Democratisch spel op
eiland Sri Lanka een
politiek van extremen
C23EI21
'Na rechts
zitting op
Sri Lanka
zaten we
onder de
vlooien...'
ZATERDAG 24 NOVEMBER 1979
PAGINA 31
Dichtbij het zuidelijkste
puntje van India ligt het
eiland Sri Lanka, bij de
meeste mensen nog steeds
beter bekend als Ceylon.
Deze zelfstandige re
publiek is ongeveer zo
groot als Nederland en
België samen en heeft
ruim 13 miljoen inwoners.
Het eiland werd door Euro
pa "ontdekt" in 1518 toen
de Portugees Albergaria er
landde, waarmee de lange
koloniale geschiedenis
begon. De werkelijke ge
schiedenis gaat veel ver
der terug in de tijd.
Al 450 jaar voor de aanvang
van onze jaartelling was er
op Sri Lanka een konink
rijk gevestigd en van af die
tijd tot de Portugese inva
sie kende het eiland perio
des van rijke culturele en
economische bloei. Het
was in die tijd ook niet he
lemaal een witte vlek op de
toenmalige wereldkaart.
De Romeinen kenden het
als het land "Taprobane"
en de Islamitische hande
laars noemden het "Se-
rendib".
Bij ons werd het pas echt
bekend toen we in de 17e
eeuw de Portugezen ver
joegen om in hun plaats de
vele natuurlijke rijkdom
men te exploiteren. Wij
werden er weer uitgegooid
door de Engelsen, die het
eiland regeerden tot de
zelfstandigheid in 1948.
Sri Lanka werd een demo
cratie. Erg belangrijk wa
ren de algemene verkie
zingen in 1960, toen, voor
het eerst in de wereldge
schiedenis, een vrouw tot
minister-president werd
gekozen. Met haar coali
tie-partners begon me
vrouw Banderanaike aan
de bouw van een socialis
tische staat, en zij bleef
bijna voortdurend aan de
macht tot haar partij in
1977 vernietigend versla
gen werd. De grote over
winnaar was de partij van
de huidige minister-pre
sident Jayawardene, met
zijn sterk op het westen
georiënteerde politiek.
De Leidse juristen
Agnes van Brussel
en Frits van Schagen
verbleven tijdens
hun wereldreis ge
ruime tijd op Sri
Lanka. In bijgaand
artikel een verza
meling indrukken
tijdens dat verblijf
opgedaan.
Grote wasbeurt bij de
openbare pomp (foto links).
Op de foto rechts een
boeddhistische monnik in
traditioneel - oranje - ge
waad.
Dankzij een gericht regeringsbeleid sinds de onaf
hankelijkheid steekt Sri Lanka in vele opzichten
gunstig af bij de andere landen in Azie; net onder
wijs is gratis en er zijn - relatief - veel scholen, waar
door zo'n 80% van de volwassen kan lezen en schrij
ven. Er is hard aan gewerktom de verschillen tussen
rijk en arm te verkleinen; het particulier grondbezit
is aan een maximum gebonden, de armsten onder
de bevolking krijgen gratis rijst, er is een mini
mumloon en er is een maximum aan de vrije be
steedbaarheid van het inkomen. Veel particuliere
bedrijven zijn genationaliseerd en veel staatsbe
drijven opgericht, alles om de weinige rijkdom be
ter te verdelen.
Maar het zat de regering niet
mee. Het - goede - beleid
werd slecht uitgevoerd,
vriendjespolitiek en corrup
tie alom, internationale reces
sie, oliecrisis, inflatie en stij
gende werkloosheid, m.a.w.
het ging Sri Lanka steeds
slechter en bij de verkiezin
gen van '77 verloor de rege
ringspartij dan ook bijna al
haar zetels.
De nieuwe regering voert nu
een beleid dat tegenoverge
steld is aan dat van mevrouw
Bandaranaike. Steeds minder
mensen krijgen gratis rijst,
het particulier initiatief wordt
op allerlei manieren gesti
muleerd, staatsbedrijven
worden aan de lopende band
opgeheven. Buitenlands ka
pitaal en initiatief wordt met
open armen ontvangen en
westerse en Japanse con
sumptiegoederen in grote
hoeveelheden geïmporteerd.
