„Gijsen doet prima werk
Tegenwicht
-^2BBECBS35B2S
KERKDIENSTEN
Rob Tielmanvoorzitter Humanistisch Verbond:
7
ZATERDAG 7 JULI 1979
De belangstelling voor de humanistische levensbeschouwing
lijkt de laatste jaren toe te nemen. Hoewel in de kaartenbak
van het Humanistisch Verbond slechts 16.000 leden voorko
men, is de humanistische stroming in Nederland veel groter
dan het ledental doet vermoeden. Uit een vorig jaar gehouden
NIPO-enquète is gebleken dat 19 procent van de Nederlandse
bevolking de humanistische gedachte is toegedaan. Maar de
officiële statistische gegevens spreken van enkele procen
ten.
Het Humanistische Verbond zegt dat de door de staat gehanteer
de cijfers sterk verouderd zijn. Humanisten voelen zich dan
ook erg achtergesteld door de onevenredig grote machtspositie
van confessionelen. Benadeeld worden op grond van een le
vensovertuiging vinden zij onaanvaardbaar. In veel zieken
huizen is humanistische geestelijke verzorging niet beschik
baar. Confessionele instellingen worden bevoordeeld als ge
meenten de subsidiekraan opendraaien. Confessionele politie
ke partijen willen nog steeds dat de Zondagswet, de Filmkeu-
ringswet en de bepalingen omtrent abortus en euthanasie on
beroerd worden gelaten.
Al deze feiten dwongen de humanisten zich naar buiten duidelij
ker te profileren. Een werkprogramma met onder meer poli
tieke thema's samengevat in het Humanistisch Perspectief,
moest een tegenwicht vormen tegen de opkomst van het
„ethisch reveil". Een nieuwe uitdaging, die werd aangenomen
door de op het congres van '77 gekozen voorzitter van het Ver
bond, Rob Tielman. De 32-jarige, aan de Utrechtse unversiteit
verbonden socioloog heeft met de andere leden van het hoofd
bestuur de afgelopen twee jaar niet stilgezeten.
ROB TIELMAN
"Het leven moet je zelf in
vullen"
(Van twee medewerkers)
UTRECHT - We hebben ergens gelezen dat de humanist zelf verantwoordelijk is voor zijn
daden, zijn buurman moet helpen als die in de problemen zit en dat vrijheid, rechtvaar
digheid, medemenselijkheid, verdraagaamheid en eerbied voor de menselijke waardig
heid centraal in zijn leven moeten staan. Als we het met deze beginselen eens zijn kunnen
we onszelf dan humanist noemen?
Rob Tielman: „Ja, dan ben je een
aardig eind in de buurt. Het is niet
zo dat wy zeggen die is humanist
en die niet. Wij vinden datje dat
aan de mensen zelf moet overla
ten. Maar wy hanteren wel een
omschrijving van een humanist
die heel liberaal is en heel open.
Daar valt dus wel het grootste
deel van de bevolking onder.
Hoewel niet iedereen zich als zo
danig zal willen omschrijven
herkennen de mensen zichzelf
wel in onze beginselen".
- Waarin onderscheidt het huma
nisme zich dan van het chris
tendom?
Tielman: „Velen van ons zijn
atheist, ze ontkennen het bestaan
van God. Misschien nog meer
humanisten zijn agnosticus die
het bestaan van God bevestigen
noch ontkennen".
- Maar een levensovertuiging is
toch meer dan het ontkennen
van het bestaan van God?
Tielman: „Het is een overtuiging,
een idee, een opvatting over hoe
de mens en de wereld functione
ren. Een heel belangryk punt is
ook dat je als mens zelf zin aan je
bestaan geeft. Het is dus niet zo
dat ergens anders is bepaald of
het bestaan zinvol of zinloos is.
Daar moet de mens zelf een be
slissing over nemen. Het leven
heb je ook niet te danken aan een
of andere oppermacht hier boven
of zo en dus zou je er niet over
mogen beschikken. Het is in het
humanisme een heel fundamen
teel idee dat je zelf het recht hebt
met je leven te doen wat je
wilt".
- Bestaat er een norm voor een
zinvol leven?
Tielman: „Geen norm, wel een om
schrijving. Je kunt in elk geval
zeggen dat als iemand zijn be
staan als zinvol ervaart dat het
dan ook zo is. Je kunt natuurlijk
wel zeggen dat voor de maat
schappij bepaalde levens zinvol
ler zijn dan andere, maar dat mag
nooit doorslaggevend zijn. Je
mag nooit zeggen: dat leven heeft
maatschappelijk gezien weinig
zin, dus moeten we er maar mee
stoppen".
- Zoals Hitier dat deed met zwak
zinnigen.
Tielman: „Precies, dat is een heel
gevaarlijke opvatting. Je eigen
beleving is heel belangryk".
-Je moet dus zelf vinden dat er een
zin zou kunnen zijn in je leven,
anders kun je geen humanist
zijn?
