Fat Man" en "Little Boy" bijgezet in museum Positie Callaghan zeer wankel na partijcongres Paus versterkt de harde lijn Cambodja staat hulp toe Tsjech mag eigen land niet meer in Stortvloed van kritiek op ex-premier ZATERDAG 6 OKTOBER 1979 PARIJS (DPA) - Twee oplich ters hebben gisteren in Parijs een juwelier beroofd van ju welen ter waarde van 3,5 mil joen gxdden. Naar de politie meedeelde ging een van de beide mannen naar de juwe lierszaak, waar hij zich uit gaf voor „de heer Laborde, gevolmachtigde van emir Abu Salem". Hij vertelde de juwelier dat de emir zojuist in Parijs was aangekomen en zijn intrek had genomen in hotel „Concorde Lafayette". De emir wilde graag de collec tie van de juwelier zien en was voornamelijk geïnteres seerd in met diamanten inge legde ringen en armbanden. De juwelier belde vanuit zijn zaak het hotel op, waar hem Juwelier in Parijs voor 3V2 miljoen beroofd... werd bevestigd dat de emir en Laborde daar hun intrek hadden genomen. Gerustge steld zocht de juwelier zijn mooiste juwelen uit en ging mee naar het hotel. Hij werd meegenomen naar de suite en daar vroeg de „ge volmachtigde hem de juwelen aan hem te overhandigen op dat hij ze aan de emir kon la ten zien, die in de aangren zende kamer was. De juwelier stemde er in toe en liet zich overhalen terug te gaan naar zijn zaak met de belofte dat Laborde hem later op de dag zou vertellen wat de emir had uitgekozen. De „emir" en .zijn gevolmach tigde" hadden geen moeite hun keuze te bepalen. Ze maakten zich met alle juwelen uit de voeten,zonder bij de re ceptie van het hotel geld of adres achter te laten. PAVEL KOHOUT WENEN (GPD) - De Tsjechoslo- waakse dissident en toneel schrijver Pavel Kohout is giste ren met geweld de terugkeer tot zijn geboorteland Tsjechoslowa- kije geweigerd. Vorig jaar okto ber kreeg Pavel Kohout van de Tsjechoslowaakse autoriteiten toestemming een jaar in het bui tenland te gaan werken. Tot voor zijn vertrek was hij de belangrijk ste woordvoerder van de Char- ta'77-beweging. Toen hij de Oosten rij ks-Tsjecho- slowaakse grens wilde passeren werd hij onder dwang van de Tsjechoslowaakse grensbeambte naar Oostenrijk teruggestuurd met de mededeling dut er op de Tsjechoslowaakse ambassade in Wenen voor hem een brief klaar lag. Omdat Kohout geen geldige papieren bij zich had om zich te legitimeren kreeg hij de brief niet. Maandag mag hij terugko men en kan hij de brief in ont vangst nemen als hij geldige do cumenten kan overleggen. In dissidentenkringen in Praag wordt vermoed dat in de brief aan Pavel Kohout wordt meegedeeld dat hem de Tsjechoslowaakse na den. Van het moment dat Pavel Ko iout wiens werk in Tsjechoslowakije tot verboden literatuur is ver klaard, vorig jaar in Oostenrijk arriveerde heeft hij principieel geweigerd in het Westen politie ke verklaringen af te leggen en heeft hij zich in de Oostenrijkse hoofdstad uitsluitend bezigge houden met het schrijven van nieuwe toneelstukken en het re gisseren van zijn reeds bestaande CHICAGO (ANP,'GPD) - In zijn grote toespraak tot de Ameri kaanse bisschoppen in Chicago heeft paus Johannes Paulus II zich volledig achter de encycliek "Humanae vitae" gesteld, waarin paus Paulus VI het gebruik van voorbehoedsmiddelen als immo reel afwees en voor katholieken verbood. Als gasten van de Ame rikaanse r.k. bisschoppenconfe rentie woonden ook tientallen buitenlandse bisschoppen deze bijeenkomst bij. De paus gaf commentaar op de herderlijke brief, die de Ameri kaanse bisschoppen in 1976 heb ben gepubliceerd onder de titel "Het leven in Jezus Christus". In de brief verzetten de Amerikaan se bisschoppen zich tegen de echtscheiding, tegen het gebruik van voorbehoedsmiddelen, tegen