Tanzaniaans expeditieleger
leeft van
pure
bedelarij
Oeganda
na
Amin
(deel 2)
r
ZATERDAG 10 NOVEMBER 1979
KAMPALA - Vorige week
verdwenen de laatste por
tretten van Idi Amin Dada
uit het openbare leven van
Oeganda: de nationale
bank heeft nieuwe bank
biljetten gedrukt waar
niemands gezicht op staat.
Of dat nu voorzichtigheid
is omdat men nog niet
voor honderd procent ze
ker is van Godfrey Binaisa
als blijvertje dan wel een
algemene huiver voor de
beperkte geldigheidsduur
van een Afrikaanse presi
dent, vaststaat dat mo
menteel schoon schip
wordt gemaakt in de totaal
verziekte geldhandel in
het land.
Men maakt meteen van de
gelegenheid gebruik de
shilling iets op te waarde
ren. Die was sedert de
oorlog, die een eind maak
te aan Amins barbaren-re
gime, zo diep gekelderd
dat de vodjes bankpapier
met de glimmende tronie
van Amin erop een enor
me zwarte handel („ma-
gendo") veroorzaakten.
Kenia vraagt brutaalweg
10 Oeganda-shilling voor
één Kenia-shilling, terwijl
de officiële koers één op
één is.
Maar wat wil je, als je in Oeganda helemaal niets meer kunt kopen en
datgene wat er nog wel te krijgen is kapitalen kost (één sigaret deed
vorige week op de markt van Mbale 7 shilling - ongeveer 1,75 - en voor
een staaf keukenzeep tel je 15 neer) en de winkels in Kenia, die wel goed
gevuld zijn, het waardeloze Oegandese geld weigeren. De vrije markt
nietwaar, de vraag bepaalt de prijs. En Oeganda betaalt hem.
Bankdirecteur en financieel adviseur van de president, Sam Mubale: .De
hele operatie van het vervangen van het geld dient natuurlijk niet alleen
maar om Amins gezicht uit de circulatie te halen. Als ik u was nam ik
trouwens een paar van die oude bankbiljetten mee, ze krijgen museum-
waarde. Wat we vooral willen, is het vele zwarte geld boven water krij
gen. Daarom krijgt iemand die niet kan aantonen hoe hij zijn miljoenen
bijeengeschraapt heeft, iemand dus die geen winkel, bedrijf of geregi
streerde handel heeft, maximaal 5000 nieuwe shillings ineens. Dat kan
hij een paar weken herhalen en dan is het uit. De rest kan hij als behang
gebruiken".
,f)eze mafutamingi's (letterlijk: „teveel olie"figuurlijk: de winstmakers,
veelal protégés van Amin en in elk geval profiteurs van diens ruïneuze
manier van zakendoen) hebben voor de i>al van de dictator de bui al zien
hangen en hebben enorme kapitalen naar buitenlandse banken gesluisd.
Maar die proberemwe nu ook te pakken".
Dit is het tweede deel van de serie artikelen over
het Oeganda-na-Amin, die Reinier van de Loo
samenstelde uit de vele gegevens en indrukken
die hij kreeg tijdens een twee weken durende
rondreis door het schitterende land aan de
evenaar waar acht jaar Amin-terreur, een be
vrijdingsoorlog en de chaos daarna een ware
puinhoop hebben nagelaten. Het eerste deel van
deze indrukken na een „Safari,door een verloren
paradijs" publiceerden wij jl. zaterdag in de
weekeindbijlage.
Twee Oegandese steden (Mbarara en Masaka) zijn in de oorlog totaal verwoest. Maar ook de hoofdstad
Kampala (foto) kreeg een forse portie sapa-sapa (artillerie) te verduren.
Kapitaalvlucht wordt verbodenDeviezenimport eveneens. Daartoe heeft
Oeganda op 20 oktober z'oor 9 dagen de grens met Kenia gesloten, uiter
aard gevolgd door luidkeelse protesten uit Nairobiwaar men het lucra
tieve grensverkeer met Oeganda in gevaar ziet komen.
