Leiden
doet aan
cultuur
VEERTIG JAAR LATER
PAGINA 33
Schande
.Het is een schande. Waar ik ook
optreed in het land vraag ik
tenminste 200 gulden De
studentensociëteit Minerva
nu eens niet te na gesproken:
zelfs deze betaalt het bedrag
zonder morren. Cash en
zwart.
Boos worden vind ik in de regel
heerlijk maar deze maal heel
vervelend. Omdat deze stad
zo ziek is. De sufste gemeente
heeft een kunst- of literatuur
prijs. maar Leiden? Een se
cundair talent als Buddingh'
is ereburger van Dordrecht,
en wat is Maarten 't Hart van
Leiden? Niets, niets, niets!
Terwijl die al vijfendertig
keer ereburger had behoren
te zijn.
Leiden en zijn cultuur? Eén me
ter gerestaureerde walkant
van het Rapenburg kost. ge
loof ik, tienduizend gulden.
Dat is evenveel als er voor
Zuid-Afrika wordt uitgetrok
ken. De restauratie van de
Hooglandse Kerk zal miljoe
nen hebben gekost, en wat
kosten de schrijvers van Lei-,
den? Een habbekrats, een
verdomde 'beperkte onkos
tenvergoeding'!
Leiden wil zo graag zijn 'open
kunsthuis'? Mij best! Maar
wil Leiden ook nog mensen
van enig allooi die aan de
opening meewerken? Ook
best. Helaas - en het spijt mij
werkelijk voor De Klerk - dan
zal er betaald moeten worden.
Cultuur kost óók geld. In het
kader van de openbaarheid
van inkomens dit: ik lees ge
dichten voor - 'uit eigen werk'
- en dat kost de gemeente
Leiden f200,-. Ik wil een hele
avond allerlei mogelijke
Leidse amateurdichters in
leiden en presenteren - ik
schijn een vlotte prater te zijn,
daartoe werd ik ingehuurd -
maar dat kost de gemeente
Leiden f 500,-. Voor die halve
mille wil ik dansjes maken,
grapjes, snaakse uitvallen en
talrijke geestigheidjes. Die
bijelkaar f700,- kan de ge
meente Leiden direct over
maken aan een door mij aan te
wijzen Zuidafrikaanse ver
zetsbeweging of aan een ac
tiegroep die zich met discri-
minatie-bestrijding bezig
houdt.
Burgemeester
En als het teveel is voor de ge
meente Leiden? Welnu, dan
presenteert de burgemeester
maar een avond, zingt de ge
meenteraad maar liedjes of
doen de wethouders maar
kunstjes.
Het spijt mij voor meneer De
Klerk van het bureau van de
Culturele Raad maar ik kan
niet anders.
Deze walgelijke a-culturele stad
is mij een gruwel geworden.
Daarom verhuis ik volgende
week naar een stad die wel
tien cultuur- en literaire prij
zen heeft. Ik verheug mij er
nu reeds op verlost te worden
van het odium 'een Leids
dichter' te zijn.
'Want in een stad als Leiden
verhuis je niet de liefde maar
het lijden'. Jammergenoeg
kreeg ik gelijk. Leiden en cul
tuur? Water en vuur!
ZATERDAG 15 SEPTEMBER 1979
Afgelopen woensdag kwam een aantal schrijvers en actievoerders samen in het
pand van (onder andere) de Boycot Outspan Aktie aan de Oude Vest in Leiden.
Onder leiding van de Zuidafrikaanse vluchteling Esau du Plessis werd er verga
derd over wat 'schrijvers' voor Zuid-Afrika, dat wil zeggen tégen de rassendis
criminatie zouden kunnen doen.
De Leidse gemeenteraad heeft indertijd 10.000 uitgetrokken, tijdens de begro
tingsbehandeling, voor 'internationale solidariteit'; in de eerste plaats dient dit
bedrag gebruikt te worden voor een project rond Zuid-Afrika De activiteiten
dienen zich primair te richten tot de bevolking van de gemeente Leiden. Aldus
schrijft burgemeester A.J. Vis aan de Boycot Outspan Aktie. De Leidse Wereld
winkel en de Zuid-Afrika Werkgroep op 10 augustus.
