f.i-. 1 f
lil»
Safari
dooreen
verloren
paradijs
SDüE^B
ff
Oeganda
na
Idi
Amin
(deel 1
ZATERDAG 3 NOVEMBER 1979
PAGINA 2 1
LIRA (LANGO, NOORD-
OEGANDA) - „Nyerere
ndjoe, Amin ndjini!", zin
gen ze. „Lang leve Nyere
re, weg met Amin!" Uhu-
ru-dag in Lira, 9 oktober,
herdenking van de onaf
hankelijkheid, de bevrij
ding van het Britse kolo
nialisme in 1962. Zestig
brede grijnzen op de ge
zichten van de zingende
dansers. Parelwitte tan
den flitsen in het sche
merduister onder de reus
achtige mango-boom.
Bezwete, zwartglimmende lijven,
trillend in het aardschokkende
stampritme van de inheemse
dans. Wraak en blijdschap in zes
tig paar vuurschietende ogen.
Het is hun eerste feestdag, hun
eerste dans, hun eerste lied sedert
acht jaar diepe duisternis. Want
dit is Lango, Amins martelkamer
bij uitstek.
We zitten midden in de bush, een
godverlaten eenzaamheid, veer
tig kilometer weg van het
dichtstbijzijnde plaatsje. Slechts
een vijftal hutten, een gastvrije
Langi-familie, die zelfs een koe
voor haar gast slacht, de dansers
uit omliggende hutten-gemeen
schappen, de blitzkrieg van dui
zenden muskieten en verder al
leen de diepzwarte stilte van de
Afrikaanse nacht, een paar gra
den boven de evenaar, waar alles
anders is voor een Europeaan,
zelfs de halve maan die hier niet
verticaal maar horizontaal door
midden is „gesneden".
Lango
Lango. Het meest geteisterde dis
trict van Oeganda onder Amins
barbaarse regime. Niet één fami
lie hier die niet minstens één keer
door de moordenaars van de ver
ziekte tiran is bezocht. Acht jaar
lang hebben de Langi elke mi
nuut van de dag en de nacht in de
doodsangst gesidderd. Elk nade
rend motorgeronk betekende
onheil en weer een overhaaste
vlucht diep het hoge gras in, hut
ten en bezittingen achterlatend.
De wrede Nubiërs, Soedanezen
en Kakwa van Amins huurlin-
genleger moordden hier blinde
lings, zonder enig onderscheid,
roofden alles wat ze voor de vin
gers kregen.
Pure terreur en alleen maar omdat
de mensen hier Langi zijn. Amin
zelf is een Kakwa uit het Nijl-dis-
trict in Oeganda's uiterste
noordwesten. En de Kakwa ha
ten de Langi (niet in het minst
omdat Amins voorganger, ex-
president Milton Obote, een Lan
gi is). En dus was elke Langi vo
gelvrij. Letterlijk.
Je kunt er in Afrika nooit omheen:
die voor iedere weldenkende
Afrikaan pijnlijke traditie van de
diep ingekankerde haat tussen
verschillende stammen, tegen
stellingen die het hele politieke
en sociale leven nog volledig be
heersen. Zeker ook in Oeganda,
dat, hoewel maar zes keer zo
groot als Nederland, ruim twintig
hoofdstammen kent. Radio-
Kampala geeft het nieuws dage
lijks in tien inheemse talen plus
Kiswahili en Engels.
Van het half miljoen doden dat
Amin volgens de huidige presi
dent, Godfrey Binaisa, op zijn
geweten heeft, vielen er alleen in
Lango ruim honderddui
zend.
Wraak
Maar Obote kreeg zijn wraak. In
Tanzania bundelde hij de hele
Oegandese oppositie in balling
schap en kreeg tenslotte de on
misbare militaire hulp van presi
dent Julius Nyerere om het mon
ster te verdrijven.
