Edo de Waart in
in
Bayreuth
voor 'n onmogelijke opgave
me-
om
c/RAÜ\m9wmj
toegeljcht
Naast boegeroep ook bravo
voor Nederlandse dirigent
t
NBfeTafefe. wm
KEIHARDEVERHOEVEN-FILM
LEIDSCH
DAGBLAD
WOENSDAG 8 AUGUSTUS 1979
Edo de Waart
tijdens een
repetitie van
de Lohengrin
in Bayreuth.
BAYREUTH - De honderd
ste verjaardag van de ge
heel aan de componist Ri
chard Wagner gewijde
Bayreuther Festspiele
leidde in 1976 tot een
storm van tegengestelde
reacties. De jubileum-uit
voering van "Der Ring des
Nibelungen" in de ensce
nering van de jonge Fran
se regisseur Patrice Ché-
reau en onder muzikale
leiding van Pierre Boulez
werd door de ene helft van
het publiek ervaren als een
aanslag op Wagner en door
de andere helft als een ver
frissende vernieuwing die
allerlei vastgeroeste tradi
ties ter discussie stelde.
Nu deze Chéreau-Ring zyn vierde
jaar is ingegaan, is de grote storm
enigszins bedaard - hoewel de
protesten nog steeds niet van de
lucht zijn - maar de gevolgen er
van worden met het jaar duidelij
ker voelbaar en mogen voor een
groot deel verantwoordelijk
worden geacht voor het matige
succes van de door onze landge
noot Edo de Waart gedirigeerde
première van "Lohengrin".
Uit ergernis over de wijze waarop
Boulez de Ring dirigeerde heb
ben veel ervaren orkestleden
Bayreuth de rug toegekeerd zo
dat De Waart, die tijdens het af
gelopen seizoen met het Con
certgebouworkest een eclatant
succes behaalde in de "Tannhau-
ser", nu bij zijn debuut in Bay
reuth geconfronteerd werd met
een orkestapparaat dat onvol
doende geoefend was in het echte
Wagner-idioom en dat boven
dien door allerlei omstandighe
den tijdens zowel de repetities als
tijdens de uitvoeringen voortdu
rend van samenstelling bleek te
wisselen.
Een tweede handicap was de
machtspositie van regisseur Götz
Friedrich, die behalve een stati
sche en over de gehele linie wei
nig overtuigende enscenering
ook een paar solisten mee naar
Bayreuth had gebracht die wel
voldeden aan zijn verlangens op
toneelgebied, maar die muzikaal
nauwelijks of in het geheel niet
tegen hun taak opgewassen ble
ken.
Moeizaam
Zo was er een Elsa van Karan Arm
strong die er wel beeldschoon
uitzag, maar zich moeizaam vi
brerend door haar partij heen
moest slaan en van de weerom
stuit niet meer voldoende zelfver
trouwen scheen te hebben om al
thans haar uitbeelding overtui
gend te laten zijn. Dit laatste was
nog wel het geval met de demoni
sche Ortrud van de mezzo-so
praan Ruth Hesse, maar ook haar
stem bleek door'de grote eisen,
die deze rol stelt, zwaar overbe
last te zijn wat tot menig pijnlijk
moment aanleiding gaf. De mu
zikale catastrofe werd compleet
door het feit dat Peter Hofmann,
op het ogenblik één van de sterr-
ren van het Bayreuther en
semble, in de lyrische titelrol zijn
baritonale tenor niet kon ont
plooien en daardoor tot een matte
en geremd klinkende vertolking
kwam. Goede prestaties van
Hans Sotin (Koning Heinrich),
Leif Roar (Telramund) en Bernd
Weikl (Heerrufer) konden het
evenwicht niet meer herstellen
en Edo de Waart stond voor de
onmogelijke opgave om met dit
ensemble toch tot een voorstel
ling op festivalniveau te komen.
Het succes bij de première op 25
juli j.l. was mager en tijdens het
korte beleefdheidsapplaus na
afloop gaf het publiek duidelijk
blijk van zijn ongenoegen.
Beter
Bij de tweede voorstelling eind vo
rige week bleken de kaarten be
ter te liggen. De zwakke samen
stelling van het solistenteam
maakte dat de eerste akte nog
steeds mat klonk, ondanks het
grote aandeel van het Bayreuther
koor o.l.v. Norbert Balatsch dat
op dit moment beschouwd moet
worden als het beste operakoor
ter wereld en dat voor de indruk
wekkendste momenten in deze
"Lohengrin" zorgde. Tijdens de
tweede akte bleek echter dat De
Waart inmiddels een sterke greep
r Peter Hofman als Lohengrin en Karan Armstrong als Elsa in Baiyreuth.
op de materie had gekregen. Er
werd vanuit de orkestbak gemu
siceerd met een voortreffelijke
klankkleur, een grote mate van
alertheid en zoveel dramatische
spanning als met deze solisten
mogelijk was.
