Andriessen:
"Bestek '81
is helemaal
niet van
tafel, o nee"
Stakingen... en de
ZATERDAG 29 SEPTEMBER 1979
PAGINA 27
Door Jos Goos
UTRECHT - Minister
Frans Andriessen van
financiën haalt na een
uur praten even diep
adem en zegt opeens,
uit de grond van zijn
hart „Het kabinet had
het gevoel, en ik heb dat
nog, dat 't toch een keer
over te brengen moet
zijn dat er echt iets moet
gebeuren. Ik hoop dat
het overkomt wat ik nu
zeg, daarom zit ik hier:
nu moet een jaar lang
handhaving van de
koopkracht genoeg
zijn, dat kan echt wel
een jaar en dan krijgen
de laagstbetaalden er
nog wat bij". En met
een boze frons: „En als
men dat niet wil, dan
moet men maar eens
ophouden met praten
over solidariteit. Basta,
uit".
Een dreigende waarschuwing,
dat het kabinet impopulaire
maatregelen zal moeten ne
men met de sociale uitkerin
gen, als de inkomens boven
modaal in 1980 niet op de nul
lijn of daar even onder blij
ven?
Ja, dat kan en wil Andriessen
niet ontkennen. Hij is op
dreef, en niet zo droog-tech-
nisch als we hem van televi
sie-interviews kennen. Ter
gelegenheid van Prinsjesdag
heeft de minister van finan
ciën al uit de doeken gedaan,
wat er naar zijn mening moet
gebeuren als de inkomens
matiging niet aanslaat. Hij
noemde, in deze volgorde:
een verdere ombuiging van
de rijksuitgaven, belasting
maatregelen, of een opgeleg
de loonmatiging.
Andriessen nu: „De rijksbegro
ting voor 1980 heeft tot gevolg
dat in dat jaar viervijfde van
de groei van het nationale in
komen naar de collectieve
sector gaat, en een vijfde naar
de particuliere. Als de inko
mens volgend jaar meer stij
gen dan wij hebben gepland,
dan betekent dat dus dat die
verdeling viervijfde-eenvijf
de niet wordt aanvaard door
de mensen. Als men dat niet
accepteert, dan moet het aan
deel van de overheid in die
groei worden omgebo
gen"
Belastingen
„We kunnen het ook aanpakken
door de belastingen en de so
ciale premies te verhogen,
maar iedereen weet dat die
verhogingen worden afge
wenteld omdat men die vorm
van matiging ook niet accep
teert. Ombuiging van de uit
gaven van het Rijk is een veel
fundamenteler en blijvender
aanpak"
„Een gedwongen inkomensma
tiging? Ach, daar hebben we
ervaring mee. We moeten ons
afvragen of een opgelegde
matiging, die niet wordt
geaccepteerd wel blijvende
effecten heeft, of dat die later
net weer wordt ingehaald.
Ook hier geldt, dat een om
buiging van de overheidsuit
gaven veel blijvender gevol
gen heeft"
De „ombuiging van de over
heidsuitgaven" die Andries
sen bedoelt, slaan op meer
dan 10 miljard die het Rijk
jaarlijks in de verschillende
sociale fondsen stopt. Het ka
binet vond in juli dat daar wel
een miljard vanaf kon. Dat
ging door verzet van minister
Albeda niet door. Hij was te
gen een verdere aantasting
van de koopkracht als gevolg
van hogere sociale premies
die dan onvermijdelijk zou
den zijn, wil je de uitkeringen
niet aantasten. Achteraf
volgde het kabinet Albeda
hierin.
