Morgen is het honderd jaar geleden dat Stalin werd geboren
Lenin
besefte
te laat
dat hij
verkeerde
man had
gesteund
E1SEVIERS
DONDERDAG 20 DECEMBER 1979
UUtf
MOSKOU - Op 21 december zal het 100 jaar geleden
zijn dat Josef Vis sari onowitsj Dzjoegasjwili werd
geboren. Nauwelijks de moeite van het vermelden
waard, ware het niet dat hij onder de naam Stalin de
geschiedenis is ingegaan als een van de meest mee
dogenloze alleenheersers aller tijden, wiens bloed
dorst in de jaren dertig en veertig slechts geëve
naard werd door de fascistische dictator Adolf Hit
ler. Zal er in het openbaar enig teken van herden
king te bespeuren zijn, zo vragen sommigen zich in
de Sowjet-hoofdstad af? Het lijkt niet erg waar
schijnlijk dat de Kremlin-machthebbers in deze tij
den waarin zij de „ontspanning" prediken, hun
roemruchte voorganger - die de Sowjet-Unie van
continentale tot mondiale macht promoveerde - al
te feestelijk zullen gaan bewieroken.
rondom het kampvuur toost
een van hen op Stalin.
Uit tactische overwegingen dus
wel te verstaan, en niet omdat
zij de man verguizen onder
wiens bewind zij allen hun
succesrijke loopbaan begon
nen zijn en aan wie zij een po
litiek machtssysteem te dan
ken hebben waarin zij inmid
dels zelf de top bereikt heb
ben. Tien jaar geleden was er
wel een herdenking in de
maak, waarbij Stalin boven
dien zelfs officieel gerehabili
teerd zou worden. Tenminste,
dat beweert de dissidente
Russische historicus Roy
Medwedjev in zijn boek „Laat
de geschiedenis oordelen"
De Polen en de Hongaren
zouden echter zo energiek
geprotesteerd hebben tegen
dit voornemen, dat het
Kremlin van eerherstel en
feestelijkheden afzag.
Daarmee was het niet gedaan
met de populariteit van de
bloeddorstige dictator. Dat
bleek twee jaar geleden wel,
toen minister van defensie
Oestinov een redevoering
hield in verband met het 60-
jarig bestaan van het Rode
Leger. Organisator en eerste
leider van het Rode Leger,
Trotski, werd in dit verhaal
niet genoemd, maar in zijn
verhaal aangekomen bij het
begin van de vijandelijkhe
den tussen de Duitse horden
en het Sowjet-leger vermeld
de Oestinov dat „kameraad J.
V. Stalin benoemd was tot
voorzitter van het staatsde-
fensiecomité, dat zorgen
moest voor de coördinatie
van alle krachten ter vernieti
ging van de vijand"
Applaus
Er brak in de zaal een donde
rend applaus uit. De aanwezi
ge partijfunctionarissen, le
geraanvoerders en veteranen
hielden dat minutenlang vol
en Oestinov probeerde
tweemaal tevergeefs om zijn
toespraak voort te zetten,
voordat dit hem eindelijk luk
te. Blijkbaar onthutst over de
populariteit van de voormali
ge alleenheerser, gaf het par
tijdagblad Prawda de vol
gende dag wel Oestinovs rede
weer, maar schrapte het
woordje „kameraad" bij de
vermelding van Stalin. De
populariteit van Stalin blijft
overigens niet beperkt tot
partij en leger. Ook onder an
dere Sowjet-burgers kan men
heel wat bewonderaars te
genkomen van deze man over
wiens verleden de Russische
jeugd uiterst summier wordt
voorgelicht.
In de leerboeken wordt Josef
Stalin voorgesteld als een
goede marxist-leninist, de le
gitieme opvolger van Lenin
en de onbetwistbare architect
van de overwinning op het
fascistische Duitsland.
Slechts terloops wordt er
vermeld, dat Stalin ook „fou
ten" maakte en aan (eigen)
„persoonsverheerlijking"
deed, maar deze afwijkingen
zijn inmiddels gecorrigeerd
en doen weinig of niets af aan
zijn uitmuntende kwaliteiten.
