Economie Iran: werk
van schaar en lijmpot
DE ECHTE
KERSTMAN
WOONT IN
LAPLAND
ZATERDAG 22 DECEMBER 1979
TEHERAN - Iraans su
perminister van eco
nomie en financiën Ba-
ni Sadr is van plan deze
week in Iran het islami
tische bankwezen te in
stalleren. Dat idee is
begin dit jaar onmid
dellijk bij zijn terug
komst geopperd door
ajatollah Chomeini en
vervolgens herhaalde
lijk uitgesteld. Maar nu
moet het er toch van
komen. Het is de eerste
grote stap op weg naar
een geheel nieuwe „is
lamitische economie"
waarvan niemand het
fijne weet, hoewel de
plannen ter inzage he
ten te liggen.
In het .gebouw van de bank
Markazi aan de Ferdowsi-al-
lee wordt enthousiast gebab
beld over het „maatschappe
lijke onderpinnen van de is
lamitische bewustwording"
en de „economische blauw
drukken van de islamitische
revolutie". Als de heren geen
pak aan hadden, zou men
denken bij welzijnswerkers
op bezoek te zijn. Het nieuwe
model ademt grootscheepse
kleinschaligheid uit, met veel
aandacht voor milieu en bio-
logisch-dynamische land
bouw en verraadt nogal wat
maatschappelijk engage
ment.
De twee maanden geleden be
noemde nieuwe directeur van
de centrale bank, Ali Nobari,
staat helemaal achter de
plannen. De atmosfeer in de
bank is er naar het pand
straalt bedrijvigheid uit, met
stapels dossiers en batterijen
voortdurend rinkelende tele
foons, afgewisseld door een
knipperende intercomin
stallatie. De directeur onder
breekt de conversatie voort
durend door nu eens met Zü-
rich dan weer met Tokio te
bellen, terwijl een vijftien me
ter verder de overige directie
in hemdsmouwen bezig is or-
de te scheppen.
Al gauw blijkt overigens dat al
dat gebel niet de nieuwe mé
de oude orde betreft, door e
paar onhandige opmerkingen
van Nobari en zijn meester
Bani Sadr tot een dusdanige-
puinhoop herschapen, dat er
heel wat tussen de dossiers
gegraven moet worden voor
de fundamenten van de
nieuwe orde te zien zijn. Na
een heftige discussie met een
advocatenkantoor te Londen
dat een actie onderneemt te
gen Amerikaanse bankfilia
len in die st^d, wordt het ge
sprek voortgezet in een rust
gevend kamertje dat uitkijkt
over de tuin van de Britse
ambassade aan de overkant
van de straat.
Het ontvouwde economische
panorama ziet er fraai uit. De
uitloop van de bevolking naar
de steden wordt rigoureus af
gebroken door enorme inves
teringen op het platteland.
Daar verrijzen dan allemaal
kleine industrieën, terwijl de
nadruk op de landbouw een
prettig voedseloverschot op
levert en Iran onafhankelijk
gaat maken van de imperialis
tische duivels. Overal komen
zelfbestuurde coöperaties,
samengehouden door revolu
tionaire islamitische solidari
teit en het lichtend voorbeeld
van imam Chomeini.
Pol Pot
De vergelijking met het Cam-
bodja van Pol Pot dringt zich
onweerstaanbaar op maar
wordt niet in dank afgeno
men. Terwijl beneden op
straat de islamitische solida
riteit voorbij marcheert in de
vorm van een anti-Ameri
kaanse demonstratie, blijft na
twee uur praten in het rustge
vend kamertje niet veel van
de plannen over. Nobari heeft
bereids de wijk genomen naar
zijn rinkelende telefoons en
drie specialisten nemen de
conversatie over.
Zijn ze al met het plan de boer
op geweest? Nee, dat nog niet
maar er komt een landelijke
discussie aan de basis en ook
Chomeini is erg met het idee
ingenomen. De waarde van
Chomeini's financiële en
economische inzichten lijkt
twijfelachtig en het gesprek
stokt even maar verdere vra
gen over de agrarische moge
lijkheden van Iran leveren
verbijsterende onthullingen
op. Iran, zo geeft iedereen toe,
is in wezen een keten van kale
bergen rond een gigantische
zoutwoestijn, en dat maakt de
maatschappelijke voorzie
ning, gebaseerd op forse
graanteelt en voedselover-
schotten, natuurlijk proble
matisch.
