„Ik kon al
melkendus
ik kreeg Vi
gulden meer
Vrouwenarts studeert op
lammeren 'op commando'
Demonstraties tegen kernenergie
11
Belangstelling voor
monumenten
is opvallend groot
PAGINA 4
VARIA
DONDERDAG 12 APRIL 1979
door
Sjak
Jansen
Elke ochtend, steevast om tien uur, ga ik de stad en
regio in, op zoek naar mensen en dingen voor deze
rubriek. Tips en wensen voor "Publiek", kunt u tot klok
slag tien aan mij kwijt, tel. 071-144941, toestel 215.
Schriftelijke reacties zijn ook zeer welkom.
Onlangs is Teun van Rijn onderscheiden met een jubileum in de landbouw. Vijftig jaren die hij als
"vererend getuigschrift" van de christelijke boe- "knecht" gesleten heeft bij vier boeren in Aarlan-
ren- en tuindersbond. Dit, ter ere van zijn 50-jarig derveen
Nu heeft de 64-jarige, goedlach
se Aarlandervener het bijltje
er bij neergelegd. Omdat hij
thuis aan het Zuideinde nog
genoeg besognes heeft, ver
koos hij een jaar eerder met
pensioen te gaan. Dat neemt
niet weg dat hij bij tijd en
wijle nog wel eens zal bij
springen.
Op zaterdag bijvoorbeeld of tij
dens de hooitijd. In elk geval
heeft hij nu alle tijd om zich
met zijn drie liefhebberijen te
gaan bezighouden: mollen-
vangen, vissen achter in de
ringsloot en lezen.
Vijftig jaar in loondienst Teun
heeft er nimmer een cent spijt
van gehad. Heeft in al die ja
ren evenmin de behoefte ge
voeld voor zichzelf te begin
nen. "Ach, het was weliswaar
altijd keihard werken maar ik
heb al die jaren er een goede
boterham in kunnen vinden.
Ben ook nooit een dag werk
loos geweest. Heb evenmin
ooit gesolliciteerd. De reden
dat ik vier werkgevers heb
gehad is eenvoudig dat de
zoons ouder werden en in het
bedrijf kwamen. Zodoende
moest ik mijn plaats afstaan.
Maar zo gaat dat nou eenmaal
bij boeren, dat weet je tevo-
Gejaagder
"Op m'n dertiende ben ik voor
drieëneenhalve gulden per
week bij Van Leeuwen be
gonnen. Andere knechten
kregen een gulden minder. Ik
had het voorrecht te kunnen
melken. Dat melken heb ik
van kindsbeen af al willen le
ren. Op een gegeven dag zei
mijn vader "Als je dat mel
ken nu vast leert, kun je
straks iets meer verdienen!
Dolgraag heb ik dat gedaan
en ik moet bekennen dat ik
ook echt goed kan melken"
"Dat bleek wel in het voorjaar
want dan moest je flink kun
nen melken", wilde je er bij de
koe wat uit krijgen. En dan
begon je 's ochtends al om
half vier. Tot 's avonds toe
Was het negen uur, dan ging
je te bed"
"Nu die machines er zijn, be
ginnen de meeste boeren wat
later. Ja, het is allemaal wat
gejaagder geworden, dat kan
ik duidelijk merken. Door die
mechanisatie is het vak van
boer minder mooi geworden
maar dat houd je toch niet te
gen. Vroeger kon je nog wel es
lachen"
Lachen
Echt lachen. Ik herinner me
nog goed dat boer Kempe
naar een stier in het land had
lopen. Die zou ik een schop
geven. Waarom weet ik niet
meer precies. Maar zoals dat
met stieren is, trap je altijd
mis. Prompt nam-ie me op de
horens. Nou, en Kempenaar
lachen, léchen.heel ver
schrikkelijk gewoon"
Maar de volgende dag was-ie
zelf de pineut. Werd-ie zelf op
de horens genomen en ver
derop op een baal hooi neer-
gekieperd. Nou, toen heb ik
wel zo onbedaarlijk staan la
chen. Had je Kempenaar
moeten zien. Die lachte toen
letterlijk als een boer die
kiespijn heeft. Later is die
stier afgemaakt. Was hart
stikke dol, geen beginnen
Mollen
Al die jaren werd Teun van
Rijn elke middag een uurtje
vrijgesteld om zich bezig te
houden met zijn grote passie:
mollenvangen. De boeren
gaven daar overigens maar
al te graag toestemming
voor, want mollen richten
sinds mensenheugenis een
hoop schade aan het land
aan. En als boeren daarvoor
een mollenvanger moeten
inhuren is dat tamelijk prij
zig.
