ZATERDAG 22 DECEMBER 1979
LEIDEN - We zijn de afgelopen tien jaar minder tele
visie gaan kijken. Begin 1970 zaten gemiddeld per
avond ruim vier miljoen Nederlanders voor de buis.
De cijfers over 1978 spreken van een kijkdichtheid
van 2,8 miljoen mensen. Als een paar Australische
gedragswetenschappers gelijk hebben, dan is die
teruggang in elk geval een bijdrage aan de geestelij
ke volksgezondheid. Fred en Merrelyn Emergy van
de Nationale Universiteit van Australië hebben na
een diepgravend onderzoek namelijk vastgesteld
dat geregeld kijken naar televisie een sociale ineen
storting kan veroorzaken. Ook vervreemdt het indi
vidu van zichzelf. Sterker nog, het echtpaar Emergy
meent dat er zelfs een toestand kan ontstaan die
erop lijkt, of die trouwe kijker ernstig hersenletsel
heeft opgelopen.
Een aardig citaat uit hun meer dan 200 pagina's tel
lend rapport: „Van televisie wordt het meest ge
bruik gemaakt door mensen die hun eigen psycho
logische problemen willen ontvluchten en die zich
het minst bezorgd maken over het gebeuren in de
wereld. De kijker wordt geïsoleerd van de werkelij
ke wereld. Een kijker kan zelfs nog enige tijd nadat
hij het toestel heeft afgezet geen voeling hebben met
de ware wereld. Een van de gevolgen op lange ter
mijn is dat het gedrag van de kijker impulsiever en
waarschijnlijk ook agressiever wordt".
De vlag mag dus voorzichtig uit,
want 2,8 miljoen is minder
dan 4 miljoen. Maar de vraag
is vervolgens gewettigd of de
vlag maar liever niet halfstok
moet blijven steken. Immers,
het is de TROS die dan weer
de grootste kijkdichtheid
scoort, met Veronica er pal
achteraan als goede twee
de.
De balans van tien jaar televisie
bevat een paar voorspelbare
posten. Het gevaar bestaat dat
men die posten voor zoete
koek aanneemt en ze niet
even narekent. Dat gebeurt
wel meer met balansen. Neem
bijvoorbeeld dat begrip „ver
trossing". Iedere media-on
derzoeker zal vertellen dat na
1970 alle „oude" omroepen
steeds meer vrijblijvende
programma's in hun pakket
gingen opnemen. Zuurtjes,
waarop het zonder inspan
ning vrolijk sabbelen
Het is best mogelijk, maar het is
nuttig om tenminste een blik
te werpen op het programma
aanbod van het seizoen
1970-1971, toen - volgens de
overlevering - Hilversum nog
niet zijn grote waarden van
vorming zag aangetast. De
KRO biedt in dat seizoen Jos
van der Valks topper „Piste",
„Cabaretaria", Tommy Coo
per, „Daktari", „Advocaat
Judd" en uiteraard „de Wre
kers".
Showgeweld
De AVRO dan misschien? De
keurige volgelingen van de
dan nog levende Willem Vogt
bieden veel showgeweld rond
Frank Sinatra, Nana Mous-
kouri en Sammy Davis jr. Op
het Nederlandstalige slagveld
treffen we daar de Mounties,
Corry Brokken en Willeke
Alberti en niet te vergeten
Paul van Vliet elke maand.
Gert en Hermien stonden ook
geprogrammeerd. Dat is nu
niet meer het geval. Maar dat
is waarschijnlijk aan henzelf
en aan hun bekering te wijten.
De wegen van het opperwe
zen zijn ondoorgrondelijk.
Samenstellers van winter-
programma 's moeten er re
kening mee houden.
De VARA was inderdaad aan
het begin van het bijna ver
scheiden decennium druk
bezig met het verheffen van
de verworpenen der aarde.
Maar TROS-ajatollah Joop
Landré wierp als het ware zijn
schaduw al vooruit in het
kamp van de bezorgde so
ciaal-democratie. Het had in
die dagen weinig gescheeld of
de VARA had „Coronation
Street", het epos van de uit
zichtloze Engelse alledaags
heid, ingeruild voor die enge
Lucy Ball. Als ene 'mevrouw
Spaan uit Zaandam niet in
haar eentje en compleet met
spandoeken voor „Corona
tion Street" was gaan demon
streren, was het er nog geko
men ook. Maar zie het „pri
maat" van de leden overwon
en dan te bedenken dat Andrè
Kloos in die dagen nog hoog
en breed by het NW zat.
