onder
ZATERDAG 4 AUGUSTUS 1979
CTS, een experimentele tele-
communicatiesatelliet van Ameri
ka en Canada, die wordt gebruikt
voor uitzendingen die met kleine
antennes opgevangen kunneti wor
den. De CTS is een voorloper van
een televisiesatelliet (foto SPAR).
ui gpgllll |Mj
In Hilversum zit een aantal mensen al enkele maanden wat
onrustig op hun stoel te schuiven. Het zijn de topfiguren
in de Nederlandse omroep. Ze vrezen de komst van de
televisiesatelliet. In Hilversum denkt men dat deze tele
visiesatelliet wel eens een tijdbom zou kunnen zijn onder
ons omroepbestel.
De komst van de televisiesatelliet betekent namelijk dat de
gemiddelde Nederlander enkele tientallen kanalen zal
kunnen ontvangen. De omroepen krijgen dan veel meer
concurrentie uit het buitenland dan nu al het geval is. Dit
zou wel eens kunnen betekenen dat niet alleen de kijker,
maar ook de adverteerder meer afstemt op zenders van
buiten onze landsgrenzen dan op zenders die vanuit Hil
versum worden gevoed.
Eéri*van de belangrijkste argumenten om ruimte
vaart te verdedigends het bestaan van communi
catiesatellieten. Vanaf de lancering van de eerste
kunstmaan is het duidelijk geweest dat de ruimte
gebruikt zou kunnen worden om de communicatie
op aarde te verbeteren. Het principe is vrij een
voudig: met een steunzender kunnen we op aarde
bereiken dat een programma over enige afstand
wordt doorgegeven. Hoe hoger de steunzender is,
des te verder het bereik. Een kunstmaan kan ook
worden gebruikt als een heel hoge steunzender. Dit
betekent dat we een programma dat we via een
kunstmaan kunnen doorgeven, vele duizenden
kilometers verder op de aardbol kunnen bren
gen.
Een heel bijzondere in het scala van banen die ruim
tevaartuigen beschrijven, is de geostationaire
baan. Dit is een baan op 36.000 km boven de aarde
ze is cirkelvormig en loopt precies boven de even
aar. Het bijzondere van zo'n baan is dat de
kunstmaan die haar beschrijft,er 24 uur over doet
om één keer rond de aarde te gaan. Verreweg de
meeste kunstmanen bevinden zich in een lagere
baan. Die lagere baan houdt tevens in dat het veel
korter duurt om één keer rond de aarde te wente
len: Skylab bijvoorbeeld draaide één keer in de 89
minuten om de aarde voordat het ruimtelaborato
rium op 11 juli 1979 in de atmosfeer van de aarde
verbrandde.
Omdat de aarde ook één keer in
de 24 uur om haar eigen as
draait, betekent dit dat een
kunstmaan in een geostatio
naire baan stil hangt ten op
zichte van de aarde. Een geo
stationaire kunstmaan kan
daarom worden beschouwd
als hettopje van een heel hoge
(steun)zender, maar dan zon
der paal.
In principe kunnen we de helft
van de aarde met één geosta
tionaire satelliet overzien. In
de praktijk wordt de kwaliteit
van het signaal vlakbij de
rand van het gebied dat wordt
bestreken, zo slecht dat het
daar niet bruikbaar is. We -
kunnen echter met drie van
deze geostationaire satellie
ten, die op gelijke afstanden
van elkaar in die baan zijn
verspreid, de hele aarde over-
Van geostationaire kunstma
nen wordt volop gebruik ge
maakt Voor het distribueren
van televisie-uitzendingen
over de hele wereld en ook
voor het overbrengen van te
lefoongesprekken van het
ene continent naar het ande-
De organisatie die over de hele
wereld zorgt voor het tot
standkomen van communi
catie via de ruimte, heet Intel
sat. Deze organisatie beschikt
op dit moment over enkele
tientallen kunstmanen, die
samen een capaciteit hebben
van meer dan 100.000 tele
foonlijnen. Met enkele hon
derden van deze lijnen kan
ook één televisieprogramma
worden overgeseind.
Ook Nederland doet mee aan
deze organisatie. Onze PTT
heeft een eigen grondstation
voor satellietcommunicatie
in het Friese plaatsje Burum.