Teun: "Ik heb het nu nog wel-es
dat er een boer aan de deur
komt om te vragen of ik mol
len wil vangen. Dan noem ik
een bepaalde prijs en dan
loopt-ie hard weg. Ik laat hem
dan maar, want als-ie werke
lijk van die mollen af wil,
komt-ie wel terug. Vaak ver
wijs ik die boeren naar die be-
roeps-mollenvangers in Ze
venhoven, want ik ben niet
van plan er een dagtaak van te
maken. Nee, het moet leuk
blijven"
Boerehond
Teun van Rijn: "De laatste mol vang je nooit".
schop, vroeger met een mol-
lenhond. "Ik heb er drie ge
had, maar die zijn alledrie
voor mijn deur doodgereden.
Die ellende moet ik niet meer
hebben. Mollenhonden zijn
trouwens dun gezaaid. Je
moet een gewone boerehond
hebben. Als je. geluk hebt,
doet-ie het, maar anders zal-ie
het ook nooit leren".
Die mollenhonden hebben een
jachtinstinct. Horen zo'n mol
en bijten 'm van binnen ka
pot. Maar zullen nooit door
z'n vel bijten, want honden
lusten geen mollen. Teckels
zijn ook echte mollenvan-
gers".
Ook het mollenvangen leerde
Teun al heel vroeg. Bij zijn
ouders in Hazerswoude-
Rijndijk was armoe troef.
Toentertijd kwam elke week
de lorrenboer aan de deur en
die had wel een kwartje over
voor de pels van de mol. "In
die dagen ving ik er een stuk
of wat. Toen was het ook an
ders dan nu met die klem
men. Het moeilijkste is de
gangen te vinden waar ze da
gelijks doorlopen. En on-
dapks dat ik nooit een leer
meester heb gehad, heb ik dat
aardig onder de knie gekre
gen"
"Zachies doen"
"Als je goed luistert
erg 2
chies döet, kun je ze horen
knagen en wroeten. Dat is ook
het kwalijke van die beesten.
Ze maken het hele land kapot.
Vooral met dat inmaken van
gras is het hopeloos. Door die
mollen krijg je daar bagger in
en dan vreten de koeien van
de winter niet meer"
"Maar goed, als ik ze hoor kna
gen trap ik de gang dicht en
komt-ie vanzelf boven de
grond. Dan pak ik hem beet,
klets 'm op het land en is-ie
dood. Vroeger ging ik wel-es
loeren, maar daar heb ik geen
zin meer in. En een schop er
onder steken duurt me eigen
lijk ook veel te lang".
Teun van Rijn vangt op een stuk
land net zo lang door totdat
hij denkt dat de meeste mol
len eruit zijn. "Je moet na
tuurlijk niet van mij verwach
ten dat ik tot de laatste mol ga
leuren. De laatste vang je im
mers toch nooit".
Door gans Aarlanderveen
wordt Van Rijn gevraagd
mollen te komen vangen. Van
Rijn heeft ook een paar klan
ten in Nieuwkoop. De laatste
tijd krijgt Teun ook opmer
kelijk veel mensen aan de
deur met de vraag of hij hun
siertuin van mollen wil vrij-
Teun: "Wat mijn prijs betreft:
het is maar net wat er op dat
moment in mijn hoofd schiet.
Maar ik vang ze uiteraard niet
voor een appel en een ei. Per
slot wordt er van mij ook ver
wacht dat ik die beesten vil"
Paling
Op de vraag wat hij met die ka
davers doet, antwoordt hij
zonder enige schroom: "Die
gooi ik hier achter in de ring
sloot. Daar zijn snoeken en
palingen dol op. En die palin
gen vang ik op mijn beurt 's
zomers weer. Laatst zei m'n
buurman nog: "Mieter er dit
vooijaar maar flink wat in,
dan hebben wij straks een
goede vangst".