Meubel
De maten van vertrossing, ver
vlakking, verveling zijn
moeilijk aan te leggen. Maar
de vervoering rondom het
medium nam in de jaren ze
ventig snel af. In advertenties
in de dagbladen komt men in
de eerste tijd nog wel eens
sporadisch aanbiedingen van
een „televisie"-meubel tegen.
Als meubeldiscounten in die
tijd een huiskamerinterieur
afbeelden dan is duidelijk dat
alle lijnen uit alle hoeken sa
menkomen in één punt. En op
dat punt staat het televisie
toestel. Op die plaatjes zie je
mensen nimmer naar elkaar
kijken. Zij kijken allen tevre
den naar het troostend elek
tronisch oog in de hoek van
de kamer. Om de mond speelt
een glimlach van onthechting
en tevredenheid.
Het televisiemeubel verdween
ongemerkt uit het Hollands
interieur en taaleigen. De au-
diotoren met zijn knoppen,
zijn toeters en vooral zijn de
cibellen nam de plaats in.
Maar onderhuids speelde zich
vooral in het protestants-
christelijk deel der natie
rond de vorige decennium
wisseling nog een verwoede
strijd af. Ooit was de film „des
duivels prentenboek" ge
noemd. Maar sinds de film
projectoren zelfs op avonden
van christelijke jongelingen
verenigingen snorden, wilde
en mocht het oog ook wat.
Alleen, de televisie was zoveel
dwingender, die bracht de
beelden bij je in de kamer.
Bescheiden behuisden moes
ten er soms met veel zieles-
mart zelfs het harmonium
voor opruimen.
Kater
In het begin van de jaren zeven
tig verscheen een boekje met
de titel „Met een kater naar
bed", waarin de later nog in
de Tweede Kamer actieve so
cioloog Pier van Gorkum
brieven had verzameld van
ontevreden NCRV-leden.
Daarin kon men ontboeze
mingen aantreffen als de vol
gende: „Steeds weer erger ik
mij eraan dat enkele overbu
ren de televisie afzetten als de
dagsluiting begint. Zou het
niet wenselijk zijn dat gedeel
te bijvoorbeeld direct na het
nieuws of ervoor uit te zen
den". Nederland ontspant en
bidt nu eenmaal toen en nu
vooral met de gordijnen "open
en als nog ernstiger energie
problemen ons ooit zullen
nopen die gordijnen te slui
ten, dan is afbraak van de on
derlinge controle, die begon
toen de spionnetjes van de
raamkozijnen verdwenen,
compleet.
Het NCRV-beleid zelf werd in
die tijd nog meer gewraakt en
het is niet toevallig dat juist in
1970 als reactie de Evangeli
sche Omroep werd opgericht.
Interessant is dat in de door
Van Gorkum gebundelde
brieven het thema van de
welvoeglijke kleding zo pro
minent vertegenwoordigd is.
Eén schrijft er. „Wilt u de
mensen ook vragen zich be
hoorlijk te kleden met een
goede en degelijke stof waar
je niet doorheen kunt zien?",
en een ander: „We hebben ons
vreselijk geërgerd aan die half
naakte meiden die voor de tv
dansten. En dat voor de
NCRV, of moeten we die C
maar weglaten".
Wel, die half naakte meiden
werden in de jaren zeventig
geregeld helemaal naakte
meiden (hoewel niet bij de
NCRV!) en het merkwaardige
is dat daarover nauwelijks
deining van enige betekenis
is ontstaan. Te meer merk
waardig, omdat in 1967 de
verschijning van een discreet
blote Phil Bloom nog interna
tionale tv-geschiedenis
maakte en in het vaderland
een bescheiden rel veroor
zaakte.
Treurigheid
Rellen rond de televisie heeft
het afgelopen tiental jaren
niet veel geproduceerd. Maar
komt dat door de treurigheid
van het gebodene in Hilver
sum en Bussum, of komt het
door de treurigheid van het
buitengebeurcn dat nauwe
lijks of niet tot verontwaardi
ging, boosheid of razernij in
spireerde?