„Met de geldzuivering (zoals bij ons
na de oorlog onder Lieftinck) en
een beperking op de goudhandel
proberen we de chaos zo snel en
zo goed mogelijk te stoppen", al
dus Mubale. „Er zit voor miljar
den onder de mensen. Pure infla
tie, want Amin liet de staatsper-
sen dag en nacht geld drukken,
terwijl intussen de waarde voort
durend verminderde".
Bankroet
Hij heeft zelf honderden miljoenen
gestolen (en een deel daarvan in
buitenlandse valuta mee het land
uitgenomen), de hele koffievoor-
raad verkwanseld, en de staats
kas geplunderd voor de opbouw
van zijn hypermoderne leger, dat
het evengoed tegen de lopende
junglevechters van Tanzania
moest afleggen. De vernietiging
van Amins leger betekende met
een een staatsbankroet.
„Vergeet bovendien niet dat we
Tanzania nog enorme bedragen
schuldig zijn voor hun militaire
inspanning om ons van de gesel
te bevrijden. Het is toch diep tra
gisch dat Tanzania, dat veel ar
mer is dan wij, nu met een gat van
ruim één miljard gulden zit door
de Oegandese expeditie, en nu in
eigen land benzine en levens
middelen moet gaan rantsoene
ren. Tot nu toe bestond onze te
rugbetaling uit het zenden van
folkloristische dansgroepen. Zo
laat je in elk geval zien dat je
dankbaar bent".
Tanzanianen
Intussen zijn de mannen van het
Tanzaniaanse expeditieleger er
in Oeganda niet best aan toe. Sol
dij hebben ze al in maanden niet
gehad. Ze leven van giften en pu
re bedelarij. Je komt geen
roadblock (militaire wegversper
ring, waarvan er nog honderden
zijn in Oeganda om illegaal ver
keer van verdachte personen,
wapens en gestolen uniformen
tegen te gaan) voorbij zonder de
militairen een paar sigaretten toe
te spelen.
Gekscheerde een Europese arts:
„Met sigaretten en tetracycline
kun je elk Afrikaans leger aan".
Tetracycline is een medicijn te
gen gonorrhoe, de geslachtsziek
te waarmee volgens medische in
siders langzamerhand half Oe
ganda is besmet wegens het zeer
losse man-vrouwverkeer en de
traditioneel toegestane veelwij
verij. Amin had vijf vrouwen plus
wekelijks wel een handvol bed-
gezellinnen waarvan hij de echt
genoten uit de weg liet ruimen
door zijn gehate State Research
Bureau. In Kumin, Teso, ont
moette ik Sam Opuno, opzichter
in een 900-koeienfarm, die een
speciaal feestje gaf ter gelegen
heid van het bezoek van zijn-
vier schoonmoeders.
De Tanzanianen krijgen te eten van
de plaatselijke bevolking (de of
ficieren bezetten de schaarse ho
telkamers die Oeganda nog rijk is
en krijgen redelijke maaltijden).
Oeganda's wegen liggen bezaaid met uitgeschakelde Russische pantserwagens waarmee de Amin-horden
probeerden te ontkomen.
Bananen, cassave, millet, mais en
suikerriet is namelijk het enige
waaraan Oeganda geen gebrek
heeft. Het ideale tropische kli
maat en de vochtigheid van het
nabije Victoriameer garanderen
het land het hele jaar door een
uitbundig groene vegetatie en
een levendige landbouw.
Verveling
De grootste vijand van de Tanza
nianen in Oeganda is intussen
niet meer het door de bush strui
nende restant van het Amin-le-
ger, maar de verveling. De mees
ten zijn al bijna een jaar van huis,
zonder verlof, zonder post. Ze
hebben van het begin van de
veldtocht, eind vorig jaar, tot aan
de victorie (april in Kampala, mei
in het noordoosten) vele honder
den kilometers te voet afgelegd.
Het spektakel is voorbij, wat rest
is pure bewakingsdienst.
