Door zoveel vrouwen te spelen is
de man in mij naar boven gekomen'
Craig Russell komt naar Nederland
WOENSDAG 24 OKTOBER 1979
EXTRA
PAGINA 27
Craig Russell als Craig Russell
In Woody Allen's film „What you always wanted tot
know about sex but were afraid to ask" komt een-
ontroerende scène voor, waarin een man van middel-'.
bare leeftijd zijn neiging om zich in dameslingerie
te hullen niet weet te onderdrukken. Zelfs wanneer
hij op kennismakingsbezoek is bij de aanstaande
schoonouders van zijn dochter,kan hij de lust om zich
te verkleden niet weerstaan. Hij geniet van de span
ningterwijl hij weet dat het gevaar betrapt te wor
den, zeer denkbeeldig is. Als hij dan ook inderdaad,
wordt ontdekt, ervaren wij met alle betrokkenen de-
géne en een onverklaarbaar gevoel van vernedering
Travestie is in de realiteit van dlledag nog altijd een
beladen onderwerpBinnen de omlijsting van het
theater draagt het evenwel minder het karakter van
een taboe. Denk alleen maar aan Shakespeare of de
opera's van Strauss, Monteverdi en Mozart. Craig
Russell, de fameuze Canadese entertainerwiens
show geheel uit perfecte, nogal ironische imitaties
van de grote vrouwelijke sterren uit de showbusiness
bestaat, heeft zelfs van travestie zijn beroep ge
maakt.
Hij komt deze week (vanaf morgenavond in theater
Carré in Amsterdamen op zondagavond in Luxor in
Rotterdam) voor het eerst naar Nederland
Belichaming
Naar zijn bezoek wordt om meer redenen reikhalzend
uitgezien. Allereerst heeft hij al op veel bioscoopbe
zoekers een onvergetelijke indruk gemaakt als Robin
Turner in de deels op zijn persoon geschreven film
Outrageous van regisseur Richard Bonner, waarin
hij gestalte geeft aan een jonge kapper uit Toronto,
die bij zichzelf de wens ontdekt om de grote diva's van
het witte doek te belichamen.
Daarnaast is Craig Russell al enkele jaren in de Ver
enigde Staten een van de grootste theater-attracties
omdat hij de kunst verstaat op de planken werkelijk
de suggestie te wekken alsof sterren als Peggy Lee,
Barbara Streisand, Kathleen Hepburn, Mae West,
Judy Garland en Mariene Dietrich tot leven zijn ge
komen.
Een show die uniek is omdat Russell bovendien over het
vermogen beschikt om de bij zijn imitaties behorende
spreek- en zangstemmen te reproduceren.
Russell is in de eerste plaats een entertainer, iemand
die er een „eer in schept mensen te vermaken en tege
lijk te laten zien hoe sterk de persoonlijkheid is van
die vrouwelijke sterren van Hollywood en Broad
way".
Maar daarnaast heeft hij een open oog voor de tegen
stelling dat travestie in het theater wel. maar in het
openbare leven niet wordt getolereerd. ,Je verkleden
en je gedragen als iemand van de andere sekse vormt
een bedreiging voor het publiek. Vooral als je er goed
uitziet. Dan tast je iemands zekerheid aan. Daarom
wordt travestie maar al te vaak voorgesteld als een
verkleedpartijtje. Het mag nét niet echt zijn. Het
liefst een grappige pruik of zo. Een grote giller, dus
als het ware".
Veilig blijven
Daarom gedraagt Danny Larue (een Engelse enter
tainer, die ook van travestie gebruik maakt) zich zo.
Hij zal voortdurend aan zichzelf blijven refereren als
een man. Het moet voor het publiek veilig blijven; een
giller. Een stukje zelfbespotting. Waarom reageren
mensen zo ontdaan, wanneer ze werkelijk met een
voortreffelijke travestie worden geconfronteerd? Ik
denk daar vaak over na. Waarom zou je je beledigd
voelen als een vrouw een man blijkt te zijn? Wat is er
zo fout aan de manier, waarop dat gemiddelde
publiek zelf denkt? Waarom wordt travestie niet ge
woon zoals het is geaccepteerd?"
