c
Verzet tien dagen
te kijk in Katwijk
1933-19NU
Materiaal wel eerst in
commissie beoordeeld
-I
5 J
5 5
ZATERDAG 14 APRIL 11179
EXTRA
PAGINA 25
KATWIJK - De eensge
zindheid onder de Neder
landse verzetsorganisaties
("Samen bouwen aan een
nieuwe toekomst") bleek
$1 kort na de oorlog op een
uiterst wankele basis te
rusten. Een eerste duide
lijke aanwijzing in die
richting kwam aan het
eind van de jaren veertig
met als aanleiding de
communistische staats
greep in Tsjecho-Slowa-
kije.
De Nationaal Federatieve
Raad Voormalig Verzet en
de Nederlandse vereni
ging van ex-Politieke Ge
vangenen besloten naar
aanleiding van het ge
beurde de communisten
uit hun gelederen te we
ren. Dat feit betekende
een eerste grote verbrok
keling binnen het voor
malig verzet. Het verval
zette zich in de loop der ja
ren voort. De droom van
vlak na de oorlog om
schouder aan schouder te
strijden voor een eerlijk en
rechtvaardig Nederland,
was wreed verstoord. De
grote verzetstentoonstel-
ling die van 4 tot en met 15
mei a.s. in Katwijk gehou
den gaat worden, moet
echter aantonen dat de
Nederlandse verzetsorga
nisaties hun leven aan het
beteren zijn.
Een kentering die destijds al
op gang is gekomen als
gevolg van de ontwikke
lingen rond de Drie van
Breda en de affaire Men-
ten en die zich nu ook
moet manifesteren in een
eerste gezamenlijke aan
pak en opzet van een lan
delijke verzetstentoon
stelling. De organisatie er
van berust bij de volksu
niversiteit K O in Kat
wijk, die tien dagen lang
de beschikking heeft over
het zalencomplex Tripo
dia.
a:
In de kelder van een Amster
dams grachtenhuis werd in
1963 in het kader van de ont
groening een eerstejaarsstu
dent bont en blauw getrapt en
geslagen. De naam van dit
door meerderejaars bedachte
spel: "'Dachautje spelen".
(Dachau was een berucht
concentratiekamp waarin
tienduizenden de dood heb
ben gevonden). Oud-gevan
genen van het concentratie
kamp Sachsenhausen zagen
in deze studentikoze verta
ling vah oorlogsterreur aan
leiding een tentoonstelling
samen te stellen over onder
drukking en verzet. Uit "Da
chautje spelen" was immers
gebleken dat veel jongeren
slecht op de hoogte waren van
het menselijk leed als gevolg
van het nazi-regiem.
De tentoonstelling beperkte
zich aanvankelijk tot de pe
riode 1933-1945 (opkomst en
ondergang van het Derde
Rijk) maar werd later aan
zienlijk uitgebreid.
Er is daarna ook materiaal in
verwerkt over het na-oorlogse
fascisme. Omdat de tentoon
stelling een steeds grotere
vorm aan ging nemen riepen
oud-gevangenen van Sach
senhausen (een concentratie
kamp 30 kilometer van Ber
lijn, uitgerust met volledige
apparatuur voor mensenver
nietiging zoals martelcellen,
galg, crematoria en nek
schotinrichting) halverwege
de jaren zestig de stichting
"We nemen het wéér niet" in
het leven, die zich onder meer
met dit soort manifestaties
bezig is gaan houden.
Er is veel materiaal beschikbaar
gesteld voor Katwijk. Dat
heeft ook gedaan de Natio
nale Federatieve Raad Voor
malig Verzet (NFR). Deze
twee zijn de grootste toeleve
ranciers. Het is de eerste keer
dat ze samen onderdeel uit
maken van een en dezelfde
tentoonstelling. Dat heeft
overigens nog wel wat voeten
in aarde gehad. De gemeente
Katwijk namelijk wilde al
leen akkoord gaan als er in
Tripodia voor het publiek een
"neutrale verzetstentoon-
stelling" te zien zou zijn. Uit
het aangedragen materiaal
zou dus geen duidelijke poli
tieke stellingname te proeven
mogen zijn'. Een voorberei
dingscommissie, waarin
naast de gemeente Katwijk en
K O afgevaardigden van de
NFR en de stichting "We ne
men het wéér niet" zitting
hadden, heeft daarom kri
tisch geselecteerd.