Tielman: „Als je zegt ik zie geen zin
in het bestaan, maar ik probeer er
toch het beste van te maken, dan
kun je wel degelijk humanist zijn.
De Franse filosoof Albert Camus
redeneert zo. Het existentialisme
is een duidelijke stroming binnen
het humanisme van na de oor
log".
- Maar verder gaat het niet?
Tielman: „In die gedachtengang
niet. Maar er zyn anderen die
verder gaan. Die zien het veel po
sitiever. Het is wel kenmerkend
voor humanisten dat ze niet bij
vdorbaat zeggen dat het leven
zinvol is. Dat is iets dat je zelf
moet invullen. Het is niet bij
voorbaat goed of slecht. Hier zie
je een duidelijke afgrenzing met
het calvinisme, dat zegt dat het
aardse bestaan by voorbaat
slecht is, de zondeval, de mens is
tot het kwade geneigd. Je kunt
wel constateren dat mensen goe
de en kwade dingen doen, maar
dat is niet inherent aan het le-
Keuzes
- Alles wat je tot nu toe hebt ge
zegd veronderstelt dat er keuzes
zijn in een zinvol of zinloos le
ven. Tielman:, Gelukkig is het
Verbond twee jaar geleden tot
een maatschappelijke stelling-
name gekomen in het Humanis
tisch Perspectief. Daarin staat
onder meer dat je een maat
schappelijke omgeving nodig
hebt waarin die keuzes mogelijk
worden gemaakt. Als er echter
geen maatschappelijke voor
waarden zyn vervuld, wordt het
natuurlijk helemaal niets. Om te
beginnen moet je zorgen dat
mensen hun eigen identiteit
kunnen ontwikkelen. Zelf keuzes
kunnen maken vraagt om een
bepaalde maatschappelijke
structuur. Voor humanisten is
dat de democratie".
- In die zogenaamde democratie
geldt - als het erop aan komt -
het recht van de sterkste.
Tielman: „Het humanisme keurt
het recht van de sterkste, dus de
onvrijheid van de zwakkere af.
Dat betekent dus ook dat huma
nisten principieel nooit voor een
puur kapitalistisch systeem zou
den kunnen kiezen. Want dat im
pliceert dat je de economisch
sterksten de macht geeft over de
economisch zwaksten. Ik zeg
overigens niet dat we in Neder
land een puur kapitalistisch stel
sel hebben. Wy kiezen dus voor
een democratisch systeem
waarin ook de zwakkeren, ja met
name de zwakkeren, in de gele
genheid worden gesteld zich te
ontwikkelen, te ontplooien. En
dat kan nooit in een dogmatisch
systeem, zoals in Oost-Europa
waar de vrijheid om zeep is ge*
holpen. Wat ik noem: een echte
socialist en een echte liberaal
kunnen wel degelijk humanist
zyn".
„Die twee stromingen zijn ook veel
verwanter aan elkaar dan je op
grond van de tegenstellingen tus
sen PvdA en VVD zou denken.
Die zijn in Nederland door aller
lei omstandigheden helaas wat
uit elkaar gegroeid. Wij streven
ernaar dat PvdA en VVD samen
wat meer over principiële zaken
gaan nadenken. Op het punt van
de abortus, euthanasie, verlaging
van de minderjarigheid sgrens
gebeurt dat al. Maar het is binnen
deze partyen jarenlang een ver
waarloosde zaak geweest. Ook
het punt van de ontzuiling zullen
we ter discussie stellen. De ver
zuiling wordt in hoge mate niet
meer door de bevolking gewenst.
De machtsposities van het CDA
en confessionele welzij nsinstel-
lingen, onderwijsinstituten en
gezondheidszorg houden de ont
zuiling krampachtig tegen. We
zijn ervoor dat PvdA, VVD en
niet te vergeten D'66 dit samen
aanpakken".
- Maar hoe dan? Confessionelen
hebben het niet alleen voor het
zeggen in eigen instellingen,
maar ook in „neutrale". Want in
„openbare" moeten ook alle
richtingen vertegenwoordigd
zijn, een afspiegeling van de Ne
derlandse politieke verhoudin
gen.
Tielman: „O, ik kan je nog meer
voorbeelden noemen. CDA-wet
houders van onderwijs - tegen
standers van openbaar onderwijs
- hebben wel verantwoordelijk
heid voor dat zelfde openbaar
onderwijs: Overheidsinstellin
gen zijn oververtegenwoordigd
met CD A-ambtenaren, die het
beleid voorbereiden. En zo kan ik
nog wel doorgaan. Het is treurig,
ongelooflijk. Want er is een dui
delijke politieke meerderheid die
niet-confessioneel is. Het eerste
dat we ertegen gaan ondernemen
is nauwkeurig inventariseren
waar ten onrechte de confessio
nele machtconcentraties zitten.
Met de resultaten daarvan kun
nen we pressie uitoefenen".
Weerbaar
Je vraagt je af: is Nederland nog
wel een democratie of maakt de
commercie de dienst uit?