Russell constateert dat zijn optreden (Jk maak scherpe
opmerkingen, maar het is geen vieze show") weer
standen heeft opgeroepen. Clubs, waarin hij optrad,
werden vaak geslotenof van bestemming veranderd
Sommige werden in as gelegd.De journalist van de
Montreal Star die een interview met mij afdrukte,
kreeg een dag later te horen dat het zijn laatste ver
haal was geweest"
Unfair
Betekent Craig's show dat er een kans bestaat dat de
tolerantie ten opzichte van travestie wat toe
neemt?
De artiest: .Misschien dat ik wat bijdraag aan een
discussie er over. Zelf spreek ik me niet pro of contra
uit. Dan loop ik de kans publiek te verliezen dat an
ders nooit meer met iets dergelijks wordt geconfron
teerd. Maar dat er iets onrechtvaardigs gebeurt, als
een man wordt opgepikt die als vrouw verkleed over
de openbare weg loopt, is duidelijk. Unfair boven
dien, nu zoveel vrouwen er als een man gekleed bijlo
pen".
Craig Russell als Mae West
HAARLEM - Hamburg en Berlijn komen de eer toe het
talent van Craig Russell als eerste in Europa op de unie
ke waarde te hebben geschat. Op festivals als Theater
der Nationen en Theatertreffen werd zijn optreden het
afgelopen voorjaar een sensatie van de eerste orde. Nu is
hij terug in Duitsland, waar zijn show een kleine 50 jaar
geleden als „Entartete Kunst" (onstaande kunst) zou
worden betiteld en Craig het er evenals het interieur
van de club uit de film „Cabaret" niet zonder kleer
scheuren vanaf zou hebhen gebracht.
In het sjieke Deutsche Schauspiel-
haus in Hamburg dalen de ova
ties en het bis-geroep na afloop
van zijn one-man-many-women-
show op zijn hoofd neer. En dat
terwijl Russell's optreden door
een vooraanstaand recensent in
een in Washington verschijnende
krant onlangs werd betiteld als
symptomatisch voor „deze afglij
dende tijden".
Ondanks de waardering die er voor
zijn werk bestaat, koestert de en
tertainer wat tweeslachtige ge
voelens ten opzichte van de Duit
sers. „Geen humor", luidt zijn
klacht, „te nuchter"
Hoe kan het anders voorkomen dat
tijdens het meest ontroerende
moment in de voorstelling een fo
tograaf zo gaat staan, dat hij het
licht steelt van Judy Garland,
terwijl zij Somewhere over the
Rainbow ten gehore brengt, zo
geeft Russell te kennen. Geluk
kig ontvlamt Judy in furieuze
woede en wordt de jongeman
voor het oog van het publiek te
recht gewezen. Craig valt bij het
hele incident geen moment uit
zijn rol.
„Een avond eerder had ik iets der
gelijks aan de hand met twee
brandweerwachten, die voor het
publiek onzichtbaar in de coulis
sen bleven staan. Zo'n norse blik,
dat die kerels hadden! Het hin
derde me geweldig bij het verk
leden. Opzij van het podium heb
je voor dat verkleden maar wei
nig ruimte. Het werd steeds er
ger. Toen kwam Barbra Strei
sand op en ze werd echt kwaad.
Ze trok een van de mensen aan
zijn haar, liet de andere een bui
ging voor het publiek maken, de
woede van die twee! Dat was de
beste Streisand-imitatie die ik
ooit heb gedaan. She looked like
the only Jew in Germany. Ze
werd helemaal gek".
„De volgende die opkwam was
Anita Bryant en zij zei: Ik vraag u
beiden excuus voor het onbe
hoorlijke gedrag van deze joodse
vrouw. De brandweerwachten,
die eerst niet te bewegen waren
om weg te gaan, explodeerden!
