Team
in
AZL
nog velen aan een kind
Op ongewild
kinderloos
zijn rust nog
steeds taboe
Door Miep de Graaff
ZATERDAG 7 JULI 1979
PAGINA 19
LEIDEN - In een tijd dat begrippen
als abortus en vrijwillige kinder
loosheid moeiteloos worden ge
hanteerd is er nauwelijks aandacht
voor onvrijwillige kinderloosheid.
Toch is tien procent van de Ne
derlandse echtparen dat. Via al
lerlei onderzoeken in ziekenhui
zen kan daarvan nog zo'n zeven
procent aan een kind worden 'ge
holpen'. De overige drie procent
moet zich bij de negatieve uitslag
neerleggen en zich gaan instellen
op een leven zonder kinderen.
Daarbij kunnen de onvrijwillige kinderloze
echtparen niet op al teveel begrip van hun
omgeving rekenen. Aan een goede sociale
en medische begeleiding ontbreekt het in
de meeste ziekenhuizen. Bovendien rust er
op het ongewild kinderloos zijn nog steeds
een taboe. Familie en vrienden vragen het
kinderloze echtpaar bijvoorbeeld wel
'wanneer' het zover is, maar nooit of het ook
zover komt. Vrijwel geen enkele aspirant-
ouder zal zich ook afvragen of hij werkelijk
kinderen kan krijgen. Het nemen van één of
meer nazaten is cultureel bepaald; de schrik
en verbazing 'als het niet lukt' zijn dan ook
groot.
De sociale begeleiding voor kinderloze echt
paren komt momenteel in het hele land wat
aarzelend op gang. Zo nam de Nijmeegse
pater Michel Vermeer onlangs het initiatief
voor het oprichten van praatgroepen om
het probleem van de onvrijwillig kinderloze
echtparen bespreekbaarder te maken. De
animo voor deze groepen is met name in de
noordelijke provincies gering, wellicht
omdat het taboe daar nog sterker heerst dan
elders in het land. De werkgroep OKE (On
gewild Kinderloze Echtparen) in Zuid-
Holland loopt wel als een trein.
Er zijn in Rijswijk, de residentie van OKE,
drie werkgroepen van elk vijf echtparen die
regelmatig bijeen komen om over hun
problemen te praten.
Het doel van de werkgroep is tweeledig.
Enerzijds wil ze de problematiek van de
kinderloze echtparen bespreekbaarder
maken; anderzijds de opvang en begelei
ding in ziekenhuizen stimuleren. Volgens
de \verkgroep is het met dat laatste in de
meeste ziekenhuizen nog slecht gesteld.
Martien-Schoots.één van de stuwende krach
ten achter OKE zegt dat niet als recht
streeks verwijt aan de specialisten. "Die
krijgen alleen de technische kennis inge
pompt en aan het sociale aspect komen ze
niet toe. Daarom ook de werkgroep, want zo
langzamerhand durven we rustig te stellen
dat we ook emotioneel deskundig zijn. We
weten wat het zeggen wil als je als een soort
levend lab in een ziekenhuis zit." Gunstige
uitzondering volgens de werkgroep is de
vrouwenkliniek in het Academisch Zie
kenhuis Leiden. Onder leiding van profes
sor E. V. v. Hall werd daar nu ruim twee jaar
geleden een psycho-sociaal team gevormd,
waarin o.a. een arts. Van Dijk, en een psy
chologe, Bos, zijn vertegenwoordigd. Be
langrijkste taak van het team: het persoon
lijk begeleiden van het kinderloze echtpaar
dat zich voor behandeling bij het AZL
meldt. Een unieke benadering, want heeft
men in de meeste ziekenhuizen slechts en
kele minuten tijd voor een patient, in het
Academisch Ziekenhuis trekt men er drie
kwartier voor uit.
Steun
Praten over de problematiek van het onge
wild kinderloos zijn, het kan, zo ervaren de
leden van de werkgroep, een enorm grote
steun zijn. Tineke Rizzo.één van de leden:
"Juist in onze leeftijdscategorie, we zijn al
lemaal zo rond de dertig, krijgen ze allemaal
kinderen. Het ene geboortekaartje na het
andere rolt de bus in. Je kunt er met die
vrienden niet over praten. En dan die vra
gen: wanneer het bij jóu komt. Ik was het
gezeur op een keer zo zat dat ik door de hele
flat heb heengeschreeuwd: buurvrouw, ik
kan dus geen kinderen krijgen".
Waarmee ze al aangeeft dat behalve het zelf
zien te verwerken van het 'vonnis' ook het
reactiepatroon van de omgeving een be
langrijke rol speelt. Van Hall gelooft dat
zelfs het grootste gedeelte van de problema
tiek door de omgeving wordt opgelegd.