Ik heb nooit zo'n uitgelaten blijd
schap gezien als daar onder die
mango-boom in Lira, Lango. Was
Uhuru tot nu toe een soort onaf-
hankelijkheidsfeest zonder veel
emotionele herinneringen, dit
keer was het een echte bevrij
dingsdag. Ik ben niet oud genoeg
om me mei 1945 duidelijk te her
inneren, maar dat feest moet erg
hebben geleken op deze Uhuru-
dag in Lango.
Voor het eerst lopen er weer Langi
op straat. Onder Amin was het
hele district spookachtig leeg,
niemand waagde zich buiten.
Voor het eerst wordt er weer ge
danst. Gezongen. Snel en geestig
aan de nieuwe politieke toestand
aangepaste teksten. Puur poli
tiek cabaret. Liederen over de
dappere Tanzanianen, „Nyerere
ndjoe!", „Obote ndjoe!", „UNLF
(het Oegandese bevrijdingsfront
dat nu regeert)'ndjoe!". En Binai
sa, vraag ik voorzichtig. Enige
aarzeling - dan: „Ndjoe!"
Tropenhelm
Eerder op die dag zat ik op de ere
tribune van het stadionnetje van
Lira. Ongevraagd, maar je
huidskleur betekent automatisch
dat je een bezoeker van ver bent
en dus word je gastvrij onthaald.
Vlakbij de provincie-gouverneur
krijg je een klapstoel. De man
draagt een buitenmodel-uniform
met oer-Britse tropenhelm. Zó
lang is Uhuru immers ook nog
niet geleden.
Het feest is schitterend. In dit leeg
geroofde land, waar vrijwel niets
meer te krijgen is behalve op de
zwarte markt, waar honderden
mensen uren in de zinderende
zon in de rij staan voor een winkel
waar rantsoenen zout worden
verkocht, waar restaurants niets
meer te bieden hebben dan een
glaasje water, wat prik, per dag
- -
Av-A:
y,
De bevrijders uit Tanzania zingen op Uhuru-her denking een loflied op hvnpresident Nyerere die Amin verjoeg.
De militairen zijn al bijna een jaar van huis en niemand weet hoelang ze in Oeganda nog nodig zijn.
een paar pijpjes bier en als „bor-
relhap" hooguit wat gestampte
matoke (bananen), daar is gast
vrijheid nog steeds een heilige
wet: de hele eretribune en aan
palende opstandjes wordt zo
maar getracteerd op een glaasje
water (een godsgave bij 40 graden
zonder zon-afscherming), dan
ook nog een fles bier en tenslotte
hele brokken warm koeievlees.
Ideetje voor de Nederlandse
clubbesturen die steeds maar
klagen over het matige bezoek in
onze voetbalstadions.
Parade
De opening is een parade. Als de
reden niet zo ernstig was, zou je
glimlachen om het soort mensen
dat erin meemarcheert een
handvol politieagenten, een paar
honderd verpleegsters en
schoolkinderen. Eigenlijk prach
tig, zo vriendelijk, zo weinig sol
datesk. Maar Oeganda hééft ge
woon geen leger meer om te pa
raderen. De hele huurlingenhor-
de is in april en mei met de staart
tussen de benen rovend en
moordend door het noorden de
grenzen met Soedan en Zaire
overgevlucht, op hol voor de op
rukkende Tanzanianen en Oe
gandese ballingen-vrijheidsstrij
ders.
Jammer voor de Kenianen, die da
gelijks anders lezen in hun kran
ten, maar d'r zit nu vrijwel geen
enkele bewapende Amin-soldaat
meer in Oeganda's noorden. En
als ze er al zitten, uniformen en
wapens diep in de bush verstopt,
is hun terreur toch zo goed als af
gelopen.
Veedieven
The Nation op 2 oktober in Nairobi:
„Muitende Amin-troepen rukken
in Karamoja op naar de stad Mo-
roto, zeker 1500 man sterk, en ze
moorden erop los". Reizigers uit
dat afgelegen noordoostelijke
deel van Oeganda later. „Dat was
gewoon een stel veedieven op
strooptocht. De Karamojong
doen al generaties lang niet an
ders. Traditie. En het gestolen
vee drijven ze niet zelden de
grens over naar... Kenia, dat lie
derlijk profiteert van de zwarte
handel - magendo - omdat de of
ficiële koers van de Oegandese
shilling precies gelijk is aan die
van Kenia maar onder de tafel
moet je er tien neertellen om één
Keniase te pakken te krijgen.
