Bombastische
revolutie bij
Nationale Ballet
Amusante opening Holland Festival
HANS VONK DIRIGEERT
MAGISTRALE 'TRISTAN'
(^vandasg^
toegelicht
r/Rli\programma i
DINSDAG 5 JUNI 1979
PAGINA 5
ROTTERDAM - De opening
van het Holland Festival
stond dit jaar in het teken van
dadaïsme en parodistisch to
taaltheater. Het belangrijkste
onderdeel hiervan vormde
het gedeelte na de pauze: een
getrouwe reconstructie door
de Knete Kompagnie Köln
van het uit 1924 daterende
ballet "Relache" van Francis
Picabia en Erik Satie met de
bijbehorende film "Entr'ac
te" van René Clair.
Mocht men aanvankelijk nog
twijfels koesteren over het
feit of een modern publiek
zich wel aangesproken zou
voelen door de visuele grap
pen van Picabia, de voorstel
ling bewees dat het tegendeel
eerder het geval was. Natuur
lijk zyn we tegenwoordig zo
veel gewend dat het verras
singselement grotendeels
verdwenen is, terwijl het Pa-
rijse publiek van een halve
eeuw geleden zich al "geno
men" moet hebben gevoeld
door de titel Relache (Heden
geen voorstelling), zeker toen
de eerste voorstelling inder
daad niet door bleek te gaan.
De choreografie van Picabia,
een mengeling van absurdis
tisch ballet, pantomime en
akrobatiek in de sfeer van de
Roaring Twenties, bleek ech
ter vrij van goedkope grappen
en grollen en maakte in sa
menhang met de soms venij
nige en altijd economisch ge
schreven partituur van Satie
nog steeds een intrigerende
indruk.
Tijdloos bleek eveneens de be
faamde film van René Clair,
die door Satie op identieke
wijze van muziek was voor
zien en die - zoals trouwens de
hele openingsavond - muzi
kaal perfect en met een minu
tieus gevoel voor timing on
dersteund werd door het Ne
derlands Kamerorkest o.l.v
Reinbert de Leeuw.
Eveneens amusant, maar ge
heel toch minderopmerkelijk
was het gedeelte voor de pau
ze. Twee mini-operaatjes van
Darius Milhaud gaven ieder
in een tijdsbestek van nog
geen tien minuten een voor
treffelijke parodie op het
classicistische muziekdrama.
Ook hier een inventieve ensce
nering in de styl van de Roa
ring Twenties, maar helaas
was regisseur Eddv Habbema
er niet in geslaagd de solisten
van de Nederlandse Operas
tichting op te vijzelen tot een
geperfectioneerd bewegings
theater zoals choreograaf Jo-
chen Ulrich dat in "Relache"
had weten te bereiken met de
Knete Kompagnie en zoals
dat regelmatig te bewonderen
is in Engelse musicals.
Een inzinking vormde vervol
gens de in het Nederlands ge
brachte farce 'Le Piège de
Méduse' met breed uitge
sponnen teksten en inciden
tele muziek van Satie. Een
overdaad aan grollen toonde
een duidelijk gebrek aan zelf
kritiek en leidde tot de vraag
waarom in plaats daarvan niet
de derde mini-opera van Mil
haud was gekozen.
Een grote verrassing vormde
daarentegen "Hin und Zu-
rück" van Hindeminth. een
operaatje gebaseerd op de
film techniek waarin de tra
gisch eindigende plot letter
lijk werd "teruggedraaid" om
de kans op een minder tragi
sche afloop mogelijk te ma
ken.
Deze amusante maar ook bij
zonder interessante avond
kan men op 5 en 6 juni nog
meemaken in het Luxor
Theater te Rotterdam en op 10
juni volgt er een voorstelling
in het Amsterdamse theater
Carre. Een gedeeltelijke tv-
uitzending volgt op dinsdag
12 juni.
AMSTERDAM - Een groots geënsceneerd, sterk geënga
geerd en op contrasten gebaseerd gelegenheidsspektakel.
Dat is de bijna als een politiek pamflet te beschouwen
gezamenlijke balletproduktie van Rudi van Dantzig en
Toer van Schayk. Als onderdeel van het Holland Festival
ging 'Live' tezamen met Hans van Manens 'Live' zater
dagavond in het stampvolle Amsterdamse Carré in pre
mière.