Liepen tierend rond. Vertelden
wat voor een afschuwelijk per
soon ik was. Tot Judy Garland
opkwam. En haar kon het alle
maal geen bliksem schelen. Ze
wierp een kushandje: Love, love.
Oh, ja, en ik gaf toen geen toegift,
hoewel het publiek een minuut of
zeven stampij maakte. Ik kwam
terug naar voren en riep: Laat die
brandwachten de encore "maar
doen".
Vertrouwd
te betreft. Zijn lage, hese stem
lijkt in geen enkel opzicht op het
timbre van een van zijn toneelka
rakters. Hij wringt zijn mollige,
vrouwelijk aandoende lichaam
telkens in een andere houding,
alsof hij zich pijnlijk bewust is
dat hij wel de stemmen van Bar
bara, Anita en Judy reprodu
ceert, maar even niet in de gele
genheid is om in hun huid te
kruipen. Het lijkt alsof ze hem te
vertrouwd zijn om het gemis aan
fysiek niet te voelen.
Vrijwel elke dag zijn de groten van
weleer - alleen Midler en Strei
sand, zij behoren tot een jongere
garde - om hem heen. Russell:
„Het betreft allemaal vrouwen
wier verschijning een einde be
tekende aan de mythe dat de man
sterk is en de vrouw het zwakke
geslacht is. Om zo aan de top te
staan, zoals zij hebben gepres
teerd, moet je verschrikkelijk
sterk zijn. Judy Garland vond
haar einde toen ze 47 jaar was,
maar in feite heeft ze tachtig jaar
volgemaakt. En Peggy Lee dan!
Haar tekortkomingen wist ze op
timaal uit te buiten. Die heeft het
zelfs gepresteerd om een show te
geven vanuit een rolstoel, inge
snoerd in een stijf corset, om haar
rug te beschermen"
In de ogen van Craig worden er
weinig nieuwe sterren aan het
Walhalla van de Hall of Fame toe
gevoegd. „De amusementsindus
trie fungeert totaal anders nu
Hollywood een zachte dood is ge
storven. Een meisje dat zich heeft
laten fotograferen voor een pos
ter, kan over drie weken een ster
zijn, vervolgens wordt ze uitge
nodigd om de hoofdrol te spelen
in een tv-serie en twee maanden
later naar huis te worden ver
scheept, omdat de kijkcijfers te
gen vielen. Ster-af, zie je nooit
meer. Ze krijgen niet eens de tijd
om te leren hoe ze zich moeten
gedragen, welke rol ze moeten
aanleren, hoe ze kunnen spreken;
al die schijnbaar onbenullige za
ken, die toch bijdragen tot het
begrip ster"
Politicus
„Zelfs iemand als Peggy Lee, waar
van je het misschien
verwacht, heeft alles onder con
trole. Al die opgelegde domheid
of dat tere in haar gedrag, is een
zorgvuldig bestudeerde act, die
ze tot in de puntjes beheerst. Ze
wikt haar woorden op het po
dium, net zoals een zorgvuldig
politicus. Het is een grote vrouw,
waardoor haar gesticuleren er
breekbaar uitziet. Wat een uit
straling, niet?"
„En Judy Garland dan! Ze zit op
een party, vraagt iemand: Voel je
je nog zo ziek. Begint ze te huilen:
Oooh, I feel soooh miserable! Dan
vraagt iemand anders: Zeg, ga je
nou nog mee, Judy? Waarop die
kwaad wordt en zegt Kun je niet
zien dat ik bezig ben? Zelfs in
zo'n situatie speelde Garland dus,
zoals men zich haar voorstelde.
De ogen rood en doorlopen"
Russell's obsessie voc.
begon tijdens zijn puberteit. Zijn
waardering voor Mae West had er
in geresulteerd dat hij admini
stratief werk voor haar mocht
verrichten. Hij trok bij haar in het
22 kamers tellende strandhuis in.