buitenechtelijk geslachtsver keer, tegen abortus en tegen eu thanasie. De paus spoorde de Amerikaanse bisschoppen aan om op dezelfde weg te blijven voortgaan. Abortus noemde hij "een onuit sprekelijke misdaad", euthanasie "een zwaar moreel vergrijp" en homofiele praktijken "moreel Het wordt met de dag duidelijker dat de paus hierheen is gekomen om de harde lijnen van de Ameri kaanse bisschoppen te verster ken met zijn eigen pauselijk ge- De boodschap die hij aan de Ame rikaanse katholieken, en tegelijk aan die van de rest van de wereld, schijnt te willen brengen, is dat er aan de traditionele leer en moraal van de katholieke kerk niets kan veranderen, omdat die voor altijd zijn vastgelegd door Christus en door de traditie van het kerkelijk gezag. Het lijdt geen twijfel dat deze bood schap, met zoveel overtuiging gebracht de conservatieve meer derheid van de Amerikaanse ka tholieken zal sterken in hun over tuiging en misschien ook som mige progressieven er toe zal brengen terug te keren van de "dwalingen huns weegs". Alle anderen schijnt hij voor de keus te stellen: of af te zien van hun twijfels, tegenwerpingen en af wijkende meningen, of zich niet langer als katholiek te beschou wen. Dat is een harde eis, die slechts schijnbaar in tegenspraak is met de menselijke vriendelijk heid. die iedereen zo voor hem inneemt. Onder de uiterlijke jovialiteit ligt de harde kern van een man, die in zijn volstrekte innerlijke zeker heid en vanaf de onfeilbare plaats die hij bekleedt geen tegenspraak duldt en een eind wil maken aan de afmattende discussies van de laatste jaren, zodat de kerk ein delijk weer kan overgaan tot haar eigenlijke taak, de verkondiging van het evangelie. Zambia krijgt mais uit Zuid-Afrika JOHANNESBURG (GPD) - Om een dreigende hongersnood in Zambia te keren zal dit land 200.000 ton maïs uit Zuid-Afrika ontvangen. Dit is gisteren in Loe- saka en Pretoria bekend ge maakt. Een afvaardiging van re geringsambtenaren en verte genwoordigers van de spoorwe gen en de luchtvaartmaatschap pij van Zambia hebben enkele dagen lang onderhandelingen in Pretoria en Johannesburg ge voerd om de technische bijzon derheden te regelen. De Zuidafrikaanse mais zal met ex tra treinen en vermoedelijk ook per vliegtuig naar Loesaka wor den gebracht. Het land heeft be hoefte aan minstens 300.000 ton tot januari 1980. Reeds eerder beloofde Kenia een levering van 100.000 ton. Het probleem is ech ter dat de mais uit Kenia via de Tansam-spoorlijn getranspor teerd moet worden. Die is echter sinds maanden hopeloos over belast. Bovendien zou president Julius Nyerere toestemming moeten geven om de mais vanuit Kenia via Tanzania te vervoeren. De grens tussen de beide landen is al sinds jaren gesloten. Amerika blijft zitten met een stuk onverwerkt verleden NEW MEXICO (GPD) - De Ver enigde Staten van Noord-Ameri ka: het is ontegenzeglijk het land van de atoombom. Het is niet al leen het eerste land, dat een kernwapen ontwikkelde en test te, het is ook tot nu toe het enige land dat ooit een atoombom te gen mensen inzette ten koste van ruim 100.000 doden en nog eens zoveel zwaar gewonden, en dat zijn verouderde atoombommen te kijk zet in een museum. De gewapende en wat narrige mili tair, die op wacht staat bij de in gang van de Amerikaanse lucht machtbasis Kirtland in Albu querque in New Mexico, vormt de enige barrière tot het gratis toegankelijke museum, waarin een prototype van „Fat Man" (waarmee op 6 augustus 1945 Hi roshima werd verwoest) en „Little Boy" (waarmee men Na gasaki vernietigde) als pronk stukken staan opgesteld. Ze zijn niet mooi. „Fat Man" is niet meer dan een vettig donkergroen ge verfd, 335 cm groot ei, waaraan wat staartvinnen zijn