Vakantie in de jaren twintig: bijna een
M®lf ©©ffD ©iMj®
©©ijïï gtftyjfc ywlb)®®(f(d] potf
]©D®fi®(n) Dff&VStf
SATERDAG 21 JULI 1979
PAGINA 13
Door Herman
van Amsterdam
De drie gratiën.
Het hele jaar reikhalzend uitzien naar zegge
en schrijve één dagje Katwijk aan Zee.
V/elke Alphenaar kan zich dat anno 1979
nog voorstellen? Jongeren wellicht niet,
ouderen ongetwijfeld wel. Zo'n vijftig
jaar geleden was Katwijk aan Zee voor
velen van hen hét reisdoel bij uitstek, een
uitje om U tegen te zeggen .Op de Rijnkade
in hun woonplaats kon je er de augustus
maanden elke dag weer met spanning zien
uitkijken naar het passagiersschip dat
r de badplaats zou brengen.
Nou ja passagiersschip. Een ordinaire, zei
lende veeboot, die de rest van het jaar
dienst deed om er schapen, varkens en
koeien mee te vervoeren. Maar een knie
soor die daar op letteOp vakantie neem je
de dingen niet zo nauw.
Vakantie. Met de maand of meer die we nu
hebben zijn we maar amper tevredenHet
vakantiegeld kan niet hoog genoeg zijn en
de vakantiebestemming niet ver genoeg
weg. Dat is wel eens anders geweest. Op
deze pagina een kleine terugblik op de
twintiger jaren, toen vakantie nog bijna
een vies woord was en vrije tijd in het al
gemeen werd beschouwd als "des duivels
oorkussen". Alleen veel en hard werken
hield lichaam en geest gezond.
De werktijden uit die periode liegen er dan
ook niet om. Vóór 1918 werden er nog we
ken gedraaid van 58 uur. Vijf dagen van
tien uur elk en de zaterdag het vermoeien
de restant. In 1918 werden daar vier uur
van afgeknabbeld en tien jaar later nog
eens vier. De vrije zaterdagmiddag werd
binnen gehaald in 1935 en dat is ook het
jaar waarin voor werknemers voor het
eerst sprake is van verplichte vakantie
dagen, al moeten die het nog wel zonder
vakantiegeld stellen.
met weinig houvast voor wie
er op mee reed. Het hele gezin
er op, vriendjes en vriendin
netjes ook mee en karren
maar. Op weg naar het on
schuldig strandvermaak.
Spelletjes met zand zijn die ja
ren erg in. Tunnels graven,
zandtaartjes bakken en
kastelen "boetseren". In
Katwijk is het forten bouwen
erg populair. Er worden wed
strijden in gehouden. De
jeugd wordt in groepjes ver
deeld en krijgt als opdracht
bij afnemend tij grote zand
bergen te construeren, die bij
vloed zo lang mogelijk het
wassende water moeten zien
te weerstaan. Het fort dat in
de branding het langst stand
houdt, valt in de prijzen.
In Katwijk kan ezel, pony
maar ook kameel worden ge
reden. Voor een dubbeltje
wijdbeens tussen de twee
bulten voor een trage rit langs
de boulevard.
En bij de uitwatering liggen zij
aan zij tientallen wit geschil
derde kano's. Als het weer
een beetje mee zit, mogen
badgasten er mee de zee op.
De augustusmaand geeft de
meeste toeloop. Dan zijn ook
de schoolvakanties. Het is
vaak prima weer. Een heldere
hemel, de zon die fel schijnt
maar toch wordt er weinig
bruin gebakken.
Terwijl nu op zomerse dagen
de stukken textiel in zeer be
scheiden afmetingen het li
chaam omgorden, hulden
strandbezoekers toen zich in
bijna niets onthullende kle
dingstukken.
Tot de kin
i tot bijna de kin
en over de knie reikende zo-
meijaponnen van zware stof,
lange donkere kousen en de
voeten vaak vastgesnoerd in
leren laarzen. De mannen in
driedelige wollen pakken,
stropdas om, de bovenste
knoop van het overhemd
dicht, hoed op en misschien
nog wel een borstrok aan Al
leen de kinderen veroorloof
den zich bij dertig graden een
wat luchtiger uitmonstering,
al bleef het vaak bij een opge
rolde broekspijp.
Maar ja, je ging dan ook niet
naar het strand om te zwem
men. Bij pootje baden hield
het meestal op. Althans, voor
de meesten. Er waren er wel
die zich in het zilte nat bega
ven. Maar vanaf het strand
ving je daar maar een glimp
van op. Die lieten zich in ge
sloten badkoetsjes op wielen
een stuk de branding intrek
ken om daarna vanuit het
luxe omkleedhok discreet in
Pootjebaden in Katwijk.
het water af te dalen. Meestal
stonden de badkoetsjes in
slagorde vlak naast elkaar in
het water opgesteld om zo
doende één front te kunnen te
kunnen vormen tegen al te
opdringerige blikken en zo
claimde men ook een "privé
stukje zee". Jan met de Pet
kon zich zo'n koetsje niet
permitteren. Die was op an
dere vermaak aangewezen.