Wachtlopen.
Ze doen lusteloos hun werk bij de
roadblocks - twee oliedrums en
een boomstam en waag het niet er
voorbij te rijden want de mitrail
leurs hangen weliswaar noncha
lant aan de boomtakken, maar
worden vlot gebruikt als het no
dig is. Het griezelige is datje nooit
weet wie of wat bepaalt óf het no
dig is. Vaak zijn ze dronken.
Neem 't ze eens kwalijk.
In een unieke ontmoeting met een
Tanzaniaanse majoor in Kampala
- uniek omdat de Tanzanianen
elk contact met de burgerij mij
den, nooit gefotografeerd willen
worden en uiterst spaarzaam zijn
met mededelingen over hun mili
taire doen en laten - kreeg ik een
opmerkelijk antwoord op de
vraag wie er de laatste weken
verantwoordelijk is voor de vele
schietpartijen in en om de hoofd
stad. De Kenianen wisten het na
tuurlijk meteen: voormalige
Amin-kornuiten.
Koudmaken
De majoor van de „Jeshi la Wanan-
chi Tanzania bara na Zanzibar"
(zeg maar de Volksstrijdkrachten
van Tanzania en Zanzibar), die
natuurlijk geen reden heeft zijn
eigen mensen ten onrechte te be
zoedelen: „Ach meneer, onze
jongens hebben niet veel meer te
doen, zijn straatarm en zeggen
helaas vlotja" als een rijke Oe-
gandees ze een transistorradio of
een polshorloge aanbiedt in ruil
voor het opknappen van een
smerig karweitje. Doorgaans is
dat het koudmaken van een geha
te buurman. Veel doden in Kam
pala hebben Tanzaniaanse Ka-
lasjnikov-kogels in hun don
der".
- Wanneer gaat-ie terug naar huis?
Wanneer vertrekt het Tanza-
leger uit Oeganda?
De besnorde kleine beroepsvecht
jas: „Naar huis? Ik ben al acht
jaar van huis".
- Maar de Oegandese veldtocht be
gon toch pas een maand of tien
geleden?
„Om de duvel niet, het socialisti
sche Tanzania heeft verplichtin
gen".
„Er zijn geheimen die niet geschikt
zijn voor het publiek".
- Mozambique kan ik zo wel be
denken, Angola ook nog wel, is
het derde Rhodesië?
,,Ik zeg geen ja en ik zeg geen
Cuba, Libië en de DDR zijn dus niet
de enige „Fremdkörper" die aan
Afrikaanse fronten staan, Nyere-
re doet dus óók mee, dat was niet
zo'n bekend gegeven in het Wes
ten
Sapa-sapa
Ik ben nog niet klaar met de loslip
pige majoor. Heel Oeganda doet
aan mythevorming over de be
roemde „Sapa-sapa", de lange-
afstandsartillerie waarmee de
Tanzanianen in de oorlog tegen
Amin verbijsterende successen
hebben geboekt. In Kampala zijn
van grote afstand huizen van
Amin-vriendjes haarscherp ge
troffen, terwijl de belendende
percelen ongedeerd bleven. In
Lango liggen wrakken van uitge
brande bussen en pantservoer
tuigen langs de weg die eveneens
van forse afstand met raketten
zijn getroffen. Alle inzittenden
verkoold. Spelden in een hooi
berg dus.
- Waren dal warmtezoekende SAM-
raketten? En wie zat er aan de
trekker, dat moeten hoogge
schoolde specialisten zijn ge
weest, waarover jullie - met alle
respect - niet zelf beschik
ken?
niet
- Men fluistert hier dat het Chinese
of zelfs Israëlische experts waren
(de Israëli's hadden nog wel wat
papaja's met Amin te schillen,
zoals bekend).
Pieter Schreuder, de Nederlandse geneesheer-directeur van het lepra
ziekenhuis in Kumi (Oost-Oeganda) bij een van 'zijn'(in dit geval polio-)
patiënten. "Alle patiënten verdwenen, kreupel of niet, dagenlang in de
bush als Amins soldaten in aantocht waren".
