Televisie
te belang
rijk om aan
televisie
makers
over
te laten"
ifef te ttoyi
®yd=<alite@tew
VAIRA=te8#vfeii@t
WOENSDAG 26 SEPTEMBER 1979
EXTRA
PAGINA 15
Straks een geweldig groot aanbod, aan programma's (archieffoto
HILVERSUM - Volgens de
één over twee jaar, volgens
andere ingewijden over
vier jaar, maar de satelliet
omroep is op komst. Ra
dio, en vooral televisie uit
de ruimte. Alleen al het
vooruitzicht dat een
kunstmaan ons gaat voor
zien van de vruchten van
de omroep, de gedachte
dat het beeld van onze te
levisie uit het Verre Niets
komt, heeft de meest fan
tastische en groteske vi
sioenen teweeg gebracht.
Het is echter helemaal niet
Eind april organiseerde
de VPRO in het „heilige
der heiligen" van de
NOS een symposium.
„De toekomst van de
Nederlandse omroep"
was het onderwerp, en
er werd maar zijdelings
over de satelliet ge
sproken. Het ging voor
al over wat de elektro
nische industrie aan
vernieuwingen heeft
aan te bieden, en over
commerciële omroep of
niet. Al bij voorbaat was
de VPRO zo onder de
indruk van de voor
drachten, dat een comi
té van deskundigen de
opdracht verstrekt
kreeg een nieuw om
roepbestel te formule
ren.
Tot de belangstellende
toehoorders behoorde, eind
april, ex-VARA-directeur
Piet te Nuyl. Geen allesweter
op het gebied van televisie
techniek, wel deskundig op
het terrein van televisie en
omroepbestel. Aan hem de
vraag of de Nederlandse om
roep verandert onder druk
van de techniek.
„De techniek heeft op drie ter
reinen invloed. Op het maken
van programma's, op de
transmissie, het versturen
van wat er gemaakt is naar de
huiskamer, en op de ont
vangstmogelijkheden. En
met elkaar zorgen de ver
nieuwingen die nu al te voor
zien zijn, voor een heel ander
beeld dan we nu kennen"
„De computertechniek biedt de
mogelijkheid met goedkope
re en eenvoudiger middelen
dan nu programma's te ma
ken. Geen grote en dure de
cors meer, maar maquettes of
foto's, met computer ge
stuurde schaduw- en pers
pectiefcorrecties. De beeld
kwaliteit ligt niet meer bij de
technicus, maar bij zelfcorri
gerende microcircuits. Een
televisiestudio zal over enige
tijd niet meer kosten aan in
vesteringen, mankracht,
kennis en onderhoud dan een
radiostudio nu. Het wordt
goedkoper en eenvoudi
ger"
Satellieten
„Dan is er het hoofdstuk van de
satellieten. Een satelliet heeft
vier zendkanalen. In combi
natie met een kabelnet kan
het nu bekende „aardse" net
van zenders gebruikt gaan
worden voor regionale televi
sie. Zoals nu gesproken wordt
over regionale radio. Boven
dien is er het vooruitzicht op
satellieten met „super-
beams", of koppeling van sa
tellieten van verschillende
landen, voor een internatio
nale bedekking, desnoods
mondiaal. Er zal 24 uur per
dag worden uitgezonden, en
in ieder huis verwacht ik te
gen die tijd televisierecorders
met een lange speel-
duur".
„Die kan je gebruiken om ge
woon programma's op te ne
men. Maar de techniek heeft
nog een andere mogelijkheid
in petto. Aan ieder program
ma kan een elektronische co
de worden toegevoegd.