"En dat doe ik maar", glim
lacht Van Rijn. Dan een
beetje likkebaardend: "Er is
niets zo fijn dan dat ik hier
achter op mijn schuit met
een borreltje bij de hand zit
te vissen en zo af en toe zo'n
niet te versmaden, liefst vet
te paling boven het water
oppervlak haal
OM STOORNIS BU VROUWEN TE VERHELPEN
ARNHEM (GPD) - De als geslaagd beschouwde proef van
de vakgroep Veehouderij van de Landbouwhogeschool
in Wageningen, waarbij men in staat is gebleken om scha
pen ,,op commando" te laten lammeren heeft ook veel
belangstelling genoten van medici, en vooral van de Arn
hemse vrouwenarts, dr. H. van Leusden.
Was het hoofddoel van de onder
zoekers van de Landbouwhoge
school om tot een rationalisatie
van het lammeren van schapen te
komen. Van Leusden was vooral
geïnteresseerd in de beginfase:
de periode rond de Jaevruchting.
Het eirijpingsproce^>ij de ooien
stond hierbij centraal en de
grootste interesse ging vooral uit
naar alle hormonale facetten die
hierbij een rol spelen.
Door bestudering van het natuur
lijk mechanisme bij de ooien
hoopt Van Leusden ontdekkin
gen te doen die ten dienste ge
steld kunnen worden aan vrou
wen die een stoornis in de eirij-
ping hebben. Het onderzoek van
de vrouwenarts speelt zich wat
dat betreft af bij zijn fraai ver
bouwde boerderij waar hij een
aantal schapen heeft rondlo
pen.
„Ik ben begonnen met het be
schrijven van wat er bij de ovula
tie van de ooi gebeurt. Het is op
gevallen dat ze geen eitjes maakt
van februari tot september en in
de resterende periode wel. Als je
nu weet waarom dat het geval is.
dan kun je bepaalde problemen
bij mensen oplossen. We zijn er
bij het onderzoek nu in geslaagd
om bepaalde hormonen in het
bloed van schapen te bepalen En
daarbij zagen we iets nieuws,
namelijk dat ooien in de tijd dat
ze geen eitjes maken een sterk
verhoogd gehalte prolactine
hebben. In de tijd dat ze wel eitjes
maken is dat gehalte ver
laagd".
„Diezelfde situatie is bij de vrou
wen bekend. Heeft een vrouw
een verhoogd prolactinegehalte,
dan maakt ze geen eitjes. Bij de
schapen hebben we nu een model
gevonden om die aandoening tot
in de details te bestuderen. Met
behulp van medicamenten kun
nen we nu dat prolactinegehalte
bij schapen en mensen beïnvloe-
deh en dus ook de eirijping. Voor
de schapen betekent dat dat we
ook buiten het seizoen het maken
van eitjes kunnen opwekken en
bij vrouwen kunnen we he*
eitjesmaken stimuleren".
Van een bepaalde groep vrouwen
die niet of zeer onregelmatig
menstrueert en niet zwanger
wordt is bij 10 procent een ver
hoogd prolactinegehalte de oor
zaak. Uitsluitend die groep kun
nen we nu behandelen met medi
camenten. Zo'n behandeling
vindt nu ook wel plaats, maar
dank zij de schapen is ons inzicht
in het waarom sterk verdiept"
aldus Van Leusden.
Eindfase
Bij de Landbouwhogeschool had
men veel meer belangstelling
voor de eindfase: „de bevalling"
Vijfjaar hebben ir. A. Osinga, dr.
J. Scheerboom en W. Hazeleger
gezocht naar de mogelijkheid om
schapen gelijktijdig te kunnen la
ten lammeren op een exact te be
palen datum. Op 21 maart was het
dan zover. Vijfenveertig schapen
kregen tegelijkertijd lammeren
en de wat genoemd wordt
„synchronisatieproef' was ge
slaagd.
Het succes van de proef is volgens
ir. Osinga belangwekkend voor
boeren, omdat het hen een hoop
tijd bespaart. Normaal duurt het
een week of zes voordat alle
schapen hebben gelammerd.
„Dat betekent dat de boer regel
matig 's nachts uit zijn bed moet
om te kijken of het al zover is.
Twee van de drie keer kijkt hij
tevergeefs en dat wekt frustra
ties. te meer daar hij het in die
periode toch al erg druk heeft met
het jongen van ander vee".