In feite is alleen de smalle
strook langs de Russische
grens bij de Kaspische Zee
van voldoende regenval be
diend en erg vruchtbaar.
Rond de talloze stuwmeertjes
in de rest van de bergen is op
lokaal niveau wel wat te doen,
maar hoe men het ook wendt
of keert genoeg eten voor ie
dereen zit er gewoon niet
Een van de specialisten ont
vouwt zijn brede visie over
enorme ontziltingsinstalla-
ties langs de Perzische Golf
die de grote vlakte van de
provincie Fars kunnen
bevloeien. Erg kleinschalig
lijkt dat niet en het is voorts
krankzinnig kostbaar en
vergt een uitgebreide infra
structuur waarvan de op-
bouwjaren kan duren. Zoiets
zet een snelle uitvoering van
het plan volledig op de tocht.
Die ontziltingsinstallatie en
de pijpleiding naar de vlakte
moeten trouwens gebouwd
worden en Iran mist daarvoor
de technische bekwaam
heid.
„Dat soort werkzaamheden
kunnen we natuurlijk in het
buitenland uitbesteden",
waagt een van de specialisten
voorzichtig en valt daarmee
met een smak in de kuil die
Chomeini juist wilde dem
pen. Nee, uiteraard gaat het
plan uit van volledige zelf
voorziening.
Langzaam trekt het rookgor
dijn op en komt de minder
fraaie werkelijkheid in zicht.
De financiële chaos in Iran
blijkt onvoorstelbaar. In de
kluizen van de bank Melli zijn
sorteerders met scharen en
lijmpot doende de kredietfa
ciliteiten uit te zoeken die tij
dens de revolutie zijn ver
scheurd, terwijl niemand
precies weet waar Irans te
goeden in het buitenland zijn
ondergebracht.
Leningen
De bestorming van de banken
heeft nogal wat archieven in
vlammen doen opgaan, hoe
wel de computerbanden zijn
gered. Er moet, volgens het
Iraanse bankbeheer, eind vo
rig jaar ontzettend veel zijn
geleend. Vooral in het bui
tenland en op namen van be
drijven waarvan de managers
met hun reserves naar Zwit
serland uitweken of, nog
simpeler, de lening via hun
geautoriseerde handtekening
naar hun eigen privénummer
in Genève lieten overboeken.
Hoeveel ermee is gemoeid,
weet niemand.
In het gegoochel met cijfers,
waar men in Iran zeer goed in
is, vallen bedragen te horen
van 6 tot 22 miljard dollar.
Tijdens de conversatie erover
klimmen die bedragen trou
wens steeds op: een manager
van de bank Saderat begon
zijn gesprek met 2 en eindig
de zijn betoog met 18 miljard
dollar.
Gezegd moet worden dat de
Iraanse boekhouding nooit
heeft geklopt. Volgens de
beste beginselen van oosterse
despotie bestond in het Iran
van de sjah geen verschil tus
sen de staatskas en het bezit
van de vorst. De plannen van
de sjah grensden aan groot
heidswaanzin, waarvan bui
tenlandse bedrijven schan
delijk hebben geprofiteerd.
De islamitische blauwdruk
maakt een duidelijke keuze
voor een traditionele maat
schappij op dorpsniveau
waar Chomeini blijkbaar naar
snakt. De koran lezen, dat is
de consequentie van Cho
meini's paradijs.