Kun je nagaan hoe die Kenianen
winst maken. Een koe kost 2000
shilling. Maar voor hun 2000 shil
ling krijgen ze er gemakkelijk
20.000, zodat ze niet met één koe
maar met 10 vertrekken.
Slang
En een paar weken geleden be
richtte de Keniase pers dat er er
gens in het district Basoga een
fmoordaanslag op president Bi
naisa was gepleegd. Er was in een
plaatselijk stadion op hem ge
schoten. Met andere woorden:
het gaat niet best met het nieuwe
bewind. Er is op die dag inder
daad geschoten in dat stadion.
Door politiemannen die een
slang doodden die tussen het
publiek was doorgedrongen. Je
vraagt je af wat voor nieuws
bronnen dat zijn in Nairobi.
Trouwens, in heel Oost-Oeganda
werkt bijna geen enkele tele
foonverbinding, hoe zouden al
die verhalen dan in hemelsnaam
op waarheid kunnen worden ge
test. En zelf gaan Kenianen niet
naar Oeganda. Teveel boter op
het hoofd omdat het sterk op het
Westen gerichte, oer-kapitalis-
tisch ingestelde Kenia Amin al
tijd heeft ondersteund.
Toen Amin in de laatste wan-
hoopsdagen van zijn oorlog tegen
de Tanzanianen hulp kreeg van
een bataljon Libiërs, mochten die
heren doodleuk op een Keniaas
vliegveld landen, terwijl de hele
wereld toch juichte over het na
derende einde van het Oegandese
beest.
Koffie
Het gerucht wil zelfs dat Kenia's
president Arap Moi hoogst per
soonlijk met Amin een aÏÏersme-
rigst handeltje heeft gesloten.
Toen Amin al was verjaagd uit
Kampala en in Jinja zijn laatste
bolwerk optrok, liet hij alle nog in
Kampala voorradige koffie bij-
eenroven en naar de Keniase
grens brengen. Voor een kwart
van de wereldhandelsprijs ver
kwanselde hij honderden tonnen
van Oeganda's beste exportarti
kel aan Moi's mannen. Daarmee
kon Amin vervolgens de invoer
rechten op wapens en munitie
betalen die vanuit de Sowjet-
Unie en de DDR naar de Keniase
havenstad Mombasa waren ver
voerd, bestemming Amin. Moi
zou persoonlijk het transport
door Kenia hebben geregeld en
toen de douane aan de Keniaas-
Oegandese grens het wapen
transport wilde tegenhouden,
kwam er weer een rechtstreeks
telefoontje van Kenyatta Avenue
in Nairobi, waar het presidentiële
kantoor staat. De koffie is tenslot
te in Keniase verpakking met
viervoudige winst verkocht door
een import-export-ondememing
waarvan Moi hoofdaandeelhou
der heet te zijn.
Kenia vaart zeer wel bij de ellende
van Oeganda. Het vroeger-
bloeiende toerisme naar het
schitterende Zwitserland van
Afrika met zijn beroemde wild
parken is sinds Amins staats
greep in 1971 totaal verdwenen.
De toeristendollars en -marken
vloeien nu allemaal naar Kenia.
En Kenia's ziekenhuizen draaien
voor een aanzienlijk deel op dui
zenden gevluchte Oegandese art
sen, terwijl in Oeganda tal van
hospitalen zonder verplegend
personeel, doktoren en medicij
nen zitten.
Moeraswater
Ik bezocht het staatsziekenhuis van
Atutur in de provincie Teso: één
arts (2400 shilling per maand; een
biertje kost 70 shilling, ongeveer
f 17,50, waarom zou je Kenia dan
verlaten, nietwaar?), vier ver
pleegsters, al twee maanden geen
water, dat wordt met grote teilen
op handkarretjes door 17 inder
haast ingehuurde waterdragers
uit een naburig moeras gehaald.
