Zeereep
torst
loodzware
Gigantisch opruimingsplan voorlopig in ijskast)
.TERDAG 29 SEPTEMBER 1979
KATWIJK - De zeereep van Katwijk en Wassenaar torst al tientallen jaren een loodzware
last, de bunkers uit de beide wereldoorlogen. De verdedigingswerken, opgebouwd uit
metersdik gewapend beton en baksteen, leken schier onverwoestbaar, maar het verval
kondigt zich wel degelijk aan. In steeds sterkere mate. Er zijn al exemplaren als een
kaartenhuis in elkaar gezakt, anderen zijn sterk afgebrokkeld en vertonen diepe scheu
ren en er zijn er ook in het "bewegende" duin op drift geraakt. Een sprekend voorbeeld
daarvan is momenteel in de Zuidduinen te zien, waar een tonnen zwaar mitrailleursnest
positie heeft gekozen op een helling met aan de voet daarvan een fietspad.
Al is dat voorbeeld niet tekenend voor de algehele toestand van de bunkers, toch maakt
men zich bij het hoogheemraadschap Rijnland, dat toezicht houdt op de voorste duinen
rijen en bij staatsbosbeheer, eigenaar van de grond, ernstig zorgen over wat er aan
ongewenst materiaal in de duingrond steekt. "Alle holle elementen in de zeereep zijn
zwakke stenen in de verdediging tegen het zeewater", zegt de houtvester van staatsbos
beheer in Zuid-Holland, Warmonder W. de Beaufort.
"Nu hebben we het geluk dat voor Katwijk en Wassenaar de duinen nog groeien. In
tegenstelling tot Scheveningen waar toch steeds weer wat van de duinen wordt afge
knabbeld en waar nu ook recentelijk pal tegen het strand een bunkergang bloot is komen
te liggen. We houden dan ook ons hart vast als de getijdestromen hier zich anders gaan
gedragen. Dan zullen snelle maatregelen onontbeerlijk zijn"
Houtvester De Beaufort.
De bunkers, tachtig procent stamt uit de laatste wereldoor
log, hebben hun slechte conditie met name te danken aan
weersinvloeden. Jaar in jaar uit hebben ze de zeewind uit
de eerste hand gehad en heeft de inwerking van water en
vorst de scheurvorming danig bevorderd. Daar komt bij
dat de bunkerbouwers, hoofdzakelijk gerecutreerd uit de
arbeitseinsatz-gelederen, niet altijd volgens het boekje
van de bezetters) te werk zijn gegaan. Althans voor zover
dat geldt voor die uit de laatste wereldoorlogUit onder
zoek van de brokstukken van opvallend snel ter ziele ge-
gane bunkers is gebleken dat er destijds door arbeiders de
nodige sabotage is gepleegd. Beton waar de ijzeren bewa
pening geheel in ontbreekt of staven betonijzer die voor
driekwart doormidden zijn geknipt, zijn daar de stille
getuigen van
Het gros van de bunkers moei
verdwijnen. Daar zijn de be
trokken instanties (staats
bosbeheer, defensie en hoog
heemraadschap Rijnland) hel
al jaren over eens. Echter hel
al dan niet doorgaan van eer
gigantische opruimactie is
afhankelijk van het geld dal
er voor beschikbaar is
Staatsbosbeheer, eigenaai
van de zeereep, heeft op 4 mei
1976 het karwei aangemeld
als werkgelegenheidsproject
en het is als zodanig ook op dc
wachtlijst van de provincie
Zuid-Holland geplaatst.
Aanvankelijk was er goede
hoop op dat nog dit jaar of an
ders in 1980 het in fasen uit te
voeren werk een aanvang zou
kunnen nemen, maar de
vooruitzichten zijn plotseling
een stuk somberder gewor
den, nu per 1 januari van dit
jaar een gewijzigde werkge-
legenheidsregeling var -
kracht is. Die komt er op neei
dat de hiervoor door de rege
ring gereserveerde gelden
niet alleen meer de kant op
zullen vloeien van de zwakke
re regio's, maar dat ook de zo
genaamde materiaalintensie
ve projecten, waar bijvoor
beeld veel bulldozers en
vrachtwagens aan te pas moe
ten komen, voor een geringe
re subsidie in aanmerking
komen. "Dat betekent", zegt
De Beaufort, "dat staatsbos
beheer een.kwart tot de helft
van de kosten nu zelf op tafel
moet brengen. We zitten ech
ter zo slecht bij kas dat ik hel
ergste vrees. Op dit momenl
steekt men het geld liever in
het instandhouden van na
tuur- en bosterreinen. De
bunkeropruiming is van
mindere prioriteit".
Volgens een berekening in '76
zou met liet schoonmaken
van de in totaal tien kilometer
lange zeereep een bedrag van
3,5 miljoen gulden gemoeid
zjjn. Daar moet nu al bijna een
miljoen bij worden opgeteld.