Concessies
Beide toeleveranciers hebben
concessies moeten doen. De
beheerder van het tentoon
stellingsmateriaal voor de
NFR, de Amsterdamse oud
verzetsstrijder en ex-gevan
genen Wolden "Ons belang
rijkste bezwaar tegen het ma
teriaal van de stichting "We
nemen het wéér niet" is dat
het erg pro-oosteuropees ge
richt is. Over het aandeel van
het Russische leger bijvoor
beeld in de bevrijdingsstrijd
wordt erg hoog opgegeven,
terwijl de invasie van de geal
lieerden in Normandië in het
tentoonstellingsmateriaal
naar de achtergrond wordt
gedrukt. Dat vonden wij een
overtrokken voorstelling van
zaken. En wilden daar per sé
niet mee akkoord gaan. We
hebben dus geëist dat dat
Russische accent werd afge
zwakt. Dat is ook gebeurd".
"Aan de andere kant hebben
ook wij wat concessies moe
ten doen. De stichting was het
bijvoorbeeld niet eens met
onze wat ze dan noemden
persoonsverheerlijking van
koningin Wilhelmina en
Churchill. Dus hebben we die
laten vallen. Net zo goed als
we materiaal hebben terug
genomen waarin we nogal in
hakken op het politieke sys
teem zoals dat gangbaar is
achter het IJzeren Gordijn.
Het tentoonstellingsmate
riaal dat de NFR in het archief
heeft over de opstand in Tsje-
choslowakije en in Hongarije
hebben we zelfs niet eens
van het nationaal socialisme
en haar huidige verschij
ningsvormen." Valt in acht
onderdelen uiteen. Omdat
1979 ook het Jaar van het
Kind is wordt er onder meer
de tegenstelling visueel ge
maakt tussen het vrijwel on
bezorgde kinderleven zoals
zich dal in Nederland afspeelt
en de verschrikkingen die
kinderen doormaken in lan
den waar felle strijd gaande
In ruime mate zullen bezoekers
van de tentoonstelling gein-
formeerd worden over hoe
het er aan toeging in de talloze
concentratiekampen. Naast
het vele fotomateriaal en een
verzameling gebruiksartike
len (kampkleding e.d.) is er
doorlopend een filmdocu
mentaire te zien over het "to
deslager Sachsenhausen". In
dit kamp werden gedurende
de laatste wereldoorlog
200.000 gevangenen binnen
gebracht. "Arbeit macht frei"
was de cynische spreuk bo
ven de hoofdingang van dit
kamp. Ongeveer 100.000 ge
vangenen verloren er het le
ven. Van de in totaal 4000 Ne
derlanders die naar Sachsen
hausen werden afgevoerd
overleefden 1800 de oorlog
niet. De film is vlak na de be
vrijding vervaardigd in op
dracht van de russische auto
riteiten.
Jodenvervolging
Op de verzetstentoonstelling,
die de naam "1933-19NU"
kreeg, is ook het nodige terug
te vinden over de jodenver-
aangeboden omdat we toch
wel wisten dat daar bezwaar
tegen zou zijn."
"Het is dus een kwestie van
schipperen geweest. Het re
sultaat is een neutrale ten
toonstelling. Alhoewel dat
natuurlijk ook een wijds be
grip is. Uit een manifestatie
als deze is de politiek nooit
helemaal te weren. Wel kun
nen de scherpe kanten er
worden afgehaald. Dat is nu
in Katwijk gebeurd," aldus
Wolder.