Tielman: „Ja, de commercialise
ring is de grootste bedreiging
voor de democratie. De techniek
dusdanig gebruiken dat minder
heden niet meer aan de bak ko
men. Een antwoord op dat gevaar
kan zyn door een vereniging als
de VPRO te ondersteunen. Zij
probeert tenminste nog iets aan
de broodnodige pluriformiteit te
doen, voorkomt dat we in de
massificatie ondergaan".
„Het Humanistische Verbond heeft
daarom meer zendtijd voor radio
en televisie aangevraagd en van
CRM gekregen. Kijk naar de om
roep. De confessionelen komen
qua zendtijd ruimschoots aan
hun trekken, maar krygen bo
vendien nog eens veel zendtijd
van NCRV, KRO en EO. Verder
zien we een merkwaardige domi-
nee-achtige politiek bij de AVRO
die nergens op slaat. VARA,
TROS en Veronica doen hele
maal niets aan levensbeschou
welijke vraagstukken. We zullen
met name de niet-confessionele
omroepen de vraag van de drei
gende massificatie voorleg
gen".
-Geldt dat alleen voorde omroep,
of geldt dat voor alles?
Tielman: „Ja, voor kranten, boe
ken, de hele manier van leven. De
massificatie kun je volgens het
humanistisch standpunt slechts
bestrijden door de mensen weer
baarder te maken, en niet door
dwang. Wij vinden dat het on
derwijs de mensen onvoldoende
weerbaar maakt. Mensen beho
ren zelf' te kiezen en niet over
rompeld te worden door ander
mans keuze".
-Maar dat is toch veel te gemakke
lijk gesteld. Als je ziet hoe kin
deren in de ban raken van Hil
versum Dl. Kennelijk vinden ze
het lekker. Hoe maak je ze daar
dan weerbaar tegen?
Tielman: „Door ze humanistisch
vormingsonderwijs (HVO) te ge
ven. Alleen ontbreekt het ons op
dit moment aan de stuwende
krachten die het weerbaar den
ken bij kinderen kunnen bevor
deren. Met HVO proberen we te
genwicht te vormen tegen de tra
ditionele godsdienstige krach
ten, maar ook tegen stromingen
als Youth for Christ en de com
mercie. En natuurlijk tegen het
fascisme".
- Nu zet je een paar dingen achter
elkaar die heel slecht zullen val
len bij kerken: fascisme op één
lijn zetten met godsdienst.
Tielman: „Ik heb niet gezegd dat
Youth for Christ fascistisch is.
Maar dergelijke orthodoxe groe
pen en Glashouwer van de EO, en
Moon van Unified Family niet te
vergeten, hebben gemeenschap
pelijk dat ze identiteit-afbrekend
zijn. Ze stellen daarvoor in de
plaats een ideaal waaraan ieder
een moet beantwoorden. Ik vind
dat een doodeng gebeuren"
- De humanistische idealen en be
ginselen klinken mooi. Maar is
dat een reden om lid van het
Verbond te worden?
Tielman: „Ja, dat is weer een vol
gende stap. De overgrote mee-
derheid is geen lid. Laat ik voor
op stellen dat het redden van de
wereld ons eerste doel is en niet
om de eigen club zo groot moge
lijk te maken. Leden werven is
zonde van je tyd. Maar om als in
dividu in vrijheid te kunnen
overleven heb je wel een zekere
graad van organisatie nodig. Dat
is misschien een paradox, maar
het is een heel begrijpelijke reac
tie op de invloed van de kerken
en wat je om je heen ziet. We moe
ten die vrijheid veilig stellen.
Want de ellende is dat degenen
die die vrijheid willen aantasten
altijd uitstekend georganiseerd
zijn. Zowel de christenen, de or
thodoxe christenen, de Glas-
houwers, de Gijsens, de Moons,
de Iraanse moslimbeweging van
Chomeini, noem maar op. Wil jij
in de toekomst jouw ideeën kun
nen blijven uitdragen zonder dat
er over je wordt heengewalst, dan
heb je toch een soort organisatie
nodig".
Verjonging
- We hebben het idee dat er lange
tijd rond jullie kantoor Het Er-
asmushuis in Utrecht een
spruitjeslucht heeft gehangen.
Een gezapig clubje van oude
mannen. Is daar wat in veran
derd?
Tielman: „We ondergaan duide
lijk een veijongingskuur. Sinds
mijn voorzitterschap is de be
langstelling van jongeren voor
het humanisme gegroeid. Ik geef
toe dat we het wel eens hebben
laten afweten. We hebben de
jeugd te weinig weerbaar ge
maakt. Onze voornaamste drijf
veer is nu te voorkomen dat al
lerlei dogmatische sektarische
groepjes de jongeren in hun
klauwen krijgen. Humanisten
zijn nu eenmaal sterk individua
listisch georiënteerd. Je krijgt ze
niet zo gauw gewonnen voor een
organisatie. Een kleine groep ac
tivisten moet het werk doen. We
colporteren niet met lepeltjes en
staan niet op Hoog Catharijne om
te proberen zieltjes te winnen.