Recorders kunnen deze „pro
gramma-identificatiecode"
ontcijferen, en op bepaalde
uitzendingen geprogram
meerd worden. Buiten de
„normale" zenduren kan een
zender worden gebruikt om
speciale programma's voor
opname op de recorder door
te geven. Zulke programma's
worden „ingedikt" uitgezon
den, versneld, en op normale
snelheid afgespeeld. In één
zo waarschijnlijk dat al
leen het simpele feit dat
een satelliet als tussensta
tion voor het omroepge-
beuren gaat fungeren, zul
ke verstrekkende gevol
gen voor de Nederlandse
omroep heeft. Om ons be
stel op zijn kop te zetten is
méér nodig. Tegen de tijd
dat we werkelijk een eigen
Nederlandse satelliet
hebben, en de Duitse,
Franse en Luxemburgse
toe zijn aan een beëindi
ging van de experimentele
fase, is er op omroepge-
uur kan je dan bijvoorbeeld
drie uur uitzenden"
Alles bij elkaar betekent het
dat er een geweldig groot
aanbod van programma's
komt. De kabel kan er voor
zorgen dat ook de regionale
programma's landelijk be
reikbaar zijn, zodat het lan
delijk aanbod van Neder
landstalige programma's ver
veelvoudigt. En die situatie
heeft verstrekkende gevol
gen"
Bestel
- Op het ogenblik geeft alleen
de theoretische mogelijkheid
voor 12 regionale radiozen
ders al de grootste proble
men. Zowel wat. het beheer
van die zenders betreft, zoals
redactionele onafhankelijk
heid, wel of geen onderdeel
van het bestaande bestel, als
de financiering. Een ontwik
keling die u voor mogelijk
houdt, is dan het einde van
het bestel.
„Het bestel is gebaseerd op
schaarste van de zendtijd en
zendmiddelen. Als er van
schaarste geen sprake meer
is, zal ook het uitgiftebeleid
van zendmachtigingen moe
ten veranderen. Sinds het be
gin van omroep in Nederland
zijn aan het verlenen van
zendmachtigingen bijzonde
re voorwaarden verbon
den"
„Die voorwaarden hebben dit
bestel gecreëerd, gebaseerd
op de structuur van onze sa
menleving. Maar het bestel is
een eigen leven gaan leiden,
zodat nu wordt geprobeerd er
via het zendmachtigingsbe-
leid de gewenste structuur in
aan te brengen. Dat gaat met
het stellen van getalscriteria
voor zendorganisaties, met de
eis van een totaal programma,
van het vertegenwoordigen
van bepaalde stromingen,
van iets nieuws moeten bren
gen en niet te vergeten het cri
terium van de non-commer-
cialiteit, waar je als zendge
machtigde aan hebt te vol
doen".
bied heel wat meer veran
derd.
Tegen 1989 is het nu nog be
ginnende kabelnet aanwe
zig in ruim acht van de tien
huizen, hebben de video
recorder en de beeldplaat
een eigen plaats gekregen,
wordt er niet meer moei
lijk gedaan over teletekst
en is het nu heilige kleu-
rentoestel gedevalueerd
tot een simpele beeldbuis,
die ook voor andere doel
einden dan alleen maar
programma's bekijken in
gebruik is. Zaken als
.,Door de schaarste en het
machtigingsbeleid is er in de
ether niet die vrijheid die er
voor de drukpers bestaat.
Daar heerst althans nog de
theoretische vrijheid, beperkt
door economische omstan
digheden. Maar als er in de
ether geen schaarste meer be
staat, kan daar ook die onvrij
heid van meningsuiting niet
blijven voortduren. In een
nieuwe situatie moet het mo
gelijk zijn op eigen initiatief
een zendorganisatie op te
richten. Binnen alle grenzen
die voor de vrijheid van
drukpers bestaat, alleen be
perkt door economische
haalbaarheid en de vraag van
het publiek"
Commercie
„Gezien de wijze waarop de om
roep betaald wordt, ontstaat
dan in de eerste plaats een fi
nancieringsprobleem. Dat
betekent onvermijdelijk
commercie in de omroep, een
gegeven waar je goed en
nuchter tegenaan moet kij
ken. Allereerst is de Neder
landse pers door en door
commercieel van structuur
Maar die „vertrossing" en
„vervoozing" is daar toch niet
zo ver voortgeschreden, dat
van kwaliteitsbladen geen
sprake meer is. Het meren
deel van de buitenlandse
produkties die hier worden
uitgezonden, komen van
commerciële stations. Zelfs
de helft van de Engelse pro
gramma's, zowel informatief
als drama en amusement,
komt van de Engelse com
merciële omroep. En dan
moet men zich goed realise
ren dat de omroep al jaren
opereert binnen een volsla
gen commercieel sys
teem".
- De invoering van commerciële
televisie op zichzelf hoeft het
omroepbestel toch niet aan te
tasten. Er wordt al jaren over
gesproken, en sinds de satel
liet-omroep in discussie is ge
komen, is dat alleen maar
meer geworden.
viewdata, waarbij via de
kabel op afroep en tegen
betaling als per telefoon
informatie te koop is uit
een centrale computer
Niet alleen, zelfs niet voor
namelijk de satelliet sym
boliseert de dreigende on
dergang van het unieke,
veelkleurige Nederlandse
omroepbestel. De onder
gang is het onvermogen
van dat bestel, en zijn poli
tieke vertakkingen, om
zich aan veranderende
omstandigheden aan te
passen.