Grote lijnen
In grote lijnen aangegeven pro
beert de verzetstentoonstel
ling een beeld te geven van de
"opkomst, groei en gevolgen
Aanvankelijk beperkte hel tentoonstellingsmateriaal zich tot de pe\
1933-1945. Op diverse panelen wordt nu ook hel 'na-oorlogse fascism
beeld gebracht.
volging en het verzet, waarbij
met name een toelichting
wordt gegeven op het getto
van Warschau en in eigen
land de aanslagen op distri
butiekantoren. Een authen
tieke vervalsingscentrale is
ten behoeve van de tentoon
stelling afgestaan door het
voormalig Zaans verzet en zal
in Tripodia tijdelijk een
plaatsje krijgen in een vitrine.
Van het verzet in Nederland
kunnen bezoekers van de ten
toonstelling kennis nemen
via een dia-"show".
Zoals gezegd, de tentoonstel
ling richt zich niet alleen op
de periode 1933-1945. Aan de
hand van talloze kranten en
tijdschriften van na die tijd,
probeert men een indruk te
geven van hedendaags fas
cisme.
Om de manifestatie een lokaal
tintje te geven heeft het Ge
nootschap Oud Katwijk op
zich genomen een overzicht
samen te stellen van Katwijk
in bezettingstijd. Er zullen
vooral veel foto's worden ge
toond. Bijvoorbeeld van de
grote evacuatie in 1943. Toen
moesten er in Katwijk 600
woningen tegen de vlakte om
er een betonnen verdedi
gingswerk (Atlantikwal) te
kunnen aanleggen. Een ge
volg daarvan was dat 5000 in
woners van het vissersdorp
elders in het land onderdak
moesten worden gebracht.
Er zullen ook de nodige foto's
bij zitten over de bunkerbouw
in de duinen en het verzet,
met name de overval op het
raadhuis. Het genootschap
heeft enkele illegale bla
den afgestaan die in oorlogs
tijd in Katwijk de ronde heb
ben gedaan.
Kunst
strijdster Truus Menger heeft
vervaardigd en nog steeds
vervaardigt beelden oorlog en
fascisme uit. Van haar artis
tiek werk, dat zijn weg vindt
over de gehele wereld, zal ook
het een en ander in Tripodia
te zien zijn. Naar Katwijk
wordt ook gehaald de origi
nele (3 meter hoge) gipsaf
druk van het monument
"Man voor vuurpeloton", des
tijds vervaardigd door de
Amsterdamse beeldend kun
stenaar Frits Sieger. Het
bronzen beeld staat op het
terrein van het voormalige
kamp Amersfoort, op de plek
waar veel gevangenen zijn ge
fusilleerd.
Gedurende de tentoonstelling,
waar ook andere verzetsorga
nisaties materiaal voor heb
ben ingezonden zal een groep
van ongeveer 25 oude ver
zetsstrijders (bij toerbeurt)
aanwezig zijn om met bezoe
kers te praten over het in Tri
podia samengebrachte mate
riaal. De organisatie vindt dat
gesprekken met direct be
trokkenen een bijdrage kun
nen leveren tot "een verant
woorde óordeelsvorming".
"Het is een realiteit", zeggen
de samenstellers van de ma
nifestatie, "dat het fascisme
heen weer de kop opsteekt.
De informatie die wij in Kat
wijk aandragen kan dienen
als anti-stof tegen een ge
vaarlijke maatschappelijke
ontwikkeling".
Een dag voordat de voorzitter
van het Centraal Orgaan
Voormalig Verzet en Slacht
offers, J. Teengs Gerritsen, de
tentoonstelling opent, wordt
op de tv het laatste deel van
Holocaust uitgezonden, de
Amerikaanse verfilming en
interpretatie van nazi-ter-
reur. Holocaust heeft in
Duitsland al het nodige stof
doen opwaaien. De verwach
ting is dat de film ook in Ne
derland veel emoties zal op
wekken, met name onder
oud-verzetsstrijders én ex-
gevangenen.
