Positie van
reaerina is
niet verzwakt
TH'H'imr—r
Door
Frans Nypels
ZATERDAG 7 JULI 1979
- Het ligt voor de hand dat er de komende weken
geruchten opduiken dat het kabinet-Van Agt
uiteen dreigt te spatten. Binnen de muren van
het Catshuis wordt namelijk de laatste hand
gelegd aan de begroting voor 1980. Een kwets
bare operatie omdat de BV Nederland in het
rood staat en bankdirecteur Jelle Zijlstra niet
meer bereid lijkt te zijn om de kredietkraan wij
der open te draaien.
Vader Doorsnee
wordt opgewacht door
zijn kinderen die het
niet eens zijn met zijn
bezuinigingsplannen.
De afgelopen jaren is
minister Albeda van so
ciale zaken herhaalde
lijk geconfronteerd met
demonstraties tegen het
beleid van de regering.
Wie zijn financiële mogelijkheden heeft over
schat kan slechts één devies volgen: knij
pen. Dat geldt voor de gewone man net zo
sterk als voor een regeringschef. Zo simpel
is dat. Het huishoudboekje van de staat is
aan dezelfde economische wetten gebon
den als het huishoudboekje van de familie
Doorsnee.
Het hoofd van een gezin kan twee kernbeslui-
ten nemen om het financieel uit de hand
gelopen huishouden weer in het gewenste
economische gareel te dwingen:
1. Hij kan de verdienende gezinsleden ver
plichten meer geld in de gezamenlijke
huishoudpot te storten, als het ware een
belastingverhoging afdwingen.
2. Hij kan dwingend voorschrijven dat de ge
zinsuitgaven moeten worden beperkt door
te bezuinigen op de collectieve kosten van
levensonderhoud. Als het ware een bestek
plan afkondigen waarmee de beoogde be
zuiniging tot stand kan komen.
In beide gevallen, dat kan iedereen op zijn
vingers natellen, kan het gezin in opstand
komen. Met die wetenschap achter de hand
zal het gezinshoofd proberen er via overleg
met de betrokkenen uit te komen. Ingrij
pende beslissingen hebben pas effect als
het gezin Doorsnee die ook echt accepteert.
Deftiger gezegd: de pijnlijke sanerings
maatregelen moeten maatschappelijk aan
vaard worden.
Laten we eens kijken hoe vader Doorsnee de
tering weer naar de nering zette. Hij sprak
nachten lang met zijn vrouw om na te gaan
welke mogelijkheid hij het beste kon kie-
zen..Gezamenlijk kozen zij voor besluit B -
bezuinigingen op de collectieve kosten van
levensonderhoud. Nog meer geld vragen
van de verdienende gezinsleden, zo had
moeder Doorsnee hem voorgehouden, zou
leiden tot afwenteling. Nu betaalt Jan zijn
cola bijvoorbeeld uit eigen zak, room jij zijn
inkomen af door een grotere bijdrage aan de
huishoudpot te verlangen dan duurt het
niet lang of Jan spreekt de flessen aan die
voor het hele gezin zijn aangeschaft.
Dus diende vader Doorsnee op zekere dag
zijn heilsplan in, gericht op een beperking
van de collectieve gezinsuitgaven. Er stak
een storm van verontwaardiging op, maar
aangezien vader Doorsnee wat wisselgeld
had ingebouwd, ging de familieraad na
nachten lang kibbelen in meerderheid
overstag. Hij peuterde zelfs de verzekering
los dat de gezinsleden zich wat zouden ma
tigen met hun eigen bestedingen. In stilte
had hij om zo'n afloop gebeden. Samen
spraak in harmonie lokte vader Doorsnee
nu eenmaal meer dan de voorstellen van
zijn radicaler ingestelde jongste zoon die de
matigingsbelofte van zijn oudere broers en
zusters niet vertrouwde en had aangedron
gen op de dwingende kracht van een vader
lijk bevel. Als het niet lukte, zo had vader
Doorsnee met zijn vrouw afgesproken, was
er nog altijd de mogelijkheid om dwang
maatregelen te nemen.