Door
Evert van Tijn
Van het eerste uur Ne
derlandse televisie tot
begin maart van dit
jaar was Piet te Nuyl
directeur van de VA-
RA-televisie. In maart
nam hij afscheid, als
uitvloeisel van een
reorganisatieplan dat
nog steeds van zijn
vroegere afdeling een
hanteerbaar bedrijf
moet gaan maken.
Het betekent wel dat de
kennis van het televi
siebedrijf, en wat daar
allemaal bij komt kij
ken, die Te Nuyl in 26
jaar opdeed, voor de
VARA verloren ging.
Niet echter voor de
omroep als geheel; na
een eerste acclimatise
ringsperiode is hij
weer in de slag. Als ad
viseur van verschil
lende instellingen, als
lid van de programma
raad televisie van de
„Het bestel dat we hebben is
pluriform. Het klopt heel aar
dig met de grote lijnen van de
maatschappij, maar de op
komst van de nieuwe omroe
pen, de belangstelling voor de
regionale zenders geven aan
dat er wat veranderd is. Het
bestel gaat uit van het luiste
ren naar de radio van vroeger.
Het zich thuis voelen in de
sfeer van de programma's. Er
is niet veel twijfel aan, dat die
herkenning niet langer wordt
gezocht, en gevonden, in de
politiek-religieuze hoek.
Herkennen
Met de toevloed van internatio
nale programma's wordt het
toch steeds belangrijker de
mensen de kans te geven zich
te herkennen. Als dat niet
meer op politieke of religieu
ze gronden kan - het meren
deel van de PvdA-stemmers
kijkt naar de TROS in plaats
van de VARA - dan blijkt dat
men in sterke en toenemende
mate een plaatselijke gebon
denheid ervaart. Aan Am
sterdam, aan Friesland, Bra
bant, Limburg, ga maar door.
Als je dat doordenkt, kom je
op een toenemende regionali
sering, zodat het huidige pro
gramma opgaat in 11 kleinere.
De satelliet blijft bestaan voor
een landelijke dekking. De
plaatselijke stations zijn ieder
voor zich niet in staat een con
tinue programma te verzor
gen, maar gezamenlijk kun
nen ze dat wel. Gezamenlijk,
of via een centrale organisatie
is een romp-programmering
te maken, die plaatselijk re
gionaal wordt ingekleurd
voor het herkenningsele
ment. Daarvoor is een toena
me van het aantal Nederland
se produkties nodig".
Door het veel grotere aanbod
van buitenlandse program
ma's, via de kabel, ontstaat
een vervreemdend effect on
danks de barrière van de taal.
Als dat niet gebeurt, loop je
het gevadr dat de Nederland
se cultuur op de tocht komt te
staan. De structuur van de
televisieproduktie moet om
die reden mee verande-
,Als er zich een ontwikkeling
voordoet, waarbij de kijker
wordt bevrijd van de kijk-
dwang, zoals die nu bestaat,
heb je dat grotere aanbod ook
nodig. Het kijkgedrag gaat
veranderen. De „sense of oc
casion", de wetenschap datje
met honderdduizenden of
miljoenen anderen op het
zelfde moment naar hetzelfde
programma zit te kijken, en er
de volgende ochtend over
kunt praten, dat verdwijnt.
Wat ook niet meer zal bestaan
is wat in de televisiewereld de
„inheritance-factor" heet. De
oneigenlijke kijkdichtheid
van bepaalde programma's,
als gevolg van de uitzending
op het andere net, die niet in
teressant is, de uitzending die
net is afgelopen, of straks gaat
beginnen"
Waar vandaan?
Er wordt voortdurend geklaagd
over het grote gebrek aan
creativiteit en de stijgende
kosten van eigen produk
ties.
.,Door de lagere investerings
kosten en de vereenvoudigde
techniek, zal het aandeel van
onafhankelijke producenten
kunnen toenemen. Televisie
maken is dan relatief minder
duur, dan het nu is. Ook kun
nen allerlei organisaties zelf
programma's gaan maken, of
laten maken. De sportbonden
bieden hun evenementen, als
voetbal-, basketball- of
zwemwedstrijden, kant en
klaar aan de televisie aan.