Bovendien bleek het publiek tij
dens deze tweede voorstelling
gevoeliger voor het grote thea
trale raffinement dat zelfs de
minder geslaagde produkties van
regisseur Götz Friedrich tot een
belevenis kan maken. De stati
sche opstelling van het koor
zorgde in elk geval voor "mooie
plaatjes", maar daarnaast waren
er toch ook enkele schitterende
momenten zoals de opkomst van
Lohengrin en een zilveren licht-
kegel en diens weglopen na de
"Gralserzahlung" in de laatste
akte waarbij de schaduw van zijn
mantel het trage klapwieken van
een zwaan suggereerde.
Minder gelukkig was Friedrich in
de slotscène, waar hij de verloren
gewaande hertog Gottfried liet
opkomen als een klein jongetje in
een ruimtevaartkostuum, en
naast een aantal bravo's was het
boe-geroep dan ook welspre
kend. Daarvoor was Edo de
Waart al het middelpunt gewor
den van luide boe's en bravo's,
terwijl ook de solisten gemengde
reacties te wachten stonden. Van
een beleefdheidsapplaus was nu
echter geen sprake meer: een
kennelijk emotioneel bij de uit
voering betrokken publiek had
een kwartier nodig om zowel de
positieve als negatieve gevoelens
te luchten.
Geschokt
Als reactie op deze voor een Ne
derlandse dirigent vrij ongewone
reactie van het publiek verklaar
de Edo de Waart een dag laten
"Na de première werden we bijna
allemaal geboe'd, en voor mij was
dat de eerste keer van myn leven
dat ik geboe'd werd. Nou is me
door Wolfgang Wagner wel ver
teld dat er sinds 1963 hier eigen
lijk geen eerste produktie is ge
weest waarbij zoiets niet gebeur
de, maar de eerste keer ben je na
tuurlijk toch wel geschokt. Je zet
je voor honderd procent in en
onwillekeurig vraag je je dan af:
Waar boeën de mensen om? Vin
den ze het te langzaam, vinden ze
het te mat, vinden ze het te ner
veus? Wie zijn die mensen die zo
reageren? Zijn zij nooit nerveus?
Als het mensen zijn die hier al
leen maar honderd procent ver
wachten, kunnen ze natuurlijk
heel erg lang wachten, want er is
altijd op iedereen wat aan te mer
ken. Maar het irriteert je de eerste
keer wel en het doet ook pijn. Pijn
meer dan irritatie. Gisteren had
ik dat totaal niet. Ik wist dat het
binnen de mogelijkheden goed
was gegaan, en als ze nu nog zeg
gen dat er geen dramatische im
pulsen komen, dan spijt het me
verschrikkelijk, maar dan weet ik
het ook niet meer. Meer drama
tisch dan dit wordt een lachertje.
Het is tenslotte geen Tosca, maar
heel erg in traditie gestoelde mu
ziek die het toch ook van prachtig
zingen moet hebben. Bij het ap
plaus gisteren stonden we alle
maal maar een beetje te lachen en
aan het eind zei ik tegen Götz
Friedrich: "Kom, nu gaan wij
samen een keer", want ik wilde
ook laten zien dat ik me niet van
zijn produktie distancieerde. Als
dat zo was had ik er halverwege
uit moeten stappen. Dus ik heb
het overleefd. Ik zal het zelfs mis
sen, dat boe-geroep, temeer daar
de bravo's toch minstens net zo
sterk waren."
PAUL KORENHOF
t-jfcV
A.s.
zaterdag
tijdens
Bloemencorso
Katwijk aan Zee
bij de caravan
GRATIS
KLEURPLATEN
verkrijgbaar!
ADVERTENTIE
Onder regie van Oegstgeeste-
naar Paul Verhoeven (tweede
van links) zijn gisteren in Maas
sluis de opnamen begonnen van
de nieuwe Nederlandse speelfilm
'Spetters', een wat genoemd
wordt 'keiharde, romantische
filmover jonge mensen van deze
tijd, die hun grote droom werke
lijkheid willen laten worden.
Op de foto v.l.n.r. Hans van Tonge
ren, Paul Verhoeven, Marianne
Boyer, Toon Agterberg, Maarten
Spanjer en Renée Stoutendijk.
'n aktieve
krant!