Maar van de baan is dat plan
niet, dat bijkt wel duidelijk
uit Andriessens mededelin
gen: „President Zijlstra van
de Nederlandsche Bank is
begonnen erop te wijzen, dat
die subsidies niet leiden tot
het beoogde doel, namelijk
tot vermindering van de pre
miedruk en dus inkomens
matiging, en meer armslag
voor het bedrijfsleven. Daar
naast is het nu eenmaal zo, dat
er op andere overheidsuitga
ven niet zo bar veel bezuinigd
kan worden, die zijn in de
loop der jaren reëel maar heel
weinig gestegen"
Snel
,Maar de groei van de sociale
uitkeringen gaat zo snel, dat
zelfs een hoogontwikkelde
economie als de onze dat niet
kan volhouden. Binnenkort
komt het wetsontwerp uit,
dat de stijging van de sociale
uitkeringen zuivert van sy-
steemfouten die daarin zijn ge
slopen. Dat moet al een mil
jard opleveren. Daarnaast zijn
we bezig met maatregelen om
het aantal uitkeringstrekkers
terug te dringen, maar dat
neemt veel tijd, tijd die we
misschien niet hebben als het
dit najaar met de inkomens
misgaat. Dan moeten we dit
najaar al nieuwe beslissingen
nemen. Het kabinet heeft
daar echter nog geen plannen
over behandeld of besluiten
genomen".
,Je moet de bereidheid tot ma
tigen niet overdrijven, het is
al moeilijk genoeg de plannen
zoals die er nu liggen uit te
voeren. De problemen die nu
rijzen, de eisen van de Shell-
stakers zijn nogal ingrijpend,
maken wel duidelijk dat we
het punt waarboven de nul
lijn geldt, niet lager hadden
moeten leggen; dan was het
nóg moeilijker gewor
den"
Andriessen is er helemaal niet
van overtuigd, dat de mati
gingsbereidheid van de lage
re inkomens groter zou zijn
als de hogere inkomens maar
een beter voorbeeld zouden
geven. „Als het trouwens ma
terieel iets wil voorstellen,
dan moeten veel mensen er
aan meedoen, en moet de
grens dus wel laag liggen.
Maar het is nooit bewezen dat
de lagere inkomens daartoe
bereid zijn als de hogere maar
flink inleveren"
Twee ton
- En als de ministers nu zelf eens
het voorbeeld gaven? U ver
dient twee ton!
Andriessen: „O, is dat zo? Wij
stijgen de laatste jaren al bijna
niet meer, maar eerlijk gezegd
volg ik dat niet zo goed. Ik zie
alleen dat wat ik elke maand
op de giro krijg al heel lang
hetzelfde is"
- Terug naar wat hij doet voor
dat salaris. Wat is precies de
situatie waarin het kabinet
zal moeten besluiten de hoogte
en de stijging van de sociale
uitkeringen aan te pak
ken?
Andriessen: „In de discussie
over het zuiveren van de so
ciale uitkeringen is gezegd,
dat we de koopkracht van de
minima garanderen tenzij
zich een calamiteit voordoet.
Een loonexplosie zou op zich
zelf zo'n calamiteit kunnen
zijn, ja. Maar ik kan niet zeg
gen, wat, hoe en wanneer het
kabinet dan iets onderneemt.
Het zal wel een snelle reactie
moeten zijn. Maar er is nu
geen actieplan in geval van
een loonexplosie, nee"
- Premier Van Agt heeft zich be
klaagd over het te geringe so
ciale en politieke draagvlak
dat dit kabinet heeft voor een
drastische vrijwillige inko
mensmatiging. U doet nu uw
best in duidelijke taal over te
brengen wat het kabinet te
doen staat. Wordt het niet eens
tijd tegen de premier te zeg
gen: lever jij ook eens je bij
drage aan een campagne om
het kabinetsbeleid duidelijk
uit te dragen?
Fiets
Andriessen schiet hartgrondig
in de lach. Hij bedoelt waar
schijnlijk: ik geef het je te
doen. Maar zegt het wat an
ders: „Iedereen heeft zijn ei
gen toon, neenee, niet ieder
een fietst zijn eigen koers. De
premier heeft zijn eigen on
navolgbare manier om din
gen uit te drukken".