Berekend is dat er 2214 man-
weken aan te pas moeten ko
men om het totale karwei te
klaren. Daarin is ook reke
ning gehouden met de tijd die
men kwijt zal zijn aan het met
helm beplanten van de bij de
ze operatie kaal vallende
stukken zeereep en het terug
zetten van de vegetatie. Wat
dit laatste betreft, om slopers
ongehinderd hun werk te
kunnen laten doen zullen zij
rond de bunkers de nodige
bewegingsvrijheid moeten
hebben. Vandaar dat voor de
werkzaamheden van start
gaan vegetatie ter plaatse
voor enige tijd moet worden
verwijderd om later weer te
worden aangebracht.
Waarom is het eigenlijk nood
zakelijk dat de verdedigings
werken het veld ruimen?
Naast de al eerder genoemde
argumenten van snelle afta
keling en ondermijning van
de zeeverdediging, speelt
voor staatsbosbeheer ook
mee dat ze "een landschap
pelijke verontreiniging" van
het duingebied zijn. "Hun
aanwezigheid", zegt De Beau
fort, "doet duidelijk afbreuk
aan het natuurlijke duinland
schap. Je hoeft geen kenner
te zijn om te zien dat ze er
niet in thuis horen. Ze ontsie
ren de hele omgeving. Dus zo
snel mogelijk weg ermee".
Door Herman
van Amsterdam
Jaar in jaar uit heb
ben de bunkers de zee
wind uit de eerste hand
gehad, niet zonder ge
volgen.
Maar hoe? Om het gerij van
vrachtauto's door de zeereep
zoveel mogelijk te beperken
is besloten de bunkers ter
plaatse een kopje kleiner te
maken en ze daarna af te dek
ken met een paar meter zand,
voldoende in elk geval om te
voorkomen dat de moten be
ton en steen na een paar flin
ke zandstormen weer bloot
komen te liggen. De bunkers
zullen zoveel mogelijk louter
met behulp van springstoffen
tot brokstukken worden ge
maakt.
Het groots opgezette oprui
mingsplan richt zich op de lap
duin die het dichtst bij zee ligt v
en waarin in de beide wereld
oorlogen ook de meeste ver
dedigingswerken zijn ge
bouwd. In dit voor publiek
niet toegangkelijke gebied
zijn in de loop der jaren al de
nodige "knapen" uit de weg
geruimd. Vooral de gevaarten
die het dichtst bij zee ston
den. Maar dat neemt niet weg
dat er toch nog zo'n 200 reste
ren, variërend van kazemat en
schuilkelder tot geschutstel-
ling en mitrailleursnest. En
wellicht zit er in dat duin nog
veel meer. Wie zal het zeggen?
Zeker is in elk geval dat die
200 stuks een ruwe schatting
zijn. Kortgeleden bijvoor
beeld is men bij graafwerk
zaamheden in de noorddui
nen in Katwijk op een com
plex van zeven bunkers ge
stuit. Een complete verras
sing want ze stonden nergens
op kaart. Na de laatste we
reldoorlog is in heel Neder
land weliswaar een inventari
satie gemaakt van verdedi
gingswerken maar die was
verre van compleet. Zo wer
den bijvoorbeeld alle ge
meentebesturen aangeschre
ven met het vriendelijke ver
zoek te melden wat ze aan
bunkers e.d. in huis hadden.
Veel hebben daarop gerea
geerd, veel ook niet of hebben
er maar een slag naar gesla
gen.
Inventarisatie
Toen eenmaal een globale in
ventarisatie tot stand was ge
komen kwam het volgende
probleem om de hoek kijken:
hoe zit het met de afmetingen
De Katwijkse boulevard (foto
boven) in de oorlogsjaren. De
gigantische betonnen wal werd
gebouwd om een aanval uit zee
te kunnen pareren
Foto links: Ze lijken onver
woestbaar maar er zijn er als
een kaartenhuis in elkaar ge
zakt
van de bouwsels? Daar was
bijzonder weinig over bekend
omdat door de bezetter veel
tekeningen waren vernietigd.
Meetploegen zijn toen aan de
slag gegaan om, zo goed en zo
kwaad als dat ging, de kolos
sen in kaart te brengend Vaak
was dat natte-vingerwerk.
Wat men toen wel erg
secuur heeft aangepakt is
het verwijderen van
oorlogstuig uit de bun
kers. Met name in de jaren
vijftig hebben er de nodige
inspecties plaats gevonden.
Snelheid was geboden omdat
de bunkers vaak door "schat
gravers" werden bezocht,
kinderen meestal. In die tijd
zijn er ook de nodige onge
lukken gebeurd. Er raakten er
verdwaald of mensen vielen
in (niet afgedekte) schachten.
Later, toen er weinig meer
viel te halen, is die rage afge
nomen, maar van de bunkers
is een grote aantrekkings
kracht blijven uitgaan. Dat is
niet alleen te zien aan de in het
verboden duingebied uitge
sleten en van bunker tot bun
ker lopende voetpaden maar
ook aan de interieurs van de
bouwsels. Wandschilderin
gen, leuzen in verf, grote hoe
veelheden drankflessen.