Er zijn maar een paar rellen van
allure geweest en al die keren
vielen de progressieve om
roepverenigingen in de prij
zen. De grootste betrof de
tweede Barend Servet-show
van de VPRO op 14 december
1972. In deze show werd ge
sold met alle vermoeide en
door het vele toepassen uit-
Door Han Mulder
geloogde elementen waaruit
tv-showtjes worden gefrut
seld. Hoofdpersoon is de
journalist Barend Servet, die
in een soort paleis een inter
view heeft met een oude,
spruitjes reinigende dame,
die verdacht veel op koningin
Juliana lijkt
In hun boekje „Aan die vuile
viezerikken van de VPRO"
geven Philip van Tijn en Ad
Kooyman een uitgebreide
analyse van de rel die volgde.
Want een rel werd het, onder
aanvoering van De Telegraaf
en Van der Meyden als de
schorre stem des volks. Het
kwam zelfs tot een berisping
door de toenmalige minister
van CRM, de heer Engels, aan
het adres van de VPRO, we
gens majesteitschennis. Het
is een van de weinige opval
lende daden, waardoor deze
bewindsman in de herinne
ring zal voortleven. Een zeer
omstreden besluit boven
dien, orr\dat dit censurerende
stuk volmacht met terugwer
kende kracht niet zo vonden
velen, mocht worden gehan
teerd door een minister.
Grap
Eigenlijk is er onder het kopje
„rellen" alleen over 1977 nog
iets opmerkelijks te melden.
Het ging om drie gevallen en
allemaal betrof het VARA-
programma's. In het voorjaar
stond de politie op de achter
ste benen toen in „Hoe be
staat het" een grap werd ge
maakt over steekpenningen,
die Amsterdamse ooms agent
gretig zouden accepteren. In
november oogstte een liec^e
doorspekt met vloeken in
Sonja's Goed Nieuws Show
veel verontwaardiging. En op
het einde van 1977 poogden
inwoners van het Veluwse
dorpje Putten te verhinderen
dat er een documentaire zou
worden uitgezonden, die
handelde over de deportatie
van 600 Putten se
naar Duitse concentratie
kampen als represaillemaat
regel voor een gepleegde aan
slag. De documentaire werd
overigens wél uitgezonden en
de opwinding verdween even
snel als zij gekomen was.
Taboes werden veelvuldig
doorbroken. Dat wordt door
de critici van de televisie in
dit decennium nog al eens
vergeten. Seksualiteit werd
hierbij misschien nog wel het
meest van besmuikte achter-
baksigheid ontdaan. „Open
en Bloot", de serie van de
VARA, durfde heel direct
over sex en sexbeleving te in
formeren, zonder dat men
verviel in een soort nieuwe
zakelijkheid, die geen ruimte
zou laten voor emoties. Wie
zich herinnert hoe presenta
tor Joop van Tyn zuinig en
geaffecteerd het gemeenzame
woord voor de geslachtsdaad
uitsprak, realiseerde zich op
eens dat nette mensen een
dergelijke handeling ook
beoefenden. Al weer een re
den om de afdelingschef of de
dominee wat onbevangener
tegemoet te treden, dacht
menigeen.
In het verlengstuk van informa
tie over toegepaste seksuali
teit vielen vele programma's
over homofilie, pedofilie,
abortus.
De programma's boekten ho
ge kijkcijfers en de waarde-
Hierbij deed zich overigens
wel een moeilijkheid voor.
Praten over door de samenle
ving niet aanvaarde zaken
vergt mensen die er over wil
len praten. In een programma
van Koos Postema over pedo
filie was het nauwelijks mo
gelijk om iemand te vinden
die over zijn of haar gericht
heid wilde praten.
Televisiedrama
De jaren zeventig waren de ja
ren van de opkomst en bloei
van het Nederlandstalig tele
visiedrama. Niet iedereen zal
bij deze constatering staan
juichen en men zou er met
enige kwaadaardigheid ook
best een vorm van vertrossing
in kunnen zien. Er waren de
televisiebewerkingen van be
staande literatuur („De klop
op de deur", „De stille
kracht", „Merijntje Gijzen",
„Een mens van goede wil",
„Het dagboek van een her
dershond") en er waren spe
ciaal geschreven series zoals
„Waaldrecht". Bij veel pro-
dukties speelden eigen be
perkt regisserend kunnen en
het uiterst schaars voorhan
den zijnde Nederlands ac
teurstalent de makers danig
parten. De Nederlandse to
neeltraditie springt altijd zo
voorzichtig met spelden om
dat men dichtbij of ver altijd
luid een woord kan horen
vallen.