De synchronisatieproef geldt voor
schapen van het Texelse ras,
want juist deze dieren hebben bij
de bevalling hulp nodig. De
vrucht behoort met de kop op de
voorpoten in de ooi te liggen,
maar bij het Texelse ras ligt on
geveer de helft in een andere po
sitie en dat maakt de bevalling
erg moeilijk. Veel lammeren
sterven dan ook. „Het varieert
van tien tot dertig procent en we
verwachten dat dit percentage nu
zal dalen, doordat de boeren tij
dig bij hei lammeren hulp kun
nen verlenen", aldus Osinga
Om de ooien gelijktijdig te laten
lammeren is het noodzakelijk dat
ze ook op hetzelfde tijdstip wor
den bevrucht. Daarvoor zijn al
mogelijkheden bekend. Op de
142e dag van de draagtijd worden
de ooien massaal geinjecteerd
met een oestrogeen-preparaat
(oestrogeen is een geslachtsdrift
verhogend hormoon). Dit middel
zorgt er nu voor dat de vrucht de
moeder duidelijk maakt dat ze
eruit wil. En dat gebeurt binnen
24 uur. Het middel kan op dit
moment echter nog niet door de
boeren gebruikt worden. De
proef wordt eerst verder uitgetest
op proefboerderijen.
Vrouwen
Is hetgeen men bij de schapen be
reikt ook van toepassing op bij
voorbeeld vrouwen die zich wil
len laten aborteren of om een be
valling op het juiste tijdstip te la
ten plaatsvinden? Dr. Van Leus
den: „Je moetje afvragen waar
om de baring op gang komt. Daar
spelen talloze factoren een rol. De
gedachte dat de foetus zelf het
signaal aan de moeder geeft leek
bijna rond, maar we vermoeden
nu dat er toch meer moet zijn.
Persoonlijk geloof ik toch dat de
vrucht het signaal geeft en dat is
een gedachte die vijfjaar geleden
als krankzinnig werd be
schouwd", zegt Van Leusden. die
de hormonale aspecten rond de
bevruchting bij schapen verder
gaat doorgronden.
Ook bij de Landbouwhogeschool
gaat men verder met het onder
zoek. Bekeken wordt in hoeverre
het oestrogeenpreparaat de vita-
liteil van de vrucht beïnvloedt.
Voor het oestrogeen-preparaat op
de markt komt zal het eerst nog
farmaceutisch onderzocht moe
ten worden. „Het is niet van in
vloed op het schapevlees. Alleen
als een meisje van dertien regel
matig vlees eet van de plaats waar
is geinjecteerd, geïnjecteerd, kan
er een vervroegde puberteit op
treden Het gevaar ligt eerder bij
iemand die injecteert. Schapen
spartelen nogal tegen en als je de
injectienaald in je vinger krijgt en
je spuit het spul eruit. ja. dan kun
je bronstig worden", aldus Osin
ga
De omslag van het boek "Kijken naar monumenten in Nederland".
DEN HAAG (GPD) - Het fotovouwbladenboek „Kijken naar monumen
ten in Nederland", waarvan het eerste exemplaar vorige week aan prins
Claus werd uitgereikt, lijkt een bestseller te worden. De afdeling voor
lichting van de Rijksdienst voor de Monumentenzorg iri Zeist verwerkt
dagelijks 60 tot 80 telefoontjes van mensen die het boek, dat 144 pagina's
en 320 foto's en tekeningen telt, willen hebben. Nu al wordt gesproken
over een herdruk, terwijl de eerste oplage maar liefst 70.000 exemplaren
bedraagt.
„Kijken naar monumenten" kan gerust een uniek werkstuk worden ge
noemd. omdat voor de eerste maal over stads- en dorpsgezichten, ker
ken. kastelen, buitenplaatsen, boederijen. molens en woonhuizen ge
schreven wordt in een voor iedereen bevattelijke opzet. Daardoor is het
niet alleen geschikt voor toeristische doeleinden (handleiding voor
publiek dat op een vrije dag een „monumentaal" tochtje wil onderne
men), maar ook voor leerlingen van scholen en studenten aan acade
mies, die er ruimschoots voldoende materiaal voor scripties uit kunnen
putten.