NEDERLAND 1
18.00 - Nieuws voor doven en slechthoren ien (NOS)
18.40 - Toeristische tips (NOS)
18.50 - De Fabeltjeskrant (NOS)
18.55 - Journaal (NOS)
18.59 - Van Gewest tot Gewest (NOS)
19.50 - De Taffeh Tempel (NOS)
20.25 - Sartre over zichzelf (dl. 1) (NOS,
21.37 - Journaal (NOS)
NEDERLAND 2
18.00 - Nieuws voor doven en slechthorenden (NOS)
18.50 - Journaal (NOS)
18.59 - Jouw wereld, mijn wereld (7) (IKON)
19.25 - Kenmerk (IKON/KRO/RKK)
20.00 - Journaal (NOS)
20.27 - Stichting Nederlandse Vrijwilligers (SOCUTERA)
20.32 - Countdown (VOO)
21.05 - Starsky Hutch (VOO)
21.55 - De Derde Wereld dichterbij (VOO)
22.30 - Taxi, tv-serie (VOO)
22.55 - Veronica's Agenda (VOO)
23.05 - Journaal (NOS)
TV-DONDERDAG
NEDERLAND 1
13.00 - Nieuws voor doven en slechthorenden (NOS)
14.00 - De Flinstones (KRO)
14.25 - KRO's Wereldcircus (KRO)
15.05 - KRO's Tekenfilmfestival. (KRO)
DUITSE TV
WOENSDAG 8 AUG.
DUITSLAND I
18.00 Anleger 4, tv-film. 18.20 Kin-
derprogr. 18.50-19.00 Journ.
WDR- 19.00 Tekenfilm
serie. 19.15 Die Onedin-Linie (One-
din Line), tv-sene. 20.15 Akt 20.45
Licht muz.progr.). 21.00 Journ. 21.15
Die Untersuchungsrichterin, tv-
film. 22.45 Wetensch. progr. 23.30v
Akt. 24.00-0.10 Sportprogr.
DUITSLAND II
18.00 Journ. 18.10 Flambards, tv-se
rie. 18.35 Akt en muz. 19.20 Lichte
orkestmuz. 19.55 Tekenfilmpje.
20.00 Joum. 20.30 Sportprogr. 21.15
Inform, progr. 22.00 Akt 22.20 Drei
Engel fur Charlie (Charlie's Angels),
23.05 Consumententtps.
DUITSLAND III WDR
20.00 Kinderprogr. ca. 20.25 Docu-
mentserie. 20.55 Journal 3. 21.00
21.15 Report 22.00 Documentserie.
23.00 Tekenfilmserie. 23.10-0.20 Re-
BELGISCHE TV
WOENSDAG 8 AUG.
BELGIË VLAAMS
NET 1
18.15 Tekenfilmserie. 18.45 Kinder
serie. 18.50 Jeugdserie. 19.35 Meded.
en Morgen. 19.45 Joum. 20.10 Weer-
overz. 20.15 Happy Days, tv-feuille-
ton. 20.40 Document film. 21.05
SpelDroer. 22.25-22.40 Journ.
èlET 2
18.00-20.15 Zie NET 1. 20.15 Docu
ment 21.05-22.50 De angstvallei
(Pursued), Western
•k De cineast Wim v.d. Velde heeft en documentaire gemaakt
over de Tempel van Taffeh, die vanavond door de NOS-televisie
wordt uitgezonden. De in Leiden opgebouwde tempel is door
Egypte aan ons land geschonken als dank voor de Nederlandse
bijdragen aan de acties van de UNESCO tot rediing van de
Nubische monumenten in de jaren zestig. De documentaire werd
gemaakt naar aanleiding van de inwijding op 4 april jl. van de
tempel in een speciaal daarvoor geschapen ruimte (de Taffeh-
zaal) en de heropening van drie zalen in het Rijksmuseum van
Oudheden in Leiden. De tempel is zoals de naam aangeeft af
komstig uit Taffeh, de vroegere Romeinse nederzetting Taphis,
vijftig kilometer ten zuiden van Assoean in het Egyptische ge
deelte van de landstreek Nubië. Het gebouwtje is 825 meter lang
7.25 meter breed en 450 meter hoog. De muren zijn ongeveer
tachtig centimeter dik. De tempel is gebouwd omstreeks het begin
van onze jaartelling, tijdens de regering van de Romeinse keizer
Augustus, die na zijn overwinning op Cleopatra en Antonius
ook over Egypte heerste. In 1971 werden de 657 tempelblokkenfop
zes blokken en de vloerplaten na het complete gebouw) per schip
van Assoean naar Alexandrié en vandaar naar Rotterdam ver
voerd. In de jaren '77 en '78 volge de verbouwing van de grote
binnenplaats van het Rijksmuseum van Oudheden tot Taffeh-
zaal, waarna in april van dit jaar de inwijding volgde. Ne
derland l, 2155 uur).