Ik was op de bovengenoemde
vergadering aanwezig en
deelde het gezelschap mede
dat ik hun actie-voeren tegen
het afschuwelijke systeem in
Zuid-Afrika steun.'bewonder
en waardeer maar meen dat ik
in mijn hoedanigheid van
'dichter' weinig kan uitrich
ten.
Wat zijn namelijk de plannen
met die tienduizend gulden?
Er worden circa dertig ver
schillende projecten mee be
kostigd om de Leidse bevol
king bewust te maken. Nu
geloof ik niet dat diegene die
vóór rassendiscriminatie zijn
- zulk soort dwazen schijnen
nog steeds te bestaan - omge
turnd kunnen worden mid
dels tienduizend gulden;
maar wat ik helemaal niet
geloof is, dat ik als 'dichter'
één zwarte uit de gevangenis
krijg. Soweto met mooie,
practische huisjes voor de
negerbevolking volgebouwd
of een zwarte regering geïn
stalleerd.
Begrip
De aanwezige collega-schrij
vers konden best begrip op
brengen voor mijn opvattin
gen en de voorzitter deed de
bijeenkomst op de alleraan
genaamste wijze verlopen.
Wat moet ik nou als dichter van
romantische liedjes over
Zuid-Afrika vertellen? Ik ben
de mening toegedaan dat de
eveneens aanwezig Zuidafri
kaanse vluchteling-dichter
Vernie February de 'Leidse
bevolking' veel beter kan
Uitleggen wat er allemaal mis
is aan dat zuidelijke puntje
van Afrika. Hij kent zijn land.
Ik alleen uit de krant.
Ik waardeer de ijver, de gedre
venheid, de oprechte veront
waardiging over het regime in
Zuid-Afrika. Maar die tien
duizend gulden hadden di
rect naar de Zuidafrikaanse
verzetbeweging gegireerd
moeten worden. Velen zullen
met mij van mening ver
schillen doch ik ben langza
merhand tot de overtuiging
geraakt dat slechts wapenge
kletter, zo niét gewoon een
oorlog, de enige oplossing is
voor Zuid-Afrika. De racisti
sche blanken dienen de zee in
gedreven te worden of ver
bannen naar de Kalahari-
woestijn.
Vernie February drukte zich
prachtig uit toen hij zei: 'Het
is bijna een revolutie dat Lei
den iets doet aan Zuid-Afrika
al is het tweehonderd jaar te
laat'.
Mijn bezwaar richt zich dan ook
geen ogenblik tegen de, zon
der twijfel authentieke, be
doelingen van de Zuid-Afri-
ka-werkgroepen maar tegen
de gemeenteraad van Leiden.
Geweten
De gemeenteraad en het ge
meentebestuur sussen hun
geweten. Dat geld behoorde
direct naar Zuid-Afrika te
worden gestuurd: alle straten
en pleinen, genoemd naar
reactionaire ellendelingen
aan het einde van de vorige
eeuw en het begin van de hui
dige hadden al lang andere
namen moeten hebben. Hoe
kan je in godsnaam een be
volking opvoeden in liefde
i voor de gekleurde medemens
die woont in de Bloemfon
teinstraat of deBothastraat?
Leiden doet weer eens wat aan
'cultuur'! Ik word er beroerd
van, buitenlandse werkne
mers worden gedeporteerd
naar de buitengewesten van
Leiden, een regelrechte ras-
senoorlog vindt een paar we
ken geleden plaats op de
Nieuwe Beestenmarkt (Tur
ken en Marokkanen versus
Leidenaren) en ik kan met
groot gemak zó vijf disco's of
café's noemen waar geen
kleurling in komt. De politie,
waarvan burgemeester A.J.
Vis het hoofd is, blijft rustig
zitten klaverjassen wanneer
je als kleurling belt datje die-
of die gelegenheid niet mag
betreden.