Een avond vol tegenstellingen,
waarmee het Nationaal Ballet
aardig tegemoet lijkt te komen
aan de bij de voorbereiding van
dit festival gebruikte begrippen
als kunst en conflict, vrijheid en
onderdrukking. Het gezelschap
is met deze produktie in elk geval
een andere weg ingeslagen dan
het tot nu toe gewend was te
gaan. Wat dat betreft hebben zo
wel Hans van Manen als de twee
andere choreografen zich volle
dig gehouden aan de thematiek
van dit Holland Festival: de ver
nieuwing.
Bij Van Manen heeft die vernieu
wing vooral, zo niet uitsluitend,
betrekking op de vorm, bij Van
Dantzig en Van Schayk meer op
de inhoud van hun beider werk
stuk, dat bij de premiere behalve
met veel bravo's op een gegeven
moment ook met luid boe-geroep
door het publiek werd ontvan
gen.
Toen het ensemble van dansers en
danseressen, dat zich in 'Life' niet
alleen bedient van muziek van
Charles Ives, Tomas Luis de Vic
toria en David Bowie, maar ook
van Russische revolutionaire
muziek, halverwege de voorstel
ling met veel verve de Internatio
nale ('Ontwaakt, verworpenen
der aarde') zong, was voor som
migen de maat vol en daarmee
het ogenblik aangebroken om het
balletcircus te verlaten. Ze heb
ben het lied, waarmee de voor
stelling, overigens somber wordt
besloten, Ives' 'Thankgiving and
forefather's day', derhalve niet
kunnen horen zingep.
Schokkend
Voor de weglopers was het al
schokkend genoeg om een in hun
ogen zo gevestigd instituut als
het Nationale Ballet met rode
vlaggen te zien zwaaien. Dit in de
letterlijke betekenis van het
woord met veel knaleffecten om
geven, revolutionaire vlagver
toon vormt de overdonderende
inleiding tot een massaal gedan
ste demonstratie tegen alles wat
er volgens Van Dantzig en Van
Schayk nog fout is in deze ge
compliceerde maatschappij.
En dus worden politiemannen ook
in dit geval voorgesteld als er zo
maar op losslaande boemannen,
rechtbanken als al even grote
boosdoeners en vorstelijke per
sonen als zich de buik volvreten
de lieden.
En staat een in schitterende majo
rettepakjes gestoken regiment
danseressen model voor het zo
verfoeide militairisme.
En worden als nogal goedkoop con
trast dia's vertoond van arme,
hongerige kindertjes. Vrij goed
koop uitgewerkte contrasten
dus.
De rode draad, die door 'Life' loopt,
is het verhaal van een jonge man,
een door de acteur Hidde Maas
gespeelde rol, die opgepakt
wordt en in de gevangenis be
landt, omdat hij met een rood
vlaggetje op straat heeft gewap
perd. Om dit basisgegeven is een
spektakel opgebouwd, dat zijn
weerga in de geschiedenis van
het Nederlandse ballet waar
schijnlijk niet kent. Het is duide
lijk, dat het duo Van Dantzig en
Van Schayk met deze monster-
produktie, waaraan meer dan
tachtig personen meedoen, in ze
kere zin kleur hebben willen be
kennen, althans hun maatschap
pelijke betrokkenheid tot over
het balletpodium hebben willen
uitstrekken.
Het zal beide choreografen niet, zo
als bij de eerste voorstelling
t Fragment uit het spektakelballet 'Life' (repetitiefoto).
k Danseres Coleen Davis en came
raman Henk van Dijk in 'Live'
trouwens bleek, door alle vrien
den van het Nationale Ballet in
dank worden afgenomen, maar
het pleit des te meer voor hun
durf. Jammer alleen dat hun
boodschap, hun oproep tot soli
dariteit, waarbij Van Dantzig
naar het schijnt provocerender te
werk is gegaan dan de wat meer
voorzichtig opererende Van
Schayk, een dergelijke bombas
tische verpakking heeft meege
kregen. Vlammende heroiek
naast breed uitgesponnen lyriek,
effectvol gepresenteerde pathe
tiek naast nogal geforceerd aan
doende symboliek.
