In Harrisburg
'onzichtbare'
schade enorm
«rniMM
De
bijna-
ramp in
Harris
burg
ZATERDAG 3 NOVEMBER 1979
PAGINA 19
HARRISBURG- Op 28 maart 1979 veranderde de wereld in
Harrisburg, Pennsylvania. Een paar maanden eerder was
de kerncentrale op Three Mile Island, twintig kilometer
van het centrum van de stad, in gebruik genomen. Nog
net in 1978, op tijd, zodat Metropolitan Edison, de maat
schappij die de centrale beheert, een forse tegemoetko
ming in de belasting kon krijgen.
De Nuclear Regulatory Commission, het onafhankelijke orgaan dat na
mens de federale regering in Washington vergunningen verleent voor
het bouwen en in werking stellen van nucleaire installaties, was zo
aardig geweest MetEd nog juist op tijd de gevraagde vergunning te
geven.
Milieugroepen hadden geprotesteerd. Ze vonden dat de NRC wel erg snel
te werk ging, maar ja, milieugroepen protesteren nu eenmaal altijd.
Kernenergie is een noodzaak in de verenigde Staten. Elf procent van de
elektriciteit in dit land komt uit kerncentrales. Wat wil men eigenlijk, dat
het licht uit gaat?
Op 28 maart ging er iets mis op Three Mile Island. De pompen die koelwa
ter leiden naar de warmtewisselaar, waarin dat water in contact komt
met buizen waardoor het koelwater van de kernreactor zelf stroomt (dat
water is zeer heet en staat onder zeer grote druk) sloegen af. Dat betekent
dat de stoomturbines, die door het „secundaire" koelsysteem worden
aangedreven, niet meer werkten, maar dat betekende ook dat het pri
maire koelsysteem, van de reactor zelf, zijn warmte niet meer kwijt kon
aan het secundaire systeem.
"Trip"
Zo een „trip" van een reactor komt regelmatig voor. Het ding slaat dan
automatisch af, de kernreactie wordt afgeremd. Intussen begon echter
de druk in het primaire koelsysteem op te lopen - er werd nog wel
warmte geproduceerd, maar die werd niet afgevoerd. Waarom? Omdat
het noodkoelsysteem, dat de taak zou moeten overnemen van het nor
male secundaire koelsysteem, waarmee de reactor stoom en uiteindelijk
electriciteit hoort te produceren, niet werkte.
Waarom werkte dat noodkoelsysteem niet? Omdat iemand, na een onder
houdsbeurt, een ventiel dicht had laten zitten. Ook dat is nog een situatie
waarmee de reactor raad zou moeten weten, bij goede bediening. De
temperatuur, en dus de druk, in het primaire koelsysteem liepen op,
zodat automatisch een ventiel opensprong is de z.g. pressurizer, het
„expansievat" waarin de druk op het systeem op peü wordt gehou
den.
Dat leidde ertoe dat radioactief water uit de pressurizer werd geblazen,
weliswaar niet rechtstreeks in de buitenlucht, maar wel in het gebouw
van de reactor. Later zag men zich gedwongen een deel van de in dat
gebouw verzamelde radioactieve gassen te laten ontsnappen.
Intussen had een van de operators in de controlekamer ontdekt dat de klep
van het noodkoelsysteem dicht zat acht minuten na het begin van de
moeilijkheden werkte het noodkoelsysteem, dat dient ter afkoeling van
het primaire koelsysteem, al weer. Maar tegelijk bleef het ventiel van de
pressurizer openstaan. Dat had vanzelf weer moeten dichtspringen
zodra de druk in het vat voldoende was gedaald, maar dat gebeurde
niet.
HARRISBURG - CHAT
TANOOGA - De trein naar
Harrisburg, hoofdstad van
de Amerikaanse staat
Pennsylvania, rijdt lang
zaam langs de Susquehan-
na-rivier, stroomopwaarts.
In de coupé zit een dikke
zwarte vrouw met haar ba
by. Ze kijkt ongerust door
het coupéraam naar buiten,
waar de betonnen torens
van de kerncentrale van
Three Mile Island in zicht
komen. „Is dat hem?",
vraagt zij aan de man die
tegenover haar in de trein
zit. De man knikt: dit is
Three Mile Island. Met een
eeuwenoud gebaar buigt de
vrouw zich over haar kind
heen, wil het beschermen
tegen de boze stralen uit de
verdoemde kernreactor.