aange bracht om hem nog een beetje op een serieuze bom te doen lijken. „Little Boy" is een al even smerig groen stuk stalen pijp, met ook al een staartvinnetje; hij is inder daad beduidend kleiner. De latere bommen zijn veel mooier slank en hoog, vaak zilverkleurig en met de naam van de afzender er sierlijk op aangebracht. Alleen de eerste waterstofbommen zijn weer dik en groen; de allereerste, de MK 17, die in 1952 werd getest en het midden houdt tussen een melktank en een gashouder. De nog latere bommen zijn opge borgen in uiterst vernuftige en gracieuze neuskegels van raket ten, waardoor zij zich in niets on derscheiden van die welke voor ruimteonderzoek worden ge bruikt. Aan niets is te zien, dat zij krachtiger zijn geworden en toch zijn zij dat wel tienmaal krachti ger dan de 13.000 ton TNT van „Fat Man". Maar al zijn de bommen geworden en maximaal doeltref fend (zij zoeken zelf hun fotogra fisch in hun computergeheugen vastgelegde doelgebied uit) en al staan ze in een museum, de Ame rikanen blijven zitten met een stuk onverwerkt verleden: niet zozeer de ontwikkeling van de bom als wel het gebruik ervan te gen de Japanse bevolking. Het is te merken aan kleinigheden als de opbouw van het museum: aan de ene kant gepronk met wapen systemen en de andere kant na drukkelijk gewijd aan kernener gie en vooral aan zonneènergie. Het is te merken aan het filmpje over de eerste proefbom en over Hiroshima en Nagasaki: wel beelden van de bloeiende, nieu we stad, zo'n jaar of tien na de bom, geen beelden van de slacht offers. Het verhaal ter rechtvaardiging van zowel het maken als het gebrui ken van de bom („om de.Tweede Wereldoorlog uit te blazen") wordt uitvoerig uit de doeken gedaan. Overigens niet alleen in Albuquerque, maar ook in Oak Ridge, het stadje in Tennessee vol laboratoria en wetenschap pers, in de oorlog gebouwd als onderdeel van het geheime Army Engineer's Manhattan District. Van legerkamp met een inmid dels tot monument verklaarde oude, luchtgekoelde grafietreac- tor, die het plutonium voor „Little Boy" leverde, uitgegroeid tot een stad met 28.000 inwoners („De stad die de wereld veran derde", aldus een folder) en het American Museum of Atomic Energy. Film en musea tonen de voor Mus solini gevluchte Italiaanse na tuurkundige Enrico Fermi, die de eerste kettingreactie teweeg bracht in een uiterst primitieve, handbediende reactor in Chicago op 2 december 1942. De brief van Albert Einstein aan president Roosevelt (2 augustus 1939) is er; Einstein wijst daarin op de mo gelijkheid een kernbom te ma ken. De angst dat de Duitsers op het zelfde spoor zouden zitten en eerder over een kernwapen zou den beschikken, blijkt al uit die brief. Dat er, achteraf gezien, weinig aanleiding was voor die angst (Hitier onthoofde de Duitse natuurkundige wereld met zijn rassenwetten en vond Einsteins theorieen „ontaard") blijkt ner gens. Integendeel: men houdt vol, dat de Duitsers met volle kracht aan de ontwikkeling van het wapen werkten, al wordt dat slechts geïllustreerd met een en kele foto van een Nazi-natuur kundige, een foto van een labora torium in Berlijn en een enkele weinigzeggende brief. Men had toch overtuigender bewijsmate riaal moeten kunnen vinden in de archieven van de dossier-gekke Nazi's. Grote bom Het „Project Manhattan", de ont wikkeling van de bom, was zowel een wetenschappelijke als een militaire operatie onder leiding van generaal L. R. Groves en de natuurkundige Robert Julius Oppenheimer. Men zou kunnen zeggen - en dat doet men ook wel - dat het wetenschappelijk deel ervan eindigde op 16 juli 1945 met de test van de allereerste bom in de woestijn van Los Alamos, ten zuiden van Albuquerque. Maar dat is niet juist. Op