Onoverzichtelijk
Het geheel draagt weliswaar een
overrompelend karakter, maar is
ook vrij chaotisch en onoverzich
telijk, zeker voor wie er met de
neus bovenop zit. De onoverzich
telijkheid wordt mede bevorderd
door het feit, dat er zich herhaal
delijk twee taferelen tegelijk, zo
wel op het podium als in de piste,
afspelen. Daarbij komt nog, dat
zij zulke grote ensembles als die
in deze produktie worden ge-
bruikt de homogeniteit niet tot
het einde toe te handhaven is.
Maar met meer dan tien vooraan
staande solisten en een even
groot aantal verdienstelijk dan
sende demi-solisten, valt er, af
gezien van het toch wel kleurrijke
geheel, voldoende te genieten
over.
Namen als Alexandra Radius en
Han Ebbelaar, Monique Sans en
Francis Sinceretti, Maria Aradi
en Sonja Marchiolli zijn bekend
genoeg en een garantie voor
kwaliteit. Wat een danser als
Clint Farha presenteert is even
min gering. Integendeel, hij de-
monstreei 1 een verbluffend
knappe, soepele danstechniek,
waarbij je als toeschouwer de
adem soms^ven inhoudt. Wat het
muzikale aspect betreft, met Ed
Spanjaard achter de vleugel, Ro
berta Alexander als zangeres en
een geinspireerd spelend Ballet-
orkest onder leiding van Adam
Gatehouse kan er nauwelijks iets
'Live'
Totaal anders van sfeer en karakter
is het veel intimiteit uitstralende
ballet 'Live' van Hans van Manen,
die zich met dit geheel los van 'Li
fe' staande werkstuk duidelijk
heeft willen distancieren van het
zo verrassend naar buiten getre
den engagement van de twee an
dere choreografen. Van Manen
heeft zich overigens met dit in
een opmerkelijke vorm gegoten
ballet volledig gerevancheerd op
een aantal missers van de afgelo
pen periode. Een op pianomuziek
van Liszt gezet duet voor een
danseres en danser of misschien
is het beter te spreken van een
pas de trois, omdat ook de video-
meester Henk van Dijk een actie
ve rol in Van Manens choreogra
fie speelt.
De soliste is de superdunne en zeer
expressieve Coleen Davis, haar
partner de in dit ballet wat min
der op de voorgrond tredende
danser Henny Jurriëns. Het bij
zondere is, dat hun verrichtingen
zichtbaar voor het publiek door
Van Dijk met behulp van een vi
deo-camera wordt opgenomen.
Men ziet het dansduo dus niet al
leen in levende lijve, maar tege
lijkertijd close-up geprojecteerd
op een 5x8 meter groot scherm,
tegen welke achtergrond ze ont
roerend mooie dingen doen.
Maar men ziet nog veel meer. Men
ziet namelijk de danseres op een
gegeven ogenblik het theater
verlaten en langs de Amstel lo
pen. En men ziet dan óók de ver
baasde reacties van argeloze
voorbijgangers op straat.Dat
laatste levert uiteraard leuke ef
fecten op.
Dank zij deze video-techniek kun
nen bovendien extra accenten
worden gelegd op de expressie
van bijvoorbeeld het gezicht en
de handen van de soliste. Wat dat
betreft is de uitermate lyrische
Coleen Davis een dankbaar ob
ject voor de voortdurend om haar
heen lopende en soms zelf op de
vloer liggende cameraman. Veel
meer dan om de weinig opzienba
rende inhoud, een conflictsitua
tie in een man-vrouwrelatie, gaat
het bij Van Manen ballet om de
sfeer en de technische uitwer
king van het gegeven. Een ge
slaagd experiment.
Er worden van dit veel energiever
slindende balletproject nog tot en
met vrijdagavond 8 juni voor
stellingen gegeven. Daarna gaat
men bij het Nationale Ballet
voorlopig weer over tot de orde
de c
PIETER C. ROSIER.
Sn^rViEI^N£.EN uEf geVOe' van teleurstelling zal de
opera-liefhebbers beslopen hebben, toen bekend werd
fi3 Nederlands Operastichting zich tijdens het Hol-
land Festival 1979 om financiële redenen moest beperken
tot een reprise van Tristan und Isolde.