Of de basis dat ook wil, is een
open vraag. Wie rond kijkt in
de sloppenwijken van Zuid-
Teheran, wordt het al snel
duidelijk dat de bewoners
weinig zien in een gedwongen
verhuizing naar de provincie
welke financiële tegemoet
koming daar ook tegenover
mag staan. „Als ze alle half af
gebouwde fabrieken nu eens
opknappen, kunnen we daar
toch gaan werken", klagen de
meesten. Het economische
beleid is trouwens in het al
gemeen een bron van ge
klaag. Hoewel de populariteit
en het aanzien van Chomeini
onbetwist blijven, hebben de
meeste Iraniërs voor zijn ad
viseurs geen goed woord
Het is het beroemde beeld van
de onplooibare leider die van
het volk wordt afgeschermd
door een haag van aasgieren,
de beroemde klacht van een
dictatuur in opkomst. De held
omgeven door rotzakken, of
dichter bij huis, de klager van
de sjah over zijn ondeugdelij
ke raadgevers. Curieus ge
noeg weet geen Pers te ver
tellen waarom de zo scherp
zinnige en edelaardige Cho
meini zijn adviseurs de deur
niet uit schopt, want met het
bijna bovenaardse inzicht dat
hem wordt toegeschreven,
moet dat niet zo moeilijk
zijn.
Maar de imam houdt zijn mond
en zijn adviescommissies rot
zooien door tot toenemende
wrevel van het publiek.
Doordat het ene consumptie
goed na het andere naar de
zwarte markt verdwijnt, stijgt
de nood zichtbaar. De prijs
van sigaretten is in één maand
verdubbeld. Er is al twee
maanden lang geen waspoe-
der meer gesignaleerd en het
vlees is schaars omdat met de
moeilijkheden rond de invoer
van niet ritueel geslachte
biefstuk, de veehouders van
Iran in moeilijkheden komen
omdat het vijfjaar duurt voor
er genoeg nieuwe schapen
zijn.
Sinds Sadrs onhandige opmer
king Iraks schulden niet te
willen betalen, is de hele han
del verstoord met onover
zienbare consequenties. Van
de kuikenfokkers in Mashad,
via de eierboeren in Qazvin
tot de grote visfabrieken aan
de Kaspische Zee is het een
doffe ellende. De klaagzang
van de voedselverwerkendo
en de andere industrieën slikt
kolommen in de dagbladen.
Hier staakt het personeel om
dat de banken het achterstal
lige loon niet uitbetalen, daar
is geen kippeboer meer, de
visfabrieken sluiten omdat
hun vissers hun waar op de
zwarte markt slijten en grote
transportondernemingen
komen zonder banden te zit
ten.
Gijzeling
Heel Teheran staat vol stilge
legde kranen, omdat er geen
cement meer is. Er gaat geen
dag voorbij of er wordt wel
ergens een fabrieksdirecteur
gegijzeld door zijn overspan
nen personeel en dat neemt
zulke vormen aan, dat het een
nationaal tijdverdrijf lijkt te
zijn geworden. De bezetting
van de Amerikaanse ambas
sade is er hoogstens het be
kendste voorbeeld van.
Zo werden vorige week maar
liefst 37 bedrijfsbezettingen
gemeld, afgezien nog van de
andere ellende. In Iranshahr
sloten boze Baluchi's de gou
verneur op in zijn kamer,
vanwege het omstreden
grondwetsreferendum. In
Bandar Abbas aan de Perzi
sche Golf bestormden boze
scholieren het gebouw van de
onderwijsinspectie en zetten
de inspecteur gevangen om
dat sinds maanden de
luchtverversing niet werkt en
het er op die manier niet te
harden was.
In Isphahan heeft sinds een
paar dagen de rechterlijke
macht gezamelijk met de orde
van advocaten, kwaad het ge
rechtsgebouw bezet. Ze drei
gen alle dosiers in brand te
steken als er geen einde komt
aan de revolutionaire comités
die de stad terroriseren en
links en rechts onterechte ar
restaties verrichten.
De oliearbeiders in Khuzistan,
die 's lands machtigste vak
bond hebben, lappen elke
kreet uit Teheran aan hun
laars en eisen opslag en min
der werk. In Tabriz kwam het
tot rellen wegens de eenzijdi
ge propaganda van de rege
ringsradio en overal in Iran
eigenen de boeren zich stuk
ken staatsland toe om de dis
tributie voor te zijn.
Kortom, het economische en
bestuurlijke leven in Iran
stagneert, en het land wankelt
op de rand van een chaos. De
nieuwe leiders doen er weinig
tegen. Afgezanten van Cho
meini doorkruisen het land.