De Russische dichter Jew-
toeschenko verhaalt van een
ontmoeting in Siberië met
een aantal jongeren. Gezeten
Geloof
De dichter vraagt waarom nu
juist op Stalin gedronken
moet worden. „Omdat alle
mensen in hem geloofden en
ze met dit geloof (de oorlog)
gewonnen hebben", zo luidde
het antwoord. Op zijn vraag of
er dan niets bekend was van
de velen die tijdens Stalins
bewind gearresteerd waren,
was de schatting „nu ja, mis
schien twintig tot dertig men
sen". De schattingen van de
andere aanwezigen liepen
weliswaar op, maar kwamen
toch niet boven de tiendui
zend, waarop Jewtoeschenko
zijn jeugdige gehoor vertelde
dat het niet om tienduizenden
ging maar om vele miljoenen.
Maar hoe zouden de jongeren
dat moeten weten, wanneer
zij op school verkeerd worden
voorgelicht en ook thuis
nauwkeuriger gegevens ont
breken om hun kennis aan te
vullen.
De rede waarin Nikita
Chroesjtsjov in 1956 Stalin
aanviel en diens politiek kri
tiseerde, betrof vooral de
misdaden van de dictator te
genover partijleden. Over de
vele niet-partijleden die het
slachtoffer zijn geworden van
de stalinistische terreur, is
nog nooit met een woord ge
rept. De reden van Croesjtjov
is in de Sowjet-Unie nooit ge
publiceerd. Vele „kamera
den" waren door Croesjtjovs
uitvallen diep geschokt, om
dat met de ontluistering van
de dictator ook de ontluiste
ring begon van het systeem
waarin ze waren opgegroeid
en dat Stalin hun tenslotte
had nagelaten. Het is niet
verwonderlijk, dat de de-sta-
linisatie al tijdens het bewind
van Chroesjtsjov halverwege
is blijven steken.
Europa is in de jaren dertig en
veertig in Oost en West geteis
terd door de vernietigende
allesvretende terreur van
Stalin en Hitier. De laatste is
dood, verdwenen, verdoemd
als wereldschurk en te kijk
gezet als afschrikwekkend
voorbeeld van de menselijke
afwijkingsmogelijkheden.
Zijn landgenoten hebben
hem afgeschreven en probe
ren iets te herstellen van de
schrijnende wonden die het
bewind van de voormalige
huisschilder heeft veroor
zaakt. Waarom gebeurt dat
niet met Stalin, de beroepsre
volutionair die bankroven
pleegde om aan geld te ko
men? De man die door zijn
politieke tegenstanders
schromelijk werd onderschat
en zich ten slotte ontpopte als
een moderne, weder opgesta
ne Iwan de Verschrikkelijke?
Wie is deze man en waar komt
hij vandaan?
Op 21 december 1879 wordt Jo
sef Vissarionowitsj Dzjoe
gasjwili geboren in Gori in
Georgië. Zijn vader is een
schoenmaker die als zelf
standige mislukt en in een
schoenfabriek gaat werken.
Hij komt later om tijdens een
dronkemansvechtpartij.
Evenals zijn vader is ook zijn
moeder indertijd als lijfeige-
ne ter wereld gekomen. Josef
wordt vereerd door zijn moe
der, die als werkster de kost
verdient. De jonge Dzjoe
gasjwili krijgt een plaatsje op
net Grieks-orthodoxe pries
terseminarium in Tiflis (Tbi
lisi), maar verlaat dit scho
lingsinstituut vroegtijdig.
Volgens sommige verhalen
wordt hij beschuldigd van
opstandig gedrag en volgens
andere verhalen wordt hij
door de leiding van het semi
narium beschuldigd van poli
tieke ophitserij.
Josef Dzjoegasjwili wordt een
politiek agitator die zich ver
dienstelijk maakt voor de uit-
gebuitenen en onderdrukten.
Er volgt een reeks van arres
taties en even zovele ont
snappingen. Hij sluit zich aan
bij de beweging van Lenin,
met wie hij in 1905 kennis
maakt. Een teleurstelling
voor Stalin, die een grote im
posante verschijning had
verwacht, ongenaakbaar,
moeilijk te benaderen, kort
om een LEIDER. Het duurt
enige tijd, voordat Stalin de
hardheid onderkent waarmee
Lenin zijn doeleinden na
streeft. Na de bolsjewistische
machtsovername in 1917,
wordt Stalin volkscommissa
ris voor nationale aangele
genheden.