De enscenering van Gotz Friedrich
was in 1974 met gemengde ge
voelens ontvangen en het feit dat
Hans Vonk voor het eerst een
grote Wagner-opera dirigeerde,
leidde evenmin tot al te hoog ge
spannen verwachtingen.
De première in het Circustheater in
Scheveningen heeft zich echter
ontwikkeld tot een festivalge
beurtenis van de eerste orde.
Sterker dan vijf jaar geleden was
voelbaar dat Friedrich dit klas
sieke liefdesdrama situeerde op
een irrationele grens tussen leven
en dood, waar het leven zich nog
slechts afspeelt in hallucinerende
spiralen, die de betrokkenen on
ontkoombaar meevoeren naar
gene zijde.
Duidelijker werd nu ook de achter
grond waartegen het geheel zich
afspeelde, met Tristan als slacht
offer van een gesloten
maatschappij, die pas na het
drinken van de fatale beker in
staat is zijn gevoelens de vrije
loop te laten. Vanaf dat moment
is voor alle personages het strak
ke patroon van conventies ver
stoord en begint de destructieve
werking van een ongeremde
hartstocht.
Magistraal was de wijze waarop
Hans Vonk dit muzikaal gestalte
wist te geven. De spanningsbo
gen vertoonden een nog niet he
lemaal regelmatige curve, enkele
tempowisselingen en het samen
spel tussen orkestbak en toneel
lieten tijdens de eerste helft van
de avond nog wat schoonheids-
doutjes horen, maar vanaf het
liefdesduet bleek dat Vonk en het
Radio Filharmonisch Orkest
technisch en interpretatief boven
zichzelf uitgestegen waren.
In plaats van een analytische bena
dering, had Vonk een romanti-
Scène uit 'Tristan und Isolde'
sche aanpak gekozen, waarbij de
muziek in grote golven opwelde
en het toneelgebeuren een af
spiegeling was van de verzen
gende hartstocht die uit de or
kestbak opsteeg. Hierbij had
Vonk het enorme voordeel van
een bijna ideaal solistenteam,
waarvoor hij zich nauwelijks be
perkingen hoefde op te leg
gen.
De Bulgaarse tenor Spas Wenkoff
zong zijn Tristan met een banto-
naal timbre, waarin de tragiek
vanaf de eer-te maat hoorbaar
was. Zijn dictie mocht men zich
helderder wensen, maar zijn psy
chologische uitbeelding is sinds
zijn doorbraak in Bayreuth in
1976 aanmerkelijk uitge
diept.
Even krachtig en volumineus, maar
met minder grandeur, klonk de
Isolde van Roberta Knie, met
naast zich de alt Hanna Schwarz
als een waarlijk sublieme Bran-
gane in een vertolking om voor te
knielen. Imposant was de Marke
van de bas Ulrik Cold, die zijn
grote scène (met een schitterend
geblazen solo van de basklarinet)
aangrijpend omboog van felle
aanklacht naar de tragiek van de
desillusie.
Diep doorvoelde tragiek ook bij
Gerd Feldhoff als Kurwenal. de
ruwe bonk met het hart van goud,
en Jan Blinkhof als een Melot, die
het fatale einde bespoedigt door
te kiezen tussen zijn gevoelens
van vriendschap voor Tristan en
zijn trouw aan koning Marke.
Verdere voorstellingen in Amster
dam op 5. 8, 11 en 17 juni. Radio
uitzending van de première vrij
dag in het avondprogramma op
Hilversum 2.