Onze methode is de mensen on
dogmatisch te benaderen en te
trachten te overtuigen van onze
ideeën. Het zal ons lukken. Er is
geen gebrek aan enthousias
me"
- Waar komen de nieuwe huma
nisten vandaan?
Tielman: „We hebben voorna
melijk socialisten en liberalen in
ons midden, maar ook pacifisten
en communisten".
- Wat doen die communisten bij
jullie? Want daar hebben wij
weinig goeds over gehoord.
Tielman: „Nee, ik heb het gehad
over het Oosteuropees commu
nisme. Dat is heel wat anders dan
de CPN hier. Tenminste, ik heb
het idee dat Nederlandse com
munisten die lid van het Verbond
zijn toch wel een ander soort
communist is dan wat in Oost-
Europa de dienst uitmaakt. Er
zijn natuurlijk ook belangrijke
humanistische communisten in
Oosteuropa. Met name in Joego
slavië waar in augustus de verga
dering van de Internationale
Humanistische Unie wordt ge
houden".
„Onze achterban wordt de laatste
tijd ook steeds meer versterkt
door katholieken en protestanten
die hun eigen geweten eindelijk
een rol laten spelen, en niet de
paus die zegt een pil mag niet. Er
is een enorme kloof gegroeid tus
sen de officiële leer van de kerk
en de mensen die zich nog als ka
tholiek beschouwen. Die dwingt
de mensen tot een keus. Bisschop
Gijsen van Roermond doet prima
werk. Juist in het zuiden groeien
wij het sterkst".
Wereldraad. In een rapport van
de delegatie van de Anglicaanse
Kerk in Engeland die enkele
maanden geleden de Wereldraad
van Kerken in Genève bezocht,
zegt deze, dat de Wereldraad lang
zo eenzijdig niet is als zij had ge
dacht. De Anglicaanse synode
heeft nu besloten, het rapport
voor te leggen aan de bisdom
men, diakonieën en parochies,
opdat de kerkleden meer begrip
zullen krijgen voor de oecumeni
sche verplichtingen van de kerk.
Twee leken die met de delegatie
in Genève zijn geweest, lieten
zich minder positief over de We
reldraad uit. Zij hadden vooral
kritiek op de gift aan het Patriot
tisch Front van Rhodesië.
Beroepingswerk. Hervormde
Kerk: Beroepen te Garijp (Fr.)
kandidaat J. Vonhof Utrecht;
aangenomen naar Apeldoorn J.P.
Smit Barsingerhorn-Winkel; be
dankt voor Enkhuizen A.J. de
Bue Scharnegoutum; aangeno
men naar Wijnjeterp-Duurswou-
de (Fr.) A.N. Langhout Akker- en
Murmerwoude (Fr.); toegelaten
tot de evangeliebediening: A. van
Rijsbergen Woudenberg; toege
laten en beroepbaar gesteld C.
Spaans Utrecht. Gereformeerde
Kerken: beroepen te Zierikzee P.
Blokland Joure. Oud-Gerefor
meerde Gemeenten: bedankt
voor Kampen M. Pronk Dor
drecht.' Doopsgezinde Broeder
schap: aangenomen naar Aals
meer J. Nooter Utrecht.
Morgenmiddag om half 3 zal ds.
A.J. den Tonkelaar (Warmond)
kandidaat C. Kolkman bevesti
gen tot predikant van de her
vormde gemeente in De Kaag. In
dezelfde dienst doet ds. Kolkman
intrede.
Ds. W.L. Tuker te Wassenaar wordt
bijstand in het pastoraat in Ar-
nemuiden. Binnenkort zal hij af
scheid nemen van de gerefor
meerde bondsgroep in Wasse
naar.
LEIDEN - Herv. Gem.: Hoogl. kerk 10
ds. Broekema, Leiden, 11.45 oec. studen
tend ienst; Marekerk 10 ds. De Jong, 5 hr.
De Haan, Bodegraven; Maranathakerk
10 ds. Sytsma; Regenboog (Merenwijk)
9.30 ds. v. Leeuwen; Bethlehemkerk,
10.15 ds. Wagenvoorde; Bevrijdingskerk
9 ds. Wagenvoorde; Vredeskerk 10.15ds.
Bovenberg; Diac. huis 10.30 ds. Hem
mes; jeugdkapel Vredeskerk 10; jeugd-
kapel G. Herder, Oude Vest 13, 10.30;
Endegeest 9.30. Geref. Kerk: Zuiderkerk
9 dr. v.d. Zwaan; Petrakerk 10.30 dr. v.d.