In dat plaatsje staan twee
schotelvormige antennes, elk
met een middellijn van onge
veer 25 meter. Eén van die an
tennes is gericht op een geo
stationaire satelliet, ergens
boven de Atlantische Oce-
Met deze satelliet wordt het me
rendeel van de telefoonge
sprekken tussen Nederland
en Amerika gevoerd. Als u 09
draait en vervolgens een 1,
hebt u verbinding met die sa
telliet. Vanuit deze code kunt
u verder automatisch een
willekeurige abonnee kiezen,
in bijvoorbeeld de Verenigde
Staten. De tweede antenne is
gericht op een kunstmaan
boven de Indische Oceaan.
Met deze kunstmaan wordt
contact gelegd met de landen
in het Verre-Oosten.
De belangstelling voor kunst
manen in een geostationaire
baan is zó groot geworden,
dat er een waar parelsnoer
van geostationaire satellieten
om de aarde ontstaat. Op dit
ogenblik bevinden zich vele
tientallen satellieten in die
baan.
Televisiesatelliet
De veelbesproken televisiesa
telliet onderscheidt zich van
de bestaande communicatie
satellieten. doordat hij in
staat is direct uitzendingen
naar de kijkers toe te verzor
gen. De bestaande c
catiesatellieten kunnen 1
den gebruikt voor het over-*
seinen van een televisiepro
gramma van één punt naar
een ander punt. Vanuit het
ontvangstpunt moet zo'n te
levisieprogramma daarna
weer worden gedistri
bueerd.
De ruimtevaartuitzendingen
die wij hebben verzorgd,
kwamen bijvoorbeeld uit de
Verenigde Staten, gingen via
een satelliet de oceaan over,
werden opgevangen in Rais-
tings en werden vandaar naar
Hilversum gebracht. Vanuit
Hilversum vond de distribu
tie van deze televisiebeelden
plaats alsof het een normale
uitzending betrof.
Met de televisiesatelliet behoeft
het opvangen niet meer in een
centraal punt te gebeuren. Er
is geen antenne van 25 meter
middellijn meer nodig, zoals
bij de huidige communicatie
satellieten. Een schotelvor
mige antenne met een mid
dellijn van 90 cm is voldoen
de. Een kijker kan daarom
met de komst van televisiesa
tellieten als hij zo'n antenne
met een middellijn van 90 cm
op zijn dak plaatst, recht
streeks uit de ruimte een pro
gramma ontvangen.
Kijkers, die zijn aangesloten op
een kabeltelevisienet, hebben
helemaal geen problemen. De
exploitant van het kabelnet
zal zorgen dat hij een geschik
te antenne krijgt om de pro
gramma's van de televisiesa
telliet op te vangen. De ka
belnetten zullen worden ge
bruikt om ook de program
ma's van de televisiesatellie
ten te distribueren. Kabelnet
ten bieden daaVom aan abon
nees een groot voordeel: ze
hoeven immers met de komst
van de televisiesatelliet geen
nieuwe antenne te kopen.
In feite is de opmars van de te
levisiesatelliet daarom een
duidelijk argument voor ka
beltelevisie. De abonnees
krijgen extra programma's
aangeboden, zonder dat dit
werkelijk noemenswaardige
kosten met zich meebrengt.
De kabeltelevisie zal de
komst van de televisiesatel
liet daarom gebruiken als ar
gument om ook in minder
dichtbevolkte gebieden een
kabelnet te gaan aanleg
gen.
Voor- en nadelen
In feite is het een beetje vreemd
dat we ook in Nederland den
ken aan televisiesatellieten,
omdat we een uitstekend
landnet van zenders en steun-
zenders hebben. Het net dat
wij hebben, is zelfs berekend
op de komst van een derde
kanaal. Plannen voor het ge
bruik van dat derde kanaal
worden op het ogenblik volop
gemaakt.
Technisch is het echter zo dat
het derde kanaal ook meteen
het maximum betekent: ook
Op 36.000 km hoogte boven de aarde ontstaat e
r parelsnoer van satellieten (foto COMSAT).
in de verre toekomst hebben
we geen mogelijkheid een
vierde kanaal in Nederland te
gaan aanleggen. Televisiesa
tellieten voegen echter vijf
nieuwe kanalen aan deze mo
gelijkheden toe. Op een con
ferentie in Genève is uitge
maakt dat ieder land ter we
reld de beschikking zal krij
gen over vijf televisiekanalen
die via satellieten verzorgd
kunnen worden. Die vijf ka
nalen kunnen worden ge
bruikt voor vijf verschillende
televisieprogramma's, of bij
voorbeeld voor vier televisie
programma's en het vijfde
kanaal voor acht radiopro
gramma's.