PAUL KORENHOF
NEDERLAND 1
18.00 - Nieuws voor doven en slechthorenden (NOS)
18.40 - Kortweg (NOS)
18 50 - De Fabeltjeskrant (NOS)
XIMT5 - Journaal (NOS)
18.59 - De club uit de achtertuin, tekenfilmserie (EO)
19.10 - EO-Kinderkrant (EO)
19.35 - Geld halen uit de oceaan, documentaire (EO)
20.00 - Kom Heil'ge Geest, daal neder. Pinksterliederen (EO)
20.55 - Hoe zouden wij dan leven?, tv-serie (EO)
2124 - Tenslotte (EO)
21.37 - Journaal (NOS)
21.55 - Den Haag vandaag (NOS)
22.10 - Waar ligt de grens?, documentaire Film over Oost-Gro-
ningen (NOS)
23.15 - Journaal (NOS)
NEDERLAND 2
18.00 - Nieuws voor doven en slechthorenden (NOS)
18.25 - Internationaal handelen, (les 12) (TELEAC)
18.55 Journaal (NOS)
18.59 - J.J. de Bom voorheen de Kindervriend: jeugdprogram
ma (VARA)
19.25 - Koning Klant (VARA)
20.00 - Journaal (NOS)
20.27 - De 7 van Blake, science-fiction-S'
21.20 - Het huis dat Jack bouwde, tv-sei
21.50 - Met voorbedachten rade, tv-spel r
(VARA)
22.25 - Vara Visie (VARA)
23.20 - Journaal (NOS)
•ie (VARA)
S (VARA)
ar WitolGombrowii
TV-WOENSDAG
NEDERLAND 1
13.00 z Nieuws voor doven en slechthorenden (NOS)
15.30 - Journaal (NOS)
15.30 - AVRO's Kinderfilm-festival (AVRO)
DUITSE TV
DUITSLAND I
(Region, progr NDR: 19.00 Familie
auf Zeit, tv-serie. 19.30 Joum. 19.45
Kleuterprogr.). 19.00 Pinoccvo, tv-
serie. 19.30 Informatief progr 19.40
Polizeiinspektion 1, tv-serie. 20.15
Aktual. 20.45 Tekenfilm.). 21.00
Joum., aansl.: Verkiezingen. 21.15
Spelprogr. 22.00 Aktualiteiten. 22.45
Detektiv Rockford: Anruf genugt,
misdaadseire. 23.30 Aktual. 0.05
Verhalen 1.05 Joum.
DUITSLAND
18.00 Joum. 18.10 Documentaire-se
rie. 18.40 Aktual. en muz. 19.20 Te
kenfilmserie. 20.00 Journ. 20.30
Beiss die Zahne zusammen, blijspel.
progr. 0.40 Journal.
DUITSLAND III IVDR
19.30 Tv-cursus Wiskunde - Meet
kunde. 20.00 Buitenlandse docu
mentaire. 20.45 Journal 3. 21.00
Joum. 21.15 Schauplatz. 22.00 Aktu-
eel magaz. 22.15 Ich und mem Bru-
der, tv-serie. 22.45 Aktueel magaz.
23.30 Informatieve serie. 24.00
BELGISCHE TV
BELGIË VLAAMS
18.45 Kinder serie. 18.50 Jongeren-
magaz. 19.30 Politieke uitz. 19.37
Meded. en Morgen. 19.45 Nws. 20.10
Het huis aan de St. Aldegondiskaai,
NET 2
18.45 Kinderserie. 18.50 Jongeren-
magaz. 19.30 Politieke uitz. 19.37
Meded. en Morgen. 19.45 Nws. 20.10
Jeugdserie. 20.35
21.00-22.45 Hoe ik de oorlog i
speelfilm.
•k De NOS zendt vanavond de televisiefilm. ..Waar ligt de grens
over Oost-Groningen uit. In deze film wordt een bezoek gebracht
aan dit gebied.dat voor vele Nederlanders als ..probleemgebied" te
boek staat. Aan het woord komen bewonersin Westerwolde. die ooit
hun land met veel moeite vrucht baar hebben gemaakt en het nu dap
in dag uit verbouwen. Daaraan ontlenen ze ook rechten. Maar de
vraag isof daarmee ook rekening wordt gehouden.Of in het huidige
maatschappelijke bestel bewoners van een regio het recht hebben
om hun eigen bestemming te bepalenZo zegt een bewoner dan ..We
kunnen hier wel een oefenterrein krijgen maar geen werkgelegen
heid Ik zou haast durven zeggen horen wij dan met bij Nederland
bij u daar in 't westen....?".(Nederland 1,22.10 uur)
k In het televisieprogramma VARA-Visie wordt vanavond uitge
breid aandacht besteed aan de situatie op de internationale olie-
markt. In de uitzending zijn interviews te zien met Rene Ortiz,
secretarisgeneraal van de OPEC. en Doeke Eisma de Bezinning
groep Energiebeleid Verder in VARA-Visie een reportage van
Johan van Minnen over de Europese verkiezingstoemee van Willy
Brandt. (Nederland 2, 22.25 uur).
