de mensen eerst het
zaaizaad op. En als er dan
niets gebeurt gaan ze honge
rig neer zitten om te sterven.
Dat gaat door tot er zo weinig
over zijn dat dat kleine
groepje weer een overle
vingskans heeft".
Onder de Toearegsnomaden
bestond altijd een fraai sys
teem van burenhulp. Elkaar
door de tyd helpen. Dat so
ciale gevoel is in de dagen dat
ze met zon allen de dood in de
ogen keken, geheel de ver
nieling in gegaan. Je hebt lie
ver dat je buurman doodgaat
dan je zelf. Michel van Huiten
is nu bezig om via landbouw
coöperaties niet alleen de
voedselproduktie weer op
gang te brengen, maar de
Toearegs ook weer wat min
der egoïstisch te maken. „In
hoeverre kun je de mensen
hier je eigen ideeën opdrin
gen? Ik denk daar veel over
Gazeuse
In het hotel van de stad Gao is
alleen nog hmonadegazeuse
aanwezig. Een luxe, want
zelfs het plaatselijke zieken
huis zit zonder water. Stroom
is er al maanden niet, omdat
er geen geld voor de dieselolie
voor de c entrale is. Boven de
gazeuse treffen we behalve
een bouwer van koe
koeksklokken uit Beieren,
die zo graag door een woestijn
rijdt, ook de eigenaar van het
plaatselijke limonade fa
briekje. Hij heeft een ma
chientje uitgevonden, waar
mee hij gebruikte cola-dop
pen op zelf gevulde flesjes
kan slaan.
Jongetjes zoeken in de stad te
gen een geringe vergoeding
die doppen by elkaar. Maar
omdat er geen stroom is ligt
het fabriekje alweer maanden
stil. De gazeusekoning kwam
tot de conclusie dat het met
Mali nooit wat wordt en dat
elke Malinees te lui is om er
ooit iets van te maken.
We rijden verder. Bcmba, de
chaufTeur die de plastic zak
ken. die ik in de auto laat slin
geren. keurig glad strekt, op
vouwt en bewaart, zet de rui
tenwissers aan. Komt er dan
toch regen in de Sahel? Nee,
echt niet
Maar ruitenwissers helpen ook
tegen droog wocstijnstof.
De dood kan hier uit vele va
rianten een keuze maken:
mazelen, malaria, gele koorts,
tal van wormen, een keur aan
infectieziekten. Plus de hon
ger.
Lustoord
De gezondste mensen die ik in
Mali heb gezien stonden op de
muurschildering in een sober
logement te Niono. Dat is een
kampement dat 50 jaar gele
den door de Fransen midden
in de kale Sahel is aangelegd.
Ze groeven kanalen, verzorg
den de jonge boompjes teder
en nu staat midden in het dor
re zand iets dat redelijk op een
lustoord lijkt.
Het kan dus toch! „De ellende
van de Sahel komt niet zozeer
door een gebrek aan water,
maar door een gebrek aan or
ganisatie", zegt Michel van
Huiten, tijdens een van ein
deloze ritten door een soort
maanlandschap.
Ze hebben brede schouders, de
zwarte mannen op die muur
schildering en hoekige,
wilskrachtige kaken. Ze oog
sten dat het een lust is en
hebben er mooi weer bij. Ta
ferelen die erg doen denken
aan Oostduitse proletarische
blijheid, waarbij tijdens het
zweten ook heel wat wordt
afgeglunderd. Kennelijk
stammen de muurschilderin
gen uit de tijden dat de socia
list Keita vanaf de onafhan
kelijkheid in 1960 bezig was
van de berooide Franse ex-
kolonie een socialistische re
publiek te maken.
Frankrijk verbrak uit woede
alle banden, zoog alle franken
uit het land weg en haalde van
de ene dag op de andere alle
Franse deskundigen naar
huis: de basis voor de huidige
armoede was gelegd. Keita's
experiment werd zo met vaste
hand gewurgd en in 1968
pleegden 14 officieren een
staatsgreep. Onder leiding
van luitenant Moussa Trao
re.
Van die 14 zijn er zeven in de
loop van de jaren zeventig ge
liquideerd via processen we
gens hoogverraad. Vier kom
panen werden lekker ver weg
ambassadeur gemaakt, twee
militaire ministers kregen
een proces wegens corruptie
aan de broek, dat via luid
sprekers ver buiten de rechts
zaal was te volgen en zo heeft
president Traore langzaam
maar zeker enige ruimte om
zich heen geschapen. De uit
gedunde junta begint nu een
beetje democratisch te wor
den, inclusief verkiezingen
met een overigens - beperkte
keuzemogelijkheid. Maar
voor Afrika al heel wat.
Vrijheid
We kruipen in Niono onder on
ze muskietennetten. „Laatst
zag ik een filmpje over Noord-
Een leven stelt hier helemaal
niets voor. 's Middags rent
een kind nog achter een zelf
gemaakte hoepel aan, 's
avonds krijgt het diarree, 's
nachts loopt het leeg, het uit
drogen is een kwestie van
uren: de volgende middag is
het al begraven, met een oude
potscherf als grafmonument.
Vijftig graden boven nul. In gezelschap van een groep Toearegs-nomaden wacht oud-staatssecretaris Michel van Huiten in de schaduw
tot het wat koeler wordt.