Maar ook muziekgezelschap
pen, toneelgezelschappen,
het ballet. En theatercentra,
zoals dat in New York gebeurt
door het Lincoln Centre en de
Metropolitan Opera. Dat aan
bieden kan aan de nationale
netten, of aan een regionaal
station, of internationaal. Het
kan ook buiten het eigenlijke
televisiecircuit, zoals dat nu
gebeurt met het „ex-theatri-
cal 16 mm film circuit"
Het sluit aardig aan op de
problemen die nu spelen rond
de facilitaire dienstverlening
door de NOS. De vraag of de
NOS alle technische facilitei
ten moet kunnen blijven leve
ren. Het is best mogelijk dat
binnen de omroep nu alleen
om de kat zijn staart gebak
keleid wordt.
Maar tegenover die regionalise
ring staat dat via een satelliet
ook Europese programma's
mogelijk zijn. Dat biedt fi
nanciële perspectieven, en
het uitzicht op programma's
die nu zelfs voor een nationale
omroep ten ene male onmo
gelijk te dragen zijn. De En
gels-Amerikaanse markt
heeft dat al enigszins. Daar
worden al programma's be
groot op de verkoopmoge
lijkheden. Maar satelliet-uit
zendingen gaat verder. Dat
biedt de garantie dat zo'n uit
zending ook verkocht is. Het
wordt dus naast de regionali
sering ook het tijdperk van de
absolute topprogramma's".
„Daarbij moet je je wel realise
ren dat de televisie een beeld
scherm wordt, zoals de radio
een luidspreker geworden is.
In iedere kamer van het huis,
klinkt nu een ander radio
programma. Dat gebeurt met
de televisie dan ook"
Cultuur
- De televisie als cult uur dra
gend medium is dan definitief
verleden tijd. Het komt neer
op een keuze voor een plaat
selijke zender, en favoriete
programmasoortenVoor een
bestel in de geest zoals dat nu
aanwezig is, lijkt helemaal
geen plaats meer.
,Als cultuurpolitiek instituut
wordt het zeker minder. Het
kon toch maar nauwelijks, en
dan alleen via een subtiele
programma-opbouw, en on
eindig veel minder dan we
allemaal bij het begin van de
televisie hadden gedacht.
Maar het bestel zal moeten
toegroeien naar een systeem
waarin de goede kanten ge
handhaafd blijven. Dan denk
ik aan de pluriformiteit, die er
nu is. maar die verkeerd is ge
richt. Je ontkomt, bij het
beoordelen van het bestel op
zijn waarde, nu en in de toe
komst, niet aan een vergelij
king met het buitenland. Kijk
eens naar Engeland, naar een
commerciële omroep als
Granada. Dat is een schakel in
een concern dat geld verdient
met zaken die uiteenlopen
van pompstations en cafeta
ria's tot en met televisiepro
gramma's over kunst; en
links getinte informatieve
uitzendingen. Dat kan, zoals'
ook een uitgeversconcern een
breed scale kan bestrijken
aan markten en menin
gen.
Bij de omroep hebben ze echter
zoveel te verhapstukken, zit
men zo vastgebonden aan het
systeem, dat er geen tijd is
zich intensief te verdiepen in
de problemen van morgen.
Televisie is ook eigenlijk veel
te belangrijk om alleen maar
aan de televisiemakers over te
laten. Ook het lokale bestuur,
de provincies en de gemeen
ten moeten zich er maar eens
goed over buigen. De tech
niek komt er aan, en als je er
niet op voorbereid bent, kun
nen er vreemde dingen ge
beuren".
„Een voorbeeld is Italië, waar
van de ene dag op de andere
iedereen een zender mocht
gaan exploiteren. Dat had af
schuwelijke gevolgen, er ont
stond een volslagen anarchie.
Maar ook daar zie je nu een
bundeling van inspanningen,
het onderling op elkaar af
stemmen van de program
ma's en het ontstaan van gro
tere verbanden. Een struc
tuur die van onder af gegroeid
is, en niet zoals nu bij ons het
geval is, één die is opgelegd.
Het zou verstandig zijn, als er
een studie gemaakt k«.n gaan
worden van wat er zich in Ita
lië heeft nfgirnpftlrt. en hoe
dat zichzelf is gaan structure-
■■VB m a a
