In positie
vrouwen is
nog weinig
veranderd
Toen zo'n tien jaar geleden de
eerste vrouwen zich begonnen
te roeren, was de vrouwenbe
weging nog leuk. Dolle Mina,
die brutale straatmeid op de
hoek, bedacht ludieke acties
en sterke slogans. ,J3aas in ei
gen buik" was al snel niet
meer weg te denken. Leuk, en
ver weg. Iets voor anderen.
Iets wat ver buiten de glan
zend geboende deur van het
Nederlandse gezin bleef.
De vrouwenbeweging rukt ech
ter op. Deuren gaan wagen
wijd open, of voorzichtig op
een kier. Emancipatie komt
dichterbij. Is een serieuze
zaak geworden. Vrouwen be
spreken waarom ze wel of
geen baan willen, waarom ze
voor of tegen kinderopvang
zijn. De vanzelfsprekendheid
is zoek. De afwas punt van
discussie. Maar wc's schoon
maken en deuren boenen blijft
zonder pardon moeders taak.
Wat is er de laatste tien jaar
veranderd in het leven van
een vrouw? Verslaggeefster
Nel van Bemmel sprak hier
over met Adri Tissink en Suus
Kroon van de Nederlandse
Christen Vrouwen Bond, met
Joke Smit van Man-Vrouw-
Maatschappij, met Henny de
Swaan, begeleidster van
VOS-cursussen, afkomstig uit
Dolle Mina en actief ih het
abortuscomité Wij Vrouwen
Eisen en Elske ter Veld van het
vrouwensecretariaat
FNV.
V.
Een baan buitenshuis betekende echter dub
bele belasting; een aantal bedrijfscrèches
en een enkele SRV-wagen aan de bedrijfs-
poort ten spijt.
Een SER-advies uit 1966 bevestigde dat de
overheid niet voor kinderopvang hoefde te
zorgen, en van de vakbeweging viel ook niet
veel te verwachten: het NKV was zelfs te
gen crèches, „want moeders hoorden
thuis". Dit laatste durft nu niemand meer in
het openbaar te zeggen, maar geld voor
kinderopvang is er nog steeds veel te wei
nig. Er liggen nu zo'n 90 subsidieaanvragen
voor kinderdagverblijven. Over een uit
breiding van zwangerschaps- en beval
lingsverlof wordt bij de overheid al hele
maal met geen woord gerept. Als emancipa
tie geld kost, doen we kalm aan.
Wetgeving
In de wetgeving zijn intussen een paar be
langrijke wijzigingen ingevoerd, maar door
de krapte op de arbeidsmarkt, wordt het
steeds moeilijker om van de verworven
rechten gebruik te maken. Vrouwen heb
ben nog steeds de mindere baantjes en
worden nog steeds lager betaald dan man-
In 1969 werd de wet op het minimumloon ook
voor vrouwen van kracht (tenzij ze dertien
uur of minder per week werken), en sinds
het begin van de jaren zeventig is de man
volgens het Burgerlijk Wetboek niet meer
hoofd van het gezin. In 1975 kwam de wet
op gelijk loon voor mannen en vrouwen, in
1976 het verbod op ontslag bij huwelijk en
zwangerschap.
Twee wetten liggen momenteel te wachten op
een behandeling in de Eerste Kamer, de wet
op gelijke behandeling van mannen en
vrouwen in arbeidssituaties (scholing, wer
ving, ontslag, enz.) en de gelijkstelling van
mannen en vrouwen voor de AAW (Alge
mene Arbeidsongeschiktheids Wet).
Elske ter Veld: „We hebben nu meer rechten,
maar er ontstaat een sfeer, die zegt dat we
die rechten eigenlijk niet mogen gebruiken.
Vraag maar eens aan een man, of hij ar
beidstijd wil inleveren voor de vrouwen van
zijn collega's."
Begin dit jaar stelden vakbondsbestuurders
Arie Groenevelt en Jan de Jong in een
Volkskrant-interview laconiek „dat je de
mentaliteit niet per cao kunt veranderen"
en de vakbond dus weinig invloed heeft op
de verdeling van werk binnenshuis en bui
tenshuis.
Half
Volgens Elske ter Veld voltrekt de emancipa
tie zich maar half: wel wettelijk, maar niet in
de praktijk. „Bij de nieuwe alimentatiewet
wordt ervan uitgegaan dat vrouwen zelf
standig zijn, maar ze krijgen niet de kans in
hun eigen levensonderhoud te voorzien.