Zeaan; Oude Vest 10 ds. v. Houten,
Aalsmeer, 7 ds. Sijtsma; Maranathakerk
10 ds. Sytsma; Bevr. kerk 9 ds. Wagen
voorde; Groenhoeven 10 hr. De Jong; De
Mirt 10 hr. Wielinga; Regenboog Me
renwijk 9.30 ds. v. Leeuwen. Dolerende
Noodgemeente Groot Leiden (Pieters
kerkstraat 1): 8.30 dr. Zeegers, A.dam,
7.30 nam. ds. v.d. Haagen, Poortugaal,
avondmaal. Geref. Kerk Vryg. (Heren
gracht 70): 10 en 4 ds. Gootjes. Chr. Ge
ref. Kerk (Steenschuur 9): 9.30 en 5 ds.
Quist. Geref. Gem. (N. Rijn): 10 en 4.30
ds. Boogaard. Geref. Gem. in Ned.
(Bethl. kerk Driftstraat): 11.30 en 5.30.
Evang.-Luth. Gem. (Hoogl. Kerkgracht):
10.15 ds. Happee. Remonstr.-Doopsgez.
Gem. (Pieterskerk 1): 10 ds. Kuipers
Baptistengemeente (O Ryn 3): 10
Evang. Christengemeenschap (Middel-
stegracht 3): 10 hr. Dikkes. Zendings
werk Middemachtsroep (Zoeterw .singel
21): 5 nam. hr. Hoogerwaard. Evangelie-
centrum ZyLsingel 2: zo. 10 en di. 8 hr.
Zylstra. Pinkstergemeente (O. Rijn 3
ds. v. Twillert. Leger des Heils (Hooi
gracht): 10 en 7.30. Nieuw-Apost. Kerk
(H. Ryndjjk 24): 9.30 en 4, wo. 8. Chris
tian Science (Steenschuur 6): 10.30. Kerk
van J. Chr. v.d. Heiligen der L. Dagen
(Steenschuur 6): 10.15 Zevendedagad-
ventLsten (Lokhorstkerk) elke zal 9.45
bijbelstudie, 11 prediking. Oud. Kath.
Kerk (Zoeterw.singel): 10. Rooms-Kath.
kerkea Haagweg zat 7, zond 9 en 1.45;
Herensingel zat. 7, zond. 8.30,9.30 en 11
Rijndijk zat. 7, zond. 9.30en 11.30; Steen-
schuurzat. lOer 7,zond.8.30,10 11.30,C
en 7; Boshuizerlaan zat 7, zond 9.30,11
en 12.15; Lammenschansweg zat. 7,
zond. 9,10.30 en 12; Haarlstr. zat. 7, zond.
9.30, 10.45 en 12.15.
AARLANDERVEEN - Herv. Gem.: 10
hr. Wolf, Alphen, 7 ds. Wolthaus, Zoe-
terwoude, gez. diensten. Geref. Kerk: zie
herv. Chr. Geref. Kerk: 9.30 en 6.30 stud.
Kok. R.K. Kerk: zat 7, zond. 7.30 en
10.30.
ALPHEN AAN DEN RIJN - Herv.
Gem.: Adventskerk 9.30 ds. Bogers, 6.30
ds. v.d. Heiden; Kruiskerk 9.30 ds.
Everts, Leerbroek; Opst kerk 9.30 ds.
v.d. Heiden, 6.30 ds. Brouwer, Krimpen
aan de IJssel; G.H. kerk 10.30 hr. Tase-
laar, 6.30 ds. Verheul; De Bron 9 hr. Ta-
selaar, 6.30 dr. v. Santen; Driehoome 7;
Ashram 9.30 dr. van Santen; Oudsh.weg
10 ds. Oort; Sionskerk 9.30 en 6.30 ds.
Ou wend ijk. Geref. Kerk: Mar. kerk 9 en
6.30 ds. Stolk; Salv. kerk 10.30 ds. Stolk;
G.H. kerk 9 ds. Verheul. Zie ook herv.
Geref. Kerk Vrijg.: 8.45 en 6.30 ds. Borg-
dorff. Geref. Kerk Vryg. Buiten V.: 9.30
br Kleingeld, 2.30 ds. Veldhuizen, in chr.
nijverheidsschool Willemstraat Chr.
Geref. Kerk: 9.30 en 4.30 ds. Hamstra.
Oud Geref. Gemeente: 9.30 en 4. Baptis
tengemeente: 10 evang. Ramaker, 6.30
ds. Van Veen. Volle Evang. Gem. (school
Preludeweg): 10 hr. v. Putten. Leger des
Heils: 10 en 6.30 uur. Pinkstergem. Be
thel (R.-Kruisgebouw): 6 nam. Pinkster
gem. Alphen (R.-Kruisgebouw): 10
voorm. R.K. kerken: Bon. kerk zat. 7,
zond. 8.30, 10 en 11.30; Piuskerk zat. 7,
zond. 9, 10.30 en 11.45; De Bron zat 7,
zond. 9 en 11.30.
BENTHUIZEN - Herv. Gem.: 9.30 hr.
Henzen, Leiderdorp, 6 kand. Guyt, Kat
wijk. Geref. Gem.: 9.30 leesdienst, 7 ds.
Boogaard.