Secretaris-Generaal
In 1918 moet Josef, die zich in
middels Stalin (man van
staal) noemt, de verdediging
organiseren van de stad Tsa-
ritsyn (het latere Stalingrad)
en bovendien de stagnerende
voedseltransporten voor de
roden weer op gang brengen.
Hij kwijt zich uitstekend van
deze taak, maar negeert daar
bij voortdurend richtlijnen en
orders van legeraanvoerder
Trotski. In 1922 wordt Stalin
benoemd tot secretaris-gene
raal van de communistische
partij, terwijl hij al eerder was
benoemd tot een van de leden
van het vijf man tellende Po
litburo van de partij, dat men
als een soort dagelijks be
stuur kan beschouwen en
daarmee als het machtigste
politieke college van de
nieuwe staat.
Door Koen Corver
Te laat beseft de zieke Lenin,
dat hij in de machtswellustige
Stalin de verkeerde man heeft
gesteund. Vanaf zijn ziekbed
probeert hij zijn partijgeno
ten nog aan te sporen Stalin te
verwijderen, maar deze aan
sporingen in zijn politieke
„testament" kunnen de posi
tie van de secretaris-generaal
niet meer aan het wankelen
brengen. Stalin had al een
verbond gesloten met Zi-
nowjev en Kamenev om te
voorkomen, dat Trotski na
het overlijden van Lenin aan
de macht zou komen. Tegen
over de wereldrevolutionair
Trotski lanceert Stalin daama
zijn theorie van het „socia
lisme in een land". Zijn vroe
gere bondgenoten Zinowjev
en Kamenev wenden zich nu
tot Trotski, maar hun bunde
ling werd door Stalin buiten
gevecht gesteld met behulp
van de zogeheten rech
tervleugel van de partij onder
leiding van Boecharin.
Stalin was een meesterlijk to
neelspeler die door zijn poli
tieke tegenstanders voortdu
rend werd onderschat. Hij
was sluw, uiterst wantrouwig
en geslepen in het opzetten
van coalities om tegenstan
ders uit te schakelen. Zo
wordt de linkervleugel uitge
schakeld met behulp van de
rechtervleugel en daarna
wordt de rechtervleugel man
voor man eveneens uitge
schakeld. Trotski wordt ten
slotte verbannen en in 1940 in
Mexico vermoord, naar alge
meen wordt aangenomen in
opdracht van de Russische
geheime dienst. Boecharin
sterft voor een vuurpeloton
na een van de vele showpro
cessen waarmee Stalin in de
tweede helft van de dertiger
jaren zijn terreurregime een
schiin van wetmatigheid en
logica wilde verschaffen. Na
de burgeroorlog werd de NEP
(Nieuwe Economische Poli-
tieke)-periode ingesteld om
te proberen 's lands economie
weer enigszins op gang te
kragen. Als Stalin het een
maal voor het zeggen krijgt,
wordt daar radicaal een eind
aan gemaakt. Verder wordt
besloten tot gedwongen col
lectivisatie van het land en
grootscheepse industrialise
ring. De collectivisatie leidt
tot groot verzet onder de boe
ren en landeigenaren, die op
grote schaal worden ver
moord of naar werkkampen
worden gestuurd. Er blijven
echter verzetshaarden waar
men de oogst vernielt om te
voorkomen dat de macht
hebbers die kunnen gebrui
ken.
Er ontstaan wanordelijke toe
standen die op een burger
oorlog lijken. Er komt voed
selgebrek, maar de bolsjewis
tische heren steken geen vin
ger uit om de weerbarstigen
te helpen. Bij miljoenen ster
ven mannen, vrouwen en
kinderen. Wie niet omkomt,
voegt zich ten slotte naar de
nieuwe landbouworde. De
collectivisatie is in versneld
tempo verwezenlijkt en
wordt tot een succes ver
klaard. De miljoenen slacht
offers tellen niet.
In deze periode begint partijlid
Leonid Brezjnjev aan zijn car
rière. Hij houdt zich bezig met
de praktische uitvoering van
de collectivisatiebesluiten. In
1977 zal hij bij de goedkeuring
van de nieuwste grondwet
verkondigen, dat de praktij
ken van rechtsverkrachting
uit het Stalin-tijdperk nooit
meer mogen voorko-
Pact met Hitier
De grote leermeester van
Brezjnjev is inmiddels aan
uitgebreide zuiveringen be
gonnen in de partij, in het le
ger en onder de gewone be
volking. De concentratie
kampen vullen zich, de Goe-
lag-Archipel (Sol^jenitsyn)
wordt sterk uitgebreid, wie
niet voor het vuurpeloton
sterft maakt een goede kans
door honger, kou of uitput
ting om te komen.
