is mondiger geworden
ZATERDAG 22 DECEMBER 1979
Psychiatrische patiënten
zijn de laatste jaren veel
mondiger geworden. In
grote mate kunnen zij
nu zelf bepalen wat zij
met hun geld kunnen
doen en waarheen ze op
vakantie zullen gaan.
Hun rechtspositie is,
alhoewel nog geen lan
delijke richtlijnen be
staan, aanzienlijk ver
beterd. De rechtpositie
van de patiënt wordt
ten dele door de zie
kenhuizen zelfbepaald.
In het ene psychiatri
sche ziekenhuis kan en
mag de patiënt meer
dan in een ander.
Inspraak, medeverantwoorde
lijkheid, zelfstandigheid, in
tegratie en rechtspositie zijn
termen die nog maar onlangs
hun intrede hebben gedaan in
de geestelijke gezondheids
zorg. De invulling van deze'
termen verschilt per psychia
trisch ziekenhuis. Het ene
ziekenhuis geeft de patiënt
een grotere bewegingsvrij
heid, het andere legt die vrij
heid aan banden.
Het merendeel van de psychia
trische centra stelt zich be
hoedzaam op ten opzichte
van een verregaande integra
tie van patiënten en samenle
ving. Zij stellen zich steeds de
vraag in hoeverre de samen
leving de patiënt werkelijk
accepteert. Een andere vraag,
voor psychiatrische centra de
belangrijkste, is of de patiënt
wel gebaat is met ziekenhui
zen waar iedereen in en uit
kan lopen.
Trendsetter
Psychiatrische ziekenhuizen
zijn geen trendsetters. Met
uitzondering van de Sint Ba-
vo in Noordwijkerhout wordt
vrijwel nergens een opval
lend vooruitstrevend beleid
ten aanzien van de integratie
tussen patiënten en de sa
menleving gevoerd. Toch
hebben alle centra hetzelfde
doel voor ogen: het zo snel
mogelijk terugplaatsen van
patiënten in de samenleving.
De Bavo in Noordwijkerhout
wil dat bereiken op zijn ma
nier; de Sancta Maria in
Noordijk en Endegeest in
Oegstgeest willen dat berei
ken op hun manier.
De zware taboesfeer die decen
nia lang rond de "gestichten"
heeft gehangen is in de jaren
zeventig mede door het ver
wijderen van de hekken ver
dwenen. Veel centra hebben
nog wel de portier en de slag
boom gehandhaafd, al was
het alleen maar om het in- en
uitgaande verkeer aan ban
den te leggen. Maar die por
tier en die slagboom verbeel
den ook een stukje onzeker
heid over het al dan niet open
maken van de grote terreinen
waarop psychiatrische zie
kenhuizen in de regel zijn ge
huisvest
Die onzekerheid lijkt niet te be
staan bij het psychiatrisch
centrum Sint Bavo, gelegen
tegen de dorpskom van
Noordwijkerhout. Daar is
met het verdwijnen van de
hekken ook de slagboom ver
dwenen en het portiershuisje
staat er al jaren leeg. Iedereen
kan het terrein verlaten en be
treden. De medewerkers van
de Bavo zijn best tevreden
over het effect van het "open
gooien" van de inrichting.
De psychiatrie heeft in de ja
ren zeventig flink wat ver
anderingen ondergaan.
Met name de mondigheid
van psychiatrische pa
tiënten is groter geworden.
Bewoners van psychiatri
sche ziekenhuizen kunnen
veel meer dan vroeger zelf
hun leven bepalen binnen
het ziekenhuis.
Verslaggever Henk van der
Post sprak met verschei
dene personen die werk
zaam zijn in psychiatri
sche centra over de jaren
zeventig en over de moge
lijke ontwikkelingen in het
komende decennium.
De gegevens van dit verhaal
zijn ontleend aan ge
sprekken met: geneesheer-
directeur G. Mo jet, ze
nuwarts PH. Arends, ad
junct-directrice mejuf
frouw ANoten boom (allen
werkzaam in Endegeest in
Oegstgeestdirecteur-ge
neesheer Jan van de Lan
de, administrateur Hen-
nie van Scharenburg (bei
den werkzaam in Sint Ba
vo in Noordwijkerhout);
Jack de Graaf, lid van de
dorpscontactcommissie in
Noordwijkerhout; genees
heer-directeur J. Verheul,
economisch directeur P.