De politiek van inkomensni
vellering is drastisch door
broken en als je nü geld en
initiatief hebt valt er veel te
verdienen. Het is natuurlijk
de bedoeling om de stagne
rende economie weer op gang
te brengen en de werkloos
heid terug te dringen.
Extremen
Als je de smalle marges van on
ze democratie kent dan vraag
je je af hoe het mogelijk is dat
een nieuwe regering zo'n to
taal andere koers kan varen
als de oude. Het antwoord is
dat het democratisch spel, al
hoewel in techniek gelijk, tot
hele andere resultaten leidt
op Sri Lanka dan bij ons. Het
is echt een politiek van ex
tremen; bijna steeds wordt de
partij die gedurende een be
paalde periode regeert, bij de
eerstvolgende verkiezingen
verpletterend verslagen.
De partij van de huidige minis
ter-president had vóór de
verkiezingen slechts 14 van
de 150 parlementszetels, en
na de verkiezingen waren dat
er 140. Het aantal zetels van de
oude regering viel terug van
82 naar 8!
Dat betekent in feite dat de
nieuwe regering, net als de
oude, gedurende haar zit
tingsperiode absolute macnt
heeft. Die macht wordt ook
zonder terughoudendheid
uitgeoefend. Meteen is in '77
een nieuwe grondwet ge
maakt en een krachtig presi
dentschap geschapen. Me
vrouw Bandaranaike heeft al
beloofd dat ze haar eventuele
herverkiezing alles weer te
rug zal draaien. Een herver
kiezing die haar nog heel wat
moeite zal kosten, want de
huidge regering deinst er niet
voor terug om kiesdistricten
en kieswet ten eigen bate te
veranderen.
Religie
Hoofdgodsdienst op Sri Lanka
is het Boedhisme, en dat
merk je als buitenlander
voornamelijk aan de vele, in
oranje gewaden geklede
monniken die je overal te
genkomt. Het merendeel van
de historische bezienswaar
digheden is ook van boeddhis
tische aard. Over het hele ei
land tref je prachtige staande,
liggende en zittende boeddha's
uit allerlei tijdperken aan.
Overal zie je de zg. dagoba's,
stolpvormige steenmassa's,
waarin zich een boeddhistisch
relikwie bevindt. Zo tref je in
het schilderachtige plaatsje
Kandy de "Tempel van de
Tand" aan. waar in de daeoba
een tand van Boeddha ligt.
Indrukwekkend is de oude ruï
ne-stad Anaradhapura. Over
een oppervlakte van vele
vierkante kilometers zie je
daar de resten van wat eens
een indrukwekkend tempel
complex moet zijn geweest.
Als je daar rondwandelt kan je
niet anders dan onder de in
druk raken van de rijke cul
tuur die op Sri Lanka bloeide,
toen men in West-Europa - let
terlijk - nog in konijnevellen
rondliep. Die rijke cultuur
bestaat allang met meer, me
de dankzij het Nederlandse
koloniale beleid. Daar hoeven
wij ons nü niet meer schuldig
over te voelen, maar het is wel
ironisch dat wij Sri Lanka een
'onderontwikkeld' land noe
men.
Van het Hinoeïsme is bekend
dat het een kaste-systeem
heeft, maar ook het boeddhis
me kent een dergelijk stelsel.
Het duidelijkste verschil is
dat in het boeddhisme de kas
te, waar je in geboren wordt
tevens je beroepsmogelijk
heden bepaalt en beperkt.
Word je bijvoorbeeld geboren
als lid van de hoge 'Goyi-
gamme'-kaste, dan kom je in
de landbouw terecht. De "Ka-
ravé-kaste bestaat bijna he
lemaal uit vissers en de leden
van de 'Berawe' kaste werken
in de artistieke sector. Dat je
lid bent van een bepaalde kas
te is te merken aan je naam en
hoe hard je ook leert en werkt,
iedereen zal altijd weten datje
'maar' in deze of gene kaste
thuishoort.