"Tv, reclame, het is altijd man, vrouw en
twee kindertjes."
Soortgelijke geluiden laat ook de werkgroep
horen. Tineke: "Het is allemaal gericht óp
het gezin met kinderen. Het lijkt ook wel of,
als je er zoals wij zo mee bezig bent, je alleen
maar baby-winkels en zwangere vrouwen
om je heen ziet."
Het wordt ook hoog tijd dat de wisselwerking
tussen de betrokkenen en hun omgeving
wordt verbeterd, zo vindt OKE. De leden
geven toe dat hun houding ook maar al te
vaak zielig en gefrustreerd is. Dat, als hen
wordt gevraagd wanneer er nou eens kinde
ren komen, zij er ook omheen draaien. Mar-
tien: "En dan denken ze nog datje progres
sief bent ook." Anderzijds kunnen mensen
met kinderen zich maar moeilijk in de situa
tie'van kinderloze echtparen verplaatsen.
Volgens Martien blijkt dat uit de verkapte ge
voelens van jalouzie die sommige menser
koesteren. Irene Rietbroek: "Dan krijg je
stand te nemen van hun problematiek. Om
te proberen conflicten die, doordat de part
ners elkaar de "schuld" geven kunnen ont
staan, te vermijden. Martien: "Jerelatie is in
de periode van die onderzoeken erg kwets
baar. Door de werkgroep kun je je wat ont
spannen, wat afstand nemen. Lachen, dat
ook. Je voelt je minder eenzaam, er is een
stuk herkenning. We praten vaak zo open
met elkaar dat we er zelf van staan te kij
ken."
Het team van Van Hall gelooft dat het met dat
schuldgevoel wel meevalt. In gesprekken
merkt het zelden dat de partners er elkaar
de schuld van geven dat de kinderen uit
blijven. Wel dat het vaak de vrouw is die
zich schuldig voelt. "Ze is nu eenmaal op
gevoed in een maatschappelijk patroon dat
ze er is om kinderen te krijgen" aldus Van
Hall.
Gerda van Dijk: "In een gesprek merk ik wel
vaak dat de man redeneert van: hoe kan dat
nou, de grootste boerenlul kan kinderen
maken en ik zou dat niet kunnen?"
Ze vindt het verder opvallend dat de vrouw
meestal alleen naar het AZL komt als het
haar "schuld" is en dat man en vrouw sa
men komen als het aan de man "ligt". "Hoe
dan ook, de vrouw komt altijd".
Eensluidend is de mening van het team dat de
huwelijkssatisfactie er door het uitblijven
van kinderen niet minder om hoeft te zijn.
"Men kan juist erg naar elkaar toegroeien.
Er wordt gauw een link gelegd, als het fout
gaat tussen de partners, dat het daardoor
zoti komen."
Volgens Gerda van Dijk koos men elkaar
vroeger om een gezin te stichten. "Ik geloof
dat ze elkaar nu kiezen om in eerste instan
tie met elkaar te leven." Waaraan Van Hall
toevoegt dat de grote groep een gezin toch
pas compleet vindt met kinderen.
De werkgroep daarentegen denkt dat door
het uitblijven van een zwangerschap wel
degelijk relatieproblemen kunnen ont
staan. Martien daarover "Er zijn echtparen
die elkaar niet meer aanraken omdat het
allemaal zo opgefokt wordt Die en die dag
ben je vruchtbaar en dan moét het. En dan
die bakerpraatjes, die zogenaamde hulp
middelen om zwanger te worden.... Dan
hoor je in de werkgroep datje het allemaal
hebt geprobeerd en kun je met elkaar la
chen om al die trucjes en standjes."
Van Hall geeft toe dat het op vastgestelde tij
den gemeenschap te moeten hebben een
bepaalde spanning kan geven. "Aan het or
gaan zit ook nog een mens vast" zegt hij
bedachtzaam.
Is een onderzoek bij de man een simpele zaak
(dat wordt tot een zaadonderzoek beperkt)
bij de vrouw ne^mt het al gauw een jaar in
beslag.
Tineke Rizzo is door de lange weg van onder
zoeken twee banen kwijtgeraakt. "Je kunt
het gewoon niet maken om elke week tegen
je werkgever te moeten zeggen dat je weer
naar het ziekenhuis moet" Uiteindelijk is
ze uitzendwerk gaan doen.