Klompmaker, maat
schappelijk werker Hans
van 't Leven, directeur al
gemene zaken T. van der
Zanden en zenuwarts E.
Denijs allen werkzaam
bij Sancta Maria in
Noordwijk).
Hoewel niet aantoonbaar is in
welke mate de Noordwijker-
houter de patiënt in het dorp
als gegeven heeft geaccep
teerd, menen zij dat door het
geven van informatie, het in
stellen van een dorpscontact
commissie en een klachten-
dienst er toe hebben geleid
dat de Noordwijkerhouters
en de bewoners van de Bavo
meer rekening met elkaar
houden.
Klachten
Hennie van Scharenburg, me
dewerker van de Bavo, en
Jack de Graaf, lid van de
dorpscontactcommissie,
daarover "In het begin kre
gen we veel klachten binnen
over de bewoners van de Ba
vo. Dat aantal is in de loop van
de jaren flink teruggelopen.
We worden nu steeds vaker
gebeld als patiënten in het
dorp door derden of door
zichzelf in probleemsituaties
dreigen te geraken". De
Noordwijkerhouters zijn re
delijk gewend geraakt aan de
bewoners van de Bavo. Toch
hebben Hennie van Scharen
burg en Jack de Graaf met de
geneesheer-directeuren van
de genoemde ziekenhuizen
niet de indruk dat de toleran
tie van de samenleving ten
aanzien van de psychiatrische
patiënt in de jaren zeventig
geweldig veel groter is ge
worden. "De mensen zijn er
alleen iets meer aan gewend
geraakt", meent Jan van de
Lande, geneesheer-directeur
van de Bavo.
In Canada heeft een onderzoek
in een klein dorp uitgewezen
dat het verstrekken van in
formatie in velerlei vorm
(schriftelijk, films, etc.) nau
welijks efect heeft op de me
ningsvorming over de psy
chiatrische patiënt. "Mensen
die er al moeite mee hadden,
hadden er na een breedvoeri
ge informatie nog veel meer
moeite mee. Bij mensen die
geen moeite hadden met psy
chiatrische patiënten bleef
dat zo", aldus Van de Lande.
"We richten ons op de groep
daartussen. Daar kunnen we
nog iets bereiken", vervolgt
Hennie van Scharenburg.
Op het terrein van de Bavo is
sinds kort een museum ge
huisvest, dat in het afgelopen
half jaar door zo'n 1000 men
sen is bezocht. Verder be
staan plannen om op het ter
rein een hertenkamp en een
kinderboerderij te maken om
het bezoek van kinderen en
volwassenen aan het park te
stimuleren. De activiteiten
van de Bavo zullen worden
opgenomen in WV-folders,
waarin toeristische attracties
zijn vermeld.
Bescherming
Geneesheer-directeur G. Mojet
wil voor Endegeest het haal
bare nastreven. Hij ziet, even
als zijn collega dr. J. Verheul
van de Sancta Maria, geen
heil in het geheel "opengooi
en" van het ziekenhuis. Hij
wil voorkomen dat de be
scherming van de patiënten
wegvalt en voorkomen dat
mensen op Endegeest "pa
tiëntje komen kijken". "De
samenleving staat veel afwij
zender ten opzichte van
psychiatrische patiënten en
zwakzinnigen dan zij openlijk
wil toegeven", meent Mojet.
Als voorbeeld noemt hij een
busreis naar het buitenland
waarbij "normale" mensen in
één voertuig met zwakzinni
gen werden ondergebracht.
Mensen eisten om die reden
geld terug van het reisbureau.
Zenuwarts P. H. Arends, werk
zaam op Endegeest als hoofd
van de dagkliniek, is ook geen
voorstander van de geheel
open psychiatrische zieken
huizen. "Tijdens open dagen
hebben we geconstateerd dat
enige patiënten zich vaak
echt bedreigd voelden door
bezoekers", aldus Arends. Dr.