In Duitsland komt het fascisti
sche gevaar sterk opzetten.
Tot grote verbijstering van
vele volgelingen in binnen- en
buitenland sluit Stalin met
Hitier een niet-aanvalsver-
drag. Bovendien besluiten
beide dictators tot verdeling
van Polen. De Duitse inval in
de Sowjet-Unie verrast Stalin
volkomen. De grote vorde
ringen die de Duitsers in het
begin maken, is voor een be
langrijk deel toe te schrijven
aan het gebrek aan voorbe
reiding bij de Russen en ver
der aan het grote gebrek aan
geschoolde en ervaren aan
voerders. Velen van hen wa
ren het slachtoffer geworden
van Stalins zuiveringen.
Stalin herstelt zich snel en mo
biliseert alles en iedereen om
de vijand tot staan te brengen.
De centralistisch geleide in
dustrie wordt in korte tijd
omgebouwd tot een oorlogs
industrie. Stalingrad wordt
het keerpunt in de geschie
denis van het Oostfront van
een oorlog die het Kremlin
letterlijk op zijn grondvesten
deed schudden. IJselijk dicht
zijn de fascistische troepen
bij de Sowjet-hoofdstad ge
komen, hetgeen men nu nog
kan zien aan een simpel mo
nument tussen Moskou en
het internationale vliegveld
Sjeremetjewo waar drie grote
kruisen de grens markeren
tot waar de Duitsers Moskou
waren genaderd. De totale
Russische inzet heeft ten slot
te het fascistische monster
bedwongen en de wereld voor
een catastrofe gered.
Dat er ook elders heel wat ver
richt moest worden om de
Duitse en Japanse opmarsen
tot staan te brengen, ontgaat
de gemiddelde Sowjet-ge-
schiedenisonderwijzer ge
heel en komt daarbij evenmin
onder de aandacht van zijn
leerlingen. Materiele wester
se hulp voor de Russen? Het
is in Sowjet-publicaties niet
of uiterst gecamoufleerd te
vinden. Na de grote solidari
teit die partijleden en niet-
partijleden gedurende de
oorlogsjaren beleefden, werd
na '45 onmiddellijk het harde
terreurregime van voor de
oorlog voortgezet. Er werd
een nieuwe grote zuivering
voorbereid, maar voordat het
zover was, overleed de dicta
tor onder nog steeds onopge
helderde omstandigheden
volgens de officiële berichten
in het Kremlin op 5 maart
1953. In werkelijkheid stierf
Stalin in zijn dacha (buiten
huis) buiten Moskou.
Een geschiedenis van een van
de meest onderschatte en te
gelijk overschatte mannen
van de twintigste eeuw die
een grote invloed heeft uit
geoefend op de Russische ge
schiedenis en die ondanks
zijn barbaarse regime door
zijn landgenoten nog steeds
wordt gewaardeerd. Zeker
niet door de meeste leden van
de intelligentsia, of door zijn
voormalige slachtoffers die
uit de kampen zijn vrijgela
ten. Maar wel door veel Sow
jet-burgers die de huidige tij
den te chaotisch vinden, te li
beraal, tijden waarin te wei
nig op discipline en ideologi
sche moraal wordt gelet en te
veel op het eigen gewin. De
vele ontberingen van Stalins
tijd is men vergeten en men
schrijft nu de huidige tekort
komingen op rekening van
het „veel te slappe" bewind
van Brerihjev en de zij
nen.
Wat valt er nog toe te voegen
aan deze veel te beknopte
schets van Josef Stalin? Ten
slotte zijn over deze man hele
bibliotheken volgeschreven,
om maar te zwijgen over alles
wat men nog zou moeten uit
diepen en belichten van de
tsaristische voorgeschiede
nis, Stalins medestanders
met Lenin uiteraard voorop.
Een aspect dat nog onver
meld is gebleven, is Stalins
Georgische afkomst die hem
voor Lenin extra interessant
maakte, omdat Stalin meer
„begrip" zou kunnen op
brengen voor het nationalitei
ten-vraagstuk. Voor de com
munistische machtsoverna
me pleitte ook Stalin voor re
gionale autonomie, maar toen
de Georgiers dat na '17 ook
daadwerkelijk wilden probe
ren. behoorde Stalin tot de
onverbiddelijksten bij het
neerslaan van deze opstand
tegen het Moskouse ge
zag.