de film zien we de eerste ura niumbom (type „Fat Ma op 15 juli 1945 naar de woestijn ge bracht worden. Er zijn 1500 nabij wonende burgers geëvacueerd; er ligt een persbericht klaar om de klap te verklaren als het expe riment slaagt er zou een muni tiedepot zijn ontploft en alleen materiële schade zijn. Over wat de vooraf geëvacueerden daar van zouden denken, maakte men zich niet druk. We zien de militairen en de 150 we tenschappers overnachten en daarna schuil zoeken (zonnebril op) in een nietig bunkertje. in schuttersputjes en achter rotsblokken. Het aftellen. Dan het verblindende licht, de schok- en drukgolf lijkend op een aard beving, de paddestoelvormige wolk, die opbuldert uit de stille woestijn. En meteen daarna zien we de be roemde natuurkundige Oppen heimer, die de wetenschappelij ke supervisie had, trots als een pauw, breed gebarend uitleg ge vend, rondstappen bij de ruine van de ruim dertig meter hoge stalen toren Trinity, waarin de bom was opgehangen. Hij loopt over het door de hitte verglaasde zand, leunt op de restanten staal, strijkt er kozend met de hand palm overheen... Het is duidelijk: of deze film is een vervalsing of deze grote natuur kundige begreep niet. dat hij zichzelf en zijn publiek blootstel de aan een aanzienlijke, levens gevaarlijke dosis radioactiviteit. Als de film geen vervalsing is (en dat zal wel niet: Oppenheimer stierf in 1967 op 63-jarige leeftijd aan kanker), dan is die onkunde niet een rechtvaardiging, maar wel een verklaring voor het ge bruiken van de bom, een maand later. Noch de natuurkundigen, noch de militairen, noch de (niet bij de proef aanwezige) politici, die uiteindelijk beslisten, wisten wat .voor hels wapen zij hadden gemaakt. Het was voor hen allen gewoon een heel grote bom, 10.000 TNT zwaar en dus verge lijkbaar met de som van tien bommen van 1000 ton TNT. De film laat ook een vergadering van de Amerikaanse militaire top in het Pentagon zien, die een ad vies aan Roosevelts opvolger Harry Truman voorbereidt. Men vond, dat men de keüs had uit vier alternatieven: 1. Een invasie in Japan, wé twee plannen waren voorbereid. De schatting was, dat bij uitvoe ring een miljoen Amerikaanse soldaten en vele miljoenen Ja panners zouden sterven; 2. demonstratie van de bom op een onbewoond eiland. Maar men vreesde een mislukking en de in vloed die zulks zou hebben op het Japanse zelfvertrouwen; 3. het werpen van de bom op een voorafgowaarschuwde Japanse stad. Maar men vreesde, dat de Japanners niet alleen de bevol king daarvan zouden c maar ook alle krijgsgevangen gemaakte Amerikaanse soldaten naar die stad zouden overbren gen; 4. de bom gebruiken, waarbij vier steden (waaronder Hiroshima en Nagasaki) in aanmerking kwa- De keus was volgens de militairen duidelijk en werd aan de politici voorgelegd. President Truman: we zien filmbeelden van hem tij dens de conferentie van Pots dam, waar hij het bericht krijgt dat de bomtest in de woestijn is geslaagd. Hij overlegt met Chur chill (volgens afspraak) en ook die is ervoor de bom onverhoeds in te zetten. De andere geallieer den weten van niets. Motief: Duitsland is verslagen en de Amerikanen willen geen Russi sche hulp in de strijd tegen Ja pan. De politieke gevolgen van deze ge heimzinnigheid van de Amerika nen zijn niet gering. Stalin vindt het verraderlijk, dat de Amerika nen de hele samenwerkingspe- riode door stiekem hebben ge werkt aan een wapen, dat hen nu een enorme voorsprong op de Sowjet-Unie geeft; de Koude Oorlog dient zich aan. Voor De Gaulle (bijna een jaar eerder ze gevierend het bevrijde Parijs binnengetroken) is het later een van de argumenten om Frankrijk een eigen kernwapen te laten ontwikkelen en uit de NAVO te