Elitair
De inkomensverschillen mani
festeerden zich erg duidelijk
Toen het twee
delige badpak
nog toekomstmu
ziek was.
tijdens een dagje strand, met
name in Noordwijk waar de
hotels Huis ter Duin en het
Oranjehotel aan nogal elitaire
gezelschappen onderdak bo
den. Goed bij kas zittende
families, zoals de Dreesman-
nen en Brenninkmeyers
huurden er vele kamers af om
het er met tamilie en aanver
wanten een paar weken goed
van te kunnen nemen.
"De betere stand had het toen
maar wat makkelijk", zegt
mevrouw v. d. Voort, een
Noordwijkse die zich in het
verleden intensief heeft bezig
gehouden met de geschied
schrijving van de badplaats.
"De kinderen werden uitbe
steed aan een kindeijuf, voor
wie op het strand een houten
tentje werd neergezet. Van
daaruit kon ze de kinderen in
de gaten houden en er met ze
bezig zijn. De ouders hadden
dan de handen vrij om rustig
in de zon te zitten en op ter
rasjes thee of een borrel te
drinken".
Het strand was één mogelijk
heid voor vertier. Een andere
favoriete vakantiepassering
was het logeren. In die dagen
mocht men zich gelukkig
prijzen met een zus, tante of
oma die "ver weg" woonde.
Mevrouw Cambier-Binnen-
dijk uit Leiden, herinnert zich
uit die twintiger jaren de jaar
lijkse logeerpartij (twee da
gen) bij een zus "helemaal in
Rotterdam". Ze komt uit een
gezin van 17 en nam daarom
naast haar man ook steeds
een zusje mee, zodat moeder
Üiuis wat meer de handen vrij
had.
Twee dagen
'Naar die twee dagen keek je het
hele jaar uit', zegt ze. 'Je
leefde er naar toe. Had er ook
geld voor gespaard. Om je ei
gen boodschappen mee te
kunnen nemen. Ik weet nog'
wel dat ik altijd een onsje ge
bakken lever en een stuk
uurboord kocht, dat is mager
vlees uit de uier van een koe.
Die twee dagen voelden we
ons ook echt uit. En zoveel
bijzonders deden we niet. We
liepen af en toe een eindje om
of dronken thee met een bis-
cuitje. Een borreltje heb ik
daar nooit op tafel gezien.
Daar taalde je ook niet naar.
Toch was het puur genieten.
Elk jaar weer. Als ik zou moe
ten kiezen tussen die paar
weken vakantie nu of die
twee dagen per jaar toen, zeg
ik geef mij die tijd in Rotter
dam maar weer'.
In Nederland werd vijftig jaar
geleden het Instituut voor
Arbeidersontwikkeling op
gericht, een initiatief van de
Katholieke Vakbond. Onder
afdeling daarvan was De Na
tuurvriend, die ook een afde
ling in Leiden had. Doel was
het organiseren van reisjes
voor de minder bedeelden. Zo
voerde de eerste trip naar het
Eifelgebergte. Na 1933, toen
Hitier aan de macht kwam,
werd De Natuurvriend ge
weerd uit Duitsland en wer
den de reisjes, waar in Leiden
hoofdzakelijk ambtenaren
van profiteerden, afgestemd
op België.
Kroeg
Leidenaar Jongeleen, 91 nu en
destijds mede-reisorganisa
tor, zegt dat de animo in Lei
den niet geweldig was, on
danks de geringe kosten. "De
doodgewone jongens van
toen", zegt hij, "voelden er
niets voor om van hun
weekloontje elke keer wat
opzij te moeten leggen voor
zo'n reis. Die brachten hun
geld liever naar de kroeg".
Over klandizie vanuit de Leidse
burgerij "klaagt" ook oud-
stoombootkapitein Harland,
die er in de twintiger jaren
drie stoomboten op na hield
waarmee hij door de Leidse
singels richting Aalsmeer en
Amsterdam tufte. "Ik moest
het van de mensen van buiten
hebben", zegt hij. "De Leide-
naars zelf deden in hun
vakantie niets anders dan vis
sen en nog eens vissen".
Dat was dan nog wat. Wie in de
jaren twintig in de bloembol
len werkte kwam zelfs niet
aan vissen toe. Er kon niet één
vrije dag van af. Hooguit in de
winter als er niets viel te bele
ven. De zomer was er om te
werken. Een dag er tussenuit
om te trouwen of iemand te
begraven kon dan nog wel
maar het was wel zaak de vol
gende morgen om zeven uur
weer van de partij te zijn.
Hillegommer Rijkelijkhuizen,
zelf opgegroeid in de bloem
bollen en tegenwoordig druk
doende met het verzamelen
van materiaal voor een mu
seum over de bloembollen
streek: "Achteraf gezien is
het bijna onmenselijk wat er
toen van landarbeiders, die
meestal een groot gezin had
den te onderhouden, werd
geëist. Ze werkten tot ze er
bijkans bij neervielen.
Sjouwden vaak ook onder de
middag en na zessen nog door
om wat extra bij te verdienen.
Want het loon leek natuurlijk
nergens op".