Een cilinderkop van de motor
voor de waterpomp is kapot. In
heel Oeganda is er geen nieuwe te
vinden. De elektriciteit valt er
ook herhaaldelijk uit en de tele
foon is morsdood. Bloed, medi
camenten, couveuses, bed de-
goed is er evenmin. Wél 103 pa
tiënten.
Behalve het economische profijt
van de Kenianen speelt ook nog
mee dat ze Tanzania haten en
speciaal Nyerere's Afrikaanse
socialisme. De grens tussen beide
landen zit potdicht. Diezelfde
Tanzanianen hebben Oeganda
bevrijd en zitten er nu nog, 30.000
man sterk ter handhaving van de
uiterst labiele orde en rust.
Nyerere en Binaisa bestuderen
momenteel de mogelijkheid om
Kenia helemaal links (rechts) te
laten liggen en een spoorlijn aan
te leggen van het Victoriameer
naar de Tanzaniaanse havenstad
Tanga. Parallel aan de lijn door
Kenia! Stammenstrijd op hoger
niveau. Vroeger zaten de drie
landen samen in de Oostafri-
kaanse federatie, het mislukte
Britse bedenksel voor de na-ko
loniale tijd.
Prelaten
Terug naar de Uhuru-parade in Li
ra. Je krijgt in zo'n Afrikaans sta
dion een hele serie nationale
problemen en gegevens in een
notedop op een presen
teerblaadje. Eerst wordt de zegen
over het feest, over Oeganda, de
UNLF, Tanzania, Binaisa en
Nyerere afgesmeekt. Door ach
tereenvolgens een katholieke
bisschop, een Anglicaanse colle
ga, een islamitische priester (on
danks de vurige bemoeienissen
van de selfmade „hadzji" Amin,
schiet de islam niet al te vrucht
baar wortel in Oeganda: in Lira
en Kampala staan onafgebouwde
moskeeën, protserige prestige
objecten van Amin) en tenslotte
zelfs een orthodoxe prelaat.
Ook nog scherpe religieuze
scheidslijnen. Oeganda had nog
niet genoeg verdeeldheid: noord
zuid, ofwel Hamieten en Niloten
contra de hoger ontwikkelde
Bantoe-volkeren. Twintig pro
vincies met evenzovele talen of
dialecten, want Oeganda kent het
Kiswahili, een soort Oostafri
kaans esperanto, niet zoals Kenia
en Tanzania als algemene voer
taal.
Obote
Politieke tegenstellingen ook:
Amins inmiddels verjaagde op
volger Luie geniet in het zuiden
nog steeds grote aanhang (bij
Jinja verwoestten onbekenden
honderden hectare suikerriet uit
protest tegen Lule's opvolger Bi
naisa, die teveel vriendjes van de
vroegere president Obote be
noemt) en Obote zou vandaag
nog uit Tanzaniaanse balling
schap mogen terugkeren als de
Noordoegandezen het voor het
zeggen hadden.
Maar dat hebben ze niet want de
invloed van Oeganda's begaafd
ste, rijkste, grootste en machtig
ste volk, de rondom Kampala
woonachtige Baganda, kunnen
Obote's bloed nog steeds drin
ken, omdat hy in de zestiger jaren
de koning van Buganda, de ka-
baka Moetesa, als staatshoofd
wipte.
Obote kan hoogstens op de ruggen
van het Tanzaniaanse leger naar
de macht worden gedragen. Via
vrije verkiezingen haalt hij het
nooit. Binaisa doet het momen
teel veel beter dan de pessimisten
aanvankelijk dachten. Men zag
hem tot voor kort slechts als
wegbereider, stoelverwarmer,
stroman van Obote. Maar als er
morgen presidentsverkiezingen
zouden worden gehouden, zou
Binaisa een zeer sterke kandidaat
zijn, niet in het minst omdat hij
het voordeel heeft dat zijn moe
der een Noord oegandese is en
zijn vader een Moeganda (in de
meeste Bantoe-talen wordt ge
werkt met voorvoegsels bij een
hoofdwoord: Moe betekent één.