Een Marokkaan wordt gedepor
teerd; een lid van de studen
tenvereniging Minerva mag
brallen en schreeuwen wat
zeg ik; honderden corpsstu
denten versperden vrijdag
nacht 7 september de Bree-
straat; geen agent te zien.
Dichters mogen op kosten van
de gemeente Leiden liedjes
zingen voor arme negertjes.
Dat is de cultuur van Leiden,
als het maar ver weg is.
Culturele raad
Op 15 augustus belde mij een
zekere B. de Klerk Jr. op. De
ze vriendelijke mijnheer drijft
in zijn eentje zo'n beetje het
bureau van de Culturele Raad
Leiden. Want dat spreekt zo
langzamerhand voor zichzelf:
de Culturele Raad is ontbon-
dén en opgeheven. De Klerk
vroeg of ik wilde voorlezen,
zoals dat heet 'uit eigen werk'
ter gelegenheid van de her
opening van de Waag, dat als
'open kunsthuis' gaat func
tioneren. En, of ik ook nog
eventjes een avond wil pre
senteren waar leden van de
Leidse bevolking amateur
gedichten voorlezen.
Een paar weken later belde De
Klerk op of ik ook nog zitting
wenste te nemen in een jury
om deze rijmpjes te beoorde
len.
'Ja hoor', zei ik. 'Maar', ant
woordde De Klerk: 'We heb
ben heel weinig geld.' 'Ach',
zei ik, geloof ik, 'we zien wel.
Per slot van rekening kom ik.
vanaf de middelbare school,
alzo'n negentien jaar in Lei
den en woon er bijna dertien
jaar.
Ik weet ook wel dat die meneer
De Klerk er niks aan kan doen
- die heeft zijn eigen porte-
monee - maar toen ik zijn
brief van 23 augustus kreeg,
werd ik woedend. Razend,
laaiend, buiten zinnen. 'De
Culturele Raad kan, gezien de
krappe financiële middelen
(f2.000,- voor het hele feest-
gebeuren) alleen in een be
perkte onkostenvergoeding
bijdragen'. Voor die tweedui
zend gulden moet ik dus, bij
voorbeeld, mijn liedjes zin
gen, allerlei gedichtjes van
Leidse burgers beoordelen,
een hele avond presenteren,
moet ook nog een podium van
gebouwd; een discjockey
worden ingehuurd, noem
maar op. Ik krijg dus alleen
een beperkte onkostenver
goeding! Wat moet ik dan re
kenen? De kosten van een
fietstocht van myn huis naar
de Waag? Elf cent?
Leiden inaugureert zijn 'open
kunsthuis'! Ze willen mij dus
voor elf cent, Maarten 't Hart
zal wel gevraagd worden voor
66 cent.
Op 1 september was het
veertig jaar geleden dat
er een einde kwam aan
het armetierig bestaan
dat de vrede sinds het
einde van de Eerste We
reldoorlog in Europa
had geleid en was het 40
jaar geleden dat de eer
ste schoten van de
Tweede Wereldoorlog
over het Poolse land
daverden.
Op de kop af 40 jaar later werd
een delegatie NAVO-parle-
mentariërs, volksverte
genwoordigers dus, voorna
melijk afkomstig uit landen
die in de Tweede Wereldoor
log zich tegen het Duitse ge
weld hebben te weer moeten
stellen, eervol ontvangen
door het Berlijnse stadsbe
stuur.
En als om de vreemde loop die
de geschiedenis kan nemen
nog eens extra te onderstre
pen, gebeurde dat in het ge
bouw véin de voormalige
Rijksdag, dat thans als een
eiland ligt in de leegte van het
weggebombardeerde vroege
re hart van de stad en dat nu
als het ware het laatste bol
werk vormt van de democra
tie aan de rand van de nog
immer vurige wond, die de
door oorlog en bezetting ver
oorzaakte snede dwars door
Duitsland heen, ook dwars
door deze stad trok.