„Geen commentaar".
Lesje
„Weet je hoe we Amin eigenlijk
hebben verslagen? Ons voetvolk
verplaatste zich door de jungle
terwijl Amin en zijn gemotori
seerde troepen alleen maar over
de weg konden. Ze kregen ons zo
nooit te pakken. Wij hen wel. De
Mwalimu (Nyerere's bijnaam be
tekent „leermeester") heeft de
veldmaarschalk een gevoelig
lesje gelezen".
De oorlog was intussen voor het
door Amin toch al leeggezogen
land de genadeklap. Niet zozeer
door de verwoesting, als wel door
de chaos die in het kielzog van de
oprukkende bevrijdingstroepen
ontstond. Amins voorbeeld, acht
jaar lang moorden en martelen
om je zin te krijgen, deed volgen.
Ik ben bang dat veel Oegandezen
in al die jaren zijn afgestompt en
een stuk normbesef hebben ver
loren ten aanzien van zulke zaken
als leven en dood, andermans be
zit. Dat gold zowel voor Amins
vluchtende soldaten die als bees
ten tekeer zijn gegaan als voor het
schorem dat plots uit zijn holen
kwam en op rooftocht ging.
In Tororo bij de Keniase grens
vermoordden ze zeker 1000 men
sen. vervolgens ontpopte een
Amin-regiment zich ineens als
vrijheidsstrijders en schoot op
hun beurt een paar honder mede
militairen overhoop. Er liggen bij
Tororo honderden verse heuvel
tjes langs de wegen. Afrikanen
begraven hun doden onder zulke
heuveltjes.
Nederlanders
In het door Nederlanders geleide
lepra-ziekenhuis in Kumi, Teso,
Oost-Oeganda, zetten ze genees
heer-directeur Pieter Sch reuder,
dokter Lize Colpa en een paar
Afrikaanse stafleden de pistool
mitrailleur op het hoofd en eisten
benzine en geld.
„Op zo'n moment moet je niet pro
beren de held uit te hangen om
bezit te verdedigen", zegt
Schreuder nu. „Ze vroegen wie
mijn president was (Luie was
Amin intussen in Kampala al op
gevolgd); ik zei: dezelfde als die
van u. maar ze waren ook niet van
gisteren; hoe heet die dan? Nou,
moet je dan Luie zeggen en een
kogel door je kop krijgen en
daarna 50 jaar lepra-werk laten
ineenstorten omdat het hele zie
kenhuis dan de vernieling was
ingegaan?
De Nederlandse ambassadeur in
Nairobi sprak al vol bewondering
over de Nederlanders in Kumi
die niet waren gevlucht. „Al onze
zieken, kreupele poliolijders en
leprapatiënten op stompjes voet
vluchtten dagenlang de bush in
als er weer een legertruck in aan
tocht was. Het is hier wel een rot-
zenuwentoestand geweest, en je
had de uitzinnige vreugde moe
ten meemaken toen de bevrijders
hier eindelijk aankwamen", zegt
Schreuder.
Speer
Managing-consultant Bram Bus
stra (ex-gemeenteraadslid voor
de PPR in Haarlem) en zijn
vrouw Marlon herinneren zich
dat ze zelfs een speer in huis had
den om zich allerlei duister ge
spuis van het lijf te houden. We
kenlang verkeerden hun ouders
en familieleden in Nederland in
het ongewisse over hun lot
„In Mbale. zestig kilometer verder
op, dachten ze dat we allemaal
dood waren, want het heette dat
Amins Mercedes in het naburige
Ongino was gezien. Dat zou met
de Sapa-sapa worden platge
bombardeerd en dan zouden wij
ook wel het nodige op ons dak
krijgen. Later bleek dat Amin er
helemaal niet was. Die stuurde
als-ie ergens heen ging altijd een
stuk of vijf Mercedessen uit zijn
omvangrijke praal wagen-vloot
naar verschillende plaatsen om
een rookgordijn te leggen. Een
panische fietstocht van onze nar
cotiseur Steve Luvunia naar
'Mbale voorkwam het bombar
dement", zegt Busstra.