Het is niet de bedoeling dat alle
bunkers en aanverwante
bouwsels uit het zicht worden
gewerkt. Een aantal zal zeker
in stand worden gehouden
althans zolang hun conditie
niet te wensen over laat. Zo
zijn er bijvoorbeeld een paar
gereserveerd om in geval van
nood als opslagplaats van
Nederlandse kunstschatten
te gaan fungeren.
Een andere bunker in de Kat
wijkse zeereep wordt sedert
drie jaar gehuurd door de Ur-
sula-kliniek in Wassenaar,
waar men liever niet heeft dat
de plaats nader wordt om
schreven. Dit om te voorko
men dat onbevoegden er een
kijkje in gaan nemen. Een
keer was dat bijna al zo ver.
De zware toegangsdeur,
kwam men op een ochtend tot
de ontdekking, was danig
toegetakeld maar had het
toch niet begeven. In de bun
ker staan een paar honderd
flessen waarin zich menselij
ke organen op sterk water be
vinden. Hoofdzakelijk stuk
ken hersen.
Opslag
Voor een dergelijke opslag van
organen beschikte de kliniek
vroeger over enkele privé-
bunkers op het eigen terrein.
Maar er kon niet ge
bruik van worden gemaakt
toen een paar jaar terug daar
met nieuwbouw werd begon
nen.
Na lang zoeken viel het oog
uiteindelijk op een bunker in
de Katwijkse zeereep, een
prima alternatief vanwege de
constante temperatuur en een
geschikte vochtigheidsgraad.
De organen op sterk water heb
ben hoofdzakelijk gefun
geerd als onderzoeksmate
riaal voor de aan de kliniek
verbonden doktoren. Nu ech
ter de Ursula-kliniek haar
vroegere ziekenhuisfunctie
heeft overgeheveld naar het
Westeinde-ziekenhuis in Den
Haag en zich tegenwoordig
toelegt op uitsluitend de psy
chiatrie, is de inhoud van de
bunker eigenlijk overbodig
geworden. De directie is mo
menteel dan ook op zoek naar
een ziekenhuis of universiteit
waar men het materiaal wil
overnemen. Het Haagse zie
kenhuis heeft het aanbod af
geslagen. Het is zeer de vraag
of er gegadigden zullen wor
den gevonden.
"Ik vermoed wel waar de
schoen wringt", zegt econo-
misch-directeur Keeman.
"Het materiaal zoals dat nu
nog in de bunker staat opge
steld, neemt vry veel ruimte
in beslag. Vandaar dat men
niet zo happig is. Mocht het
niet lukken de spullen af te
stoten dan maak ik daar geen
probleem van. Dan zal ik een
voudigweg het destructiebe
drijf Rijnmond vragen de hele
handel op te komen halen en
voor ons te vernietigen".
Velen zien in bunkers grote
grijze betonmassa's waar kop
nog staart aan zit. Efficiënte
recht-toe-recht-aan bouw
zonder franje. Dat alles neemt
niet weg dat de stichting
Menno van Coehoom mo
menteel pogingen in het werk
stelt een paar van de bunkers
voor sloop te behoeden. De
stichting, die zich ten doel
stelt verdedigingswerken van
militair-historisch belang
voor het negeslacht te bewa
ren, heeft het oog laten vallen
op een paar vru gave exem
plaren, die vooral ook uit "ar
chitectonisch oogpunt" de
moeite van het bewaren
waard blijken te zijn. De
Beaufort "Dat is allemaal
leuk en aardig en wij zijn ook
best bereid er een paar intact
te houden maar dan moeten
die. vinden wij, wel een func
tie krijgen. Anders heeft het
geen zin. Want dan zullen ook
deze bunkers wellicht binnen
een paar jaar de geest geven.
Het probleem is alleen, wat ga
je er mee doen? Publiektrek-
kers mogen het in elk geval
niet worden want de zeereep
is voor het publiek verboden
gebied".
Naast de bunkers zitten in de
tien kilometer lange duin
strook nog diverse gangen
stelsels, die de verdedigings
werken met elkaar verbin
den. Ook die gangen zullen
een kopje kleiner worden
gemaakt, echter niet allemaal.
Een paar jaar terug kwam
men tot de ontdekking dat
zich in enkele gangenstelsels
vleermuizen hadden ge
nesteld, waaronder zeer zeld
zame exemplaren. Besloten is
die beschermde dieren niet te
weren maar juist het ver-
blijfsklimaat te verbeteren.
Onder meer zyn gangen die
met zand waren volgelopen,
uitgegraven en heef\ men de
toegangen tot die gangen af
gezet met ijzeren hekken om
publiek te weren. Eén maal
per jaar vindt er een inventa
risatie plaats. Het vleermui-
zenproject staat mede onder
toezicht van de afdeling zool-
ogie van de Utrechtse univer
siteit.