Wel zwaar heeft Duitsland, en
zo mogelijk nog zwaarder
heeft Berlijn moeten lijden
onder hun in de dertiger jaren
toegeven aan de waan van de
tijd en als één gebouw is
dat een symbool is van hoog
te- en dieptepunten in de
Duitse geschiedenis van de
laatste honderd jaar, dan is
het wel het Rijksdagge
bouw.
Het werd gebouwd om tot huis
te dienen van een parlement,
dat, net als het huidige Euro
pese, ervoor zorg zou moeten
dragen, dat ook de nieuwe
centrale organen van de
moeizaam bevochten Duitse
eenheidsstaat aan afdoende
parlementaire controle on
derworpen zouden zijn.
Maar om het in de praktijk ook
zover te brengen, moest
Duitsland eerst door de de
bacle van de Eerste Wereld
oorlog heen en zelfs toen was
het slechts voor kort, name
lijk tot Hitier aan de macht
kwam en de Rijksdag letter
lijk en figuurlijk afbrand
de.
Wat daarna in het door de Nazi's
weer opgebouwde huis van
de voormalige Duitse demo
cratie bijeenkwam en onder
andere in die nazomer van 40
jaar geleden 's mans crimi
nele besluiten stond toe te
juichen, had met democratie
niets meer van doen en was
niet meer dan een zielloze ap
plausmachine.
En toen kwam de oorlog en de
tweede verwoesting van het
Rijksdaggebouw, nu ook ge
volgd door die van vrijwel de
hele stad Berlijn en vrijwel
geheel Duitsland.
En nu, veertig jaar na het begin
ervan, zitten overwinnaars en
overwonnenen van de Twee
de Wereldoorlog in wel heel
andere combinatie toch nog
weer broederlij ker bijeen dan
toen wel ooit voor mogelijk
zou zijn gehouden.
Democratie
Meer dan ooit in zijn verleden
heeft Duitsland, althans het
westelijk deel ervan, nu juist
gekozen voor democratie en
vreedzame samenleving met
die landen waar het zich sinds
de Duitse eenwording het
hardste tegen had afge
zet.
Maar zekerder ook dan vrijwel
ooit in zijn verleden betekent
deze zelfde keus echter'ook,
dat de thans bestaande twee
deling in Duitsland zelf nog
voor lange tijd niet meer on
gedaan te maken zal zijn.
Immers ook aan de andere zijde
van de schutting die dwars
door Duits!, nd loopt, zitten
overwinnaars en overwonne
nen van de Tweede Wereld
oorlog in een door geen van
hen vooraf wellicht ooit voor
mogelijk gehouden combina
tie bijeen: Russen, Oostduit
sers, Polen, Tsjechen en Hon
garen.
Zelfs al is het alleen maar de
macht van de Sowjet-Unie die
ze bijeenhoudt, de hand die
zich overal in die helft van
Europa doet gevoelen, dan
nog is het feit onomstotelijk.
Oost-Duitsland is naar het
Oosten gericht en West-
Duitsland naar het Westen, en
grundlich als Duitsers aan
beide zijden van de muur nu
eenmaal zijn, hebben zij er
aan beide zijden geen half
werk van gemaakt en is West-
Duitsland en met name West-
Berlijn in alle opzichten bijna
nog westerser dan de rest van
het Westen, en is dat met
Oost-Duitsland in omgekeer
de zin het geval.
Het is dan ook allesbehalve een
politieke uitvlucht, wanneer
verantwoordelijke politici in
West-Duitsland stellen dat
het probleem van de Duitse
hereniging alleen in het
raamwerk van een zowel
West- als Oost-Europa omvat
tende verdere Europese sa
menwerking in de toekomst
ooit tot stand zal kunnen ko-
Vandaar dat het er dezelfde
Duitse verantwoordelijke
leiders ook zoveel aan gele
gen is, dat verdere voortgang
wordt geboekt bij de algeme
ne ontspanningspolitiek tus
sen Oost en West, zoals deze
middels de overeenkomst
van Helsinki, de SALT-over-
eenkomst en de MBFR-on-
derhandelingen wordt
nagestreefd.