Ba- is veel. dus één Moeganda,
maar het volk van de Baganda, ze
wonen in Boeganda en spreken
Loeganda; vergelijk één Moe-
ntoe en het volk der Ba-ntoe, of
één Moezoengoe - blanke - en de
Bazoengoe).
Trouwens, behalve Binaisa staan
nog wel een paar krachtfiguren
uit het huidige UNLF-kabinet te
trappelen om staatshoofd te wor
den: minister van binnenlandse
zaken Moewanga, minister van
financiën Ssentongo, minister
van transport Êojok, de chef-staf
Ojwok en de voorzitter van de
Nationale Raadgevende Verga
dering (parlement), Rugu-
mayo.
Socialisme
Geen van hen is voorstander van
Oboto's socialisme en niemand
gelooft in Kampala dat Tanza
nia's president Nyerere na de al
gemeen toegejuichte militaire ac
tie ook politieke bemoeienis (via
Obote) zou willen claimen. De
Keniase roddels over Tanza
niaanse plannen om heel Oegan
da in te lijven, zijn helemaal on
zinnig. Socialisme in Oeganda
kan nauwelijks, daarvoor staat
het pnve-ondernemerschap te
sterk in de schoenen.
Bovendien zijn de herinneringen
aan de Oosteuropese steun voor
Amin nog te sterk. Het hele
Amin-leger, het best uitgeruste
van heel zwart-Afrika, was van
Oosteuropese makelij, de talloze
tankwrakken langs Oeganda's
wegen spreken nog boekdelen.
Maar ook de technische en ont
wikkelingshulp van Russen en
Oostduitsers was nogal baat
zuchtig: een Russische arts kreeg
niet alleen een fors Oegandees
staatssalaris, maar de Sowbank
in Moskou streek ook nog eens
een maandelijkse premie voor
hem op.
Benoemd
Wat wel dreigt, is de één-partijstaat,
overigens in Afrika niets onge
woons en momenteel te verkie
zen boven nog meer verdeeld
heid zaaiende partijpolitieke ver
snippering. De UNLF moet al
leen oppassen voor een te eenzij
dige samenstelling van kabinet
en parlement. Heftige kritiek is er
al geuit op het feit dat het voorlo
pige ballingen-parlement on
langs met zo'n tachtig leden is
uitgebreid. Dat betrof mensen
die al die jaren in het land zijn
gebleven. Ze zijn nooit door het
volk gekozen, maar domweg
door districtsraden benoemd. En
die raden zijn op hun beurt weer
aangewezen door de UNLF-mi-
nisterraad.
Kritische kranten zoals de Citizen
en de Economy betwijfelen
openlijk of het ooit tot vrije ver
kiezingen komt, zoals beloofd in
het politieke UNLF-manifest. De
Citizen en de Economy hangt in
tussen censuur en zelfs een ver
schijningsverbod boven het
hoofd, zodat je je bezorgd af
vraagt hoe lang het tere plantje
van de nieuwe democratie nog
bloeien blijft.
Ik sprak met de journalist Kakooza
in Kampala. De volgende dag
werd hij gearresteerd. Het UNLF
heeft in de Uganda Times een
makkelijke spreekbuis. Hoofd
redacteur Ben Bella Ilakut ver
anderde ijlings de naam die on
der Amin nog de Voice of Uganda
luidde, maar His Masters' Voice
is het ook nu weer.
