„Als er maar eten
is voor het volk"
Besluit tot produktie van Fokker F29 nadert
4000+2000m
P
invia/79
Gouverneur Oost-Timor:
poggenpohl
Keukens
van klasse.
keukens, badkamers, zitkomfort
onder één dak
VRIJDAG 9 NOVEMBER 1979
VARIA
PAGINA 15
vakbeurs voor transport,
opslag en distributie
Dag. 10 00 -18.00 uur a i
JAARBEURS-UTRECHT L
(Van onze speciale verslaggever Bob Mantiri)
DILI, OOST-TIMOR - Het geeft niet welk systeem er re
geert, als het volk maar eten heeft. Dat is het credo van
Francisco Xavier Lopez da Cruz, de waarnemend gou
verneur van Oost-Timor.
Lopez da Cruz, een tengere, zacht
sprekende man. behoorde tot de
top van de Democratische Unie
van Oost-Timor (UDT), die op 11
augustus 1975 een greep deed
naar de macht, in een periode
waarin de Portugezen zich voor
bereidden op de terugtrekking
uit de koloniën. Een daad die de
inleiding vormde tot een bloedi
ge burgeroorlog en de invasie van
het Indonesische leger.
Het Fretilin, aangevoerd door de
jonge elite van Oost-Timor zoals
Ramos Horta, de gebroeders Lo-
bata, Mario Alkatiri, Octavio de
Araujo, verklaarde UDT en Apo-
deti een pro-Indonesische bewe
ging, de oorlog en proclameerde
op 28 november de onafhankelijk
heid van de democratische volks
republiek Oost-Timor, die niet
door Portugal werd erkend, maar
wel door twaalf andere staten
waaronder de Chinese Volksre
publiek.
Indonesië, bevreesd voor een
communistisch bewind vlak voor
de deur, besloot na eerst de VS en
Australië te hebben gepolst, tot
een invasie. Op 7 december 1975
brak de hel los in Dili. De hoofd
stad werd vanuit zee beschoten
en vliegtuigen bombardeerden
de stad. De straten van Dili lagen
in de ochtend van de 8e december
vol doden. Op 17 juli 1976 werd
Oost-Timor ingelijfd by Indone
sië.
Lopez da Cruz behoorde tot de pro-
Indonesië-gezinde leiders en
diende op het hoogtepunt van de
oorlog als propagandist voor de
regering in Jakarta. Het was dan
ook geen verrassing, dat Jakarta
hem beloonde met de post van
waarnemend gouverneur naast
Guilherme Maria Goncalves.
"Geen interesse"
„Het zou weinig voor het volk heb
ben uitgemaakt wie er aan de
macht zijn gekomen. Als het het
Fretilin is geweest, dan was het
volk ook tevreden geweest. Als
wij, de UDT, het zijn geworden,
dan waren de mensen ook tevre
den geweest. Dat komt doordat
men zich hier niet voor de poli
tiek interesseert. Het gaat er al
leen om dat zij eten hebben, een
gevulde buik hebben. Ik vraag
me wel af of al de mensen zich er
wel van bewust zijn dat Oost-Ti
mor intussen een Indonesische
provincie is geworden", aldus
Lopez da Cruz.
Daarmee heeft Lopez dat Cruz min
of meer aangegeven voor welke
gigantische taak de Indonesische
regering staat en welke verant
woordelijkheid het op zich heeft
genomen met de inlijving van
Oost-Timor.
De mate van politieke geïnteres
seerdheid hangt af van het peil
van het onderwijs. En dat is op
Oost-Timor droevig laag. De Por
tugese koloniale administratie
heeft daar bitter weinig aan ge
daan. Slechts drie procent kan le
zen en schrijven. De rest is anal
fabeet. Alleen de kinderen van de
zogenaamde 'geassimileerde'
klasse kregen onder het Portuge
se bewind de kans op de rege-
ringsscholen te studeren en in
Portugal door te leren. Dat is
maar een klein groepje geweest.
En wellicht zijn ze met de uit
tocht voorafgaand aan de bur
geroorlog uit het land verdwe
nen, of zijn omgekomen in de
oorlog. Zeker is dat door de oor
log er geen politiek bewust kader
meer is: Waar de Portugezen zich
alleen mee bezig hielden, was de
koffie, waarvan de opbrengst niet
eens ten goede kwam van het
volk maar aan de regering in Lis
sabon.
Toen de Portugezen eind 1974 hun
kolonie, waar zij 350jaar de knoet
hebben gehanteerd, verlieten,
lieten zij een volk achter dat dom
was gehouden, achterlijk en hul
peloos was: de mensen waren
voor een groot deel even primitief
als toen zij eeuwen terug door de
Portugezen en Hollanders wer
den aangetroffen.