Vervoer
Ook op Sri Lanka hebben we
bijna steeds met openbaar
vervoer gereisd. Het is spot
goedkoop en je kan werkelijk
in ieder dorpje komen. Het
nadeel is dat de treinen en
bussen in een erbarmelijke
staat verkeren en meestal
overvol zijn. In de bussen heb
je het gevoel dat je leven
voortdurend gevaar loopt;
men rijdt steeds zo hard als de
bus maar gaan wil en in het
chaotische verkeer levert dat
voortdurend riskante situa
ties op.
Het is meestal wél gezellig rei
zen; je maakt een praatje met
deze en gene. vertelt waar je
vandaan komt, waar je naar
toe gaat en wordt overvoerd
met goede raad; vaak krijg je
wat te eten aangeboden of
worden er sigaretten uitge
deeld. Als buitenlander hoef
je nooit lang te staan, er zijn
altijd wel mensen die eisen
dat je hun plaats neemt.
Als op een traject zowel de trein
als bus rijdt wordt de keus
bepaalt door de hoeveelheid
tijd die je beschikbaar hebt.
De bus is snel maar nogal ge
vaarlijk, de trein is veilig maar
ontzettend langzaam. Wat
onderhoud en comfort aan
gaat lijken beide vervoer
middelen er even slecht aan
toe te zijn. Met name 's avonds
wordt duidelijk hoe slecht de
bussen zijn: verlichting en
remlichten zijn meestal ge
heel of gedeeltelijk defect.
Dat gaat ook op voor het ver
dere wagenpark dat Sri Lan
ka rijk is: een wagenpark dat
voor meer dan de helft bestaat
uit auto's die in Nederland an-
tiquiteitswaarde zouden
hebben en die alleen dankzij
een gj-oot technisch improvi
satie-vermogen rijdend wor
den gehouden.
De oorzaak is dat lange tijd bij
na geen auto's en onderdelen
geïmporteerd konden wor
den door het gebrek aan bui
tenlandse valuta.
Het rollend materieel van de
spoorwegen schijnt in de na
bije toekomst vernieuwd te
gaan worden en dat is bepaald
geen luxe. Het werkt echt op
je lachspieren als je op de ver
veloze, beschadigde houten
wanden van de treinwagons
ziet staan: "This is your na
tional wealth, protect it as
your health" (dit is Uw natio
nale rijkdom, bescherm het
als Uw gezondheid").
Rechtszaal
Je treft op Sri Lanka een grote
verscheidenheid van religies
aan. Kennelijk zonder
problemen leven boeddhis
ten, hindoeïsten, mohamme
danen en katholieken naast
elkaar. Zoveel respect toont
de overheid voor de religies,
dat op een groot aantal gebie
den de algemene rechtsregels
door de religieuze regels opzij
worden gezet. Dit is met name
opvallend bij de regels voor
huwelijksvoltrekking en erf
opvolging.
Als je dan bedenkt, dat in een
aantal gevallen de regels die
in een bepaalde plaats gelden
weer vóór de algemene en re
ligieuze rechtsregels gaan,
dan gaat het je als een jurist
draaien voor de ogen. Wel
jammer dat het allemaal zo
ingewikkeld is, want we had
den gehoord dat het algeme
ne rechtssysteem gebaseerd
is op Romeins-Nederlands
recht en we zagen ons al een
advocatenkantoortje openen
aan een of ander palmen
strand.
Om te kijken hoe het allemaal in
de praktijk werkt, hebben we,
in gezelschap van een advo
caat, een bezoek gebracht aan
de rechtbank van het plaatsje
'Kegalle'. De dag van ons be
zoek werden er strafzaken
behandeld. De principes van
het rechtssysteem mogen dan
wel gelijk zijn aan het onze,
maar daar houdt het ook mee
op. De rechtszaak deed den
ken aan een Amerikaanse te
levisieserie: een rechtszaal,
stampvol met publiek, waar
voor de advocaten een gewel
dig spektakel opvoeren. Drif
tig heen en weer lopend, druk
gebarend en luid pratend
probeerden zij de met een
grijze pruik getooide rechter
van hun gelijk te overtuigen.