We verlaten de familie Doorsnee en richten de
zoeker op het kabinet-Van Agt. Vorig jaar
haalde het kabinet, na veel tegenstribbelen
in de Tweede Kamer, het groene licht voor
Bestek '81. Net als vader Doorsnee had het
op smalle basis rustende kabinet van CDA
en WD gekozen voor bezuinigingen op de
collectieve uitgaven. Dat zijn uitgaven voor
bruggen, woningen, onderwijs, medische
verzorging of tanks; dat zijn de salarissen
voor ambtenaren; dat zijn subsidies voor
welzijnswerk; dat zijn uitkeringen aan ge
meenten of provincies en dat zijn bijvoor
beeld uitkeringen aan zogenoemde niet-ac-
tieven: bejaarden, invaliden of werklozen.
Via Bestek zou in 1981 f 10 miljard minder
zijn uitgegeven aan collectieve lasten. Het
grote doel van het heilsplan was het terug
dringen van de werkloosheid tot om en na
bij 150.000 mensen. Dat argument werd een
onverbiddelijke bestseller.
Rode draad
De rode draad in de Bestekverdediging is
nogal simpel: als overheid verminder je de
belasting- en premiedruk (wat we met z'n
allen, werknemers en werkgevers, betalen
aan belastingen en sociale premies) waar
door ondernemingen meer winst maken.
Een ondernemer die winst maakt investeert
in nieuwe projecten waardoor er nieuwe
arbeidsplaatsen worden geschapen. Het
aantal werklozen vermindert, op zichzelf
leidt dit opnieuw tot verlichting van de
premiedruk (er moeten immers minder
mensen van sociale uitkeringen leven) en
dus tot meer winst en eventueel zelfs tot
loonsverhogingen. Als we met z'n allen
maar een paar jaartjes krapper willen leven
- want behalve de afgedwongen bezuini
gingen adviseerde het kabinet ook tot mati
ging van looneisen - dan komt alles in or
de.
In feite raken we met bovenomschreven sterk
vereenvoudigde weergave van de hoofdlij
nen van Bestek '81 de kern van de proble
men waarmee het kabinet-Van Agt twee
weken geleden in de Tweede Kamer wors
telde. Of liever gezegd: problemen waar
mee de partijen die het kabinet-Van Agt in
het zadel houden onderling worstelen. De
VVD wil meer bezuinigen op collectieve
lasten, het CDA wordt verscheurd door
twijfels of de door Van Agt ingeslagen weg
wel de juiste is. De WD is tegen dwang om
de inkomens van werkenden te matigen,
het CDA wil hogere inkomenstrekkers best
wat afpakken. Anders geformuleerd: de
VVD vaart een vaste koers, het CDA balan
ceert met angst en beven op een wiebelende
draad.
En het kabinet? Dat houdt het op pappen en
nathouden. Het blijft, overigens zonder
enige inspiratie, op het uitgezette bestek
varen. Dat kan duiden op een zekere moe
deloosheid, zo van: we zien wel, we komen
er toch niet uit, maar het kan net zo goed een
aanwijzing zijn dat een meerderheid van
het kabinet binnen afzienbare tijd het roer
om wil gooien.
Wat inmiddels vaststaat is dat de doelstelling
van Bestek '81 een illusie is gebleken. Meer
winst leidt niet automatisch tot meer werk.
Meer winst kan zelfs leiden tot een grotere
werkloosheid, namelijk daar waar die
meerdere winst wordt omgezet in arbeids
besparende diepte-investeringen. Maar ook
dat is geen nieuw feit.
Nieuw is evenmin dat de aansporing tot mati
ging niet het gewenste effect heeft gehad.
De lonen zijn sterker gestegen dan het ka
binet wilde. De onderhandelingsvrijheid
waar de vakbeweging voor demonstreert en
zelfs voor op de barricaden klimt, wordt
duur betaald. Albeda, minister van sociale
zaken, kan zijn theorieën over de „overleg
economie" in het eerste de beste museum
stallen. In feite heeft hij dat al gedaan.