„Daar is de travestie eigenlijk be
gonnen. Wat moetje in zo'n kast
van een gebouw? Geen tv, een
draaitafel met vier platen. Nadat
ik die dan ook een keertje had
beluisterd, toog ik op onderzoek.
Kasten vol met kleren, herinne
ringen aan de films waarin zij had
gespeeld. (Hij speelt een scène en
de verbazing van toen: Ooooh!)
Wat doe je dan? Je trekt het aan.
May had het snel door: heb jij aan
de bullen gezeten, knul?"
Heel dik
Het in de huid van een vrouw stap
pen, vervulde de jonge Russell
met een ongekende sensatie. Het
was alsof hij zich meer op zijn
gemak voelde, zo vertelt hij. „Ik
kende al heel jong onzekerheden
over mijn lichaam. Ik was dik,
heel dik. Toen ik twaalf was,
woog ik bijna evenveel als nu.
Vrouwen leken zo perfect. Alles
hadden zij. Dat je daar ook nog
wat voor over moet hebben, zag
ik toen nog niet zo scherp"
„Vanzelfsprekend vergelijk je je li
chaam wel met andere jongens
van de leeftijd. Nou, dat viel altijd
maar negatief uit. Ik heb boven
dien een wat meisjesachtig li
chaam. Niet echt mooi. Ja, ik ging
me inderdaad mooier maken,
opmaken. Een beetje vaseline
hier, dat zullen ze toch niet mer
ken? Een beetje ogenschaduw7
De lippen iets volleren roder, wat
zou dat bommen? Totdat ik naast
een ander stond en men de ver
schillen zag. Foei!"
Russell praat lichtelijk geaffec
teerd, herinnert zich zijn vroege
re jaren weer en slaat bij de ge
dachte aan een uiterst pijnlijk in
cident de handen uit afgrijzen
voor het gezicht. „Cutie, ken je
dat spul? Binnen een uur bruin
zonder te hoevei
Dus ik met twee tubes
in de weer. Prachtig! Het eerste
resultaat is verbluffend; you look
fabulous! Zolang je niet transpi
reert, wel te verstaan. Een dag of
wat later moesten we gaan
zwemmen in schoolverband. Oei!
Alles liep weg zag er streperig uit;
geel, oranje..."
Transseksualiteit
Het onbehagen over het eigen fy
siek is lang gebleven, zo vertelt
Graig. Ook toen hij al in kleine
clubs met voorstellingen was be
gonnen en telkens weer na afloop
van een voorstelling ervoer hoe
slecht zijn eigen ego huisde in het
eigen lichaam. „Transseksuali
teit? Twee jongens, waarmee ik
een tijdje samen heb gewoond,
hebben het indertijd laten doen.
Het zijn pracht vrouwen gewor
den, of nee... eigenlijk kun je zien
wat voor een vrouwen het altijd al
waren geweest. Ik heb ook met de
gedachte gespeeld... Toen ik jon
ger was en de kaarsjes op mijn
verjaardagstaart moest uitblazen,
deed ik weieens de wens: Let me
be a girl en pfff!" (Craig sluit de
ogen, blaast, voelt in zijn kruis).
„Jammer, het hielp niet... Maar
een ingreep, dat vond ik te dras
tisch, te definitief... Natuurlijk
heb ik mijn lichaam wel in min
dere mate wat aangepast" Hij
sluit de ogen en wrijft afwezig
over zijn gladgeschoren
been.
Bestaat die onvrede nu nog. Neee...