Verandering
Lopez da Cruz hoopt dat onder
het Indonesische bestuur daar
verandering in komt. Er is nu al
enige vooruitgang te bespeuren.
Veel aandacht wordt gegeven aan
het onderwijs. Er zijn nu meer
scholen, onderwijzers die gere-
cruteerd worden uit Java, Suma
tra en Celebes. Men heeft nu meer
kansen dan tijdens de Portugese
tijd. Degenen die niet werkschuw
zijn, kunnen nu zelfs in over
heidsdienst treden, hetgeen on
der de Portugese tijd onmogelijk
was. Nu vind je op alle bestuurs
niveaus Oosttimorezen", zegt
hij.
Overigens niet eens zon vreemde
zaak. Want voor de Indonesiërs is
Oost-Timor een volkomen ander
land, met andere zeden en ge
woonten. De mensen spreken
een taal die zij niet begrijpen. Er
zijn in totaal 35 dialecten, waar
van 'Tetung', een mengeling van
Portugees en streektaal, het
meest wordt gesproken. Het zal
voorde Indonesiërs nog wel jaren
duren voordat zij helemaal zijn
ingeburgerd in deze voormalige
Portugese kolonie.
Het proces van 'integrasi' of lie
ver gezegd de 'verindonesisering*
van de voormalige Portugese
kolonie wordt intussen wel met
enige argwaan gevolgd door de
rooms-katholieke kerk op Oost-
Timor. Was de katholieke kerk in
de Portugese tijd, evenals in de
andere voormalige koloniën, le
gaal en politiek het verlengstuk
van de staat, onder het nieuwe
bewind vreest men niet alleen
een beknotting van haar invloed,
maar ook islamisatie van het ge
bied.
Een rooms-katholieke geestelij
ke, die liever onbekend wilde
blijven, verklaarde weinig ge
lukkig te zijn met invoering van
islamitische Javaanse onderwij
zers op de scholen die volgens
hem eropuit zijn om zieltjes te
winnen. Het gaat ons niet om het
winnen van zieltjes, zo legt hij uit.
Maar om de gevolgen ervan. Dat
brengt namelijk tweespalt in een
katholiek gezin, zo kweek je ver
deeldheid onder het volk en dat
kan aanleiding worden tot gods
dienstige twisten in de toe
komst", zo meent hij. Op Oost-
Timor is 25 procent katholiek, vijf
procent islamiet en protestant: 75
procent is animist.
Problemen
De integratie stuit niet alleen op re
ligieuze bezwaren, maar voor de
inwoners van Dili ook op prakti
sche problemen. Vele straten
hebben Indonesische namen ge
kregen en de postbode schijnt er
zelf moeite mee te hebben. Be
zoekers uit Jakarta die naar de
naam van een intussen in een In
donesische held vernoemde
straat vraagt, wordt vreemd aan
gekeken.
Maar Lopez da Cruz kan daar alleen
om lachen. Dat lost de tijd wel op,
meent hij. De Portugezen hebben
bitter weinig gedaan aan onder
wijs. Maar dat niet alleen, ook
buiten de grote steden hebben ze
maar weinig moeite gedaan het
bestaansniveau van de mensen te
verbeteren. De mensen wonen
nog in kleine hutjes, gemaakt van
palmtakken en rietgras: ze leiden
nog een primitief bestaan. Het
verzamelen van en jagen op in het
wild levende planten en dieren is
nog altijd een gebruik, evenals
het zogenaamde 'wisselen van
akkers'. Met dit primitieve sys
teem van akkerbouw verbruikt
men weinig energie: wat men al
leen nodig heeft is een kapmes en
lucifers. Een uitverkoren stuk
land wordt in brand gestoken,
waarna met een pootstok maïs of
andere gewassen in de grond
worden geplant.
De hellingen van de bergketen die
over de hele lengte van Oost-Ti-
mor loopt, worden ontsierd door
zwartgeblakerde bomen en kale
plekken. De roofbouw heeft hier
verschrikkelijk toegeslagen. De
Indonesische regering probeert
de mensen die hier wonen deze
primitieve wijze van akkerbouw
te verbieden. Maar zonder enig
resultaat, omdat ze ook geen al
ternatieven wordt gegeven. Men
valt terug in een gewoonte die al
duizenden jaren oud is.