Een andere Nederlander, pater
Guus van Eeden in Soroti, 50 ki
lometer noordwaarts, kwam er
slechter vanaf. Ze hebben hem in
elkaar geslagen, in de gevangenis
gegooid, halfdood geknuppeld
en bijna vermoord. Slechts een
officier met nog een greintje ge
zond verstand voorkwam de exe
cutie.
Pater Van Eeden is drie maanden
naar Nederland geweest voor een
opknapbeurt. En keerde toch te-
Niets
Er moet in Oeganda nog vee! meer
terugkeren. Veiligheid, be
stuursorganisatie, transport, tal
van dagelijkse levensbehoeften
zoals zout, suiker, zeep, lucifers,
die soms wekenlang niet te krij
gen zijn, medicijnen (en medisch
personeel), een betrouwbare wa
terleiding, technici die de
stroomvoorziening en de tele
foon intact kunnen houden.
Het io moeilijk voorstelbaar, maar
toen ik in Kampala bij het hoofd
kantoor van Uganda Airlines een
vliegreis wilde boeken naar Nai
robi, verwees men mij naar het
vliegveld: „Probeer daar maar op
een wachtlijst te komen" Maar
kunt u dan niet even met Entebbe
(de beroemde luchthaven waar
Israëlische commando's een paar
jaar geleden hun stunt uithaalden
ter bevrijding van honderd ge
kidnapte luchtreizigers) bellen?
„Nee, geen telefoon". En dat tus
sen Oeganda's belangrijkste ste
den. 40 kilometer van elkaar ver
wijderd.
Er zit tenslotte niets anders op dan
per Landrover naar de Keniase
grens te crossen, daar gepakt en
gezakt te voet het niemandsland
door te strompelen en vervolgens
met een overvolle Matatu (voor
passagiersvervoer verbouwde
bestelwagens waar je soms met
zestien man op elkaar geklit zit
met kakelende kippen onder je
voeten) en tenslotte een tien uur
durende busreis de Keniase
hoofdstad te bereiken.
In Oeganda zelf is het openbaar
vervoer vrijwel nul. Bussen zijn
gestolen door vluchtende Amin-
troepen. Wat er nog rijdt, is met
ijzerdraad bijeengehouden
plaatwerk op wielen, trei
nen rijden er buiten Kam
pala's omgeving al sinds april
niet meer en vrachtauto's zijn een
luxe. Alleen met steekpenningen
kun ie vervoer versieren.
Dan sta je wel even paf als je in
Kampala hoort dat het brave Ne
derland in het kader van de inter
nationale noodhulp-program
ma's voor Oeganda als onderdeel
van een miljoenenbedrag een
stuk of dertien vrachtwagens wil
schenken. Maar - vestzak-broek
zak nietwaar, ontwikkelingshulp
is vooral zo aardig als je d'r zelf
ook beter van wordt - het moeten
wel DAF's zijn. Laat er nou in
heel Oeganda geen DAF rond
rijden en dus ook geen onder-
houdsdealers te bekennen zijn.
Dus zijn er voorlopig geen Hol
landse trucs op weg naar Oegan
da. dat om transportmiddelen
schreeuwt.
Na twee weken cross-country door
dit schitterende, maar zo ontzag
gelijk kapotgeslagen land, blijf je
opgezadeld met blocnotes vol
ellende, een gevoel dat Europa en
Amerika zeer snel met zeer veel
geld en andere hulp voor de
draad moeten komen, en begrip
r Godfrey.
Binaisa, de president die de vuile
was mag doen, met de bedelstaf
de wereld rondgaat en onlangs in
d<- Verenigde Naties uitriep
„Waar waren jullie toen Amin
Oeganda acht jaar lang onder
drukte en uitmoordde De we
reld kan zijn laksheid nu nog
goedmaken: Help ons!"