BODEGRAVEN - Herv. Gem.: Dorps
kerk 10 ds. Richter, 6.30 ds. Kleermaker,
Rotterdam; Salv. kerk 9.30 ds. De
Vreugd, 6.30 ds. Droogers; Bethl. kerk
9.30 ds. Droogers, 6.30 ds. Richter. Geref.
Kerk: 9.30 kand. Verheul, 6.30 ds. War
ner, Utrecht.
BOSKOOP - Herv. Gem.: Dorpskerk
9.30 ds. Stelwagen, 6.30 ds. Dykstra; De
Stek 9.30 ds. Omta. Geref. Kerk: 9.30 ds.
Dijkstra. Zie ook herv Chr. Geref. Kerk:
9.30 en 5 ds. Rebel, R.dam. Geref. Gem.:
9.30 en 6. Opwekkingsgemeente (Con
cordia): 9.30. Verg. v. Gelovigen (Nieuw-
straat): 9.30 en 5. R.K. kerken: zat 5.30 en
7, zond. 9.30 en 11.
HAZERSWOUDE-Herv. Gem.: 9.30 ds.
Bouman, Katwijk, 6.30 hr. Bakker,
Maassluis. Geref. Kerk: 9.30 ds. Nierop, 5
ds. Omta. R.K. kerk: dorp zat 7, zond 8
en 10; Rijndijk 10; Anker zat. 7, zond. 8.45
en 11.15
HILLEGOM - Herv. Gem.: 10 ds. Boon
stra, 7 hr. Stam, in geref. kerk. Geref.
Kerk: 10 ds. Hartkamp, Alphen, 7 hr.
Stam. R.K. kerk: Mart. kerk zat 7, zond.
8.30, 10, 11.30 en 12.45; Jozefkerk zat. 7,
zond. 8.30, 10 en 11.30.
HOOGMADE-Herv. Gem.: lOds.Visch,
Oegstgeest. R.K. kerk: zat. 7, zond. 10.
DE KAAG - Herv. Gem.: 9.30 ds. Den
Tonkelaar. Warmond, 2.30 bevestiging
en intrede ds. Kolkman. R.K. kerk: zat 7,
zond. 8 en 10.
KATWIJK AAN DEN RIJN - Herv.
Gem.: Dorpskerk 10 ds. Van Achterberg,
Leiden, 6 ds. Wuister, Scheveningen;
Ontmoetingskerk 10 ds. Gebraad, 6.30
ds. Kalsbeek, Den Haag. jeugddienst.
Geref. Kerk: 9.30 ds. v. Halsema, 6.30 hr.
Brouwer. R.K. kerk; zat 7, zond. 9.30 en
11.15.
KATWIJK AAN ZEE - Herv. Gem.. N.
Kerk 10 ds. Vroegindewey, 6 ds. Vink;
Oude Kerk 8.30 ds. Schuurman, 10 ds.
Schuurman, 6 ds. Arkeraats; Ichthus-
kerk 10 ds. Boer, 4.30 ds. Arkeraats;
Pnielkerk 9.30 ds. Arkeraats, 6 ds.
Schuurman; Gr. v. Pr school 10 ds. Mo
lenaar, Scheveningen; Hoeksteen 10 do
vend ienst; Hoeksteen 10 Duitse dienst;
Overduin 2 ds. Baas. Geref. Kerk: Vr.
kerk 9.30 ds. v.d. Horst 5 ds. v. Halsema;
Tr. kerk 9.30 hr. Brouwer, 6.30 ds. v.d.
Horst Geref. Kerk Vrijgemaakt 10,15 en
3.30. Geref. Kerk Vrijg. Buiten V.: 8.30en
7 kand. Smit. Chr. Geref. Kerk: 10 en 5.
Geref. Gem.: 10 en 5, dinsdag 7.30 ds.
Harinck. Volle Evang. Gem. (Voorstraat
100): 9.45.
KOUDEKERK AAN DEN RIJN - Herv.
Gem.: 10 ds. v.d. Broek, Bodegraven. 7
ds. Eeltink Uithoorn, gez. dienst. Geref.
Kerk: 9.30 ds. Heemskerk, O.geest, 7 zie
LEIDERDORP - Hen. Gem. en Geref
Kerk: Dorpskerk lOds. Van Loenen,6.30
ds. Knorth; Hoofdstr. kerk 10 mevr. Ja-
cobi; Schepp. kerk 9 ds. Knorth; Elis.
ziekenhuis 9.30 rector Vyftigschild.
Baptistengemeente: 10 br. De Vries.
R.K. kerk: zat. 7, zond. 9 en '0.30.
LEIMUI DEN - Herv. Gem.: 9.30 ds. Ni
kolai; dorpshuis Kudelstaart 10 ds. De
Jong, Aalsmeer; camping 10.30 dr. Van
Rems, A.dam. Geref. Kerk: 9.30 ds. Los,
7 ds. Mooy, Gouda. R.K. kerk: zat. 7,
zond. 7.30, 9.30 en 11.15.
