„Ik i
loorneen
wil er dwars d
m&mfD
Niet beknibbelen op kleine rollen
-GHEHnasmi
FRANK WIERING EN DE AGRESSIE IN „ANDY, BLOED EN BLOND HAAR'
Tl
*i J
ZATERDAG 14 APRIL 1979
AMSTERDAM (GPD) - Deze week is Andy, Bloed en
Blond Haar in première gegaan. Een Nederlandse film die
vorig jaar de grote verrassing is geweest van de Utrechtse
Cinemanifestatie. Het is de merkwaardigst tot stand ge
komen Nederlandse speelfilm sinds Mariken van Nieu-
meghen.
In 22 draaidagen, verspreid over
2,5 jaar, opgenomen door debute
rende regisseur Frank Wiering,
die enkel ervaring had met tv-do-
cumentaires. En met medewer
king van vrijwel uitsluitend
amateur-acteursonder wie Jon-
na Koster en Andy Vrielink die in
hun hoofdrollen zeer frapperen
door aannemelijkheid. Ondanks
kleine technische gebreken is het
een ongewoon meeslepende film
die amuseert, shockeert en tot na
denken stemt over de Nederland
se maatschappij en wat die van
daag de dag te bieden heeft aan
de jonge generatie.
De film gaat over Andy, een jongen
uit Hengelo die afreist naar de
hoofdstad om te onderzoeken
wat daar het leven waard is. Bij
zijn gedesillusioneerde terugkeer
naar Twente, sleept hij een ge
drost fotomodel mee die, gefas
cineerd door de agressie van de
jongen en diens weigering om
zich door wat dan ook te laten
imponeren, hoopt op een geza
menlijke doortocht naar Parijs.
Die er echter niet van komt.
De film is gebaseerd op een dub
bele polariteit Amsterdam, die
stad waar van alles gebeuren kan
maar waar de verloedering hand
over hand toeslaat, tegenover
Hengelo waar niets gebeurt en
het landschap nog zichzelf is,
maar waar de gezapigheid het le
ven dreigt te verstikken. En de
generatie die Marilyn Monroe en
James Dean nog als idolen heeft
gehad (de Amsterdamse Ella) te
genover de werkloze jongere
(Andy) met Normaal en Herman
Brood als idolen. Het zijn de
dubbele uitersten waartussen
ook het levensgevoel van de 31-
jarige Frank Wiering carambo
leert.
Frank Wiering: „Ik kom zelf uit
Hengelo. Daar ben ik weggegaan
toen ik 17 jaar was, net als Ajndy
Hengelo, wat moest ik daar? In
Amsterdam zit ik nu, omdat ik
ging werken voor televisie en
film. Ik kom dan in het soort
kringen waar de Ella-figuur, de
rol van Jonna, vandaan komt. Het
rare daarvan is, daar begint mijn
verwantschap met de film, dat ik
nergens echt bij hoor. Dat mo
dieuze milieu, dat staat me over
het algemeen verschrikkelijk te
gen. Ik vind het wel mooi hoor,
om er een avond in te duiken en
ook heel ver te gaan. Dat maakt
me over het algemeen niet uit. Ik
wil altijd graag héél hard. Maar na
een of twee dagen denk ik: Jezus,
wat moet ik hier? Het lijkt wel of
ik bovenop de puinhoop van de
westerse cultuur zit en naar be
neden kijkend, zie ik dat ikzelf
onderdeel van die puinhoop ben.
Dan verlang ik terug naar Twen
te: dat mooie land. Het gevoel
van: Ik woon hier. Ik heb er een
verbouwd kippenhok, waar ik
het prachtig kan vinden. Maar na
een paar dagen, denk ik al weer
dat er misschien wel iets heel in
teressants in de stad te beleven
valt"
- En hoe verhoud jij je ten opzichte
van de twee generaties in de
film?
„Ik ben van Jonna's generatie. De
generatie die de oorlog niet heeft
meegemaakt, maar wel de we
deropbouw. De mensen voor wie
de kleurentelevisie, het goede
eten, het tapijt op de vloer, lich
telijk als een soort van gunstige
toevoeging aan het bestaan ge
voeld is. Dat materièle bezit, dat
is tóch prettig om te hebben. Dat
Amsterdamse milieu, dat is vre
selijk materieel. Aan de andere
kant is er tegelijkertijd de afkeer
van dat materiële, de wens je er
van los te maken, agressie zelfs.