Aarzeling
Vandaar ook de toe te juichen
aarzeling die verantwoorde
lijke politieke leiders in het
naoorlogse West-Duitsland
tot nu toe nog steeds aan de
dag hebben gelegd om West-
Duitsland in Europees ver
band in zijn eentje of zelfs
maar slechts met een ander
Europees land samen een uit
gesproken voortrekkersrol te
laten vervullen. Hoe groot de
verleiding daar vaak ook toe
geweest moet zijn, al was het
maar omdat Marianne al een
aantal malen de dekens reeds
verleidelijk had opengesla
gen.
Vandaar ook de grote zorg van
verantwoordelijke Duitse
politici om overeind te blijven
op de evenwichtsbalk tussen
enerzijds een vanuit de eigen
geografische positie en de ei
gen rechtstreekse bedreigd-
heid vrijwel automatisch
voortvloeiende sterke be
trokkenheid bij het Noordat-
lantische veiligheidssysteem,
en anderzijds ook door de
wens om tussen de andere
bondgenoten niet te veel op te
vallen en geen bijzondere
plaats te gaan innemen.
Al met al vertoont dan ook de
Duitse, op Europese samen
werking, op het voortbestaan
van het Atlantisch veilig
heidssysteem en op de
bevordering van de ontspan
ning tussen Oost en West ge
richte buitenlandse politiek,
over het algemeen een ver
trouwenwekkend homogeen
en stabiel beleid en lijkt zij
werkelijk van A tot Z door
desemd van het besef dat
voor alle problemen op den
duur alleen vreedzame be
trekkingen een oplossing
kunnen bieden.
Destemeer jammer is het dan
ook dat uitgerekend in dit
Duitsland van wat ik zou wil
len noemen het gezonde ver
stand toch weer een zekere
paniek over de eigen veilig
heid lijkt te gaan ontstaan.
Oorzaken daarvan zijn ener
zijds de taxatie dat de SALT
2-overeenkomst in de prak
tijk een verlammende uit
werking zou kunnen hebben
op de Amerikaanse strategi
sche nucleaire veiligheids
garantie aan Europa en an
derzijds de wetenschap dat de
Sowjet-Unie, naar men denkt
misschien zelfs wel juist
daarom, op dit moment drif
tig bezig is haar mogelijkhe
den om West-Europa met
nucleaire wapens te bestoken
in alle geval kwalitatief aan
zienlijk uit te breiden.
Analyse
Wat moeten wij daar dan als
bondgenoten en vrienden van
Duitsland nu eigenlijk mee
aan? Mijns inziens is het eer
ste wat onder deze omstan
digheden geboden is, dat wij
ons er niet toe laten verleiden
om de zaak alleen maar door
de eerder genoemde Duitse
bril te bezien en moeten wij
onze eigen analyse durven
stellen tegenover de hun
ne.
Immers, noch naar het aantal
doelen dat in West-Europa in
de toekomst vanuit de Sow
jet-Unie met middellange
ballistische projectielen met
kernkoppen bestookt kan
worden, noch naar de schade
die ons daarmee toegebracht
kan worden, betekent intro
ductie van de SS-20 dat er een
wezenlijk nieuwe situatie
voor West-Europa ontstaat.
Toegegeven, er ontstaat een
grotere kwetsbaarheid van
statische militaire objecten
als vliegvelden en dergelijke,
maar dan toch alleen in een
situatie waarin: S
a. reeds feitelijk gevochten zou
worden, en dat
b. ook al met nucleaire midde
len.
En dat is precies de situatie om
door afschrikking te voorko
men dat wij het van de pre
ventieve werking van de
Amerikaanse nucleaire vei
ligheidsgarantie moeten
hebben. De situatie aanvoe
ren als argument om dan
maar in Europa zelf tot een
gelijkwaardig militair ant
woord te komen, is het paard
achter de wagen spannen.