Antisemiet
Stalin, de antisemiet, als grote
promotor voor Russische
overheersing van andere na
tionaliteiten binnen de Sow
jet-Unie. Men heeft er histori
sche verklaringen voor gege
ven, psychologische verkla
ringen die hem ongeveer tot
een halfgod promoveren en
verklaringen die hem degra
deren tot een soort mensene-
tend monster. Er zijn goede
en zelfs uitstekende biogra
fieën over de dictator ver
schenen, over zijn carrière,
zijn leven, de zelfmoord van
zijn tweede vrouw in de derti
ger jaren, aangevuld met de
schetsen die zijn naai het
Westen uitgeweken dochter
Swetlana daar later aan heeft
toegevoegd. Voor een werke
lijk afgerond beeld zal men
echter toegang moeten krij
gen tot de Sowjet-archieven
en dat kan nog wel eventjes
duren.
Voor één ding moet men echter
oppassen, namelijk om Stalm
los te zien van zijn voorge
schiedenis en hem als een
verschrikkelijke aardbeving
te Beschouwen die grote
schade heeft aangericht, maar
nu is uitgewoed. Stalin paste
logisch in het machtsappa
raat van Lenin, die dan ook
aanvankelijk grote waarde
ring had voor Stalins efficien
cy. Eenmaal aan de macht
gooide Lenin vele idealen
overboord en stuurde hij de
revolutie in een andere rich
ting dan hii zijn aanhangers
aanvankelijk had voorge
spiegeld. Geweld werd ook
buiten de schermutselingen
en botsingen van de burger
oorlog een integrerend be
standdeel van het nieuwe ap
paraat, dat het autoritaire be
wind van dé tsaren had vav
vangen door een totalitair re
gime.
Stalin heeft deze politiek voort
gezet tot in excessieve en ca
tastrofale dimensies die zijn
land een schade
hebben berokkend die nog
steeds zijn negatieve uitwer
king doet gelden voor de hui
dige Sowjet-maatschappy.
Chroesjtsjov heeft de terreur
tegenover partijleden afge
keurd, maar de slachtoffers
die geen „kameraden" waren,
mochten ook van hem geteld
worden tot de „prijs" die men
nu eenmaal moest betalen
voor een reisbiljet Daar het
communistische eindstation.
Nadat Chroesjtsjov was weg
gewerkt. hebben zijn opvol
gers onmiddellijk een eind
gemaakt aan de griezelige li
berale experimenten waar
voor ook hun tsjaristische
voorgangers al zo weinig
waardering konden opbren
gen.
In Georgie zal men de 100e ge
boortedag van de „landge
noot" die ten slotte heerser
over de hele Sowjet-Unie
werd. zeker herdenken. Het
officiële Stalin-museum in
zijn geboorteplaats Gon is
„wegens verbouwingen" ge
sloten. Of de „verbouwing"
voor de 21e voltooid zal zijn,
hangt niet af van de vaardig
heid van de handwerkslieden
die er bezig zijn, maar is af
hankelijk van de politieke be
slissing of men het al of niet
tot een politieke manifestatie
wil laten komen. Als het aan
de Georgiers ligt, dan zal het
daartoe zeker komen. Zij
kunnen zich daarbij moreel
gesteund weten door de
machthebbers die in het
Kremlin Stalins erfenis behe-
Veel leesvoer deze week in de opi
niebladen die met de kerstdagen
in aantocht bijna allemaal met
een dubbelnummer komen. Bi-
beb is in VN in gesprek met de
komiek André van Duin. Een
nogal ernstig interview waaruit
Van Duin tevoorschijn komt als
iemand die zich bepaald niet al
leen grappen makend door het
leven beweegt. Over de kerk kan
hij zich danig opwinden. Van
Duin: "Al die kerken, als ze hun
kapitaal eens flink aanspraken
zouden ze alle Derde Wereld-zQr-
gen kunnen oplossen. En deze
paus... Ik denk als die alleen een
deurknop van het Vaticaan ver
kocht dat-ie heel India kon hel
pen. 't Is allemaal goud dat daar
blinkt. Treurig".