Maar wel weten waar het van
daan komt".
De Andy-jongen is opgegroeid in
een tijd dat dat er allemaal al was.
Dat is het grote verschil en dat is
de reden waarom hij' zo dwars
overal doorheen kan gaan. Jon
na's rol heeft nog bepaalde res
pecten. Andy niet, die is vogelvrij
en denkt tegelijkertijd dat, als hij
zich buiten Twente begeeft, hij
meteen in extremen moet han
delen. Hij weerspiegelt een soort
jeugd voor wie gunstige mate
riële omstandigheden geen extra
gevoelswaarden opleveren. Er is
geen referentie naar iets anders
toe. Het hebben van geld op zak is
de normaalste zaak van de we
reld. Dat je op je vijftiende met
meisjes naar bed kunt, dat heeft
Ouders van Nu al lang uitgelegd,
dat zoiets kan. Dat, als je je ver
veelt en je breekt 's nachts in een
winkel in en je wordt gepakt, dat
naderhand een psycholoog zal
uitleggen dat het zo in het verloop
hoorde. Er kan je niets gebeuren.
Er is maar één gebied dat nog te
ontdekken valt: agressie, een so
ciologisch en psychologisch nog
niet beredeneerd gebied".
„En hoe komt dat nou? Omdat
agressie na de oorlog steeds ver
der naar de achtergrond is ge
drukt. Dat had ook te maken met
de tijdsontwikkeling, met de zes
tiger en begin zeventiger jaren.
De lievigheid. Dat is toch echt
een aantal jaren uit je leven ge
weest, terwijl agressie qua ge
voel, toch ook iets heel essen
tieels is in de mens. En dat ge
bied, daarvan ontdekt die jongen
dan, dat hij er terecht kan. Zijn
enige uitlaatklep. In het café
staan, acht pilsjes gedronken,
geld in de zak, verveling alom,
glas leeg, gooit het naar de andere
kant van de bar. Iemand krijgt
het in zijn nek, draait zich om:
Wat wou je? Op dat moment is er
spanning! Heel simplistsch komt
het daar op neer".
- Je ziet er zelf nogal punkig uit. Is
dat agressie-aspect iets waar jij
je ook mee identificeert?
„Ik vind daar wel iets in. Vooral de
laatste jaren. Dat komt omdat ik
de periode van lievigheid heel
bewust heb meegemaakt. Maar
de laatste jaren heb ik iets van: ik
wil er dwars doorheen. Een au
tomobilist, die mij op een zebra
van de sokken rijdt, die kan een
schop krijgen. Maar ik ben veel te
bang, omdat ik mijn emoties door
de zeef van mijn verstand laat
gaan. Maar ik wil er graag naar
toe. Ik heb helemaal niks tegen
vechten op zijn tijd. Waarom mag
je wel sex hebben en verliefd zijn
op zijn tijd. Waarom mag je nooit
agressief zijn? Beetje vechten te
gen elkaar? Ik heb bij de VPRO
vaak de neiging gehad om tegen
Blokker uit te vallen. Die man is
heel goed in het schuiven met een
systeem, met mensen in gesprek.
En die weet daar iets uit te krij
gen. Dat is ook zijn verdienste.
Maar in ruzies, de redelijkheid
van die man, dat maakt me woe
dend! Dan heb ik echt de neiging
gehad van: verdomme, nou gaan
we naar buiten en vechten het uit
op de parkeerplaats. Maar dat doe
je dan niet!"
- Heb je het scenario zelf geschre
ven? Ja? In één ruk en heb je toen
gezien dat het niet in een korte
film kon, of ben je het scenario
voor een korte film verder gaan
uitbouwen? Want het had eerst
een korte film zullen worden, had
ik begrepen.
,Het oorspronkelijk scenario is al
tijd voor een film van 90 minuten
geweest. Daarvan is 70 procent
ook in de film terechtgekomen.
Wat er is veranderd, werd veran
derd omdat de voortschrijdende
tijd bepaalde spanningen had
weggenomen. Of omdat je ge
woon bedacht dat sommige din-
Nederlandse speelfilm "Andy,
- Hoe kwam je aan je acteurs?