Het lijkt op: een ieder voor
zich en Chomeini voor ons
allen. Immers het anti-Ame
rikaanse offensief, dat de
aandacht moest afleiden,
schiet bij zoveel leidend on
vermogen te kort. De Iraanse
revolutie is nog niet op gang
of ze begint haar eigen kinde
ren al te versplinteren en de
conclusie ligt om de hoek.
Een nieuwe dictatuur.
ROVANIEMI (Lapland) - De kerstman woont ver
weg, maar traditiegetrouw weten vele duizenden
briefschrijvers hem toch te vinden. Namelijk in Ro-
vaniemi, de hoofdstad van Fins Lapland, op de
Poolcirkel waar de langdurige Poolnacht overdag
wat opgebleekt wordt door de witte sneeuwdeken
die dit land meer dan zes maanden per jaar bedekt.
Een gegarandeerde witte kerst voor wie besluit om
hier het kerstfeest te gaan vieren.
Men landt op het dikbe-
sneeuwde kleine vliegveld
van de Lapse hoofdstad, waar
de stilte na het wegvallen van
de motoren nog geaccen
tueerd lijkt te worden door de
sneeuwval. Weersomstan
digheden die geen belemme
ring blijken voor de Finse
vliegers die de luchtdienst
onderhouden met deze stre
ken, die in de winter door de
weergoden bijna vergeten lij
ken. Van de 30.000 inwoners
van de stad valt weinig te be
speuren, want de bittere kou
houdt de meesten van hen
binnen.
Er komen met kerst en de jaar
wisseling hier zo weinig gas
ten, dat de meeste hotels ge
sloten zijn. Het beeld contras
teert dan ook nogal met de
drukte van de laatste kerstin
kopen en voorbereidingen
voor de feestdagen die de
winkelcentra in onze steden
kenmerkt. Hier een bijna uit
gestorven witte stad met een
enkele moedige voetganger
die de kou trotseert. De rivier
is dikbevroren en even buiten
de stad vermaken wat en
thousiastelingen zich op een
kleine ski-piste.
De „echte" woonplaats van de
kerstman moet nog bijna 200
kilometer verderop zijn in de
buurt van de Fins-Russische
grens in de zogeheten Korva-
toentoeri-heuvels die het to
neel zijn van talrijke sprook
jes. Maar de ongeveer 50.000
brieven die er jaarlijks aan de
kerstman geschreven wor
den, komen in Rovaniemi te
recht in een speciaal daarvoor
ingericht kantoortje. Wan
neer de jeugdige afzenders te
ontcijferen zijn, dan krijgen
zij steevast antwoord in het
Fins, Zweeds, Frans, Duits en
Engels, maar zelfs ook in het
Nederlands en in het Ja
pans.
De kerstman lijkt verdacht veel
op een gepensioneerde func
tionaris van het vliegveld.
Zijn assistenten die in tradi
tionele Lapse kostuums zijn
gekleed, behoren tot het leger
winterwerklozen in dit eco
nomisch onderontwikkelde
gebied van Finland. Zij wor
den trouwens af en toe ook
opgebeld (09-3589115221).
Maar de jongelingen die de
stoute schoenen aantrekken
en die de kerstman bellen,
komen van opwinding ge
woonlijk niet verder dan het
stamelen van onverstaanbare
wensen en verlangens.
Wie in de winter Lapland wil in
trekken, doet er goed aan de
assistentie van een gids te
vragen. Men kan in de eerste
plaats wolven en beren te
genkomen, maar het is ook
niet moeilijk om te verdwalen
in de onoverzichtelijke witte
sneeuwwildernis. En ver-
dwalen kan fataal zijn wan
neer men de weg naar een hut
niet meer kan vinden of wan
neer men niet weet hoe men
een provisorisch nacht
verblijfkan bouwen. Het Fin
se Lapland is ruim tweemaal
zo groot als Nederland, met
een bevolking van maar
200.000 zielen. Een onvoor
stelbare leegte voor wie ge
wend is aan ons dichtbevolk
te Nederland.