Kilometers verder, ter
hoogte van de morsige fa
brieken van Bethlehem
Steel, in het stadje Steel-
ton(!) komt de vrouw weer
overeind. De dreiging is
voorbij, althans uit het ge
zichtsveld verdwenen.
Ruim een half jaar na de
bijna-ramp op Three Mile
Island trekken de schok
golven nog steeds door de
samenleving in dit oudste
deel van de Verenigde Sta
ten. Niemand weet precies
hoeveel mensen destijds
zijn gevlucht, de schattin
gen lopen uiteen van
150.000 tot 250.000. De men
sen die op advies van de
gouverneur zijn vertrok
ken (zwangere vrouwen en
kleine kinderen) krijgen
een vergoeding voor de ge
leden schade, zo wordt mij
verteld in het State Capitol
in Harrisburg. „Nee, de
mensen die uit eigen bewe
ging zijn gevlucht krijgen
niets".
De rabbijn van een van de
joodse kerkgemeen
schappen in Harrisburg
is sinds die laatste week
van maart 1979 een om
streden figuur. Toen op
zaterdagmorgen 31 maart
religieuze en gelegen
heids-religieuze joden
zich vervoegden bij de
synagoge, bleken de deu
ren gesloten. De rabbijn
was gevlucht. „Mijn eer
ste verantwoordelijkheid
is voor mijn vrouw en
kinderen," zo verklaarde
hij achteraf. Hij wordt
nog steeds met een scheef
oog aangekeken.
De kerncentrale Three Mile Island. Het gebouwtje links op de foto herbergt de kapotte reactor.
Louise Fleck, 55 jaar oud,
die vluchtte omdat ze
bang was van de radioac
tieve wolk, en bij thuis
komst, na een paar dagen,
hoorde dat ze haar baan
kwijt was, die enkele we
ken later haar huis ook
kwijt was, omdat ze im
mers de huur niet kon be
talen, krijgt ook niets. Ze
was toch niet zwanger...
Zij heeft, via een actie
groep, een advocaat in de
arm genomen. Van som
mige andere ex-inwoners
van Harrisburg en omge
ving is nooit meer iets
vernomen, behalve een
brief aan een makelaar,
met de opdracht hun huis
te verkopen.
„De stad is niet verwoest, er zijn geen doden gevallen, maar de
onzichtbare schade aan onze gemeenschap is enorm", zegt Saul
Kohier, hoofdredacteur van de plaatselijke krant, de Patriot
News. „De mensen bekijken elkaar en weten van elkaar: die is
gevlucht, die is gebleven. De meesten van ons zullen deze gebeur
tenis altijd blijven meedragen".
,JEn laat niemand de schuld geven aan de pers, die paniek zou
hebben gezaaid. Wij hebben niet geschreven over het feit dat op
een gegeven moment het geld opraakte in de banken, dat de Fede
ral Reserve Bank een vrachtauto met bankbiljetten uit een andere
staat moest laten komen. Wij hebben niet geschreven dat de zie
kenhuizen in Harrisburg leegliepen, omdat de artsen, die kunnen
weten wat de gevaren zijn, de eersten waren die vluchtten".
Natuurlijk is er de afgelopen maanden heel wat inkt gevloeid over
Three Mile Island. Tenslotte was het de eerste bijna-romp die de
nucleaire industrie heeft meegemaakt.Misschien hadden we het
ergens expres een keer moeten laten gebeuren"zei een kerntech
nicus mij. ,flet vervelende is dat niemand weet wat er precies
gebeurt, als een reactorkern blijvend droog komt te staan".
In het regeringsgebouw van de staat Pennsylvania, in Harrisburg
wordt nog steeds druk geëvalueerd. Wat losse kreten: weet u dat in
omliggende staten voor andbouwprodukten werd geadverteerd
met: gegarandeerd niét afkomstig uit Pennsylvania. Uit een en-
quete is gebleken dat 60 procent van de mensen in Harrisburg en
omgeving gelooft dat de streek blijvende schade heeft opgelo
pen.