Dit systeem gaat alleen op in een
situatie waarin de mens-land-
verhouding zo laag is dat men het
zich kan veroorloven grote delen
van de beschikbare grond in
brand te steken. Het ziet er wel
naar uit dat dat voorlopig geen
probleem is. De bloedige oorlog
heeft het toch al dunbevolkte
land nog meer ruimte gege-
Het is niet precies bekend, hoeveel
mensen er in de burgeroorlog en
de daarop volgende militaire
operaties van het Indonesische
leger zijn omgekomen.
Cijfers
Lopez da Cruz gelooft in elk geval
niet dat de helft van de bevolking
is omgekomen, zoals het rapport
van de voorzitter van de Australi
sche raad voor de mensenrech
ten, James Dunn, beweert. „Dat
zou betekenen dat er een kern
oorlog is geweest op dit eiland
zegt hij. Volgens de voormalige
Australische consul waren er tij
dens de Portugese tijd in 1974
688.000 mensen op Oost-Timor,
in 1978 waren er nog maar 329.000
mensen, dat zou volgens Dunn
een bevolkingstelling van het
ministerie van defensie in Jakar
ta hebben uitgewezen.
Ook kerkelijke organisaties en ver
tegenwoordigers van hulporga
nisaties in Dili geloven de cijfers
van Dunn met. Frank Carlin van
de katholieke hulporganisatie
Catholic Relieve Service vindt
het 'onjuist en volkomen ver
keerd'. Op grond van zijn waar
nemingen uit de lucht en getoetst
aan de informaties van de veld
werkers van de CRS, komt hij uit
op een cijfer van rond de 500.000.
Kijk, zegt hij, er zijn naar schat
ting 150 nieuwe dorpen waar de
vluchtelingen uit de bergen zich
hebben gevestigd. Het gemid
delde inwonertal in zo'n dorp is
ongeveer 2000. Dat betekent dat
er in die nieuwe woongemeen
schappen pakweg 300.000 men
sen wonen, voeg daarbij de onge
veer 200.000 mensen die in de
grote steden als Dili, Baucau en
Viqueque wonen, dan kom je op
ruim 500.000 mensen".
Zijn schatting benadert de telling
van de afdeling bevolking van het
bureau van de gouverneur die
uitkomt op 522.433. Volgens de
waarnemend gouverneur gaat
eens in de maand een ambtenaar
alle dorpen langs om de lijsten op
te halen waarop de binnenko
mende en vertrekkende inwo
ners worden bijgehouden. Het
verschil met een telling in 1974
die een cijfer aangeeft van 653.211
mensen is 130.778. Waar zijn die
mensen gebleven? Volgens Lo
pez da Cruz zijn nog duizenden
mensen in de bergen waarheen
zij zijn gevlucht voor de oorlog en
de militaire acties tegen het Fre
tilin en duizenden zijn ook of naar
Australië of via dat land naar Por
tugal gegaan.
Ziekte en honger
Maar uit de gesprekken met kerke
lijke functionarissen zouden als
gevolg van de oorlog tussen de
zestig en zeventig duizend men
sen zijn omgekomen. Niemand
kan dat echter bevestigen. En de
levens van 300.000 staan op het
spel, mensen die in de dorpen zijn
teruggekeerd, maar geen voedsel
Laat de
Indonesische
regering deze
mensen expres in
deze situatie in
het kader van
uithongerings-
strategie?
meer hebben, vooral in het
westelijke deel van heteiland zijn
veel door ziekte en honger geteis
terde mensen geconcen
treerd.
De vraag is gesteld of de Indonesi
sche regering deze mensen, die al
jaren in deze omstandigheden
verkeren, niet expres in deze si
tuatie laat in het kader van een
uithongcringsstrategie.
Frank Carlin, die de hulp van de
katholieke organisatie CRS
coördineert en ook het comité
van het internationale Rode
Kruis, geloven dat niet.
Carlin zegt dat de Indonesische re
gering zestien miljoen Ameri
kaanse dollars heeft, uitgetrok
ken voor de opbouw van Oost-
Timor. Er zijn nieuwe wegen
aangelegd, nieuwe gebouwen
opgezet in de grote steden maar
de vraag blijft onbeantwoord
waarom geen hulp wordt gege
ven aan de 300.000 in kommer
volle omstandigheden levende
Oosttimorezen.
Over het karökter van het Oostti-
morese volk zegt Lopez da Cruz
nog: wij lopen niet met onze ge
voelens te koop. Wij kroppen al
les op, wij observeren. Als het een
vriend blijkt dan doen wij alles
voor hem, als het een vijand is
dan merkt hij dat later als het
volk geen eten heeft; dan maakt
het wel uit welk systeem er re
geert".