J. Verheul van de Sancta Ma
ria: "De ongrijpbaarheid van
psychische problemen ver
oorzaakt dat mensen nog
steeds met enige reserve, met
een zekere angst tegen psy-
chiatirsche patiënten aan kij
ken. De tolerantie is nog altijd
erg gering".
In Endegeest is het hele proces
van openheid later op gang
gekomen dan in andere psy
chiatrische centra. Tot zo'n
vier a vijf jaar geleden be
stond op Endegeest nog een
strakke hiërarchie: arts, ver
pleegkundige, patiënt. Nu
staat er een team van mede
werkers op de patiënt psy
chologen, psychiaters, maat
schappelijk werkers en ver
pleegkundigen. Geneesheer-
directeur Mojet meent dat
mede door meer inbreng van
het personeel psychiatrische
ziekenhuizen in de loop van
de zeventiger democratischer
zijn geworden. Op de Sancta
Maria in Noordwijk wordt het
proces van openheid enigs
zins gehinderd door de geï
soleerde ligging van het zie
kenhuis. Noordwijkers of
Noordwijkerhouters zullen
niet zo gauw de fiets pakken
om op het terrein van de
Sancta Maria naar een her
tenkamp te gaan kijken.
Hoewel de rechtspositie van de
psychiatrische patiënt de
laatste jaren aanzienlijk is
verbeterd, zal die rechtsposi
tie in de jaren '80 nog meer
zijn beslag krijgen nu wette
lijke richtlijnen in de maak
zijn. In de loop van het ko
mende decennium zullen
psychiatrische patiënten in
ieder geval door de wet als
normale burgers worden be
schouwd.
Toekomst
Het beeld voor de jaren tachtig
ziet er bepaald niet rooskleu
rig uit. Dr. J. Verheul van de
Sancta Maria verwacht dat
het aantal drugs-, sex- en al
coholproblemen in de jaren
tachtig zal doorschieten. Die
problemen worden volgens
hem voornamelijk veroor
zaakt door de lossere relaties
die mensen tegewoordig aan
gaan. Veel meer dan vroeger
het geval was vallen mensen
uit de boot en blijven alleen
over en zullen in veel gevallen
naar andere middelen grij
pen. Die ontwikkeling is nu al
merkbaar en zal zich in de ja
ren tachtig versneld voortzet
ten. "Ik verwacht ook meer
problemen met de jeugd. Ou
ders nemen steeds minder
kinderen. Die één of twee
kinderen die ze hebben kun
nen vrijwel alles krijgen. Deze
kinderen bereiken een grote
mate van verzadiging, waar
door hun weerbaarheid af
neemt", aldus Verheul. Als
zo'n kind op volwassenen
leeftijd aan het arbeidsproces
moet gaan deelnemen ver
wacht Verheul problemen.
"Zo'n kind komt uit een be
schermd milieu en zal zijn
omgang met anderen op
nieuw moeten afstemmen".
Helpen
Volgens Verheul durven men
sen elkaar steeds minder te
helpen. Vroeger vervulde de
buurt en de kerk een duide
lijke functie als er problemen
waren. Nu grijpt men direct
naar de professionele zorg.
"De mensen zouden wat dat
betreft wat meer op elkaar
moeten letten en bij proble
men niet direct grijpen naar
de professionele zorg", zo
meent Verheul.
In de jaren tachtig zal de vol
wassenheid grotendeels zijn
verdwenen. Dat proces is
trouwens al enkele jaren aan
de gang. "Steeds minder
mensen kunnen op een be
paalde leeftijd tegen zichzelf
zeggen dat ze arrivé zijn. Zij
moeten steeds weer studeren
om de ontwikkelingen bij te
blijven. De mensen hebben
een langer leerproces nodig
om te kunnen draaien in een
ingewikkelde maatschappij
aldus G. Mojet van het psy
chiatrisch ziekenhuis Ende
geest. "Om iemand een klopje
op de schouder te geven moet
je drie jaar hebben gestu
deerd. Tegenwoordig moetje
weten hoe je dat klopje geeft
en wanneer", zegt Moyet
schertsenderwijs.