JDie kwam ik tegen. Ik was aan het
schrijven en dan ga je vanzelf al
rondkijken. Jonna Koster ont
moette ik in een café. En Andy,
die werd op een dag door mijn
broer uit Hengelo meegebracht.
Hij kwam binnen en na vijftien
minuten, toen hij weg was, zeiden
mijn vrouw en ik tegen elkaar
Nou, die ging hard! Gelijk ge
dacht En dit is dus de jongen! Ik
hoop dat hij doorgaat met acte
ren. Alleen dat accent van hem is
in Nederland een beetje een
probleem. Maar als ze Andy nog
eens ooit op Duitsland uitzenden,
heeft hij daar misschien nog wel
meer mogelijkheden. Want zijn
Duits is goed, hij heeft een Duitse
moeder".
Geschokt
- De NOS heeft ook geld in je film
gestopt, maar wil niet uitzen
den.
,Die waren geschokt door de
agressie. Ze piekerden niet eens
over uitzending. En waarom dan
niet? Omdat de kijker niet door
Amerikaans geweld geschokt
zou worden, maar wel door Ne
derlands geweld. Die kijker heeft
800 piek betaald voor dat toestel
en dan wil hij zien, wat klopt met
zijn beeld van Nederland. En dit
was te gevaarlijk vond de NOS.
Dan zou je weer een hoop ge
scheld krijgen. Dat was anders
wel weer eens mooi geweest! en
de KRO had de film al in een heel
vroeg stadium gezien en wilde
wel uitzenden als het kon in het
kader van een soort totaalpro
gramma over jeugdcriminaliteit
of zoiets. Geen haar op mijn
hoofd dat daartoe bereid was ge
weest!'.
- Waar heb je je opleiding van
daan? Je komt niet van de Film
academie.
,Ik heb alles zo'n beetje bij de tele
visie geleerd. Ik werkte bij Fanta-
sio en heb in dat verband eens
meegewerkt aan een proefpro-
gramma voor de radio. Het resul
taat was vreselijk, maar ik was
ook de enige die dat toen meteen
-zei, gelukkig. En naar aanleiding
daarvan werd ik later benaderd
om bij te springen voor een tele
visie-programma. En dat rolde
gen beter anders konden. Maar er
is nooit iets bijgeschreven om het
langer te maken. We hadden geld
gevraagd voor een film van 80
minuten, in de wetenschap dat 60
minuten eigenlijk de maximum
lengte is. die CRM bereid is te
subsidiëren. Men schrok be
hoorlijk bij CRM van ons pro
ject"
Televisie
.,De situatie in Nederland is, datje
eerst driejaar lang CRM-filmpjes
mag doen en daarna bij het Pro
ductiefonds kunt gaan vragen of
je iets langers mag doen. Of je
kunt een methode bedenken
waarvoor nog geen precedent be
staat. Wij hebben toen geld ge
vraagd voor een korte film, met
het idee er dan zelf wel een lange
film van te kunnen maken. Want
speelfilms in Nederland zijn veel
en veel te duur. Altijd die toe
standen met „cranes"* en „dol
ly's" en veel „licht". Ik kom van
de televisie en cameraman Paul
van den Bos komt van de televi
sie. We hadden veel samenge
werkt en een snelle manier van
werken ontwikkeld. Voor het
geld van een film van tachtig mi
nuten, dachten wij een film te
kunnen maken van gewoon ne
gentig minuten"
- Was het voor jou een sprong in het
duister om te gaan werken met
acteurs die nooit eerder gespeeld
hadden?
.,Het was meer een sprong in het
duister om überhaupt een speel
film te willen maken. Wat ik tevo
ren had gedaan, dat was allemaal
documentair en dan - als je denkt
aan Het Gat van Nederland - niet
op een direct informatieve ma
nier, maar met de bedoeling dra
ma uit de werkelijkheid te regi
streren. Een verhaaltje maken,
met wat échte mensen overko
men is. In eerste instantie dacht
ik dat ik die lijn beter zou kunnen
doortrekken met mensen die nog
niet eerder hadden geacteerd.