LISSE - Herv. Gem.: Grote Kerk 9 hr
Bakker, Katwijk; Pauluskerk 10.30 hr.
Bakker, 7 ds. v. Winterswijk, Benne-
broek. Geref. Kerk: 10 en 7 ds. Faber v.d.
Meulen, Scheveningen. Geref. Kerk
Vrijg.: 10.30 ds. Bosma, 3 ds. Gootjes.
Geref. Kerk Vrijg. Buiten V; 9 en 5 ds.
Schuurman. Chr. Geref. Kerk: 10 ds. v.
Dij ken, 4.30 ds. RebelGeref. Gem.: 10 en
4 ds. Hakkenberg. Oud Geref. Gem; 9.30
en 3. RK. kerken: Agatha zat 7, zond. 10
en 11.30; Poelpolder zat 7, zond. 9 en
11.30; Mariakerk zat 7, zond. 8.30,10 en
11.45; Engelbew. zat 7, zond. 8, 9.30 en
5.45.
NIEUWKOOP - Herv. Gem.: 930 ds.
Bronsgeest, 6.30 ds. Lefeber, Alphen.
Geref. Kerk; 10.30 ds. Den Hengst,
Hoofddorp, 6.30 hr. Knotter. Chr. Geref.
Kerk: 9.30 dienst 2.15 ds. Hamstra. R.K.
kerk; zat 7, zond. 7.30, 9 en 10.45.
NIEUW VEEN - Herv. Gem; 9.30 dr.
Haitsma, 6.30 ds. Gebraad, Katwijk. Ge
ref. Kerk: 9 ds. Den Hengst, 7 ds. Grif
fioen, R.K. kerk: zat 7, zond. 9 en 11.
NIEUW VENNEP - Chr. Geref. Kerk:
9.30 en 3 ds. Visser. R.K. kerk: zat. 7,
zond. 9.30 en 3 ds. Visser.
NOORDEN - Herv. Gem.: 9.30 ds. Ver
maas, Huizen, 7.30 hr. De Pater, Haa
strecht. Geref. Kerk (Woerdense Ver
laat): 9.30 en 7 hr. Kat. R.K. kerk: zat. 7,
zond. 9 en 10.30.
NOORDWIJK-Herv. Gem Voorstr. 10
dr. Verdonk, O.geest, 7 dr. Jansen;
Hoofdstr 10 ds. Cupedo, St. Michielsge
stel, 7 ds. Van der Plas, Rijsscn; De Rank
10 kand. Guyt, Katwijk, Geref. Kerk:
Hoofdstr. 10 ds. Warnink, 7 ds. Van Niel,
Rijnsburg; Vinkenlaan 9.30 ds. Bosman,
7 ds. Warnink; St. kerk 11 ds. Bosman-
Sole Mio 9 ds. Bouma. R.K. kerken: Zee
PJ30 en 11; Binnen 8, 10 en 11.30.
NOORDWIJKERHOUT - Heiv. Gem.:
10 ds. Kalkman. R.K. kerk: Jozefkerk
zat. 7, zond. 8.30 en 10; Victorkerk zat. 7,
zond. 9.30 en 11.
OEGSTGEEST - Herv. Gem.: Groene
Kerk 10 ds. Vegter; Gem. centr. *7 ds.
Vegter; Endegeest 9.30: Van Wyckers-
looth4.30dr Enklaar. Geref. Kerk: lOds.
Ter Linden, 7 zie herv. Geref. Kerk
Vrijg.: 11 ds. Mulders, 4.30 leesdienst.
Geref. Kerk Vrijg. Buiten V.: 8.45 en 4 ds.
v.d. Berg. R.K. kerk: Will, kerk zat. 7,
zond. 9,10.30 en 12; Bon. kapel zat 6.30,
zond 9 en 11Volle-Evangeliegem. (gem.
centr.): 4 hr. v.d. Brugge.
OUD ADE - R.K. kerk: zat. 7, zond. 9.30
en 11.30.
OUDE EN NIEUWE WETERING -
Herv. Gem.: 9.30. Geref. Kerk: 9.30 ds.
Meyer, Uithoorn, 6.30 hr. Schoenmaker.
R.K. kerk; zat. 7, zond. 9.30 en 11.30.
ROELOFARENDSVEEN - R.K. ker
ken: Mar. Pres. zat 7, zond. 8, 9.30 en
11.30; P. Banden zat 7, zond. 8, 9.30 en
11.30.
RIJNSATERWOUDE-Herv.Gem.: 9.30
ds. Hanemaayer, Alphen, 7 ds. Stelwa
gen, Boskoop. Chr. Geref. Kerk: 9.30
dienst 2.15 kand. Boiten.