Kenmerk zendt vanavond een reportage uit over het onlangs
in West-Berlijn gehouden Afrikaans cultureel festival 'Horizon-
te'. In deze reportage o.m. een interview met de Nigeriaanse
schrijver Chinua Achebe. Verder geeft Kenmerk een overzicht
van boeken van Afrikaanse schrijvers, die vertaald en voorhan
den zijn in Nederland. (Nederland 2,1925 uur).
WOENSDAG 8 AUG.
HILVERSUM I
18.11 (S) Hier en nu. NOS: 19.30 (S)
Langs de lijn, sport en muz. 22.30 (S)
Hobbyscoop. 23.02-24.00 (S) Met het
oog op morgen. NCRV: 0.02 (S) Late
date. 2.02 (S) Nachtdienst
HILVERSUM II
18.00 (S) Brassband Magazine.
R.V.U.: 18.30 Over volksuniversitei
ten. VARA 18.50 (S) Even muziek.
19.00 (S) VARA's Woensdagavond
(met om 19.05 Wie moeten er nou
nog bevrijd worden? 20.00 Muziek
voor hoorn en piano van Franse
componisten. 20.25 De zaak Calas,
hoorsp.serie. 21.05 VARA-Klas
siek). NOS: 22.00 Nws. 22.40 Waar
achtig de laatste: Binnenvaarders
onder zeil. VARA 23.25 (S) Plul
Woods herinntert zich..... Jazz.
23.55-24.00 Nws.
HILVERSUM III
NOS: 18.03 (S) De Avondspits met
de Nationale Hitparade. KRO: 19.02
(S> Rauhfaser. 22.02 (S) Roek-tem
pel. 23.02-24.00 (S) Walhalla
DONDERDAG 9 AUGUSTUS
HILVERSUM I
(NOS: Ieder heel uur nws NCRV:
7.03 (S) Vandaag, donderdag. (7.10
Het levende woord. 8.03 Hier en nu.
8.25 In 't voorbijgaan.).9.03 (S) Wie
weet waar Willem Wever woont?
10.02 (S) Muziek bij de koffie. 12.03
(S) Het nuttigen van etenswaren is
toegestaan. 12.40 (S) Middagpauze-
dienst. 13 03 (S) Hier en nu. 13.20 (S)
NCRV-Globaal. 17.02 (S) Rozegeur
en prikkeldraad.
HILVERSUM II
NOS. 7.00 Nws. AVRO 7.10 Och
tendgymnastiek. 7.20 Actueel en in
formatief. 10.00 Radio Lawaai pape
gaai. 10.10 Van Strauss tot
Straus(s).10 30 Salt II en Europa.
10.55 Stellingname. 11.00 Radio-
journ. 11.10 Aspecten. R.V.U.: 11.56
Arbeid en inkomen (6). OVER
HEIDSVOORLICHTING: 12.16
Mems en samenleving. 12.26 Mede
delingen voor land- en tuinbouw.
12.30 Nws. 12.36 Radiojoum. 12.50
AVRO-tema. 13.00 Nws. 13.11
Sportpanorama. 13.30 Europa. 14.00
n Middagje AVRO. 16.20 Radio La-
waaipapegaai. 16.30 Actueel en in
formatief. (17.24 Mededelingen.
17.30 Nieuws.).
HILVERSUM UI
(NOS: Ieder heel uur nws.)."TRO&
7.02 (S) De havermoutshow. 9.03 (S)
Conrinu muziek. 11.03 (S) De pol-
derpopparade. 12.03 (S) De neder-
landstalige top tien en kwiswys.
13.03 (S) 50 pop of een envelop. 15.03
fS) Top 50.
HILVERSUM IV
NOS: 7.00 Nws VARA 7 02 (S)
Groot en Klein. 9.00 Nws. 9.02 (S) De
Franse opera 1925-1950 9 30 (S)
Klassieke muziek 10.55 (S) VARA-
Klassiek: Franse pianomuziek. 12.00
Nws. 12.02 (S) VARA-Klassiek.
Franse pianomuziek. 12.55 Het zout
in de pap. 13.25 (S) Zigeunerllederen
van Brahms en Dworsjak. 14.00
Nws. 14.02 (S) Klassieke muziek.
14.35 (S) Tsjajkowski-concert door
het Omroep Orkest 16.00 Het zout in
de pap. 16.25-17 00 (S) VARA Klas
siek: Componisten dirigeren eigen
werk.