Daartoe gaat geen enkele impuls uit van de
overheid. Vrouwen zijn nog steeds het elas
tiek in de economie. Staatssecretaris
Kraaijeveld van emancipatiezaken zegt nu
openlijk dat vrouwen die niet per se voor
gezinsinkomsten hoeven te werken, zelf
voor kinderopvang moeten zorgen. Het
overheidsbeleid is erop gericht dat de
vrouw gelukkig moet zijn in het vrijwilli
gerswerk. Dat is dan meteen lekker goed
koop. Maar ze denkt toch zeker niet serieus
dat al die vrouwen die nu de moeder-mavo
volgen, dat doen om straks beter kruis
woordpuzzels op te kunnen lossen?".
Elske meent dat er hard gevochten zal moeten
worden, om te voorkomen dat vrouwen in
de klem' raken tussen deze tegengestelde
stromen in het overheidsbeleid. En om te
voorkomen dat het economische systeem
de emancipatie volledig van tafel veegt.
Zelfvertrouwen
Emancipatie hoeft echter niet per se samen te
gaan met een baan buitenshuis. Hennie de
Swaan, een 70-jarige VOS-cursusleidster
(„De vrouwenbeweging trekt vrouwen van
alle leeftijden aan", zegt ze) en activiste in
Wij Vrouwen Eisen zegt: „Je moet echt niet
denken dat alle vrouwen behoefte hebben
aan betaald werk. Het is veel belangrijker
dat je je als vrouw niet als aanhangsel van je
man ziet, maar dat je zelfstandig functio
neert; en dat kan heel goed als huisvrouw
zijn. Je moet dan wel zaken als de financiën
goed regelen, zodat je je niet afhankelijk
voelt, en je geen schuldgevoel krijgt als je
een paar kousen koopt".
„Natuurlijk moeten vrouwen wel zelf hun
keuze maken; dat gebeurt nog veel te wei
nig. Het onderwijs zou je daarbij moeten
helpen, je zelfvertrouwen moeten vergro
ten. Vrouwen moeten leren belangstelling
te tonen, een mening te hebben. De meeste
vrouwen lijden aan zelfonderschatting",
vindt Hennie de Swaan.
Opgeleverd
Volgens Hennie de Swaan heeft de vrouwen
beweging al heel wat opgeleverd: behalve
de discussiebijeenkomsten, de mogelijk
heid tot een medisch verantwoorde abor
tus, Blijf van m'n Lijf-huizen, vrouwen
kranten, -uitgeverijen, en -boekhandels, de
vrouwentelefoons, groepen voor vrouwen
in de overgang (VIDO), VOS-cursussen,
moedermavo's en de Open School. „Daar
naast", vindt Hennie de Swaan, „zijn groe
pen als „Vrouwen tegen verkrachting" en
„Vrouwen tegen seksueel geweld" er toch
maar in geslaagd om duidelijk te maken dat
vrouwen niet willen toelaten dat „mannen
zomaar over hen heenkruipen".
Overheid
Joke Smit ziet de grootste verandering in
mentaliteit bij de overheid: in 1968 was een
overheidsemancipatiebeleid een belache
lijke zaak, nu hebben we een staatssecreta
ris voor emancipatiezaken. „Maar", voegt
ze daar ontnuchterend aan toe: „In de posi
tie van vrouwen is weinig veranderd".
„Als we die nieuwe emancipatiegevoelige
mentaliteit willen doorvoeren in de prak
tijk, zullen we ingrijpende veranderingen
moeten bevechten: alle taken en banen
zullen gelijk over mannen en vrouwen ver
deeld moeten worden; daarvoor zal een
vijfurige werkdag nodig zijn, en er zullen
even veel vrouwen als mannen op machtige
posten moeten komen".
„Een goede organisatie van de vrouwenbe
weging is daarvoor vereist, zodat vrouwen
samen politieke druk kunnen gaan uitoefe
nen. Dat moet kunnen. Het CDA-vrouwen-
beraad zit veel dichter bij de PvdA-vrou-
wen dan bij de CDA-mannen. Gezamenlijk
optreden kost echter wel veel tijd en geld;
de op te zetten emancipatiebureaus kunnen
misschien al wat van het gebrek aan
vrouwkracht opvangen".
Er zijn meer arugmenten aan te voeren voor
het belang van de vrouwenbeweging:
steeds meer vrouwen raken aan de valium
en de sherry, vooral de wat oudere vrouwen
die uit de lünderen zim- En ook voor al die
gescheiden vrouwen, die niet hebben ge
leerd op eigen benen te staan, wordt het
hoog tijd da,t er wat verandert.
Margriet-onderzoeken bevestigen dat er
steeds groter behoefte aan verandering
komt in 1967 liet nog 67 procent van de
vrouwen zich lovend uit over het huishou
den, in 1978 was dat nog maar 37 procent.