Het kabinet zit op dit moment min of meer op
een lijn die ooit door een vooraanstaande
PvdA-econoom, de Rotterdamse professor
Wolffson, is uitgestippeld: matigen de so
ciale partners niet, dan zoeken wij, rege
ring, de bezuinigingen daar waar we wel
iets kunnen halen: namelijk, bij de niet
werkenden. De hoogte van die inkomens
heeft de overheid in de hand. n.en vorm van
gijzeling...? Dat hangt van de politieke
kleur af. Verdedigbaar is ook dat men zegt
waar de vakbeweging zegt op te komen
voor de uitkeringstrekkers, zal die vakbe
weging dat bij haar onderhandeling en met
de regering en de werkgevers mee moeten
laten wegen. Voor een tweesporenbeleid
ontbreekt nu eenmaal de financiële ruim
te.
Spoorboekje
Nieuw is wèl dat de recente verhogingen voor
energiedragers niet in de spoorboekjes van
het uitgestippelde beleid passen. Toch zijn
die prijsverhogingen er onmiskenbaar. En
die werken over de volle breedte van het
sociaal-economisch beleid door, doordat
prijsverhogingen voor olie en gas volledig
via het systeem van automatische prijs
compensatie aan de burgers wordt vergoed.
In de lonen, betaald door de ondernemers
die op hun beurt zullen proberen die prijs
verhogingen naar een andere partij door te
schuiven. Het bekende haasje-over gaat
straks weer beginnen, tenzij het kabinet die
prijsverhoging voor grondstoffen uit dat
automatisme wegvijlt. Tenzij... want zo'n
vakbewegingsvijandige daad staat gelijk
aan politieke zelfmoord.
Al die heilige koeien van het sociaal-econo
mische luilekkerland waren onzichtbaar
aanwezig toen het parlement aan de debat
ten over het 1-juli-pakket begon. En al die
heilige koeien moesten door alle partijen
worden ontzien. Geen wonder dat er dan
een wazige, onbezielde politieke stoelen
dans wordt uitgevoerd. Er wacht een
zwaardere taak - de begroting voor 1980.
Daarmee moet het economische onheil dat
de BV Nederland boven het hoofd hangt
maar bestreden worden.
Het voor leken verwarrende debat heeft voor
politieke intimi duidelijk gemaakt dat het
CDA het schip van staat nog alle kanten op
kan sturen. Wil de CDA-top doorgaan met
Bestek '81 dan kan dat moeiteloos. De
beoogde kortingen op de sociale uitkerin
gen waren voor voortzetting van het Be-
stekbeleid essentieel. Welnu: die kortingen
zijn onaangetast gebleven. En die kortingen
werken door.
Ontdaan van politieke emoties zijn die kor
tingen zelfs verdedigbaar. Het zijn als het
ware voorschotjes op een schoning van een
mechanisme waarin technische foutjes wa
ren geslopen. Het offer dat het kabinet-Van
Agt op de valreep bracht om de uitkerings
trekkers in het najaar op de koopkrachtlijn
te houden via een voorschot op een verho
ging van de uitkeringen per 1 januari is van
tijdelijke aard.
Voor de WD als regeringspartner ziet de toe
komst er minder rooskleurig uit. De libera
len die alle heil verwachten van een met
ijzeren vuist uitgevoerde bezuinigingsope
ratie hebben met leedwezen moeten vast
stellen dat sommigen binnen het CDA, en
heus niet de geringsten onder hen, naast
bezuinigingen het socialistische stok
paardje van nivelleren achter de coulissen
vandaan willen slepen. Aanvullende inko
menspolitieke maatregelen, zo wordt dat
nu door professor Steenkamp, de voorzitter
van het CDA, genoemd. In het debat rond
het juli-pakket heeft het CDA van de gele
genheid gebruik gemaakt om af te tasten
hoever zij met die libale gevoeligheid kan
gaan. Niet ver, zo is gebleken. Aftopping bij
55.000 gulden moest de WD met het
machtswoord van een onaanvaardbaar
door de keel geperst worden.