Tom Smaal, hoofd van de voorlichting van monumentenzorg, is de samen
steller en eindredacteur van het boek, waaraan verschillende specialis
ten van de rijksdienst hebben meegewerkt. Toen bleek dat de laatste vijf
jaar de belangstelling voor monumenten enorm toenam, werd besloten
een fotovouwblad te ontwerpen. Het werden er in totaal zes, die elk een
speciaal facet behandelen. De reactie was zeer groot: er werden meer
dan 350.000 exemplaren verstuurd. De merendeels particuliere aanvra
gen kwamen uit binnen- én buitenland. Aan de behoefte van onder
wijsinstellingen en toeristische organisaties, die hele partijen tegelijk
bestelden, kon de rijksdienst onmogelijk tegemoet komen.
De grote belangstelling leidde tenslotte tot het besluit de vouwbladen,
waaraan een zevende vouwblad over stations, vuurtorens, watertorens
en stoomgemalen werd toegevoegd, in boekvorm te gieten. Het is in de
boekhandel verkrijgbaar voor 19,50 gulden. De ANWB, de Vereniging
tot Behoud van Natuurmonumenten, de Nationale Contactcommissie
Monumentenbescherming, de NCRV en de Spoorwegen hebben aan de
publikatie meegewerkt.
In heel West-Europa tijdens Pinksterweekeinde
fïARSF.T .TP*. fOPm fïnccpiip ic nn tónt lanes de zoutkoeuels naar Vos: ..Het had veel ereer kunni
GASSELTE (GPD) - Gasselte is op
2 juni het nationale centrum van
een grote demonstratieve actie
tegen het gebruik van kernener
gie. In heel West-Europa zijn er
tijdens het pinksterweekeinde (2
en 3 juni) protestdemonstraties
tegen kerncentrales, proefborin
gen en het dumpen van radioac
tief afval in zoutlagen. Er komt
een Energiekrant uit die van 7
april afin de verkoop gaat als uit
gave van het landelijk energie
comité. in samenwerking met de
atoom-alarmgroepen en regio
nale comités. De atoomalarm-
groep Borger-Gasselte van voor
zitter Joris Vos neemt daarin een
belangrijke plaats in.
Het initiatief van de internationale
actiedag komt uit Zwitserland.
erking op internatio
naal gebied wil men benadruk
ken via speldjes en affiches. Er
worden demonstraties voorbe
reid in Frankrijk. Duitsland.
Zweden. België. Denemarken en
Oostenrijk aan de grens met
Tsjechoslowakije. Ook aan de
Amerikaanse oostkust is een de
monstratie.
Proefboringen en het dumpen van
radioactief afval in zoutlagen
vormen de actiepunten van het
programma in Gasselte. Men
heeft de zaak al vrijwel rond. al
dus Joris Vos. Men verwacht tus
sen de 20 en 25.000 mensen,
waarvoor extra bussen zullen rij
den van en naar het station in As
sen. Op het dorpsplein 's middags
om twaalf uur een demonstratie
waarna er een grote optocht be
gint langs de zoutkoepels
het waterwingebied. Verder is er
een cultureel programma, een
braderie en een informatie
markt.
Leerlingen van de pedagogische
academie uit Assen vangen de
kinderen op. 's Middags om vier
uur sluit de demonstratie met het
oplaten van ballonnen.
In Kalkar is op 3 juni een demon
stratie. De bijeenkomsten hoopt
men te financieren via de op
brengsten van de Energiekrant.
Aanvankelijk had men een vroe
gere datum op het oog. Joris Vos
is eigenlijk wel blij dat men nog
de tijd heeft, vooral nu de gebeur
tenissen rond de kerncentrale in
Harrisburg veel mensen de ogen
geopend hebben voor de
problematiek.
Vos: „Het had veel erger kunnen
zijn daar in Harrisburg. Maar
misschien zal toch later blijken
dat er mensen tot in lengte van
dagen opgescheept zitten met de
gevolgen. Maar ik vraag mij nog
af of het ernstig genoeg is ge
weest om de mensen ervan te
doordringen wat er eigenlijk aan
de hand is. Het is een van onze
taken zoveel mogelijk druk uit te
oefenen op kamerleden om aan
informatie te komen wat daar in
Amerika precies is gebeurd. Het
idee dat het maar eens in de zo
veel miljoen jaren voorkomt, zal
nu wel achterhaald zijn. Wat kan
gebeuren is nu inderdaad een
keer gebeurd. Het spreekt boek
delen dat in Duitsland en Ameri
ka kerncentrales zijn stilgelegd",
aldus Vos.