Wasmachines, elektrische groentesnijders
en dergelijke hebben geen echte verande
ring voor huisvrouwen gebracht het werk
wordt minder zwaar, maar daar staat tegen
over dat moeders nu, vanwege de toene
mende verkeersdrukte, vier keer per dag de
deur uit moeten om kinderen naar school te
brengen en weer op te halen.
„Bovendien", zegt Joke Smit, „had je het
vroeger gewoon over lastige kinderen; als
een kind nu lastig is, wordt de oorzaak met
een bij de moeder gezocht. Wij hebben geen
Jaar van het Kind, het lijkt wel een Eeuw
van het Kind".
Onrust
Komen we ten slotte bij twee leden van een
kleine afdeling Van Nederlands grootste
traditionele vrouwenvereniging: de NCVB
in Houten. Adri Tissink was jarenlang pen-
ningmeesteresse in Houten, Suus Kroon zit
in het hoofdbestuur.
„Tot 1975, het Jaar van de Vrouw, veranderde
er weinig bij onze leden. Een gezamenlijk
bezoek aan de Emancipade, de emancipa-
tietentoonstelling, trok weinig belangstel
ling".
Suus Kroon vertelt dat op de algemene lan
delijke vergadering van dat jaar een lesbi
sche vrouw over zich zelf vertelde. „Negen
tig procent van onze leden pikte dat niet; ze
vónden het wat! Maar dat is sindsdien radi
caal veranderd. Nu vinden de meeste
NCVB-ledcn het in elk geval gm-d dat r
over gepraat wordt - ook al zullen ze lang
niet allemaal homofilie accepteren".
„Er is echt veel meer openheid, ook over za
ken als kinderopvang en de dubbele belas
ting bij een baan buitenshuis. Voor 1975
kreeg je dan altijd te horen: „Dan had jc
maar niet moeten trouwen". Een vriendin
van mij reageerde omstreeks 1975 met: „Ik
weet het allemaal wel. en je hebt gelijk,
maar ik wil er niet over praten, ik word et
maar onrustig van". Dat is nu anders, meent
Suus Kroon.
Adri Tissink: „Die angst voor onrust signaleer
ik ook vaak bij onze leden, maar het wordt
minder. Veel mannen zijn ook bang dat hun
vrouw hen voorbij streeft; en die kans be
staat natuurlijk. Je moet proberen gelijke
tred te houden"
Ook Hennie de Swaan merkt dit op: „Mannen
zijn bang voor overvleugelingDe meeste
vrouwen moeten een waanzinnige strijd le
veren in hun gezin. Sommigen zullen daar
door terugvallen, om hun huwelijk te be
houden. Maar na een paar jaar moet dat we)
vreselijke haatgevoelens bij hen losma
ken".
Gezin
Intussen is in het gezin weinig veranderd.
Steeds meer vrouwen hebben een baan,
maar zorgen dat man en kinderen er weinig
van merken. De kinderen worden wat later
geboren, maar zó bewust gekozen, dat
moeder ze extra veel aandacht geeft.
Uit een in 1975 gehouden onderzoek blijkt
ook al dat ervoor mannen weinig verandert
als vrouwen een baan zoeken: mannen van
wie de vrouw niet buitenshuis werkt, be
steden 9,7 uur per week aan huishoudelijk
en verzorgend werk. Als hun vrouw wel een
baan heeft, is dit zelfs minder 8,7 uur per
week.
Vrouwen hebben de ervaring dat je man en
kinderen met kleine stapjes kunt leren wat
huishoudelijk werk over te nemen. De een
spreekt van „charmant doorduwen", de
ander van „hartelijk vechten". Schelden
blijkt niet te helpen. Joke Smit „Ik ben
begonnen met „Zou je misschien je jas aan
de kapstok willen hangen9 En later „Fijn
dat je je jas aan de kapstok hebt gehangen
En Adri Tissink: „Je moet klein beginnen,
het begint met koffie zetten".
Boodschappen doen, kinderen in bed stop
pen, even opruimen en soms zelf koken -
daar zijn steeds meer mannen wel voor te
porren, volgens Adri en Suus Maar klussen
als wc's schoonmaken, dat gaat ze te
Blij
„Ook al schept emancipatie onrust, en ook al
geeft het in het begin zóveel twijfels dat jeje
er misschien wel eens ongelukkig van voelt,
toch .zijn de meeste vrouwen in de NCVB
blij met de vrouwenbeweging. Blij met de
wegen die geopend worden, en blij met de
steun die welke groep uit de vrouwenbe
weging dan ook geeft Vooi ons b dal de
NCVB, voor een ander het vrouwencafé
Zo'n groep ais ei»NCVB brengl veel
problemen dichterbij, bijvoorbeeld door
een avond over abortus te praten, of door de
artikelen in ons blad Informatie", zegt Adri
Tissink.