Met een televisiesatelliet kun
nen we in elk geval de vol
gende voordelen bereiken: in
de eerste plaats zijn alle
steunzenders overbodig ge
worden. Eén televisiesatelliet
is voldoende om heel Neder
land te bestrijken. Eén televi
siesatelliet is zelfs voldoende
om een veel groter gebied,
mogelijk zelfs heel Europa, te
bestrijken. Vooral in bergach
tige gebieden is dit een groot
voordeel.
Een derde voordeel is dat tele
visiesatellieten een goedko
pere zendmogelijkheid bie
den. Een satelliet kost rond
honderd miljoen gulden, een
lancering zestig miljoen guide.
Een satelliet is nu berekend
op een levensduur van zeven
jaar. Per jaar zou er dus ruim
twintig miljoen gulden moe
ten worden afgeschreven.
Een ander voordeel dat televi
siesatellieten bieden is, dat zij
het bestaande landnet vrijla
ten voor regionale uitzendin
gen. In Nederland wordt er
steeds meer gesproken ovei
regionale radio- en televisie
programma's en er wordt
druk mee geéxperimenteerd.
Door
drs. Chriet Titulaer
De CS, een Japanse televisiesa
telliet die al meer dan een jaar ope
rationeel is (foto NASA).
Een Nederlandse televisiesa
telliet zou het bestaande zen
derpark volledig vry kunnen
maken voor dit soort regio
nale programma's.
Over de grenzen
Een televisiesatelliet kan zo
worden gebouwd dat hij pro
gramma's uitzendt naar een
bepaald gebied. Zo'n gebied
is op de landkaart ovaal van
vorm. Omdat de landen niet
dezelfde ovaalvormige be
grenzingen hebben, zal er
steeds wat worden „over
lapt". Een deel van het signaal
komt buiten de landsgrenzen
terecht en kan door anderen
worden opgevangen. Op die
manier zullen we in Neder
land in staat zijn om ook de
televisie-uitzendingen die
Duitsland, Belgie, Frankrijk
en Engeland met satellieten
gaan verzorgen, op te van
gen.
Ieder land kan in principe vijf
televisiekanalen via satellie
ten gaan verzorgen. Neder
land zou, als alles gaat zoals
nu is voorzien, de volgende
programma's kunnen ont
vangen: België, Duitsland,
Frankrijk, Oostenrijk, Zwit
serland en Luxemburg. Deze
zes landen hebben namelijk
dezelfde positie toegewezen
gekregen als Nederland in de
al genoemde geostationaire
baan. Die positie is 19 graden
westerlengte. Dat wil zeggen
dat een Nederlandse satelliet
op 19 graden westerlengte pal
boven de evenaar op 36.000
km hoogte gebracht kan wor
den.
Het is geen probleem dat er nog
zes landen in diezelfde positie
zitten; de afstanden van de sa
tellieten ten opzichte van el
kaar zullen zo groot zijn dat
botsingen zijn uitgesloten. Al
deze landen kunnen we daar
om gaan ontvangen met één
schotelvormige antenne die
op dat bepaalde punt is ge
richt. We kunnen makkelijk
uitrekenen dat zo'n antenne
in ongeveer zuidelijke rich
ting zou moeten wijzen, naar
een punt op 27 graden boven
de horizon.
In theorie is het mogelijk om,
als al deze landen hun volle
capaciteit gaan gebruiken,
7x5 is 35 televisiekanalen met
één parabolische antenne te
gaan ontvangen. Het hoeft
overigens daar niet mee op te
houden, want met een tweede
antenne kunnen we pro
gramma's van andere landen,
zoals Engeland en de Scandi
navische landen, gaan ont
vangen.
Het is daarom niet overdreven
te zeggen dat we in de toe
komst (we denken dan aan
een periode over tien jaar)
zo'n 40 programma's in Ne
derland kunnen ontvangen.
Voorwaarde daarvoor is dat
alle landen hun capaciteit van
vijf kanalen inderdaad zullen
gaan gebruiken. Een belang
rijke hinderpaal om dat in
derdaad te gaan doen, zal ove
rigens de financiering zijn:
wie gaat het maken van deze
programma's betalen?
Een deel van de financiering zal
opgebracht kunnen worden
uit reclamegelden. Ook tele
visiesatellieten kunnen wor
den gebruikt om STER-
reclame vanuit de ruimte te
gaan verzorgen. Het ziet er nu
naar uit dat als Nederland niet
snel zorgt dat het zelf een re
geling treft voor het vullen
van deze satellietkanalen, dat
andere landen dat gaan
doen.