Vervolgens, als er spake zou
kunnen zijn van het verloren
gaan van de Amerikaanse
nucleaire veiligheidsgarantie,
hetgeen op goede gronden
kan worden aangevochten,
maar daarover later, dan
wordt dat niet veroorzaakt
Door
J. J. P. de Boer,
lid CDA-fractie
Tweede Kamer
door het afsluiten van de
SALT 2-overeenkomst, maar
is dat kennelijk juist het ge
volg van de tot nu toe gevoer
de strategische nucleaire be
wapeningswedloop, die dan
kennelijk meer in het voor
deel van de Sowjet-Unie heeft
gewerkt dan van de VS. Des
temeer reden dan voor de
SALT 2, want wat die over
eenkomst dan doet, is juist
voorkomen dat de Sowjet-
Unie haar voorsprong (zo die
er echt is, wat ik betwijfel)
nog verder kan vergroten.
Tertio, de Amerikaanse strate
gische nucleaire veiligheids
garantie voor Europa is al
sinds jaar en dag niet meer
gebaseerd op een vermeende
Amerikaanse onkwetsbaar
heid voor vergelding, maar
slechts op de kwetsbaarheid
van óók de Sowjet-Unie.
Quarto, dat West-Europa in
laatste instantie op de Ameri
kaanse garantie kan rekenen,
is geen bijzonder bewijs van
liefde of gunst, berust
uiteindelijk op e .i juiste in
schatting van het belang dat
het behoud van West-Europa
als handelspartner en als
bondgenoot betekent voor
het behoud van de eigen posi
tie van de
Als ex-minister Kissinger dan
ook, zoals h(j laatst gedaan
heeft, beweert dat het on
waarschijnlijk is dat de VS
hun strategische nucleaire
garantie in werking zullen la
ten treden voor de een of an
dere stad in Europa, is dat
naar de letter gesproken ver
moedelijk waar. De suggestie
die er van uitgaat, dat Europa
eigenlijk niet meer op de
Amerikaanse nucleaire
garantie mag rekenen, is ech
ter in strijd met de feitelijke
situatie dat de VS Europa
even hard nodig heeft als om
gekeerd het geval is.
Tenslotte, stel eens dat die sug
gestie wel juist zou zijn, dan
zou immers het Atlantisch
bondgenootschap in wezen
uiteindelijk al zyn zin reeds
hebben verloren, omdat voor
de Europeanen de enige rai-
son d'Ütre van dat bondge
nootschap de Amerikaanse
nucleaire veiligheidsgarantie
is.
Maar daarmee verliezen dan
ook automatisch alle andere
nucleaire opties voor Europa,
binnen zowel als buiten het
bondgenootschap, hun zin en
zou West-Europa in wezen
slechts nog de neutraliteit als
uitweg resten, maar die ge
volgtrekking wordt kennelijk
door niemand getrokken.
Conclusie: al met al is er in mili
tair-strategisch opzicht tot op
heden nog nauwelijks reden
voor de Duitsers om over de
SS-20 al aan de alarmbel te
gaan hangen. Te meer niet
wanneer het bondgenoot-
schaper in zou kunnen slagen
het hoofd koel te houden en in
grote eendracht deze juiste
inschatting van de feitelijke
situatie te maken en daarnaar
handelend, zeker niet met
overhaaste weinig doordach
te stappen als het nu maar
spoorslags invoeren van ei
gen vergelijkbare wapensys
temen, daarop te reage
ren.
Als er één land is wat daar
geen belang by heeft, is het
juist Duitsland, dat meer dan
enig ander land de betrekke
lijke waarde van wat je met
wapens kunt bereiken heeft
moeten ervaren en dat meer
dan enig ander land in Europa
het voor zijn Binnenduitse en
Oost-Westverhoudingen
moet hebben van het succes
van de tot nu toe gevolgde
ontspanningspolitiek tussen
Oost en West
Laat ze dat dan maar van Ne
derlandse zijde nog weer eens
gezegd worden.