treden. Was er geen andere keus dan de bom gebruiken? De Groninger polemoloog prof. B. V. A. Roling stelt, dat de Japanners bereid wa ren te capituleren als hun keizer in functie mocht blijven. Daarin stemden de Amerikanen ook toe nadat de overgave met de twee atoombommen was afgedwon gen. Als hij gelijk heeft met deze stelling was het tegen Japanse burgers inzetten van het nieuwe wapen volmaakt overbodig. Wetenschappen Hield de verantwoordelijkheid van de wetenschappers op bij de ge slaagde proefexplosie in de woes tijn ten zuiden van Alburquer- que, de stad die later uitgroeide tot het grootste wapenlaborato rium van de Verenigde Staten? Neen: het waren wetenschappers die „Fat Man" vulden met de laatste voorraad uranium-235, die met 64 detonaters in elkaar zou worden geschoten om de kettin greactie te starten nadat de bom uit het „Enola Gay" geheten vliegtuig viel. Wetenschappers laadden ook „Little Boy" met het in de grafie- treactor van Oak Ridge vervaar digde plutonium. Bovendien: „Little Boy" op Nagasaki wer pen, drie dagen na de verwoes ting van Hiroshima, was tevens de eerste proefexplosie veroor zaken van een plutoniumbom - het type, dat later (door weten schappers) verder vervolmaakt werd en ook als ontsteking voor de latere waterstofbom diende. „Little Boy" wordt vaak „de ver geten bom" genoemd, maar hij was voor de militaire ontwikke ling belangrijker dan „Fat Man". Wetenschap en militair geweld zijn door het Manhattan Project aan elkaar gekluisterd als nooit tevo ren. En voor eeuwig. BRIGHTON - De oud-pre mier van Engeland James Callaghan en de aanvoerder van de linkervleugel van La bour, Anthony Wedgwood Benn zingen na het beëindi gen van het grote Labour con gres het bekende Axdd Lang Syne. Tussen de beide groot heden in barones Jeger, een voormalig parlemexxtslid Het congres had overigens niet zo'n best verloop voor Callag han. Hij kreeg het verwijt dat hij het contact met de achter ban had verloren. Zijn positie binnen Laboxir is duidelijk verzwakt. BRIGHTON - Het stormachtige congres van de Britse la- bourpartij heeft twee zeer opmerkelijke resultaten tot ge volg gehad: een versterking van de linkervleugel en een verzwakking van de positie van partijleider James Cal laghan. De 67-jarige ex-premier, die na af loop van het congres een ver moeide indruk maakte, zei zich gekwetst te voelen door de ma nier waarop de linkervleugel hem tot zondebok had gemaakt voor de verkiezingsnederlaag van mei. Hij kondigde eerder deze week al aan dat hij gaat proberen het be sluit inzake de opstelling van he partijprogram terug te draaien. Intussen wordt er druk gespecu leerd over de vraag wanneer Cal laghan het leiderschap van la bour zal neerleggen. Tot dusver heeft hij hier niet over willen spreken. Een van de voormannen van de linkervleugel, Eric Heffer, heeft gezegd dat het wel nuttig zou zijn als Callaghan zijn plan nen op tafel legt. Linkervleugel Links kreeg cp het congres op twee van de drie punten zijn zin waar het de wijziging van de partijsta tuten betrof. Zo zal het verkie zingsprogram niet langer worden opgesteld door de partijleider, maar door het partijbestuur. Daarin domineert links. Boven dien besloot het congres dat la- Boom in bus KASSEL (DPA) - Bij een verkeers ongeval op de autobaan Frank fort-Kassei zijn gisteren vier mensen om het leven gekomen en raakten veertien gewond van wie sommigen zeer ernstig. Alle slachtoffers zaten in een Deense bus die bij het inhalen een met boomstammen geladen Duitse vrachtwagen raakte. Een van de losgeraakte stammen doorboor de de bus van voor tot achter. De bestuurder van de bus is in voor lopige hechtenis genomen. bour-parlementariers pas her kiesbaar kunnen worden