Dwars
"Over op vakantie gaan werd er
nooit gepraat. En zeker niet
als de baas in de buurt was.
Wie dwars ging liggen kon op
staande voet ontslag krijgen.
Zelf ben ik ook nooit op
vakantie geweest. Door al dat
zware werk bob ik mijn li
chaam naar de knoppen ge
holpen. En met mij zo velen.
Overal stijvigheid en slijtage.
Elke nacht weer wordt ik ze
ker 3, 4 keer van de pijn wak
ker. Als ik in hotel slaap nog
meer keren. Ik heb het gepro
beerd. Dus waarom zou ik op
vakantie gaan? Ik pest me
zelf er alleen maar mee".
Eén geluk hadden de landar
beiders toen nog: vakantie
was er dan weliswaar niet
voor ze bij, ze konden toch af
en toe op adem komen dank
zij het aanzienlijk aantal al
gemeen christelijke feestda
gen, waarop ze niet verplicht
konden worden te werken.
Bollen
Voor schoolgaande kinderen
uit de Bollenstreek was vaak
ook weinig plezier te beleven
aan de ene maand grote
vakantie. "Vooral niet als ze
tot de groteren in het gezin
behoorden", zegt mevrouw
v.d. Voort. "Dan moesten ze
die vier weken het bollenland
in om voor het gezin wat bij te
verdienen. Als ik dat ga ver
gelijken met nu vind ik dat
mijn dochters van 18 en 20
maar een makkie hebben. Die
maken zich in hun vakantie
niet moe. Trekken er volop op
uit. Terwijl wij het juist gezel
lig vonden om dicht by huis te
blijven".
"Dat zit er, dacht ik zo, bij de
meeste ouderen nog steeds in.
Hoewel ze het geld er voor
hebben, gaan ze of helemaal
niet op vakantie of hooguit
een weekje naar de Veluwe of
een reisje op de Rijn".
Volgens de Leidse VW-direc-
teur Dekker heeft de Noord
wijkse wat dat laatste betreft
een verkeerde kijk op zaken.
"De cijfers wijzen uit", zegt
hij, "dat veel bejaarden die
vroeger nooit in de gelegen
heid zijn geweest nu niet
schromen om het er flink van
te nemen. Kijk alleen al naar
de grote belangstelling voor
een langdurig verblijf, de zo
genaamde overwintering, in;
Spanje. Nee, veel bejaarden
die toen tekort zijn gekomen
halen nu hun schade aardig
Jeugdige
hoogvliegers op jMr
het strand van
Katwijk.
Vakantie in de twintiger jaren.
In Nederland werd nauwe
lijks op vakantie gegaan. En
veel vertier werd er ook niet
geboden. Over het gehele
land verspreid waren er bij
voorbeeld amper vijftig kam
peerterreinen, tegen 3000 nu.
Het aantal jeugdherbergen
was op de vingers van één
hand te tellen en het verblijf
in een hotel was voor de ge
wone man die maar een
schijntje verdiende, niet te
betalen. Nederland was in de
twintiger jaren duidelijk nog
niet ingesteld op sociaal toe
risme. En mede door gebrek
kig vervoer moest het kleine
portie vertier noodgedwon
gen in de buurt worden door
gebracht.
Voor de gewone man was het
strand in die jaren de vakan
tiebestemming bij uitstek. Al
moesten er eerst wel de nodi
ge zweetdruppels vloeien
voordat het werkelijke genie
ten een aanvang kon nemen.
Immers, van openbaar ver
voer was nauwelijks sprake.
Goedkoop in gebruik waren
de benenwagens die toen niet
op een kilometertje meer of
minder keken.
Lopen
Vanuit Leiden naar Katwijk lo
pen daar draaide de goedge
mutste vakantiegenieter de
hand niet voor om. Mevrouw
van Gent uit Leiden, nu be
woonster van het bejaarden
centrum Haagwijk, heeft het
trégect destijds menig maal
onder de voeten door gelo
pen. "Onder Rijnsburg maak
ten we altijd een stop", zegt
ze. "Dan aten we een kren
tenbol of deelde moeder ape
nootjes uit. Als we dan in
Katwijk arriveerden gingen
we eerst naar een kruide
nierswinkel^ e in het Waaigat.
Daar bestelden we voor twee
kwartjes een emaille pot met
koffie om mee te nemen naar
het strand. Soms werden er
van die ontzettend droge zee
kaken bij gekocht. Boter
hammen (dubbele) namen we
ook mee, maar dan wel zon
der beleg. Als de financiën het
toe lieten, kregen we er brok
ken bokking op, daar werd op
het strand mee gevent".
En dan weer het stuk terug naar
Leiden. Meestal lopend maar
ook wel eens via de Haar
lemmertrekvaart per boot. En
als het geen strandweer was
vermaakten we ons hele da
gen in Oud Hortuszicht, een
speeltuin aan de Witte Singel.
Alles watje zo'n dag mee van
huis kreeg was een dubbeltje
voor een glas melk".
Open kar
Een dagje naar het strand.
Meestal lopend, sommigen
per fiets, sommigen met de
brik. Een platte, open kar,