Gift
Nog één keer terug naar het stadion
van Lira. Na de viervoudig afge
smeekte zegen maakt de gouver
neur bekend dat het district Lira
100.000 shilling bijeen heeft ge
collecteerd voor de weduwen en
nabestaanden van gesneuvelde
Tanzaniaanse soldaten. Pal daar
op een uniek nummertje politiek
cabaret van de bevrijders zelf:
een peloton zwaarbewapende
Tanzanianen, junglepak. Kalasj-
nikows van Chinese makelij,
geeft drie krijgsliederen ten bes
te. Je mag ze in Oeganda beslist
niet fotograferen, maar het is
Uhuru-dag en ik krijg zomaar
toestemming dit vredig staaltje
verbroedering midden in het sta
dion te vereeuwigen.
De soldaten van Nyerere zijn al by-
na een jaar van huis, hebben heel
Oeganda te voet doorkruist en
zullen nog wel maanden moeten
blijven: Oeganda zelf kan nog
niet op eigen benen staan. En de
boze droom van een onverhoedse
terugkeer van Amin blijft rond
waren. Waar de massamoorde
naar nu zit, weet of zegt niemand.
Een beter gerucht dan dat hy in
Libië asiel kreeg, is in Oeganda
niet te vinden.
In een volgende aflevering meer
over de nooit tot het Westen
doorgedrongen drama's van de
laatste oorlogsweken, het myste
rie van Tanzania's militaire
kracht en de erbarmelijke eco
nomische toestand waarin Oe
ganda is terecht gekomen: Amin
roofde het leeg, de oorlog legde
het in puin en de internationale
geldschieters zijn nog te bang om
te investeren. Oeganda, eens rijk
en welvarend, is voorjaren tot de
bedelstaf veroordeeld.
,Ik hoop dat u in het noorden
en in de hoofdstad erg voor
zichtig bent en dat u terug
komt en ons uw indrukken
wilt geven", zei de bezorgde
Nederlandse ambassadeur
in Nairobi nog op de dag dat
ik per Landrover richting
Oeganda vertrok, zonder ook
maar een greintje helden
dom, maar gedreven door
nieuwsgierigheid. Je wilt,
als een van de eerste wester
se journalisten in Oeganda,
dan toch wel eens met eigen
ogen zien wat vooral de Ke
nianen allemaal beweren
over het rampzalige Oegan-
da-na-Amin.
Door
Reinier v.d. Loo
Je hoeft namelijk geen politiek
expert te zijn om een hand
vol goede redenen te beden
ken waarom Kenia Oeganda
nog zwarter maakt dan het
is. Ik ben in het noorden ge
weest, heb volkomen weer
loos in een Lango-hut gesla
pen, mijlenver van de be
woonde stadswereld midden
in de bossen, en ik heb de dof
fe misère van Kampala ge
zien. Me echt bedreigd ge
voeld? Nee. Hoop gekregen
op een snel herstel van het
arme Oeganda? Neë. Ge
schokt? Ja - door de onbe-
ontelbare wapens verbor
gen; in Kampala worden
mensen als vliegen doodge-
mept, ze hebben er niet voor
niets een avondlijk uit
gaansverbod; de nieuwe po
litie is onervaren en hulpe
loos en die Tanzaniaanse mi
litairen zijn, zeker als ze in
hun verveling dronken ra
ken, onberekenbaar, vooral
tegenover Europese potten
kijkers". De kranten in Ke
nia schilderen een allesbe
halve aantrekkelijk beeld
van het buurland dat onder
Idi Amins monsterlijke
schrikbewind en tijdens de
verwoestende oorlog die
daar een eind aan maakte, in
een trieste, grauwe duister
nis van ellende, armoede,
stuurloosheid en politieke
verwarring is weggegle
den.
Voor het eerst na 8 jaar Amin-terreur kan de gedecimeerde bevolking van het district Lango, de martelkamer bij uitstek
van de dictator, weer zingen, dansen, ja zelfs weer onbevangen op straat.
ffouwbaarheid van de be
richtgeving vanuit Kenia.
Helaas worden daar ook de
internationale persbureaus
geringeloord, die niet in
Kampala zitten, maar
slechts van een afstand af
gaan op wat er uit de propa-
ganda-koker van Kenia
komt. Hieronder het eerste
deel van mijn indrukken na
een twee weken lange safari
door een verloren para
dijs.