„Als de premier heeft trachten
te zeggen, dat het niet met een
simpel machtswoord van de
zijde van het kabinet is te re
gelen dat we nu met z'n allen
met iets „minder meer" ge
noegen moeten nemen, dan
ben ik het daarmee eens. Hij
heeft bedoeld, dat de oplos
sing van dat probleem door
de samenleving gedragen
moet worden. Dat is geen de
faitisme, zoals hem is verwe
ten, maar realisme. Dat
probleem is niet blijvend met
dwang te regelen, hoewel je in
een situatie terecht kunt ko
men dat dwang toch
moet"
- Maar als dit kabinet niet vol
doende overtuigingskracht
heeft en onvoldoende sociale
en politieke steun geniet om
het zonder machtswoord te
stellen, dan lukt het mét
dwang toch evenmin?
Andriessen, enigszins onzeker
kijkend: „Misschien ook niet,
nee".
Hoewel de minister van finan
ciën nogal zorgelijk tegen de
bereidheid tot matiging van
de kiezers aankijkt, is hij niet
zo ontevreden over het afge
lopen jaar. En Bestek '81 „is
helemaal niet van tafel, o
nee"
Geldstromen
Andriessen: „Ondanks de ho
gere belastingen en sociale
premies, ondanks de te gerin
ge matiging, ondanks het te
grote financieringstekort,
sturen we grote geldstromen
naar het bedrijfsleven om de
rendementen te verbeteren.
Dat was de opzet. Ja, ik weet
wel dat de mensen niet meer
geloven dat verbetering van
de rendementen meer werk
gelegenheid oplevert. In de
havens hoorde je zeggen, dat
ondanks al dat matigen er niet
een mannetje extra bij is ge
komen. Die garantie is ook
niet te geven. Maar de mensen
zien heus wel in, en PvdA-
wethouder Riesenkamp van
Rotterdam heeft dat dan ook
durven zeggen, dat zonder
matiging zelfs de bestaande
werkgelegenheid ernstig ge
vaar loopt. Ons land is in de
laatste zeven jaar behoorlijk
achteruitgeboerd, en dat los
je niet even met één jaar mati
ging op, dat is velen niet dui
delijk".
,Er is gelukkig de afgelopen ja
ren gematigd, hoewel niet ge
noeg. Bij die matiging heeft
de overheid zelf niet stilgeze
ten, kijk naar de ambtenaren
en de trendvolgers. Daar
wordt de matiging, en meer
dan dat, ook omgezet in meer
arbeidsplaatsen, en we heb
ben voor de ambtenaren een
VUT-regeling gemaakt die
ook nieuwe werkgelegenheid
schept" (VUT is vervroegde
uittreding - red.).
Andriessen erkent overigens,
dat die werkverruimende
maatregelen van de overheid
nu niet direct passen in zijn
beleid tot matiging van de
overheidsuitgaven, maar wel
in het algemene beleid tegen
de werkloosheid.
Waar
,Want wat Bestek '81 verder be
treft: we halen die 150.000
werklozen in 1981 niet, dat is
waar. Maar hoe komt dat?
Door de internationale ont
wikkeling krijgen we er zo'n
20.000 bij. Zonder dat aantal
zouden we ergens in de
180.000 zitten, een heel eind in
de goede richting dus. Als we
Bestek aanpassen, dan doen
we dat niet omdat het mislukt
is. maar omdat we niet willen
leven met de geïmporteerde
werkloosheid"
,Een aantal andere doelstellin
gen is niet mislukt, juist niet
de uitvoer ligt hoger, de beta
lingsbalans gaat vooruit, onze
concurrentiepositie is ook
verbeterd. Onze inflatie is de
laagste in Europa, daar zijn ze
in andere landen jaloers op.
Dat waren de doelstellingen.
We zijn op de goede weg,
maar we moeten door
gaan".
Waarna we weer terug zijn by
„af": als dat niet lukt. dan
gaan de collectieve uitgaven
onder het mes. Andriessen
laat wel blijken dat een even
tuele beslissing daartoe niet
met de meetlat wordt geno
men, maar als het er dan toch
van moet komen, niet te lang
mag uitblijven: „Impopulaire
maatregelen moet je niet te
dicht by de verkiezingen ne
men, inderdaad. Ik ben ge
noeg politicus om dat te be
grijpen".