De discussies hebben er in elk
geval toe geleid dat er nu een
grondig voorbereid plan be
staat waarmee de regering
van Pennsylvania hoopt het
hoofd te kunnen bieden aan
welke noodsituatie dan
ook.
De vraag is wel of TMI ooit nog
eens voor een noodsituatie
zal kunnen zorgen. „Als die
centrale ooit weer in wer
king wordt gesteld, dan zal
het de veiligste zijn die er in
dit land bestaat, daar ben ik
heus niet bang voor", zegt
Saul Kohier. „Maar die din
gen zijn nu eenmaal nooit
echt veilig. Het ding produ
ceert nog steeds hitte. Een
apparaat dat je niet af kunt
zetten, kan niet veilig
zijn".
De grote vraag is op het
ogenblik of en op welke ma
nier de miljoenen liters licht
radioactief water en de vele
duizenden liters zwaar
radioactief water, die in
tanks in en bij de reactor lig
gen, moeten worden geloosd.
MetEd, de beklagenswaar
dige firma die zich nog
steeds eigenaar mag noemen
van de kreupele kerncentra
le op Three Mile Island, wil
liefst het licht radioactieve
water - heel voorzichtig na
tuurlijk - lozen in de Sus-
quehanna-rivier, na wat
chemische bewerkingen die
de ergste verontreinigingen
eruit zouden moeten halen.
Daartoe heeft men een appa
raat laten komen, dat de
naam „Klokhuis I"
draagt.
Verdriet
Tot verdriet van Herman
Dieckamp, president-direc
teur van MetEd, die graag
zou zien dat zijn centrale
toch op een gegeven moment
weer electriciteit gaat pro
duceren, blijft het klokhuis
voorlopig buiten dienst. De
gemeente Lancaster,
stroomafwaarts aan de Sus-
quehanna-rivier, heeft
trouwens een rechterlijk be
vel verkregen, dat elke lo
zing van radioactief water in
de rivier verbiedt. Een be
grijpelijke zorg, want Lan
caster betrekt zijn drinkwa
ter uit de Susquehanna.
Dieckamp was toevallig in
Harrisburg toen de bijna-
ramp van Three Mile Island
zich voltrok. Dat geeft hem
in de geteisterde gemeen
schap van bijna-slachtoffers
van TMI een speciale status.
Hij is „de vijand", maar hij
hoort er toch bij. Hij zet uit
een dat er eigenlijk niets,
nou ja, vrijwel niets, is ge
beurd: „Iemand die die vier
dagen in maart, al die tijd,
voor het hek bij de kerncen
trale zou hebben gestaan, die
zou zijn getroffen door even
veel readioactiviteit als ie
mand die èèn keer wordt
doorgelicht. De radioactivi
teit die in de atmosfeer is te
rechtgekomen zou bij de be
volking, in de omgeving, van
twee miljoen, statistisch ge
zien hebben kunnen leiden
tot welgeteld èèn extra geval
van kanker, op de 250.000 die
er toch al zouden voorval
len".
Nog een sterke tekst: „We zou
den elk jaar een ongeluk
kunnen hebben zoals dat van
maart op Three Mile Island
en dan nog zou iemand die
aan de poort van de kerncen
trale woont door minder
radioactiviteit worden ge
troffen dan iemand die
woont in Denver, in de staat
Colorado, op 1800 meter
hoogte".
Dieckamp wordt schamper oe-
luisterd door zijn gehoor van
een twintigtal Harrisburgse
journalisten. Hij is eigenlijk
vooral gekomen om duide
lijk te maken dat nu alle be
lemmeringen moeten wor
den weggenomen om de cen
trale van Three Mile Island,
in elk geval het onbescha
digde deel ervan, zo spoedig
mogelijk weer in gebruik te
nemen. Want anders zullen
toch echt de electriciteitsta-
rieven omhoog moeten.
Wil de bevolking van Harris
burg liever dat de hele cen
trale wordt afgebroken? Dat
kan hij zich best voorstellen.
Maar dan moet men zich wel
realiseren dat de schade die
MetEd daardoor lijdt zal
worden verhaald op de be
lastingbetalers hier.