Nou, Jonna had al wel eens iets
gedaan ooit, hoor. Maar naarmate
we bezig waren, werden die men
sen die niet konden acteren,
mensen die wèl konden acteren.
En ik groeide ook langzamer
hand in dat proces. De documen
taire benadering werd steeds
meer een speelfilm-benadering.
Scènes opzetten en de werkelijk
heid naar je hand zetten. Daar
groeiden we in. Ik vind ze uitein
delijk betere acteurs geworden
dan wat ik doorgaans in Neder
landse films zie. Jonna en Andy
zijn geen mensen die imiteren en
van buiten geleerde zinnetjes op
zeggen. Ze hebben onder elkaar
een erg goede timing ontwik
keld.
Regisseur Frank Wiering: "Ik
heb helemaal niks tegen vechten op
zijn tijd"
Uitleggen
Normaal hebben Nederlandse
films de neiging om alles in dia
logen uit te leggen. Dat moet men
ook wel, want als laat ik zeggen
Ton van Duinhoven een hotel
portier speelt, dan moetje begin
nen te vertellen hoe die man daar
zo portier is geworden. Andy, in
die rol, daar hoef je niets bij uit te
leggen, omdat hij de rol goed
aanvoelt, herkent vanuit zijn ei
gen omgeving en vanuit zichzelf
Door zijn manier van lopen, kij
ken, zich omdraaien, zet hij dat
allemaal heel vanzelfsprekend
neer en heeft dan minder woor
den nodig. Dat vind ik een heel
mooie manier van acteren... Voor
de rol van Jonna hebben we
proefopnamen gemaakt met best
bekende mensen, maar als je het
materiaal terugziet, dan zie je -
hoe hard ze ook hun best hebben
gedaan - niet meer dan goede
imitaties van de rol die gespeeld
moest worden. Jonna komt echt
zover op een gegeven moment,
dat mensen denken dat ze écht zo
is als in de film. Wat, als je na
denkt, natuurlijk helemaal niet
kan. Want dan had ze haar timing
nooit zo perfect kunnen inbou
wen. Wat ik schitterend aan haar
vind, dat is die merkwaardige
traagheid, van waaruit dan op
verrassende momenten agressie
ve snelle dingetjes te voorschijn
schieten"
door naar de VPRO. Informatie
op Dinsdag, Informatie op
Woensdag, Gat van Nederland.
Korte items in zwart-wit. Daarna
ben ik ook documentaires gaan
maken voor de KRO. En daar heb
ik leren filmen"
^Aanvankelijk ging Cees Boom-
kens steeds mee als een soort
coach. Ik lette dan vooral op hoe
je interviews moest doen. Hoe je
een bepaalde spanning opbouwt
in een gesprek en hoe je dat doet
in een film. En daarna ben ik het
zelf gaan doen... Ja, speelfilms
maken is altijd mijn doel ge
weest. Ik wilde ook graag naar de
Filmacademie. Maar mijn vader
zei dat ik dan maar op en neer
moest reizen, want die stad Am
sterdam, daar ging je je onder
gang tegemoet... Ik ben op een za
terdag eens naar die Filmacade
mie gaan kijken. Daar kwamen
allemaal van die moderne jon
gelui naar buiten, in vale spijker
broeken en met van dat vlassige
haar. Werd ik een beetje angstig
van. Daar zou ik niet graag bij
hebben gehoord, maar voorlopig
zag ik er nog helemaal niet zo uit.
Iedere week naar de kapper, kort
haar dus, een driekwart regen
jasje uit een kledingmagazijn.
Daarmee loop je niet zo makke
lijk de Filmacademie bin-
- Je film is in weinig draaidagen
opgenomen, maar waarom wer
den die over die 2J5 jaar uitge
spreid. Telkens wachten op
geld?
„De opnametijd was kort, ja. Heb
ben ons ook de ziekte gewerkt.
Een paar keer hele nachten door
geduwd. Dat het zo lang geduurd
heeft, had deels te maken met in
derdaad wachten op geld, maar
ook rnet wachten op de zomer.
Want het is een zomerse film. Het
eerste gedeelte was al gedraaid
rond juni, dus we moesten steeds
wachten tot er weer bladeren aan
de bomen zouden zitten. Het laat
ste jaar bijvoorbeeld, was er in
oktober weer geld, maar we
moesten met opnamen wachten
tot weer eind mei van het volgend
jaar. Dat heeft dus geresulteerd in
een paar continuïteitsfoutjes
waar de pers al over gevallen is.