Al kan het team niets vinden dat een zwan
gerschap in de weg kan staan, dan nog hoeft
de vrouw niet zwanger te worden. Gerda
van Dijk: "De manier van verwerken is in
dat geval nog moeilijker. Het is een klap als
je hoort dat het organisch niet kan, maar
dan heb je tenminste nog zekerheid. Dege
ne die te horen krijgt dat het er van binnen
'goed' uitziet blijft hopen, en elke maand als
de menstruatie komt is dat weereen tegen
valler."
Inseminatie
Het team brengt de echtparen die geen kinde
ren kunnen krijgen door onvruchtbaarheid
van de man niet actief op het spoor van KI,
Kunstmatige Inseminatie. Het wacht zo
lang mogelijk met het ter sprake brengen
van KI. "Er ligt een lange weg tussen het
meedelen dat iemand onvruchtbaar is en
het denken over KI. Het is vaak een eind
oplossing" meent Geijanne Bos. En: "men
denkt vaak dat het voor al les helpt. WÊÊK KI
heeft natuurlek alleen zin als de man on
vruchtbaar is. Dus ook niet by de zoge
naamde onverklaarbare gevallen."
Het team dat nog zoveel aspirant-ouders aan
een kind kan helpen doet alles behalve
pronken met de resultaten die het boekt.
Het grootste deel van de ongewild kinder
loze echtparen merkt namelijk tijdens het
onderzoek, maar nog voor de echte behan
deling is ingezet, dat de vrouw plotseling
zwanger is. Behalve by de duidelijke ge
vallen (afgesloten eileiders, het uitblyven
van ovulatie bijvoorbeeld) is het team kri
tisch by de beoordeling van de resultaten
van de onderzoeken. Van Hall nuchter "Je
moet gewoon niet altijd denken dat de re
sultaten die je boekt iets met de behande
ling te maken hebben. Het uitblyven van
kinderen kan wel degelijk een psychische
zaak zijn.'
opmerkingen als: ach, wat heb je er ook aan.
Kinderen zijn alleen maar lastig, jullie kun
nen tenminste fijn doen wat je zelf wilt."
Kinderloze echtparen missen ook een "brug"
naar echtparen met kinderen. "Als je kinde
ren hebt kom je automatisch met andere
ouders in contact.
En verder is het zo dat praten met ouders voor
ons vaak éénrichtingverkeer is. Een hele
avond over kinderen praten is voor ons
geen avondvulling."
Lijdensweg
Een derde van het aantal echtparen dat geen
kinderen kan krijgen meldt zich bij het
AZL aan voor behandeling. Zowel het team
als de werkgroep noemt de onderzoeken
"een lijdensweg." Van Hall: "Vaak monden
ze uit in de mededeling dat er niets aan te
doen is. Je zadelt de mensen op met een
vonnis, hoewel het verwerkingsproces al
daarvoor is begonnen. Want zodra men zich
bij oys meldt weet men dat men de kans
loopt om nee te krijgen."
Is dat 'nee' er eenmaal dan maakt het team
een afspraak om na twee maanden nog eens
te praten. In de tussentijd kan het echtpaai
één en andei laten bezinken. Van Hall:
"Want hoe erg het ook is, zo'n vonnis, ze
zullen merken dat er rust komt. Vaak zijn ze
jaren bezig. Dan is zekerheid bijna prettig."
Gerda van Dijk: "Ik zeg altijd: als je je gevoe
lens niet aankunt hebben wij daar een team
voor. Je weel nooit hoe men reageert. Er is
een groep die emotioneel niks meer met het
ziekenhuis te maken wil hebben zodra de
onderzoeken zijn afgelopen. Die zeggen de
afspraak ook af."
Juist omdat een aantal echtparen het zieken
huis liever mijdt na de lange reeks van on
derzoeken juicht het team van het AZL het
ontstaan van de werkgroep toe.
Het zou willen dat er een link is tussen het
psycho-sociaal team en de werkgroep, dat
er over en weer informatie kan worden uit
gewisseld. Eventueel zou, zo filosofeert het
team, samenwerking niet uitgesloten zijn.
Voor Tineke Rizzo zijn de onderzoeken al
verleden tyd. Ze zegt kortweg "door een
v hel" te zijn gegaan. "Je wilt weten of er niets
bestaat waardoor je alsnog aan een kind ge
holpen kan worden. Later ga je denken:
waarmee zou ik anderen in dezelfde situatie
kunnen helpen?
Martien: "Je moet zelf de grens aangeven.
Zeggen: tot die tijd gaan we door met de
onderzoeken en dan leggen we ons erbij
neer. Anders kun je veertien jaar doorgaan,
echt waar
Afstand
De werkgroep hamert erop dat de ongewild
Kinderloze echtparen moeite doen om af-
Het psycho-sociaal team van het AZL. Vlnr de dames Bos en van Dijk en prof. Van Hall.