De meeste NCVB-leden houden zich overi
gens nog verre van het pas opgerichte
plaatselijke vrouwencafé „Onze leden
hebben nog het idee dat zedaar niet horen",
zegt Suus Kroon ..De meesten kijken eerst
de kat uit de boom Dat geldt ook bij scho
ling en werk buitenshuis, ook daaraan zijn
de meeste nog niet toe; dat moet zijn tijd
hebben. Maar de vrouwen in onze bond
hebben wel degelijk in de gaten dat er wat
aan het veranderen is; en «>f al willen of
niet. ze beseffen terdege dat ze er niet aan
ontkomen".
De geboorte van Dolle Mina zal dan nog ruim
een jaar op zich laten wachten. Bij de Maag
denhuisbezetting door Amsterdamse stu
denten in mei 1969 voelen vrouwelijke stu
denten zich weinig serieus genomen.
Broodjes smeren en stencillen, akkoord,
maar verder moest de rol van de vrouwen
niet gaan, vond menig mannelijk activist. In
januari 1970 gaan de vrouwen opnieuw aan
het stencillen; maar nu hebben ze zelf voor
de tekst gezorgd: Dolle Mina verschijnt op
het toneel.
De vrouwen maken naam; hun acties zijn
goed voor een leuk kadertje in de krant.
Bezetting van Nijenrode (het dure oplei
dingsinstituut waar alleen mannen voor di
plomaat konden leren), acties voor pias-
recht (openbare toiletten) voor vrouwen,
openbare corsetverbranding en een ont
werp voor het Werkende Wijven Plan, dat
later in de Stichting Ombudsvrouw zou
uitmonden. De serieuze motieven voor deze
acties, en voor de acties voor vrijheid van
abortus, voor gelijk loon voor mannen en
vrouwen, en voor meer crèches, kunnen
niet verhinderen dat Dolle Mina vooral aan
het begin als „leuk en.gevaarloos" wordt
gezien, en dat de oude heer Drqes van een
stelletje „mallotige meiden" spreekt.
Vrouwenbladen
D^t alles ontstond in een tijd dat er volop werk
was. Emancipatie was iets voor anderen,
maar een eigen baan werd voor steeds meer
gehuwde vrouwen (18 procent in 1970) een
feit: dat was 12 procent meer dan in 1960.
Een onderzoek van Margriet wees uit dat in
1965 een ruime meerderheid van de vrou
wen vond dat een moeder thuis hoort; ter
wijl vorig jaar de helft van de ondervraagde
vrouwen in een Margriet-enquête zei dat
vrouwen - ook in tijden van werkloosheid -
evenveel recht op werk hebben als man-
De grote vrouwenbladen, - immer inspelend
op v/at de trend (lees: abonnees) toelaat -
hielden zich rond de jaren zeventig niet af
zijdig; zo durft Margriet het in 1969 al aan
om „een baan voor moeder" voorzichtig po
sitief te benaderen. Tegelijkertijd schrijft
dit blad echter over „de vrouw die koeste
ring en geborgenheid bij haar man
zoekt".
Een beetje emancipatie mag, maar het moet
niet te ver gaan, want dat pikken de abon
nees niet. Daarom ook prijkt op bijna elk
omslag van zulke bladen nog steeds de aan
trekkelijke, slanke, jonge vrouw, die altijd
mooier is dan een lezeres zichzelf voelt. Het
beeld van de vrouw die haar man nodig
heeft, en mooi voor hem is, wordt niet we
zenlijk aangetast.
Goede daad
Terug naar het begin van de jaren zeventig.
Door een tekort aan arbeidskrachten wor
den gastarbeiders, hun vrouwen en gehuw
de Nederlandse vrouwen naar de arbeids
markt getrokken. „Het gold toen als een
goede daad, als een vyouw een baan nam",
zegt Elske ter Veld van de FNV. „Ik herin
ner mij folders van arbeidsbureaus die ge
trouwde vrouwen erop wezen dat het im
moreel was als je ophield met je baan".
v
Het begon allemaal in de late zesti
ger jaren. Joke Smit, één van de
oprichtsters van Man Vrouw
Maatschappij (MVM), schrijft een
artikel in De Gids (maandblad).
„Het onbehagen bij de vrouw".
Ruim een jaar later, in het najaar
van 1968, komt MVM van de
grond.
t3»lSlSl^»}»l^S5S^St5ï2!S}SSlSÖlSl3K»l55SlSl»lS»}Sl5l5ïS5SvStS}»!St>S}WhSlSiSjS5SlSiSjSSl»iS}»i»5»!»i»jS}SiSi9}5iStS)Sv>}»}>}Si»5»j9jS)»i>}»i»»jSj>j»iS}S)SjS5Sj»iS»jS)S5»iS)Si>