Met name Luxemburg wordt
genoemd als een kandidaat
voor het verzorgen van televi
sie-uitzendingen vanuit de
ruimte, gericht op Nederland.
Luxemburg zou Nederlandse
adverteerders kunnen aan
trekken en televisiepro
gramma's met Nederlandse
reclameboodschappen spe
ciaal op Nederland kunnen
richten. Luxemburg ontkent
officieel dat het hiermee bezig
is, maar een stroom van be
richten bewijst duidelijk het
tegendeel.
Nadelen
Er zijn ook nadelen verbonden
aan de komst van televisiesa
tellieten. Eén nadeel is dat
de individuele kijker zelf een
nieuwe antenne en een stukje
elektronica om het signaal dat
via de antenne binnenkomt
geschikt te maken voor het tv-
toestel, moet kopen. Volgens
Philips zal bij massaproduk-
tie de antenne en dat apparaat
samen ongeveer 1000 gulden
gaan kosten. Bezitters van
een aansluiting op kabeltele
visie of centrale antenne-in
richtingen zullen deze kosten
niet hoeven te maken, daar zal
de ontvangst van de beelden
van de televisiesatelliet cen
traal worden geregeld.
Omroepbestel
De komst van de televisiesatel
liet is zeker een bedreiging
voor de Nederlandseomroep.
Met de komst van die satelliet
zal de concurrentie zo sterk toe
nemen, dat het voor de Ne
derlandse omroepen moeilijk
wordt om hun eigen identiteit
te bewijzen. Als de gemiddel
de Nederlander over tien jaar
de keuze heeft uit 40 televi
siekanalen waarvan bijvoor
beeld vier Nederlandse, dan
zal het minder vaak voorko
men dat zonder meer voor de
Nederlandse uitzending
wordt gekozen.
Futuristisch
Het lijkt wellicht futuristisch
om nu te praten over televi
siesatellieten. Toch is de
komst van deze satelliet heel
dichtbij. In de Verenigde Sta
ten zijn er al experimentele
uitzendingen geweest en Ja
pan heeft op dit ogenblik al
een eigen televisiesatelliet, de
CS. China heeft tien televisie-
satellieten besteld in Duits
land.
Een aantal landen, waaronder
een combinatie van Scandi
navische landen, onderzoekt
wie het beste een televisiesa
telliet voor hen kan bouwen.
Een aantal Arabische landen
en enkele Europese landen
overwegen om snel met een
eigen televisiesatelliet te ko
men. Waarschijnlijk zullen
Duitsland en Frankrijk in
1984 al uitzendingen verzor
gen met behulp van een tele
visiesatelliet. Momenteel
wordt onderzocht of ze dit
samen zullen doen of dat bei
de landen hun eigen weg zul
len gaan.
Voordat deze plannen definitief
werden, heeft de Europese
ruimte-organisatie ESA
plannen gemaakt voor een
Europese televisiesatelliet.
De besluiteloosheid van de
Europese landen heeft
Duitsland en Frankrijk er
echter toe gebracht niet te
wachten op de Europese
plannen, maar hun eigen weg
te gaan.
Lanceermogelijkheden zullen
er volop zijn in de nabije toe
komst. Hoewel de Ameri
kaanse Space Shuttle ver
traagd is, is het waarschijnlijk
dat het toestel vanaf het
voorjaar van 1980 beschik
baar is voor het uitvoeren van
commerciële vluchten in de
ruimte. In principe kan ieder
een een complete Space-
Shuttlevlucht reserveren en
zo eigen satellieten in de
ruimte brengen. De Europese
raket Anane zal nog in dit jaar
een eerste vlucht maken. Ook
de Anane is geschikt om tele-
visiesatellieten té lance-
Bij dit alles zouden we kunnen
opmerken dat Nederland in
feite niet staat te wachten op
de komst van een televisiesa
telliet. Dit is zeker waar. De
situatie zal echter zijn dat an
dere landen om ons heen wel
gaan beginnen. De ervaring
leert dat de Nederlandse kij
ker dan de mogelijkheid /al
willen hebben om ook die
EXTRA
PAGTNA 17
Met de komst van de
teiliet zullen we iedere avond kun
nen kiezen uit tientallen kanalen.
Deze batterij van twaalf televisie
toestellen is dan onvoldoende om
alle mogelijkheden te bekijken (foto
Philips).