De inhoud van de film zal op de
tentoonstelling "bespreek
baar worden gemaakt". In
welke vorm is nog niet be
kend. Dat hangt af van hoe
de reacties zijn. Overigens
wordt er rekening mee ge
houden dat het historisch ma
teriaal dat in Katwijk te zien
zal zijn sommige bezoekers
dusdanig zal aangrijpen dat
medische hulp noodzakelijk
is. Daarom zullen er steeds
mensen van de GGD binnen
handbereik zijn.
De tentoonstelling, die gratis
toegankelijk is, kan in elk ge
val rekenen op een grote be
langstelling van de zijde van
scholen uit Katwijk en wijde
omtrek. Op een kortgeleden
gehouden voorlichtingsbij
eenkomst. waar het onder
wijzend personeel alvast ken
nis kon nemen van wat fo
to's en films, waren zo'n zestig
leraren van de partij. Er heb
ben zich al veel scholen aan
gemeld. Zoals de zaken er nu
voorstaan kan gedurende de
10 dagen durende manifesta
tie (op zondag zal Tripodia ge
sloten zijn) al gerekend wor
den op gemiddeld 25 leerlin
gen per uur.
Jeugd
"1933-19NU" richt zich met
name op de jeugd. Vandaar
ook dat het een wens van de
deelnemende verzetsorgani
satie was de jongeren uit
Katwijk bij de tentoonstelling
te betrekken. Daarom is er
destijds een brief uitgegaan
aan alle jeugdverenigingen en
-sociëteiten om de interesse
te polsen. De verzetsstrijders
zelf stelden zich er van voor
dat de Katwijkse jeugd wat
uurpeloton". Het bronzen origineel staat op defusilladeplaats van het voormalige
ter hoge gipsafdruk ervan krijgt een plaatsje in Tripoclia.
hand- en spandiensten zou
verrichten bij het druk
ken en verspreiden van
de aanplakbiljetten en het
verrichten van wat. kleine
karweitjes tijdens de ten-
toonstellingsdagen, maar ook
een aandeel zou leveren m
het opvangen van jeugdige
bezoekers.
Tot teleurstelling van de orga
nisatie echter is er geen en
kele positieve reactie op het
rondschrijven binnen geko
men. De voorzitter van de
Leidse volksuniversiteit K
O afdeling Katwijk, Herman
Zantinge, noemt het "een
klein hiaatje in de organisa
tie" maar hij is er wel van ge
schrokken. "Van het jonge
rencentrum Mallegat". zegt
hij", heb ik een keurige brief
terug gekregen waarin staat
dat men principieel niet ach
ter de opzet van de tentoon
stelling staat en dat men daar
om ook niet aan ons verzoek
kan voldoen. Zo'n standpunt
respecteer ik. Daar heb ik
geen moeite mee. Maar ik heb
ook een schrijven ontvangen
van de gezamenlijke christe
lijke jeugdsociëteiten en de
houd daarvan heeft mij aan
het schrikken gemaakt.
'Over wat er in die brief staat
wil ik nu nog geen
mededelingen doen. Maar
zo'n reactie had ik in elk geval
nooit verwacht. Het valt mij
van de Katwijkse jeugd zwaar
tegen. Ze zeggen nee tegen
mensen die stuk voor stuk in
de oorlog hebben geleden en
met de laatste krachten die ze
hebben zich inzetten voor dit
soort tentoonstellingen. En
het enige wat ze vragen is
hulp van wat jongeren. Jonge
mensen, aan wie zij in de na
bije toekomst de fekkel van
dit werk willen overdragen.
Het moet wel erg teleurstel
lend voor ze geweest'zijn dat
er niemand op de oproep
heeft gereageerd."
"Ik hoop nu maar dat de ten
toonstelling zo aanslaat dat er
na afloop jongeren zullen zijn
die zeggen, ik heb wat gemist
door me niet aan te melden.
Omdat er zo negatief door de
jeugd is gereageerd is het wel
licht juist goed dat de ten
toonstelling in Katwijk is
neergestreken".