DINSDAG 5 JUNI
HILVERSUM I
(NÖS: Ieder heel uur nws.). 18.11
Radiojourn. 18.23 Toppers van toen.
19.02 Per Saldo. 19.30 (S) Operette-
muz. 20.03 (S) Van Broadway tot
Carre. 20 30(S)Folklive.21.02(S)Ad
Lib. 21.45 (S) Frans op z'n Brusse
22.02 (S) AVRO's swing Urne. NOS:
23.00-24 00 (S) Met het oog op mor
gen. VARA: 0.02 (S) Elpee tuin. 1 02
(S) Groot licht 5.02 (S) Truck.
HILVERSUM H
NOS 1800 Nws KRO 18.10 Ver
kenning HUMANISTISCH VER
BOND 18 20 Na vijven en zessen
KRO 18 50 (S) Frank Chacksfi. ld
19.00 Kerk in meervoud NOS 20 00
(S) Holland Festival 1979 KRO
22 30 Nws. 22.40 (S) Zin in muz 23-30
(S) Muz. op het spel (34). 23 55 Nws
HILVERSUM Dl
(NOS: Ieder heel uur nws.). NOS'
18.13 (S) De Avondspits met de Na
tionale Hitparade VARA: 19 02 (S)
r,0??°;d,;r ca 21 02 CS) Nashville.
zz.IjZ (S) and all that jazz. 23.02 (S)
ElDeen tuin.
WOENSDAG 6 JUNI
HILVERSUM I
VOO: 7.03 (S) Ook goeie morgen.
9 03 (S) Muziek terwijl u werkt 10 02
(S) Kletskop VPRO: 10 45 <S) Villa
VPRO. (10.45 Overz 10.50 Liefde op
het werk. 11.02 Bijvoorbeeld
12.03 Het mes op tafel. 13.30 Span
nende Sprookjes 14.02 Achter
werk). EO: 14.20 (S) Radio Kinder
krant. 14.45 (S) Ronduit-extra. twee
worden een 15.30 (S) Van hart tot
hart 16 02 (S) EO-Metterdaad. zen
ding en hulpverlening 16 17 <S)
Licht en uitzicht 17 02 (S) Tijdsein.
NCRV: 17.45 (S) Theater bespe
ling.
HILVERSUM II
Nws. 8.00 Nws. 8.30 Nws NOS: 9.00
Gymn. v.d. huisvrouw. 9.10 Waterst
9 15 Werkbank VARA: 9 25 Keuren
en kiezen. 9.50 Hoor Haar. 11.10
Schoolradio. 11.30 Ter plaatse 11.30
Cadier en Keer-Centraal). OVER-
HEIDSVOOR 12.16 Uitz. van het
ministerie van Volkshuisvesting en
Ruimt. Ordening. 12 26 Mided. voor
land-en tuinbouw. 12.30 Nws 12.36
Dingen van de dag 13 00 Nws
13.30 Oude schoolliedjes 13.50 Kin
deren een kwartje' 14.30 Leef-tijd-
genoeg. 15.30 Operette. 16 00 De
trooster en de witte bloem, hoorspel.
16.55 (S) Lichte grammofoonmuz.
17.00 Even terugdraaien Swing en
HILVERSUM III
KRO: 7.02 (S) Des Engels 9 03 (S)
Van negen tot twaalf. 12 03 (S) De
Noenshow. 14.03 (S) De Theo Stok
kink show. 17.03 (S) Stampij.
HILVERSUM IV
NCRV: 7 00 Nws 7 02 Het levende
woord 7.10 (S) Preludium. 9.00 Nws
9 02 (S) Divertimento. 9 15 (S) Onder
de hoogtezon. 10.00 (S) Orkestpalet.
12.00 Nws. 12 02 (S) Tafelmuziek.
(12.02 (S) Pianowerken uit de
Romantiek 12.30 (S) Lunchconcert.
13 30 (S) Platennieuws 13.55 (S)
Zojuist verschenen. 14 00 Nws 14 02
(S) De liederen van Franz Schubert
(52). 14.30 (S) Klassieke orgelmuz.
15.00 (Si Klass vioolmuz. en piano-
muz 16 20 (S) Slowaakse Philhar-
mome klass muz. 16 55-17.00 (S)
Kunst en vliegwerk.