Wij zaten achter in de zaal, met
onze rug tegen een getralied
hok aan. Daarin zat een vijf
tiental gevangenen te wach
ten tot hun zaak aan de beurt
kwam. Ze waren bepaald niet
onder de indruk en probeer
den voortdurend sigaretten
van de toeschouwers los te
peuteren.
We waren van plan de hele mor
gen de rechtszitting bij te wo
nen, maar al snel nadat we
zitplaatsen gevonden hadden
kregen we overal jeuk. Het
was op zich al moeilijk om de
gefluisterde uitleg van onze
begeleider te volgen, maar de
noodzaak om voortdurend te
krabbelen maakte de situatie
onhoudbaar. Zo snel als de
beleefdheid toeliet hebben
we het gebouw en de vrien
delijke advocaat verlaten om
in het hotel ons vermoeden
bevestigd te zien: we zaten
onder de vlooien.
Vrouw
In het jaar 1803 viel de Engels
man Percival bij een bezoek
aan Sn Lanka op, dat de
vrouwen er anders bejegend
worden dan in de rest van
Azië en dat lijkt nog steeds zo
te zijn. In geen ander aziatisch
land wordt de ongelijkheid
van man en vrouw zó duide
lijk als probleem erkend en
besproken. Kranten schrij
ven er regelmatig over en al
lerlei onderzoeken worden
verricht om een beter inzicht
in de ongelijke positie te krij
gen.
Maar we hebben in die twee
maanden dat we op Sri Lanka
waren toch de indruk gekre
gen dat er een aardig verschil
bestaat tussen de theorie en
de praktijk. Met die praktijk
kwamen we in aanraking,
toen we bij een aantal gezin
nen te gast waren.
Frits deed daar vanzelfspre
kend mee met de mannen,
ging mee borrelen in de tuin,
praatte over politieke en an
dersoortige problemen, stond
op feestjes te dansen en te
zingen met de andere man
nen, etc. etc.
De rol van Agnes was veel
moeilijker; vrouwen houden
zich bezig met huishouden,
zorgen voor de kinderen en
praten over de-gezinsproble
men, maar Agnes hoorde ei
genlijk niet bij de vrouwen
omdat ze gast en buitenland
se was, en bij de mannen
hoorde ze ook niet helemaal,
omdat ze vrouw was.
Niet dat de vrouwen weinig te
melden hadden: bijna alle
maal werkten ze en waren uit
stekend op de hoogte van wat
er maatschappelijk en poli
tiek aan de gang was. Toch
was het steeds zo dat de man
nen gezamenlijk op luidruch
tige manier dc landelijke poli
tieke problemen aan het op
lossen waren, terwijl de
vrouwen zaten te wachten bij
de halfslapende kinderen tot
het tijd was om naar huis te
gaan.
Als je dat meemaakt is het ver
bazingwekkend met hoeveel
respect diezelfde mannen
hun eigen, en andermans
vrouw bejegenen, hun werk
ophemelen en hun belangrij
ke rol in de samenleving be
nadrukken.
Twee maanden op Sri Lanka,
maanden waarin je allemaal
verschillende dingen doet, is
natuurlijk te kort om een
goed inzicht te krjjgen in de
verhouding man/vrouw. De
grote massa van de gezinnen
is erg arm en moet hard wer
ken om niet te verkommeren.
Verhoudingen zijn daar ge-
basseerd op eeuwenlange
traditie en moderne ideeën
over de rol man/vrouw blij
ven beperkt tot de welvaren
de en goed ontwikkelde elite.
Maar we zijn het wél met de En
gelsman Percival eens: vrou
wen op Sri Lanka hebben
meer kansen dan die in de rest
van Azie.