Operette
Technisch gezien was deze door de media op
geklopte politieke operette niet meer dan
het zoveelste voorpostengevecht waarbij
elke partij wat terreinwinst boekte. Na af
loop kan dan ook maar één conclusie wor
den getrokken: helpers weg, derde ronde.
Inzet van de politieke kloppartij die zich nu
achter de muren van het Catshuis in Den
Haag afspeelt de collectieve sector tegen
de particuliere. Worden de niet-actieven, de
uitkeringstrekkers, in 1980 op rantsoen ge
zet of vraagt het kabinet op de derde dins
dag in september een solidariteitsoffer van
de actieven?
Dat gevecht is eigenlijk al aan de gang vanaf
het moment dat de huidige oppositieleider
Joop den Uyl de profetische woorden sprak
dat de tijd van voor de oliecrisis niet meer
terugkeert. Het CDA neemt bij dat inko
menspolitieke gevecht een middenpositie
in. Maar toen het die keuze in het verkie
zingsprogramma maakte ging het CDA nog
uit van een groei van het nationale inkomen
(alles wat we met elkaar verdienen) van 3,5
procent. Dat groeicijfer is anno 1979-1980
gedaald tot rond 2,15 procent. En bij die
cijfers betekent een middenpositie al snel
een mini ij n voor welhaast iedereen als het
kabinet de staatsschuld met verder op wil
rekken.
De miljoenennota zal vertellen naar welke
kant de verdelende rechtvaardigheid van
het CDA doorslaat. Tenzij het kabinet over
de begrotingsproblemen eerder struikelt en
de geruchtenstroom van de komende we
ken op waarheid berust. Dan ligt de zaak
weer open en worden gezichtsbepalende
besluiten tot verdriet van vele technocraten
weer naar een onbestemde toekomst ver
schoven. Het zal dan weer een stukje moei
lijker zijn om de BV Nederland bij de rand
van het moeras weg te slepen.
In de eerste week van juli was
de Eerste Kamer nog enkele
dagen geducht in de slag. Een
paar wetsontwerpen moesten
nog vóór de kamervakantie
worden afgehandeld. Het
meest in het oog springend
daarvan was de Wet op de
Ondernemingsraden Die had
in de Tweede Kamer een zeer
ruime meerderheid gehaald,
maar aan „de overzijde" werd
meer verzet verwacht, in het
bijzonder nog wel uit de hoek
van CDA en VVD, partijen die
geacht worden het kabinet
ruimhartig te steunen.
Nu mag worden gesteld dat de
concept-wet op de onderne
mingsraden aan de Eerste
Kamer, voorgelegd voor een
voudige aanvaarding of ver
werping, niet direct in aan
merking komt voor een
schoonheidsprijs. Het eerste
ontwerp werd nog door
Boersma ingediend als één
van de „maatschappij her
vormende" wetsvoorstellen
van het kabinet-Den Uyl. Het
huidige kabinet vond dat het
Boersma-ontwerp tegenstel
lingen tussen bedrijfsleiding
en de ondernemingsraad te
veel aanscherpte. Teveel po
larisatie binnen de bedrijven,
moet de huidige minister van
sociale zaken Albeda hebben
gedacht. En hij begon met
schrappen, strepen en aan
vullen. Zijn aanpak vond, in
het bijzonder bij zijn CDA-
vrienden in de Tweede Ka
mer, een aarzelend onthaal.
Er werd daar duchtig bij de
behandeling geamendeerd.
Mooi werd het allemaal niet,
doorzichtig nog minder.
Het resultaat lag, dinsdag 2 juli,
ter beoordeling bij de Eerste
Kamer. Veranderingen aan
brengen mag die Kamer niet -
de Eerste Kamer heeft niet
het recht van amendement.
Het was dus slikken of stik
ken, en de Eerste Kamer slik
te, zij het met duidelijke te
genzin. De wet zal dezer da
gen in het Staatsblad ver
schijnen. Minister Albeda
heeft aangekondigd dat de
werking eivan op 1 septem
ber a s. zal aanvangen.