Radioactief afval? Kom
kom, over vijfhonderd jaar is
de straling die hoogradioac-
tief afval uitzendt even sterk
als de straling van natuur
lijk uranium, zoals dat in
New Mexico wordt gevon
den. En zo kan Herman Diec
kamp nog uren door
gaan.
Intussen heeft MetEd een flin
ke klap in het gezicht gekre
gen van de presidentiele
commissie die het TMI-onge-
luk heeft onderzocht, de
Khemeny-commissie. De
operators in de controleka
mer, maar ook MetEd als
maatschappij, worden on
bekwaam geacht voor het
leiden van een ingewikkeld
bedrijf als een kerncentra
le.
Uniek
In de staat Tennessee en ge
deeltelijk ook in naburige
staten, wordt de electriciteit
geleverd door de Tennessee
Valley Authority. Dat is een -
voor de Verenigde Staten -
uniek overheidsbedrijf, in de
30'er jaren door Roosevelt
opgericht als wapen tegen de
schrijnende armoede in het
zuidoosten van het land.
Aanvankelijk putte de TVA
electriciteit alleen uit wa
terkracht - de Tennessee-ri-
vier - later ook uit kolen- en
oliegestookte centrales. En
nu ook uit kerncentrales.
„De TVA is misschien wel de
enige elektriciteitsmaat
schappij in het land die de
institutionele kracht heeft
om kerncentrales te exploi
teren", had een assistent van
de republikeinse senator
Howard Baker (inderdaad,
van Tennessee) mij in Was
hington al verteld. Inder
daad maakt de TVA de in
druk de zaken serieus aan te
pakken.
Bij Chattanooga, op het ter
rein waar binnenkort de
kerncentrale Sequoyah I zal
worden opgestart (met reac
torvaten van VDSM in Rot
terdam) staat ook de oplei
dingsschool van de TVA,
voor operators voor kern
centrales. Een serie contro
lekamers, waar men onder
meer precies kan aanwijzen
welk lampje ging branden in
Three Mile Island, wat er mis
6«ng.
De mensen van TVA willen
niet gezegd hebben, dat een
vergissing zoals die werd
gemaakt door de operators
van MetEd onmogelijk zou
zijn bij operators die zijn op
geleid in het centrum van
TVA. Maar in hun oplei
dingscentrum worden, door
middel van een computer, al
le mogelijke schrikbarende
kernongelukken gesimu
leerd. Een leerling-operator
die een fout maakt in deze
controlekamer, zal hem niet
meer maken in werkelijk
heid.
In het opleidingscentrum is
ook een controlekamer te
zien die is ingericht mede
aan de hand van onderzoek
naar de menselijke moge
lijkheden, die rekening
houdt met wat een mens kan
verwerken. In plaats van
honderden metertjes en
lichtjes kan de operator op
tv-schermen zien hoe de
koelvloeistof door de syste
men loopt, welke kleppen,
ventielen en kranen open en
dicht zijn. „Een dergelijke
controlekamer krijgen we in
de nieuwe centrale, in Yel
low Creek", vertelt een van
de TVA-opleiders. „Ja, in
derdaad, dit maakt het werk
voor de operators veel over
zichtelijker". Wordt over
wogen ook bestaande, of
zelfs in aanbouw zijnde cen
trales met deze (misschien
veiliger) controlekamers uit
te rusten? Nee, dat zou veel
te duur worden.
Boven Harrisburg hangen
donkergrijze, sneeuwzwan
gere wolken. De koeltorens
van Three Mile Island staan
nog steeds, meer dan een half
jaar nadat de centrale een
mislukte noodstop maakte,
te stomen.
Ventiel
De operators in de controlekamer konden niet zien dat het ventiel nog
openstond. Een controlelamp gaf aan dat electronisch het commando
was gegeven: ventiel dicht, maar of het ook werkelijk dicht was gegaan,
konden zij niet zien. Dat gebrek is ijlings verholpen in de controleka
mers van andere reactoren die door dezelfde firma (Babcock and Wil
cox) zijn geleverd.
De normale handelwijze van operators in dergelijke omstandigheden
placht te zijn: kijken of het waterniveau in de pressurizer weer normaal
is. Zij waren erop getraind vooral tegen te gaan dat er in de pressurizer
geen stoom meer zou voorkomen, alleen nog heet water. Die situatie, die
bekend staat als „going solid" zou beschadiging aan het primaire koel
systeem kunnen veroorzaken.