Pieter van Vollenhoven krijgt bin
nenkort een echte baan als de
Raad voor de Verkeersveiligheid,
waarvan hij voorzitter is, via een
wettelijke regeling een perma
nent orgaan is geworden. Joop
van Tijn meldt uit hofkringen
enige opluchting. Een hof-advi
seur zegt "Die Pieter was eerst
wat jongehonderig maar dat is er
wel afgegaan. Hij zegt geen echt
domme dingen meer maar hij
heeft wat puberachtigs en dat zal
hij zijn hele leven wel blijven
houden".
VN is eens gaan spitten in de wijze
waarop de pensioenfondsen om
gaan met de miljarden die zich
maar blijven opstapelen. Hun in
vloed op de Nederlandse econo
mie blijkt enorm groot te zijn.
Enkele cijfers: 70 procent van de
staatsschuld is afgedekt door le
ningen van pensioenfondsen;
banken zijn voor hun leningen op
de kapitaalmarkt voor 80 procent
aangewezen op het geld van de
pensioenfondsen en levensver
zekeraars 23 procent van de
aandelen van Nederlandse be
drijven zijn in handen van pen
sioenfondsen en levensverzeke
ringsmaatschappijen.
Filmregisseur Roman Polanski
praat heel openhartig over zijn
sexuele voorkeur voor jonge
meisjes: "Ik heb seks gehad met
een meisje van 13 en daarmee heb
ik de wet overtreden. Ik heb haar
verleid maar niet verkracht. En
het was niet tegen haar wil. Ik heb
trouwens nooit een geheim ge
maakt van mijn voorkeur voor
heel jonge meisjes. Dat is voor
mij iets natuurlijks omdat ze dan
op hun mooist zijn".
Ook in VN een artikel over prins
Hendrik, 'de man van het jaar
1979', en de zogenaamde Econo
mische Catechismus van de ver
trekkende redacteur Paul de Hen
(Hoe kun je de koopkracht van je
eigen inkomen handhaven en zo
mogelijk vergroten). In het kleu-
renkatern het verval van de
Haagse Smitstraat waar ooit net
te burgermanswoningen ston
den. Nu zijn het krotten w
tiegroepen de verdeling 1
kraakpanden regelen.
Ook de Tijd is in de Haagse
ningproblemen gedoken. De in
middels landelijk bekende
Schilderswijk staat model voor
een getto in wording. Een Ne
derlands echtpaar dat al zo'n 27
jaar in die wijk woont zegt: "Je
vindt beenderen van schapen op
straat. Kinderen lopen met die
beenderen te spelen. Dat is toch
vies. Je schaamt je voor de fami
lie, zo'n troep is het hier. Als er
een advertentie in de krant staat
voor woningruil staat erbij: geen
Schilderswijk. Dat is toch erg"
Antoinette van Brink heeft een
amusant interview met voetbal
ler en tv-presentator Frank Kra
mer die over de nodige vrouwe
lijke fans blijkt te beschikken.
Kramer "Af en toe krijg ik wel
gekke telefoontjes zo van 'O, mijn
fijne krullebol, ik hou zoveel van
jou'. Die vrouwen sta ik dan even
vriendelijk te woord. Die mensen
willen alleen je stem even horen.
Een vrouwelijke hijger heb ik
zelden. Trouwens vrouwen hij
gen niet, die roepen; Frank, ik
heb het niet meer, je moet bij me
komen. En die trut van Schom-
per - dat is Judy Schomper, mijn
vriendin - moet ook maar eens
opdonderen
De Tijd loochent z'n katholieke
achtergrond niet met uitgebreide
verhalen over de affaire Schillc-
beeckx (Wordt zijn volgende
boek geblokkeerd?) en de nieuwe
KVP-voorzitter Piet van Zeil die
het katholieke erfgoed in het
CDA wil inbrengen.
De onvermijdelijke terugblik op de
jaren zeventig heeft De Tijd gego
ten in een enquete onder beken
de Nederlanders met de vraag
welke drie boeken ze uit deze pe
riode graag willen meenemen
naar het volgende decennium.
Piet Grijs, columnist van Vrij
Nederland en notoire 'Orar\je-ha-
ter' heeft het Donner-rapport
over prins Bernhard bovenaan
z'n lijstje staan.