Komfort, kwaliteit en door
dacht design. Kenmerkend
voor een Poggenpohl
keuken. Met veel praktische
snufjes. Met vele verborgen
kwaliteiten. Kom eens langs.
Ziet u zelf hoeveel extrè's
een Poggenpohl u biedt.
Zonder dat u meer betaalt.
b v Gebr. Rolff s Handelmij.
Industrieweg 14 De Grote Polder
Zoeterwoude-Rijndijk
Tel. 071-899206
Winkelcentrum Babyion
Den Haag Tel. 070 - 85 13 08
Boeing-737. Het is dan ook op
grond daarvan dat Fokker met
Boeing een overeenkomst geslo
ten heeft voor de levering van
737-rompdelen, indien de F-29 in
produktie genomen wordt.
Fokkers grootste
De F-29 zal het grootste vliegtuig
worden dat Fokker in zijn 60-jari-
ge bestaan ontworpen heeft. De
vleugels krijgen een spanwijdte
van bijna 34 meter en de romp
wordt ruim 38 meter lang. Af
hankelijk van de beenruimte die
de kopers willen, kunnen 132 tot
150 passagiers worden vervoerd.
De F-29 krijgt een maximaal be
reik van 2800 km.
Het brandstofverbruik wordt on
geveer 25 procent lager dan van
de huidige generatie civiele vlieg
tuigen voor 100 tot 120 passa
giers, zoals de Fokker F-28. Dit
wordt veroorzaakt door toepas
sing van de nieuwste aërodyna
mica bij het vleugelontwerp, de
verwerking van nieuwe lichtge
wicht composietmaterialen en de
montage van brandstofzuiniger
motoren.
Hiervoor wil Fokker twee motoren
aanbieden: een type dat afgeleid
is van de in ontwikkeling zijnde
Rolls-Royce RB-432, en de CFM-
56, een motor die als gezamenlij
ke onderneming van de Franse
Snecma en de Amerikaanse Ge
neral Electric is ontwikkeld ter
vervanging van die op toestellen
als de DC-8, de Caravelle en de
B-52 bommenwerper. Voor deze
laatste kunnen zes CFM-56-mo-
toren in de plaats komen van de
huidige acht.
Ondanks de uitbesteding van een
groot aantal onderdelen van de F-
29, wil Fokker onder alle om
standigheden zelf de verant
woordelijkheid voor het project
blijven dragen. Dat wil. aldus
Swarttouw, zeggen dat Fokker
op zijn minst verantwoordelijk
wil blijven voor het ontwerp en
de verkoop van het toestel. Wel
zou Fokker bereid zijn het F-29-
project onder te brengen in een
Europees consortium, maar ook
dan met behoud van zijn verant
woordelijkheid.
Een belangrijke voorwaarde voor
dit alles is de bereidheid van de
Nederlandse staat om de ontwik
kelingskosten voor te schieten.
Op dit moment worden die reeds
geraamd op 1,3 miljard gulden.
r Een tekening van de F-29 met de motoren onder de vleugels gemonteerd. Het besluit om de F-29 in produktie te
emen zal niet lang meer op zich laten wachten.
Die voorde F-27 Friendship heeft
de staat er ruim drie keer uitge
kregen, maar toen ging het om
een bedrag van 200 miljoen gul
dens (in 1955).
Een concurrent voor de F-29 heeft
zich tot dit moment nog niet aan
gediendF okker vi ndt dat, gezien
de markt voor dit type toestel,
circa 1500 stuks tot 1995, één con
current erbij niet kwaad zou zijn,
maar twee (of meer) wel.
Airbus
Met Airbus heeft Fokker een over
eenkomst gesloten voor de pro
duktie van een aantal bewegende
vleugeldelen van de A310, het
breedrompvliegtuig waarvan de
KLM er tien heeft besteld met
een optie op nog eens tien. Fok
kers aandeel in de A310 wordt
een risicodragende deelname van
1,25 procent.
Dit aandeel is opzettelijk zo klein
gehouden, aldus Swarttouw,
omdat een zeer groot aantal van
deze toestellen moet zijn ver
kocht alvorens Airbus op de A310
zal verdienen. De Nederlandse
staat is bereid eventuele verlie
zen te compenseren, omdat Fok
kers belang deel te nemen in de
A310 voornamelijk van Europees
politiek belang is.