De wildgroei van de kwissen
dragen we straks mee de tach
tiger jaren in. De Ronnen, de
Miesen, de Fredden en hun
onderlinge inwisselbaarheid.
Model voor de kwis van de ja
ren zeventig staat de Willem
Ruis-show. Het basisgegeven
is de totale vernedering van
de deelnemers voor het kij
kend publiek. Naarmate de
kwis vordert, gaan de partici
panten aan een vorm van
zinsbegoocheling lijden. Ze
zyn tot alles bereid De zoen
van Willem accentueert de
volstrekte onderwerping van
de deelneemsters. Een jour
nalist die ooit had deelgeno
men, repte van de zorg waar
mee het op band opgenome-
ne. wordt gemonteerd. Zo
wordt consequent elke
kwinkslag of snedige opmer
king van de kandidaten weg
gesneden, alleen de grollen
van Willem blyven.
Het is een variant op het oerge
geven dat bij het vrolyke
reisje met de touringcar ook
maar een van de passagiers de
leukste kan zijn. Wie deze
naar de kroon steekt, wordt
afgemaakt, by voorkeur door
de medepassagiers. In het ge
val van de Ruis-show is er een
extra accent. Willem heeft
grote prijzen te verdelen. Hij
gooit zijn kwartjes in het wa
ter en de deelnemers buitelen
over elkaar heen, zoals des
tijds de duikers in Port Said,
als er weer eens een schip met
kolonialen langs voer.
Apostolaat
Oude. onaantastbare reputaties
sneuvelden in de jaren zeven
tig. Vooral in de sfeer van de
actualiteitenrubrieken.
„Brandpunt" werd een soort
journalistiek apostolaat.
„Achter het Nieuws" bleef
toen Wigbold ging en werd
een van de eerste kibbelcolle-
ges bij de VARA. Er zouden er
vele volgen. Daarentegen zag
men op gespecialiseerd jour
nalistiek terrein een paar
nieuwe voortreffelijke initia
tieven „Den Haag Vandaag"
ontwikkelde zich tot parle
mentaire actualiteitenrubriek
van zeer grote klasse. De
„Alles is anders"-show van
Aad van den Heuvel bleek
een gelukkig samengaan van
informatie en entertainment
met de media in de hoofd
rol.
Het NOS-journaal besteedt
sinds de komst van hoofdre
dacteur Ed van Westerloo
geen aandacht meer aan het
klootschieten in Heythuizen
Maar een van de laatste jour
nalistieke stuiptrekkingen
van zijn voorganger betrof het
onzalige idee om allerlei juf
frouwen en meneren van bui
ten het journaal te laten
voorlezen. Eugenie Hcrlaar,
een van het dappere clubje,
zei bij die gelegenheid: „De
kinderen, een zoon van vijf
jaar en een dochter van zeven,
zijn nu zo oud dat ik wel tyd
voor het journaal kan vrijma
ken". Die vrye-tydsbesteding
duurde gelukkig niet
lang.
De jaren zeventig waren nog re
delijk in kaart te brengen Het
rommelde in het media we
reldje. Er werd wat geschud
en geschuffeld, maar alles
bleef wezenlijk op zyn plaats
Maar de kabels gaan in de
grond en de satellieten in de
lucht En dan is er nog regio
nale omroep en viewdata en
teletekst.
De Batavieren kwamen by Lo-
bith ons land binnen en de
Luxemburgers by Sluis.
Maar wat heerlyk voor Carol
Enkelaar dat hij straks niet
HM er mat die KNVB hoeft te
onderhandelen, omdat mees
ter Dake dat misschien voor
hem doet
En wat fijn dat de uit-knop op
het tv-toestel van de jaren
tachtig in elk geval niet van
een sponsor afhankeiyk
SsSiSSlSlSlSlSlSl Si»i2i2iS>(S52lS5Si5i 3:2! Si 5i55i55SiSsSlS535Si5iSi>»i»5Si>?»i57»5>sS5Si5SlSsSi»}»s»5»5S^»jSj5j>}S15}>,>s,s,>55,5,5,5,5,5,5,2