Nog ruim anderhalve maand
dus voor het bedrijfsleven -
vakbeweging, werkgevers, en
ondernemingsraden - om er
over te tobben hoe het straks
nu eigenlijk precies moet.
Gaat het om een belangrijke
stap in de verdere democrati
sering van het Nederlandse
bedrijfsleven? Welnee. Die
democratisering wordt niet
f w Vf V f ff f JLy (U
bedacht in Den Haag, laat
staan daar afgedwongen. Die
democratisering komt uit de
samenleving zélf. Nieuwe ge
neraties stappen het be
drijfsleven binnen. Zij zijn in
de regel hoger, of beter, op
geleid dan hun „bazen". En
bovendien: ze zijn kritischer.
Ze accepteren „autoriteit"
niet meer omdat het „autori
teit" is. Ze wensen argumen
ten te horen waarom zij din
gen wel of niet moeten doen.
En ze willen dat rekening
wordt gehouden met hun ei
gen inzichten en argumenten.
Dat proces is in volle
gang.
Toegegeven: het is een funda
menteel liberale visie op de
samenleving. De opvatting,
waarvan de juistheid bij her
haling door de praktijk is be
vestigd, dat de open, vnje sa
menleving altijd dynami
scher, vooruitstrevender is
dan door centrale overheden
kan worden verzonnen. Zo is
het ook met de onderne
mingsraden.
Nu de parlementaire vakantie is
begonnen, heeft het zin te be
zien hoe het kabinet Van Agt-
Wiegel de roerige afgelopen
periode te boven is gekomen.
Is de politieke basis waarop
dat kabinet rust, de samen
werking tussen de Tweede
kamerfracties van CDA en
VVD, versterkt?
Dat lijkt niet het geval. By de
CDA-fractie in de Tweede
Kamer is irritatie gesigna
leerd over de aanwezigheid
van een duidelijke PvdA-
VVD-meerderheid als het
gaat om zaken van immate
riële aard. Denk aan abortus,
denk aan omroepverkiezin
gen, denk aan de alternatieve
hulpverlening aan weggelo
pen minderjarigen. Maar
denk vooral aan de voor onze
samenleving buitengewoon
belangrijke opvattingen over
democratisering en decen
tralisatie van het welzijns
werk - zaken waarover door
PvdA en VVD opvallend ge
lijk bleek te worden ge
dacht.
Irritatie bij de VVD-fractie over
het C DA-ged rag inde Tweed e
Kamer was evenmin uitzon
dering. Daar ging het voor
namelijk om de neiging bij de
CDA-fractie zich niet te hou
den aan gemaakte afspraken
OVCT de hoopt noodzakelijke
ombuigingsoperatie Bestek
'81. Essentieel in die operatie
derland
ieder
legen
i Ne
men. Het CDA heeft daarmee
kennelijk moeite.
Ook is de VVD-fractie niet altyd
blij met ongenchte projec
tielen, zoals die nogal eens
worden gelanceerd uit de
vuurmondjes van de laatsten
der loyalisten: Van Houwe-
lingen, Jan-Nico Scholten en
Hans de Boer. Het bleken
weliswaar steeds losse flod
ders. maar de stemming werd
er toch niet beter van.
Ondanks wederzijdse irritatie
tussen CDA en VVD is de po
sitie van het kabinet Van Agt-
Wiegel niet VOmnld Wtfll
wie durft in Nederland de
consequenties aan van een
val van dit kabinet? De gevol
gen van een kabinetscrisis
zijn dat Nederland vermoe
delijk ongeveer één jaar niet
écht zal worden geregeerd.
En wie durft in de huidige si
tuatie van onze economie de
risico van een jaar lang feite
lijke regeerloosheid op zich te
De discussies over de begroting
1980 zullen moeizaam zijn.
Het debat over het 1-januan-
pakket evenzeer. Maar wie
zou willen breken, moet onze
samenleving wel erg veel
durven betalen.
«W'HUp
TT
'ANÜENAF
VKDt
CiAli