Begeleiding
Jan van de Lande van de Bavo
heeft geconstateerd dat psy
chiatrische patiënten in de
samenleving slechter worden
begeleid. Hij vindt dat met
name de zogenaamde Sociaal
Psychiatrische Diensten
meer preventief moeten wer
ken. "Deze bureaus hebben
het maatschappelijk werk
zo'n beetje aan de kant ge
schoven. Het is een treurige
zaak dat een aantal van die
bureaus er kantoortijden op
na houden. Als iemand in het
weekeinde in problemen ge
raakt, dan kan hij er niet te
recht. Problemen worden te
laat gesignaleerd en het aan
tal noodopnames is daardoor
toegenomen", aldus Van de
Lande. Hij vermoedt, dat als
niet wordt ingegrepen, het
aantal noodopnames toe zal
nemen. De Sociaal Psychia-
triscge Diensten moeten zich
weer toeleggen op het maat
schappelijk werk en 24 uur
per dag zijn geopend. Als ge
volg van een toenemend aan
tal noodopnames is er in psy
chiatrische centra minder
plaats voor personen die
vrijwillig naar het ziekenhuis
kunnen komen om de dingen
eens op een rijtje te zetten.
Door een slechte begeleiding
in de samenleving zal ook het
aantal zogenaamde draaideu
ropnames toenemen. Mensen
die in psychiatrische centra
zijn verpleegd zullen als ge
volg van een slechte begelei
ding in de samenleving steeds
vaker op het psychiatrisch
ziekenhuis terugvallen.
Organisatie
worden georganiseerd. En
dat is ook wel nodig, "Want",
zo zegt Arends,"Je moet te
genwoordig een specialist
zijn om de weg te weten in de
geestelijke gezondheids
zorg". Verder verwacht
Moyet nauwelijks nieuwe
ontwikkelingen ten aanzien
van verpleging en verzorging
van psychiatrische patiënten.
"Er zullen geen doorbraken
plaatshebben op het gebied
van de therapiën (er bestaan
nota bene zo'n 130 therapiën)
en medicijnen", aldus
Arends.
Verheul van de Sancta Maria
verwacht wel dat verschil
lende therapiën nog worden
verfijnd en uitgewerkt. E.
Denijs, zenuwarts op de
Sancta Maria- "In de loop van,
de jaren tachtig zal ongetwij
feld onze kennis worden ver
diept op het gebied van de
grote psychiatrische syn
dromen (depressies, psycho
sen, verslavingen), bepaalde
bewustzijnstoestanden, bij
voorbeeld de slaap en op het
gebied van leerprocessen,
geheugen en adaptief gedrag
(aanpassingsvermogen). Van
biologisch psychiatrische zij
de verwacht ik voor de jaren
tachtig een verdere ontwik
keling op het gebied van de
psychopharmaca (medicij
nen). Verbetering van be
staande geneesmiddelen en
toepassing van nieuwe, die
meer gericht zullen zijn op
bepaalde psychiatrische
symptomen, met minder bij
werkingen. Daarnaast ver
wacht toepassing van nieuwe
groepen geneesmiddelen met
mogelijk beïnvloeding van
onder meer leerprocessen,
geheugenfuncties en adaptief
gedrag in de hoop dat aftake
ling van het centraal zenuw-
stelstel op bejaarde leeftijd
(dementheid) zal kunnen
worden voorkomen dan wel
zal worden vertraagd". Het
aantal demente bejaarden (de
geboortegolf van na de eerste
wereldoorlog wordt in de ja
ren 80 bejaard) zal het ko
mende decennium trouwens
flink toenemen. Daartegen
over staat dat het aantal chro
nische patiënten, mensen die
al vele jaren in de psychiatri
sche ziekenhuizen verblijven,
zal dalen. Tegenwoordig is
het aantal mensen dat voor de
rest van hun leven in een psy
chiatrische inrichting zal ver
blijven aanzienlijk geringer.
HENK VAN DER POST