RIJNSBURG - Herv. Gem.: Grote Kerk
9.30 ds. Van Ieperen, Bergschenhoek, 5
ds. Van Niel; Bethelkerk 9.30 ds. Van
Niel, 7 ds. Van Ieperen. Geref. Kerk: Pe
trakerk 9.30 ds. Damsma, 5 ds. Baayen;
Imm. kerk 9.30 ds. Baayen, 5 ds. Ra-
vensbergen; Mar. kerk 9.30 ds. Bouma,
Noordwijk, 5 ds. Damsma; camping 10
dienst. Geref. Kerk Vrijg.: 10 leesdienst,
5.15 kand. Wüschut. Chr. Geref. Kerk:
9.30 en 5 ds. W. kok. Evang. Christenge
meente (aula mavo): 10 br. Niemeyer,
Alphen. R.K. gemeenschap (aula
tumb.school): zat. 7, zond. 10.30.
RIJPWETERING - R.K. kerk: zat. 7,
zond. 7.30, 9 en 10.30.
SASSENHEIM - Herv. Gem.: 9 mevr. ds.
Brokerhof, Voorhout 10.30 mevr.dr.
Jongeling, Leiderdorp, 6.30 ds. v.d.
Meer. Geref. Kerk: 9.30 ds. Baas, 6.30 zie
herv. Chr. Geref. Kerk: 10 ds. Ribbers, 5
ds. v. Dijken. R.K. kerk: zat 7, zond. 9 en
11.
TER A AR - Herv. Gem.: 9.30 ds. Van den
Berg, Den Haag, 6.30 ds. Hanemaayer,
Alphen. Geref. Kerk: 9.30 dienst, 6.30 hr.
v.Duin, Noordwijk. R.K. kerk: Aardam9
en 12; Langeraar zat 7, zond. 8.30,10 en
11.30.
VALKENBURG - Heiv. Gem 10 ds.
Batelaan, Voorschoten, 6.30 ds. Broe
kema, Leiden. Geref. Kerk: 9.30 ds. De
Raadt 6.30 ds. De Zwart. Geref. Kerk
Vrijg.: 9.30 kand. Wilschut, 5 leesdienst.
VOORHOUT - Herv. Gem.: 10 ds. Bro
kerhof. R.K. kerk: zat 7, zond. 9,10.30 en
11.45.
VOORSCHOTEN - Herv. Gem.:0dorps-
kerk 10 ds. Meyering, 5 zie geref. kerk;
Hulp en Heil 10 ds. Lentz; aula 9.30 pas
toor De Lange. Geref. Kerk: 9.30 en 5 ds.
De Zwart. Geref. Kerk Vrijg.: 10 en 5 ds.
Hordijk. R.K. kerken: Laur. kerk zat. 7,
zond. 10 en 11.30; aula NH 11.
WADDINXVEEN - Herv. Gem.: Be
thelkerk 9 en 10.30 ds. Verboom, 5 en
6.30 kand. v. Harten; Hoeksteen 9.30 ds.
De Bruin, Ermelo, 6.30 ds. Verboom;
Imm. kerk 9.30 en 7 ds. Hulst Geref.
Kerk: Kruiskerk 9 ds. v.d. Berg; Ontm.
kerk 10.15 ds. v.d. Berg, 5 ds. Verwey,
Driebergen. Oud Geref. Gem.: 10 en 6.30.
Chr. Afgesch. Gem.: 9.30 en 5. Volle
Evang. Gem. (Lindegaarde 17a): 9.30.
R.K. kerk: Victorkerk 10; Ontm. kerk
11.45.
WARMOND-Herv. Gem.: 10 dr. Jansen,
Noordwijk. R.K. kerk: zat 7, zond. 8.30,
10 en 11.30.
WASSENAAR-Herv.Gem Dorpskerk
10 ds. Steenstra, 4.30 ds. v.d. Plas, Rys-
sen, 7 ds. Van Zanten; Kievietkerk 10 ds.
v.d. Bom, Den Haag; Messiaskerk 10 ds.
v. Zanten, Dorpscentrum 9.30 ds. Tuk
ker. Geref. Kerk: 10 en 7 ds. v.d. Meulen;
Zuid 10 ds. v.d. Kamp. Ned. Prot. Bond:
10.30 jhr. ir. De Graeff, Den Haag.
WOUBRUGGE- Herv Gem.: 9.30 kand.
Hamoen, Utrecht, 6.30 ds. Oort, Ouds-
hoorn-Ridderveld. Geref. Kerk: 9.30
kand. v.d. Dool, 6.30 kand. v. Wallinga.
R.K. kerk: zat 7, zond. 10.
ZEVENHOVEN - Herv. Gem.: 9.30 ds.
Wolfensberger, A.dam. R.K. kerk: zat. 7,
zond. 9 en 10.45.
ZOETERWOUDE - Heiv. Gem.: 10 ds.
Wolthaus. RK. kerken: Janskerk en
zond. 10.30; Chr. Dienaarkerk zat. 7,
zond. 9.15.
ZWAMMERDAM - Herv. Gem.: 9.30 ds.
Haakman, 6.30 ds. Boer, Katwijk. Geref.
Kerk: 9.30 en 6.30 hr. v.d. Kraan.