- De politicus Andriessen - hoe
ziet die trouwens zijn eigen
toekomst? Minister van fi
nanciën spelen lijkt niet zo'n
lekker baantje, geliefd maak
je je zelden. Zou hij het weer
willen worden?
Andriessen: „Dit kabinet zit
nog twee jaar, dat geloof ik
stellig. Als ik dan weer minis
ter zou mogen en willen wor
den, dan kom ik door afstre-
pen van alle andere departe
menten, toch weer op finan
ciën, dat heeft mijn voorkeur
bij een negatieve selectie, zou
je kunnen zeggen. Het is
zwaar, het is niet leuk, maar
wel een boeiende uitdaging.
Minister-president9 Nee, dat
onder geen beding".
- Bestaat de kans dat Andries
sen. net als zijn voorgangers
Nelissen en Duisenbergin het
bankwezen verdwijnt?
Andriessen houdt nu de boot af,
hoewel hij eerder in het ge
sprek liet vallen dat „er geen
sprake van is dat ik de com
mercie inga, daar ben ik niet
geschikt voor als ik afga op de
geluiden". Nu zegt hij: „Ik
heb er geen enkele behoefte
aan te speculeren over wat ik
doe in de periode na dit kabi
net, dat immers nog twee jaar
zit". Waarbij hij wel olijk
kijkt.
Vlakte
Evenzeer op de vlakte houdt hij
zich bij bespiegelingen over
de mogelijkheid van een her
nieuwde samenwerking
CDA-PvdA, en zijn rol daarin.
Met Van Agt als lijsttrekker
van het CDA, en Andriessen
als minister van financien uit
een VVD-CDA-kabinet lijkt
zijn rol niet zo groot te kun
nen zijn.
Andriessen: „Nou, de onder
handelingspartner heeft het
natuurlijk niet voor het zeg
gen welke ministers wij leve
ren, dat maakt uiteindelijk
het CDA zelf uit. Stel je voor
dat wij zouden zeggen: die
Den Uyl, die heeft ons zo be
vochten, daar willen we niet
mee regeren. Dat kan toch
helemaal niet! Als de ene par
tij mensen van de andere par
tij per se niet wil. tja, dan moe
ten ze de onderhandelingen
maar staken en loopt de for
matie daarop vast"
Wekenlang hebben de stakingen
in en rond de Rotterdamse
haven de voorpagina's van de
Nederlandse kranten be
heerst. Zelfs de buitenlandse
pers - in de regel veel minder
geïnteresseerd in het Neder
lands gebeuren dan in dit
Gidsland wordt vermoed - be
steedde er hier en daar aan
dacht aan.
Opmerkelijk daarbij was de
stilte rond het Binnenhof over
die stakingen. Regeringfrac
ties, politieke partijen, toch
zelden geneigd de eigen op
vattingen over actuele zaken
binnensmonds te verwerken,
lieten ditmaal weinig van
zich horen. Zelfs parlementa
riërs, die nimmer schromen
fikse vragen aan ministers en
staatssecretarissen te stellen
wanneer ergens in den lande
een fietspad wordt omgelegd,
deden er het zwijgen toe. ,JDe
Rotterdamse havenstakingen
zijn in dit stadium een aan
gelegenheid van de sociale
partners", zo verklaarden re
gering, oppositie en rege
ringspartijen in opvallende
eensgezindheid.
Zelfs de CPN, in de regel - en ook
ditmaal - nauw betrokken bij
conflicten in de havens, nam
enige afstand. Marcus Bakker
gaf te kennen dat verbetering
in de positie van de havenar
beiders in de eerste plaats een
zaak is van de arbeiders zelf,
en pas veel later van het par
lement. Vanwaar toch die
sluipgang van de politici
rond dat toch spectaculaire
stakingsgolfje?