Een onvoorstelbare leegte en
een even onvoorstelbare stil
te, overigens zowel in de zo
mer als in de winter. Alleen
wordt het gebied in de zomer
geplaagd door ontelbare in
secten die de bezoekers het
leven zuurmaken. Het lijkt
wel of die hun land willen
verdedigen tegen de opdrin
gende toeristen, die langza
merhand een bedreiging gaan
or Lapland. Het
Door Koen Corver
land heeft namelijk als het
ware een „teer" landschap dat
snel beschadigd wordt door
auto's, caravans, kampeer
plaatsen en andere uitingen
van menselijke activiteit.
De combinatie van klimaat en
bodemgesteldheid zijn er de
oorzaak van dat dergelijke
beschadigingen lange tijd
nodig hebben om op natuur
lijke manier te herstellen. Een
sterke toename van het toe
ristenverkeer, zou op den
duur zeer schadelijk kunnen
zijn voor Lapland. Aan de an
dere kant gaat het om een
economisch achtergebleven
gebied, dat de inkomsten van
het toerisme goed kan ge
bruiken voor zijn ontwikke
ling. Dit dilemma is niet de
enige bedreiging voor het ge
bied.
Het prachtige en fascinerende
Lapland wordt ook vanuit de
lucht bedreigd en wel door de
Finse luchtmacht. Het gebied
vormde tot voor kort een
soort militair vacuum. Aan de
Russische kant vindt men het
Kola-schiereiland dat prop
vol zit met militaire installa
ties en oorlogstuig. Aan do
andere kant de noordflan'c
van de NAVO-lidstaat Noor
wegen De Finnen hebbr n
hun militaire aanwezigheid in
dit gebied nu verhoogd, om
alle partijen duidelijk te ma
ken dat Lapland geen vrije
doorgangspoort is bij eventu
eel oorlogsgeweld.
De laag overvliegende straalja
gers van de luchtmacht ma
ken zogende rendiermoeclers
vaak geweldig aan het
schrikken, zodat zij het op een
lopen zetten. Soms kunnen zij
hun kinderen dan niet meer
terugvinden, of niet op tijd,
zodat de kleintjes ten prooi
vallen aan bijvoorbeeld rond
zwervende wolven. Daar
naast is de versterkte aanwe
zigheid van militaire voertui
gen ook niet bevorderlijk
voor het behoud van het tere
landschap.
Men spreekt wel over Lapland,
maar echte Lappen vormen
nog maar een minderheid van
ongeveer 4000 bewoners. Dat
wil zeggen 2 procent van de
MüOO bowonei van La
pland. De echte Lappen zijn
•rdecld
rhei
over de toe-vloed
lingen", die hen steeds ve
in noordelijke lichting
drijft naar gebieden die
uider
der gunstig zijn voor hun tra
ditionele rendier-veeteelt. De
Lappen menen, dat zij door
hetzelfde lot bedreigd wor
den als de Eskimo's of de In
dianen van Noord- en Zuid-
Amerika.
Volgens de Lappen behoort
Lapland aan de Lapse bevol
king en niet aan de Finse
staat, die het gebied econo
misch wil ontwikkelen.
Sommige Lappen hebben al
gedreigd met een of andere
vorm van geweld om interna
tionale aandacht op hun
probleem te vesti p n i )oelf-
de problematiek treft men
aan in Zweden en Noorwe
gen. In dit laatste land is een
conflict ontstaan, omdat de
overheid voor de winning van
elektriciteit een stuwdam wil
bouwen De Lappen menen
echter dat het stuwmeer dat
daardoor ontstaat, belangrij
ke stukken van hun traditio
nele weidegronden onder wa
ter zal zetten.
Wie Lapland in hartje winter
bezoekt, merkt weinig van
deze bedreiging door de
technische westerse bescha
ving van de laatste restanten
van een Europese bevolking
die nog in een natuurlijke re
latie lijkt te leven tot de (bar
re) omgeving. Een omgeving
die een ideaal decor vormt
voor de kerstman in zijn vro
lijke rode pak Bij nadere be
schouwing blijkt die kerst
man echter een moderne in
dringer te zijn. Zijn voorgan
ger is Oelebuk, de woest uit
ziende wilde winterse
sneeuwman die gehuld was in
dierenvellen. Die heeft het
moeten afleggen tegen de
nfodti acre on Jbeti wifrtt
re" kerstman. Een somber
voorteken voor de naderende
ondergang van de Lap
pen?