Langzamerhand begin ik te be
seffen dat het man-zijn ook zijn
voordelen heeft. Ik vermoed dat
door zoveel vrouwen te spelen, de
man in mij langzaam naar boven
is gekomen. Ben nu wel redelijk
tevreden met mijn lichaam. Het is
ook aan het veranderen. De
schouders worden breder, de
heupen in verhouding smaller. Ik
voel me meer op mijn gemak in
mijn eigen huidje nu. Krijg ook
meer aandacht als man, dan
vroeger"
Politie-agent
Huidje. Het woord is gevallen. De
entertainer wisselt telkens voor
het publiek op een onzichtbare
plaats van uitrusting en huppelt
dan in een andere gedaante als
alweer een andere ik het podium
op. Is dat niet een onmogelijke
taak, een ander niet te spelen,
maar te willen zijn?
Craig Russell als Carol Channing.
Craig Russell als Bette Midler.
Craig Russell als Tulluah Bankhead
Russell: „Ja en nee. Ik bedoel:
neem een politie-agent. Zodra die
het huis uitgaat in een rose negli-
cè en punctueel het verkeer op de
hoek van de straat begint te re
gelen, zit het er dik in dat het vast
zal lopen. Of als hij patrouilleert
en moedig met zijn knuppeltje
zwaait... Dan is hij weg. natuur
lijk. Het échte uniform hoort bij
zijn ego. Bij mij is het de pruik. Zo
voel ik dat. Ik zet Mae's pruik op
of het is zover. En Tullulah
Bankhead? Als ik haar pruik al
leen al ruik, kan ik haar overal tot
leven wekken"
Craig vertelt er aan te hechten de
andere kant van de mensen, die
hij imiteert, te proberen te door
gronden. „Vaak gebeurt dat op
basis van te weinig materiaal. Ik
geef bijvoorbeeld toe dat ik Judy
Garland nooit live heb gezien. De
mensen, die in mijn show tot le
ven komen, laten zich - zo ze zich
nog in welstand bevinden - slecht
benaderen. Sterren van dat kali
ber hechten aan een privacy. Dus
moet ik hun houding, hun men
taliteit, de manier waarop ze op
onverwachte zaken reageren,
zien af te leiden uit de beschikba
re hoeveelheid archiefmateriaal.
Research: film, video, biogra
fieën, wat dan ook"
Magie
„Je probeert tussen de regels te le
zen, te begrijpen wat hen be
woog. Je tracht je in te leven inde
wijze waarop zij zouden hande
len. Vroeger speelde ik een be
paald karakter een half uur aan
een stuk. Dan mag je nergens fou
ten maken, never drop the face.
Er zit aan een teveel aan research
aan de andere kant ook een heel
reeel gevaar. Je zou hen welis
waar dan zuiverder, rechtvaardi
ger kunnen portretteren, maar je
loopt dan wel de kans dat je illu
sies daarbij om zeep worden ge
holpen. Weg magie!"
,,Ik krijg vaak te horen dat wat ik
doe op zichzelf beperkt is Ik
weet het niet. Elke avond is totaal
anders. Dan is het ene karakter
beter, dan krijg ik een hekel aan
dat type. Het hangt van toevallig
heden aan elkaar. De spontaniteit
is er echter altijd, zodat het nim
mer een van tevoren uitgemaakte
zaak is wat je krijgt voorgescho
teld. It is not a book-show. Ik
probeer verder ad rem te blijven,
regelmatig mezelf op de video
gade te slaan. Is dat spannend!
Daar kom ik het podium op,
mmm. Nou ja. Ha, ha, ha. Hou
voortdurend in de gaten dat ik de
toonhoogte van de verschillende
stemmen goed inschat en me
herinner".
.Het lijkt het/elfde. Ik doe het nu
negen jav. 1 Iet w ordt betei Ik
schaaf aan alles. Probeer voort
durend een beter resultaat te be
reiken. Ik neem een voorbeeld
aan Carol Channing Die zingt nu
al sinds 1964 Hello Dolly en dat is
dan een type, die aan haar eigen
lichaam refereert als een show
business-mach ine. Zij vertelt het
publiek elke a\ >nd weei i
song zing ik nu al 25 jaar en het is
nu bijna okay. Ik werk eraan en
dat zal verdomme helemaal in
orde komen".