Zoiets vind ik dan echt niet be
langrijk. Niet dat ik continuïteits-
fouten tot principe wil verheffen,
maar op deze schaal, vind ik ze als
„fouten" gewoon van gering be
lang".
- Ga jij nu door met speelfilms, of
blijf je er tv bij doen?
„Ik doe liever alleen nog maar
speelfilms. Ik voel me aange
trokken door de mogelijkheden
die speelfilm geeft om veel inten
siever te denken en te werken aan
iets. Televisie is heel vluchtig,
leuk, je swingt, snelle momenten
van voldoening en snelle mo
menten van afgang. Speelfilm
kun je beter uitwroeten. Als je
een bepaald gevoel wilt oproe
pen, ben je toch minder afhanke
lijk van de werkelijkheid. En een
volgende film mag er dan net zo
uitzien als Andy, Bloed en Blond
Haar. Moderne verhalen, alsof ze
met een ballpoint geschreven
zijn".
„Stel het belachelijke geval dat
Andy een knetterend succes zou
worden, dan wil een volgende
keer, toch niet een film gaan ma
ken die dan een miljoen mag kos
ten. Dit werken op 16 millimeter,
opgeblazen naar 35 millimeter,
dat vind ik zo'n prachtig beeld
opleveren. Daar zweer ik bij. En
het werken met dit soort mensen,
zo'n treinconducteur in mijn
film, dat is een echte treincon
ducteur. Zo iemand heeft zo veel
informatie meer over die rol, die
je helemaal niet weet. Dat is echt
onschatbaar... Moet je trouwens
niet vragen of ik niet geloof dat
een jeugdig publiek agressief zou
kunnen worden van kijken naar
Andy? Dat wil iedereen we
ten!"
- En wat antwoord je dan?
„Andy Vrielink roept dan altijd
meteen: Prima! Prima! Het zou
goed zijn als er weer eens wat ge
beurde!... Maar dat vind ik dus
niet. Dat gaat me te ver. Maar ik
ben daar ook niet bang voor. Ik
denk dat het voor een jeugdig
publiek niet eens zozeer gaat om
de agressie, als wel om het gevóél
dat in deze film zit. Het gevoel
van Andy: IfYoure Going To The
City, You'd Better Learn To
Shout! En daar dan de verschrik
kelijkste dingen aanricht. Ik
denk dat mensen ver meegaan in
zijn gevoel van overwinning,
maar zich ook lekker in zijn
schoenen blijven voelen, als hij
uiteindelijk door die rechercheur
tegen de grond wordt gesmeten.
Hij wéét dat hij uitlokt en een pak
op zijn donder zal krijgen en
vindt het ergens wel mooi ook,
omdat het iets toevoegt aan zijn
gevoel, aan hemzelf. Ik denk dat
juist daarom Amdy voor het
publiek een held kan zijn en dat
daardoor het publiek weerhou
den wordt om ook meteen de boel
kapot te gaan slaan.!".
ADVERTENTIE
lichtreklame
hogewoerd 177 leiden
telefoon 071 -134001
071-134964
privé: 071-131665
Ach, het vielr
op. Het journaal begon met
een warenhuisbrand in Roe
menië, waarbij vele doden te
betreuren vielen, daarna
werd bericht over een auto
busongeluk in Spanje, waar
bij tientallen kinderen om het
leven kwamen, en daarna
bleek er een bom te zijn ont
ploft in Israël, waarop de Is
raëli's gerepliceerd hadden
met een bombardement van
Palestijnse kampementen.
Op zo'n moment ga je verlan
gen naar een vreedzaam be
richt over een staking, de slui
ting van een fabriek, of een
nederlaag van het Nederland
se dameshockey-elftal.
Gelukkig krijgen we van de
zendgemachtigden na het
nieuws altijd de gelegenheid
de zinnen te verzetten. De EO
deed op dinsdagavond bij
voorbeeld goed werk door de
Matthaus Passion uit te zen
den, terwijl al degenen die dit
werk van Bach al eens ge
hoord hadden, bij de VARA
terecht konden. Ik had de JV1P
al eens gehoord, en keek
daarom naar „J. J. de Bom,
voorheen de Kindervriend",
waarin problemen van kinde
ren op cabareteske wijze aan
de orde worden gesteld.