In hun ijver dit „going solid" te voorkomen letten de operators alleen op
het niveau van het water, niet op de druk. Zij zetten de automatische
watertoevoer naar het primaire koelsysteem, die was aangeslagen door
dat de druk was verminderd, af toen het niveau van het water in het
drukvat leek aan te geven dat er voldoende water in zat.
Maar door de vermindering van de druk waren er stoombellen ontstaan in
het primaire koelsysteem, dat dus helemaal niet vol water zat, zoals het
niveau in de pressurizer leek aan te geven. De pompen van dat systeem
bleken daar niet goed tegen te kunnen. Die begonnen te schudden en te
trillen, zodat de operators niets anders konden doen dan ze afzetten.
Intussen bleef hoog radioactief koelwater ontsnappen. De reactorkern,
met de brandstofstaven, kwam droog te liggen. De gevreesde „melt
down" dreigde. Door de hitte deed zich een chemische reactie voor van
de bekleding van de brandstofstaven, (zirconium) met het water, waarbij
zich de beruchte „waterstofbei" vormde.
Forse deuk
Dat was in feite de voornaamste schade aan de reactor. De brandstofstaven
gingen kapot, zwaar radioactief water stroomde over de vloer van het
reactorgebouw, omdat het overloopvat van de pressurizer vol raakte,
men slaagde er niet in de „bel" te laten verdwijnen en aanvankelijk
durfden de deskundigen, wier zelfvertrouwen door de gebeurtenissen
toch al een forse deuk had gekregen, niet hardop te zeggen dat er geen
gevaar bestond voor een explosie van het waterstofgas met zuurstof uit
de lucht.
Intussen begon geleidelijk aan de buitenwereld op de hoogte te raken van
het feit dat er iets mis was op Three Mile Island. Pas bijna drie uur nadat
er voor het eerst iets mis ging begrepen de operators dat ze te maken
hadden met een probleem waar misschien ook de buitenwereld iets mee
de maken zou kunnen krijgen. Op dat moment waren er nog geen
radioactieve gassen ontsnapt, maar men begon door te krijgen dat zoiets
wel zou kunnen gaan gebeuren. De instanties van de staat Pennsylvania,
van het gewest (Dauphin County) en van de Nuclear Regulatory Com
mission werden ingelicht (het was op dat moment vier minuten over
zeven in de ochtend) en vanaf dat moment barstte de verwarring pas
goed los.
Om zes minuten voor half acht ontsnapte voor het eerst een wolk radioac
tief gas, binnen het reactorgebouw. De hele verdere dag werd er driftig
gediscussieerd tussen alle betrokkenen. Iedereen, de voorzitter van de
NRC, Harold Denton, de electriciteitsmaatschappij MetEd, het bureau
van gouverneur Thornburgh van Pennsylvania, gaf verklaringen
uit.
Kolonel Oran Henderson, hoofd van de civiele verdediging in Pennsylva
nia en verder met name bekend als de vroegere commandant van luite
nant William Calley (My Lai), was de eerste die in het openbaar uitriep
dat de bevolking in de buurt van Three Mile Island maar het beste kon
worden geëvacueerd. Later volgde vanuit het kantoor van de gouver
neur een tegenspraak.
Nog later, op vrijdagmorgen 30 maart, verklaarde de gouverneur dat alle
zwangere vrouwen die woonden binnen 5 mijl (ruim negen kilometer)
van de centrale, maar het beste konden vertrekken, kleine kinderen
eveneens, en scholen moesten worden gesloten. In een straal van tien
mijl, ruim 18 kilometer, moesten de mensen maar liever binnen blijven,
en de ramen gesloten houden.
De gouverneur vertelde later, dat hij een volledige evacuatie van de streek
rond Three Mile Island wel degelijk heeft overwogen, maar dat een
dergelijke evacuatie, zo leert de ervaring, ook altijd leidt tot ongelukken,
terwijl niet duidelijk was of de radioactieve wolk, die vrijdagsmorgens
was ontsnapt, wel zo gevaarlijk was.