gesteld als de plaatselijke partij-afdeling in hun kiesdistrict daarvoor het groene licht geeft. Een voorstel van links om ook de procedure voor de verkiezing van de partij leider te veranderen kreeg geen meerderheid. Een schrale troost voor Callaghan, die een storm van kritiek te verduren kreeg. Behalve met de interne partijher vormingen stemde het congres ook in met andere voorstellen van links, zoals omvangrijke na tionalisaties. Tal van sprekers verweten Callaghan dat hij het contact met de achterban had verloren en eerdere congresbe- sluiten had genegeerd. Slechts een enkeling herinnerde aan de opiniepeilingen van vóór de ver kiezingen, waaruit bleek dat Callaghans persoonlijke popula riteit groter was dan die van de labour-partij, en dat de partij het in de stembusstrijd vooral de persoon van ex-premier moest hebben. Noord-Ierland De Britse labour-partij verwierp gisteren met een overduidelijke stemverhouding twee moties waarin aangedrongen word op het terugtrekken van de Britse troepen in Noord-Ierland en op een fundamentele wijziging van het beleid aangaande Ulster. Ondervoorzitter Michael Foot ver klaarde voor de stemming dat het aannemen van ook maar een van de voorstellen tot een burger oorlog zou leiden. Hij sprak een scherpe veroordeling uit over het optreden van het provisionele Ierse republikeinse leger in Ul ster. „Voor terrorisme is in onze democratie geen plaats". Als tevoren blijft het labour-beleid aangaande Noord-Ierland gericht op „handhaving van de orde" en „strijd tegen het terrorisme", zo zei hij. Rode Kruis en Unicef toegelaten GENEVE (GPD) - Na maanden lange onderhandelingen is de Kampucheaanse regering van premier Heng Samrin akkoord gegaan met de voorstellen die het internationale Rode Kruis en Unicef hebben gedaan voor het organiseren van een groots opge zet hulpprogramma. Kampuchea (het voormalige Cambodja) is de afgelopen vijf jaar, ondanks het feit dat hongersnood en ziekten de burgerbevolking teisterden, hermetisch gesloten gebleven voor internationale hulporgani saties. De regering van de demo cratische republiek Kampuchea heeft ten slotte enkele dagen ge leden erin toegestemd dat het Rode Kruis en Unicef in Phnom Penh bureaus openen. De internationale organisaties hadden als eis gesteld ter plaatse aanwezig te zijn om erop toe te kunnen zien dat de hulp inder daad aan de burgerbevolking wordt gegeven en bijvoorbeeld niet aan de in Kampuchea gele gerde Vietnamese soldaten, die weliswaar ook honger lijden maar een politiek obstakel vor men. Het hulpprogramma van het Rode Kruis en Unicef zal de eerste zes maanden honderd miljoen dollar kosten. De Zwit serse Rode Kruis-gedelegeerde Francois Bugnon, die de afgelo pen twee maanden in Phnom Penh verbleef, vertelde dat de si tuatie in Kampuchea veel drama tischer was dan in de pers werd beschreven. Wat vooral opvalt is de onderbevolktheid in Phnom Penh, vroeger een stad met 1 miljoen inwoners, is verlaten en het platteland lijkt helemaal uit gestorven. De bevolking telt nu vier miljoen zielen, de helft van wat het enkele jaren geleden De Rode Kruis-gedelegeerde be vestigde ook het door Unicef be kend gemaakte bericht dat er vrijwel geen kleine kinderen wa ren. De afgelopen jaren zijn er heel weinig kinderen geboren door de toenemende steriliteit van de vrouw, als gevolg van een zwakke gezondheid. Van de ba by's die wel geboren zijn is de De intellectuele klasse heeft de zwaarste verliezen geleden. Toen het Pol Pot-regime aan de macht kwam waren er 500 artsen, nu vijf jaar na zijn verdrijving, zijn het er 56. Juristen, professoren, leraren zijn vrijwel allen verdwenen.

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1979 | | pagina 9