MtCA7WF
In EM een keur van interviews met
politici, kunstenaars en andere
publieke figuren. Hoofdredac
teur Van Rosmalen is naar Mun-
chen gereisd om Franz Josef
Strauss, kandidaat voor het
Westduitse bondskanselier
schap, te ontmoeten. Hij vraagt
aan de herr minister-president
naar zijn plannen als hij het voor
het zeggen krijgt en tekent onder
meer het volgende op: "De Duit
se politiek moet weer eerlijk en
betrouwbaar tegenover onze
burgers zijn" en "De geestelijke
en ethische grondslagen van ons
volk tegen ideologische vervor
mingen moeten worden ver
sterkt".
Een andere Duitser, schrijver Gun-
ter Grass, haalt uit naar Neder
land. "Bij jullie zijn de mensen
heel wantrouwig. Nederland
heeft een Duits trauma, nok nu
tweederde van de bevolking de
oorlog niet meer bewust heeft
meegemaakt. Hoe verwerken
jullie zelf eigenlijk je koloniale
verleden? Geven jullie je daar
ooit rekenschap van? Nederland
is heel snel met het vellen van
morele oordelen over anderen
terwijl het in Indonesië zelf alles
heeft klaargelegd voor een dicta
tuur doordat het de bevolking
nooit tot zelfbestuur heeft opge
voed".
De Ierse fluitist James Galway ver-
ki,1.1-1 een deel v an ztynsuca en
populariteit aan de vorm van zijn
uti 11 ument "Een pian< - Is een Ie
lijk ding om te zien maar zo'n fluit
is natuurlijk fallisch, dat spreekt
het publiek aan. Een afbeelding
van zo'n ding op de hoes van een
lp doet het altijd goed".
Anderen die in EM aan het woord
komen zijn de Israëlische pre
mier Begin, KLM-directeur Or-
landmi, de secretaris van de we
reldraad van kerken Philip Pot
ter, circus-directeur Billy Smart,
IOC-voorzitter lord Killanin en
astnmaut James Irwin.
hervormd
nederland
Volgens HN is Nederland één grote
anti-autoritaire huiskamer ge
worden inde jaren zeventig, jaren
die "niet mat maar miiriooi
boeiend zijn geweest". Als bewijs
hiervoor wordt onder meer de
uitwaaiering over het hele land
van het verzet tegen het bestel, de
autoriteiten en de heersende mo
raal aangevoerd. "Het provo
groepje dat indertijd in Amster
dam begon heeft school gemaakt,
en hoe".
Natuurlijk ook weer aandacht voor
dekernwapenproblematiek. Pro
fessor Berkhof, voorzitter van de
raad van kerken die heeft gezegd
dat het CDA bij een ja tegen de
kernwapens de C wel kan
schrappen, gaat m op de kritiek
van 'IA fractieleider Lu! L.
aan zijn adres. Ben ter Veer, voor-
rittei van hét Inter Kokelijk
Vredesberaad, hekelt de reizen
van Van Agt en Van der Klaauw.
"De reizen dienden er niet toe een
andere visie aan de bondgenoten
over te brengen maar ze dienden
ervoor het kabinet te redden en
zich te excuseren dat Nederland
zo lastig is. En daardoor is in het
buitenland het idee versterkt dat
het in Nederland gaat om een
emotionele reactie".
De gynaecoloog prof. Drogendijk
komt uitgebreid aan het woord
over door hem verricht onder
zoek met nog levende abortus
foetussen. Volgens Drogendijk
slagen de medici er dankzij der
gelijke onderzoeken nu al in om
te vroeg geboren kinderen vanaf
24 weken in leven te houden.
Redactrice Mary Michon vroeg di
verse mensen wat ze met de
kerstdagen gaan doen. Dat Kerst
lang niet voor iedereen hel feed
van de grote gezelligheid is blijkt
o a. uit het antwoord van een 41-
jangt alleenstaande verpleeg
ster. "Gelukkig HM t :k WllteU
met de kerst Dan heb ik niet dat
gezeur van naar familie te moeten
gaan Ja, sommige mensen vin
den het e« ht «tl h uk d.it ik kOOL
Maa'r ik krijg ook vaak het gevoel
dat plotseling hun kersthart gaat
spreken van. nou-moeten-we-
haar-ook-vragen. Zo zielig en zo
.1 li - n ik dan n «ar die men
sen ga word ik echt treurig".
De Hangse Post was gisteren nog
niet in de Leidse kiosken ver-
kr\jgbaur.
EERT PAAUW