Heikel
Wanneer rond het Binnenhof
een bepaalde aangelegenheid
als precair, penibel, riskant
wordt beschouwd, duikt al
snel het oud-Nederlandse
woordje „heikel" op. ,JDat is
een heikele aangelegenheid"
zegt de politicus dan bedacht
zaam, en wrijft nadenkend de
rechter wijsvinger langs de
neus. Zo'n ,fieikele aangele
genheid" was voor Den Haag
de Rotterdamse havensta
king. Niet, overigens, omdat
de financiële eisen van de sta
kers op zichzelf volstrekt onaan
vaardbaar zouden zijn ge
weest. De grote vrees van
,Den Haag" was evenwel dat
de Rotterdamse acties, indien
geslaagd,een sneeuwba leffeet
zouden veroorzaken in het ge
hele land. De 400 gulden-golf
van enkele jaren geleden,toen
een klap voor de Nederlandse
economie, ontstond immers
ook in diezelfde Rotterdamse
haven.
Een landelijke loongolf zou nu,
in 1979-80, zonder twijfel de
Nederlandse economie nog
ernstiger schaden dan toen
het geval was. De export is een
van de belangrijkste draag
punten van onze verzorgings
staat. Die export is in de af
gelopen jaren tot in de fun
damenten aangetast. De
loonkosten zijn in Nederland
na Zweden de hoogste ter we
reld. Dat tast onze concurren
tiepositie aan, de rendemen
ten van de bedrijvendus ook
de investeringen, dus ook de
werkgelegenheid.
Daarover is, buiten de CPN, in
Nederland vrijwel iedereen
het met elkaar eens. Matiging
in de loonsector is dringend
geboden. Ten behoeve van het
financiële draagvlak, nodig
om de kosten van onze verzor
gingsstaat te kunnen blijven
opbrengen. Nodig ook ten be
hoeve van de werkgelegen
heid. Vandaar dat politici
van de meest uiteenlopende
kleur bij het uitbreken van
arbeidsconflicten de adem
wat inhouden: plaatselijke
conflicten mogen niet, via
centrale inmengingtot lan
delijke uitbarstingen lei
den.
Loongolf
Dat de Rotterdamse stakings
leiders hebben geprobeerd een
landelijke loongolf in bewe
ging te zetten staat als een
paal boven water. Het begon
bij de sleepbootbemanningen.
(Vreemd dat daarover weinig
wordt gezegd of geschreven:
een categorie werknemers die
voor relatief aantrekkelijk
werk ruim bovenmodaal
wordt betaald.) Na de slepers
volgden andere sectoren van
de Rotterdamse haven. Daar
na werd geprobeerd de Am
sterdamse haven, vanouds
onder sterke communistische
invloed, plat te leggen. Verder
dan een 24-uursstaking
kwam het daar evenwel niet,
door krachtige tegenwerking
van de FNV-bonden. En
daarna was er in Oost-Gro-
ningen ineens weer de
CPN'er, ex-kamerlid, Fré
Meis, die een staking in een
strokartonbedrijf verordon
neerde - ook al zonder blij
vend succes.
De (neven)opzet van de initia
tiefnemers van de Rotterdam
se staking om een landelijke
loongolf in gang te zetten lijkt
te zijn mislukt. Minister Albe
da heeft al opgeruimd te ken
nen gegeven de recente sta
kingen als „incidenten" te be
schouwen. De vraag is of hij
gelijk zal krijgen.
Smal
De stakings-„incidenten" van
de laatste weken hebben van
zelfsprekend de vakbonden
niet onberoerd gelaten. De
van nature nuchtere Neder
landse vakbeweging bevindt
zich in de hachelijke positie
tussen steile bergwand en af
grond. De bergwand van een
onrustig wordende „achter
ban", die tastbare resultaten
eist. De afgrond van een loon
golf, die een ramp voor wel
vaart en werkgelegenheid zou
betekenen. En het pad tussen
bergwand en afgrond is
beangstigend smal.
De noodzakelijke matiging aan
het loonfront staat op de tocht.
Oppositie en een deel van de
vakbeweging hebben dat in
niet geringe mate aan zichzelf
te wijten. In soms demagogi
sche aanvallen op het lang
niet onredelijke beleidsplan
Bestek'81 is bij herhaling be
weerd dat kennelijkmeer
winst niet resulteert in meer
werk. Onzin natuurlijk. Wie
durft in Nederland de spiegel-
stelling vol te houden dat
minder winst, of omslag van
winst naar verlies, de werk
gelegenheid niet zal aantas
ten? En bovendien, praktisch:
de effecten van Bestek'81 be
gonnen hier en daar zicht
baar te worden.