Fokker F-28
Twee Amerikaanse maatschappij
en hebben samen vijf F-28 Fel
lowships gekocht; de eerste keer
dat de F-28 in de VS aan de markt
gekomen is. Kopers zijn maat
schappijen die als gevolg van
Carters geliberaliseerde lucht-
vaartpolitiek zo veel meer ver
voer te verwerken gekregen heb
ben. dat zij met hun bestaande
kleine vliegtuigen niet meer uit
de voeten konden.
Fokker is vanzelfsprekend niet on
tevreden met deze verkoop, maar
gelooft toch niet dat de Carters
liberalisering tot een explosieve
vraag naar toestellen van het type
F-27 of F-28 z^l leiden. In de
meeste gevallen hebben de maat
schappijen daarvoor te weinig fi
nanciële armslag. Van de F-28
zullen dit jaar 15 a 16 toestellen
verkocht zijn, zo schatte
Krook.
In totaal produceert Fokker op het
ogenblik 26 civiele vliegtuigen
per jaar. Swarttouw vindt dat dat
spoedig moet worden opgevoerd
tot (een verkocht aantal van) 40
per jaar in 1981, zodat Fokkers
produktiecapaciteit beter kan
worden benut. In een later sta
dium zou dat zelfs tot 60 k 70 moe
ten worden opgevoerd.
Van de F-27 zijn tot dusver 697 toe
stellen verkocht. Een aantal dat,
zoals Swarttouw al eerder had
gezegd, ruimschoots over de dui
zend moet kunnen komen. Ge
zien het zuinige brandstofge-
bruik - èn de hoge brandstofkos
ten -, alsmede de groei van het
vervoer over afstanden waarvoor
nu juist de F-27 erg gesc hikt is,
„er is een nog betere markt in
zicht", aldus Swarttouw. en lig
gen de kansen voor de F-27 nog
steeds uitstekend.
frif /H t
SCHIPHOL (GPD) - Fokker
heeft voor zijn toekomsti
ge passagiersvliegtuig, de
tweemotorige F-29, een le
veringsovereenkomst ge
sloten met Boeing en voert
vergevorderde besprekin
gen met de Japanse vlieg
tuigindustrie.
Wanneer het toestel wordt ge
bouwd, zal het geleverd kunnen
worden met motoren van Rolls-
Royce of met de Frans-Ameri
kaanse CFM-56. Uiterlijk en in
richting van de F-29 staan thans
vast, na overleg met ruim 25
luchtvaartmaatschappijen, maar
een definitief besluit om de F-29
in produktie te nemen is - mede
doordat de staat zich nog niet ga
rant heeft gesteld voor de ont
wikkelingskosten - nog niet ge-
"Toch is het alsnog mogelijk dat de
F-29 niet van start gaat", aldus
Frans Swarttouw, Fokkers voor
zitter van de raad van bestuur,
tijdens een uiteenzetting yan
Fokkers stand van zaken, die van
de F-27, F-28 en Airbus A310
daarbij inbegrepen.
De besprekingen met de lucht
vaartmaatschappijen die als po
tentiële klanten worden gezien,
hebben tevens geleid tot een op
vallende uiterlijke verandering
van het vliegtuig. De motoren
zullen volgens het jongste ont
werp niet achteraan de romp,
maar onder de vleugels worden
opgehangen.
„Alvorens de F-29 te lanceren, zal
het vliegtuig, zowel technisch als
wat zijn verkoopkansen betreft,
moeten voldoen aan een reeks ei
sen die wij onszelf hebben ge
steld", aldus Swarttouw. „Een
daarvan is ook de keuze van part
ners. Wij voeren uitgebreide be
sprekingen met Europese en
Amerikaanse industrieën, en als
één van de eersten in de wereld
ook met Japan. Voor de Japan
ners zijn wij aantrekkelijk, omdat
de Japanners, die weliswaar door
de overheid centraal worden ge
stimuleerd, maar geen politieke
faktor vormen, in dat laatste een
overeenkomst zien met Fok
ker."
Wanneer het met de Japanse vlieg
tuigindustrie, voornamelijk Mit
subishi, tot een overeenkomst
komt, zal Japan ten minste de
vleugels bouwen. Verkoopdirek-
teur Daan Krook, vroeger in de
zelfde funktie bij Airbus, wijst
dat, anders dan bij Airbus, het
contact tussen Fokker en de.Ja
panse industrie niet tegen de
machtspositie van de VS is ge
richt, waaraan Swarttouw toe
voegt „We zijn tegen helemaal
niemand. We zijn er alleen voor,
onszelf in stand te houden, en dat
begint aardig te lukken".
In de nieuwe indeling krijgt de F-29
een rompbreedtc die zes passa
giers aan weerszijden van het
gangpad toelaat, evenals bij