J. J. de Bom richt zich tot kin
deren tussen de 9 en 14 jaar,
en dat zal wel de reden zijn dat
een met mij vermaagschapt
dochtertje van bijna vier jaar
vooral bij de eerste, maar ook
af en toe bij de tweede afleve
ring haar handjes tegen haar
oren hield, om het geruzie
maar niet te hoeven horen.
Kijken deed ze intussen wel,
met grote ogen, en toen ik
vroeg of ik misschien liever
die mooie muziek op de ande
re zender aan zou zetten, zei ze
eerst ja, maar na een minuutje
wilde ze toch de kindervriend
weer terug. Voor oudere kin
deren, die meer zullen her
kennen (onaardige winke
liers, drempelvrees bij win
kels), zal ,,J. J. de Bom, voor
heen de Kindervriend" onge
twijfeld een aardig program
ma zijn.
ïo neem ik ook voetstoots aan
dat „Edward en Mrs. Simp
son" voor de oudere kinderen
onder de bejaarden een fasci
nerend programma moet zijn,
omdat zij zich die affaire tus
sen Edward en Wallis onge
twijfeld nog haarfijn herinne
ren. Ze leren er bovendien
nog iets bij, bijvoorbeeld dat
Edward in intieme kring Da
vid werd genoemd. Eerst
dacht ik nog even dat dit iets
te maken had met de on
schendbaarheid van het En
gelse koningshuis, waardoor
de makers genoodzaakt wa
ren geweest de ware namen te
veranderen, terwijl Wallis
Simpson gewoon haar eigen
naam mocht houden omdat
zij toch maar een gewone
burgeres was, maar zo kin
derachtig blijken de Engelsen
toch niet te zijn. Ik heb overi
gens wel iets tegen Edward
Fox die, naar het schijnt, voor
de rol van Edward is gekozen
omdat hij, van alle bekwame
acteufs, het meest op hem
lijkt, en dus niet omdat hij
ook Edward heet, maar hij
mist toch het „sorte", dat ik
altijd in Edward heb menen te
ontwaren. Hij speelt daarom
doorgaans hard-boiled leger-
rollen, zoals in „Een brug te
Op de rolverdeling is overigens
niet beknibbeld, zoals blijkt
uit het meedoen van Dame
Peggy Ashcroft in de be
scheiden rol van koningin
Mary. Dat vond ik ook de gro
te kracht van het Nederlandse
tv-spel „Een blik van ver
standhouding", dat op zon
dagavond door de TROS
werd uitgezonden, en dat heel
bekwaam door Hank Onrust
werd geregistreerd. Don
Dekker, die het scenario
schreef en ook voor het toneel
al enkele goede stukken
schreef, had niets „origi
neels" verzonnen: een ver
haal over een 54-jarige man,
grootvader, in de „over
gangsjaren", op zoek naar
zichzelf, met de dood van zijn
vader als duwtje om hem er
toe te bewegen zich over zijn
leven te gaan bezinnen.
Geen verrassende vondst dus,
waarop je een serie als „Fan
tasy Island" zou kunnen ba
seren, maar wel goed ge
schreven, met „betrouwbare"
dialogen die het glazuur niet
van de tanden deden sprin
gen, en door alle deelnemers,
van het meisje Jessica Ver
burg tot en met Paul Steen
bergen op zijn doodsbed, uit
stekend gespeeld. Ook hier
waren kleine rolletjes inge
vuld door grote acteurs (Paul
Steenbergen. Rijk de
Gooyer), en het is duidelijk
dat zoiets helpt het hele stuk
meer niveau te geven. Want
als de butler (ik neem maar
even een geheel willekeurig
voorbeeld) de koning komt
vertellen dat zijn dochter van
het paard is gevallen, en de
koning wordt gespeeld door
de beste acteur ter wereld, en
Door
Nico Scheepmaker
dat piepkleine rolletje van de
butler door een van de matig-
ste acteurs van Europa, dan is
die scène toch naar de knop
pen. En daar horen scènes
geenszins thuis, zeker niet op
de televisie.