De betalingsbalans verbetert
iets, de export trekt voorzich
tig weer wat aan, in diverse
sectoren, waaronder de be
langrijke metaalindustrie,
neemt de werkloosheid af en
de vraag naar arbeid toe.
Troonrede en Miljoenennota
doen helaas vrezen dat het
kabinet Van Agt-Wiegel on
voldoende politieke rugge
steun (ruggegraat?) heeft om
een in gang gezet goed beleid
vol te houden tegen de druk
van oppositie en een deel van
de vakbeweging en CDA
Arbeidsmarkt
Bij discussies over de werkgele
genheid in Nederland wordt
het probleem van de open
staande arbeidsplaatsen he
laas te vaak vergeten. Ons
land telt thans ruim 200.000 in
de ww geregistreerde werklo
zen, te vermeerderen met en
kele honderdduizenden in de
wao. Terzelfdertijd biedt het
bedrijfsleven ruim 100.000
arbeidsplaatsen aan. Vaca
tures, die op korte termijn
zouden moeten, maar niet
kunnen worden vervuld.
Daardoor raken bedrijven in
ernstige moeilijkheden, som
mige gaan failliet, andere
zien aantrekkelijke orders
door personeelsgebrek naar
buitenlandse concurrenten
gaan. Een dergelijke situatie
is maatschappelijk toch ei
genlijk onaanvaardbaar. Ge
constateerd moet worden dat
de arbeidsmarkt in Neder
land volstrekt onvoldoende
functioneert.
Het kabinet Van Agt-Wiegel. de
minister van sociale zaken
Albeda in het bijzonder, valt
te verwijten nog steeds geen
behoorlijk arbeidsmarktbe
leid te hebben ontworpen, laat
staan gevoerd. Verruiming
van het begrip passende ar-
biedt", aantrekkelijker om-
scholingsmogeli jkheiden,gro
ter loondifferentiatie,
betere beloning van zware
en onaangename arbeid
- het zijn uiterst drin
gende zaken, waarin het ka
binet helaas de tanden tot
dusver onvoldoende heeft ge
zet.
Nieuwe eisen -
Intussen bevindt de vakbewe
ging zich nog op het smalle en
glibberige pad tussen loongolf
en morrende achterban. Te
vrezen valt dat die achterban,
zeker na de recente stakingen,
meer zal eisen dan onze zich
uiterst moeizaam herstellende
economie kan verdragenHet
knorrige ambtenaren-opper
hoofd Dutman heeft al laten
blijken dat wat hem betreft de
tijd van loonmatiging alweer
voorbij is. En ,fiarde eisen"
inzake forse arbeidstijdver
korting liggen her en der al
weer op tafel. Volledigheids
halve: verkorting van de ar-
beidswci'k ran 40 tot 35 uur
bij gelijkblijvend loon bete
kent globaal een loonstijging
van 12J5 procent...
„Dat kan er bij Shell best van
af', wordt geroepen, want
Shell is een multinational en
dat is, zoals bekend, de Satan
van de rode kerk.
Misschien kan het er af. dat valt
moeilijk te overzien. Vast
staat wel dat het er bij het
overgrote deel van de Neder
landse bedrijven niet afkan.
Staat dan niet „solidariteit"
hoog tn 't vaandel? Solidari
teit die grote inkomensver
schillen afwijst tussen wer
kers in sterke en zwakke be
drijven? Tegenover Bestek'81
ligt wig alti id het a/t.TTiafiere
plan van oppositieleider Den
Uyl. Titel: „Werkgelegenheid
door solidariteit". Welke soli
dariteit?
De politici kunnen de hoop wel
laten varen dat als zij maar
voorzichtig op de tenen lopen
de arbeidsconflicten zich zelf
zullen blijven oplossen. Dat is
nu echt voorbij.'
