Dat christelijke
sausje is eraf
Met z'n
tweeën
Sassenheim gaf
me de zeewind
cnsESQsno
Zomertijd
ZATERDAG 31 MAART 1979
Ds.
Van Achterberg:
Nog net zo m
LEIDEN - „Waarom met een
schip naar een ver land gaan
als ik hier op een zendings
terrein woon?".
Al op zijn twaalfde jaar zou
Henk van Achterberg zende
ling worden. Aangestoken op
een zendingsfeest met een
bezield man uit Suriname als
spreker.
Een mooie droom. Geen blind
idealisme. Eerst wilde hij een
goeie theologische onder
grond. Dat werd dus na het
gymnasium vier jaar stude
ren.
In een maatschappelijk en poli
tiek woelige tijd. De jaren der
tig. Werkloosheid en Hitler in
opmars. Op zijn theologisch
dispuut kreeg student Van
Achterberg de gegevens over
de Duitse kerkstrijd - je al of
niet verzetten tegen de natio-
naal-socialistische brutaliteit
- uit de eerste hand. De vra
gen en problemen van je ei
gen continent stormden op je
af.
En is weggaan dan geen vlucht?
Hij was een jaar dominee in
Echteld (bij Tiel) toen de
oorlog ons overviel.
Vrijheid
„Je leefde voortdurend in on
rust. In die tijd was de kerk de
enige bovengrondse verzets
organisatie. De regelmatige
kanselafkondigingen waren
één en al politiek. Ver
zet tegen de jodenvervolging.
Tegen tewerkstelling in
Duitsland. Je las ze voor. Bad
ook voor de koningin. De eni
ge wettige overheid. Greep
eigenlijk boven jezelf uit.
Ze waarschuwden me: u staat
op de zwarte lijst. Komt dus
voor arrestatie in aanmer
king. NSB-gezindheid hield
niet op bij de kerkdeur. Toen
we in '44 naar Holten gingen,
voelde ik me een beetje be
vrijd. Je leek even helemaal
buiten gevaar te zijn. Kon op
nieuw beginnen".
En ds. Van Achterberg, die nu
terugziet op veertig ambtsja
ren, houdt van de vrijheid.
Ook in dien zin dat hij zich
nooit in een theologisch of
kerkpolitiek hokje heeft laten
lokken.
Wel wil hij figuren noemen die
hem hebben „gestempeld".
Karl Barth, Hermann Kohl-
brügge en Oepke Noord-
mans. In de theologische we
reld namen met een klank.
„Barth voerde ons van het mo
dernisme van de negentiende
eeuw en de verrationalisering
van het geloof terug naar de
bronnen van de reformatie,
en maakte die actueel voor
deze tijd. Door zijn hele
theologie ben ik, al van m'n
studententijc^af, langzaam en
geleidelijk h^igekropen".
Vrijheid ervoer Van Achterberg
ook in 1951. Het jaar van de
nieuwe kerkorde. „Een groot
kerkhistorisch moment. Je
voelde je niet meer lid van een
organisatie met besturen,
maar van een goed toegerus
te, op de juiste wijze gestruc
tureerde, Christus-belijdende
volkskerk. Met op de achter
grond de her-kersteningsge-
dachte, stammend uit de
oorlog".
Anders
Die herkerstening is op een
bittere teleurstelling uitge
lopen.
Nii houdt ds. Van Achter
berg zijn hart niet meer vast.
„De secularisatie en de verma-
terialisering zijn veel ver
woestender geweest voor het
geloofsleven en de kerken
dan wij konden vermoeden.
Het ging als een sluipende
ziekte.
We hebben in onze tijd te ma
ken met een andere mens. Die
alle autoriteit, ook van bijbel
en kerk, achter zich heeft ge
laten. Die autonoom wil zijn.
Dat is ook winst. Nu blijkt wat
waar is en wat niét. Er was
veel meeloperij en gewoonte
in de kerk. Adat. Je weigerde
als dominee niet gauw een
dopeling, maar je hield je hart
wel eens vast. Velen kwamen
alleen maar bij de doop in de
kerk. Vaak vorm, zonder in
houd.
Nu houd je je hart niet meer
vast. Het staat nu eerder gek
als je kind wél gedoopt
wordt. En belijdenis-doen is
juist: tegen de stroom
ingaan.
Het is wel een stuk verrassen
der geworden. We zijn van dat
christelijke sausje af. Van de
god die men toén beschouw
de God te zijn.
En in zo'n proces krijg je als
kerk ook met een overschot
aan zitplaatsen te maken.
Kerken worden gesloten of
afgebroken".
Hoe bewaar je bij zoveel ver
schuivingen als pastor je
evenwicht?
„Je moet preken en dus word je
van week tot week met je
neus op de bijbel gedrukt. Je
blijft studeren. Volgt alles op
de voet. Je bent je alles tot op
de bodem bewust. Maar je
wordt ook in evenwicht ge
houden. Anders was het do
minee zijn in de tweede helft
van de twintigste eeuw het
meest troosteloze bestaan. En
dat is het niet. Het zit boorde
vol hoop.
Het blijft een scala van heerlijke
dingen. Ook het preken. Ei
genlijk is dat een onmogelijke
mogelijkheid. Nog net zo
moeilijk als toen ik begon. Je
hebt dat nooit in de hand. En
het duldt geen stilstand. Een
preek van vroeger is on
bruikbaar geworden. Ook al
door de lengte. Gemiddeld
was ze toch wel een kwartier
langer.
Maar ook begrippen verande
ren. En het spraakgebruik. De
mens van nu wil anders wor
den aangesproken. Directer.
En in eigen beleving. Je moet
dus wel degelijk bij blijven.
Je scholing is nooit af. (Elke
vrijdagmorgen neemt ds. Van
Achterberg deel aan een
theologenkring bij professor
Berkhof - dG). Maar bij al dat
menselijke pogen blijft de
Geest de levenwekkende
kracht. Die zal het toch naar
de gemeente moeten over
brengen".
Toekomst
Ruim dertig jaar geleden kwam
ds. Van Achterberg naar Lei
den. De Mors, waar de Mara-
nathakerk werd gebouwd en
de samenwerking met de ge
reformeerden goede vruch-i
ten voortbrengt, is zijn wijk.
"Er is in deze stad bij alle zicht
bare terugval een hervormde
gemeente met een heel trou
we kern. Gelovig. Vroom.
Toegewijd. Waardoor velen
die van elders komen worden
aangestoken. En met een ge
lijk aantal predikanten als
toen ik hier kwam. Dat mag
ook wel eens gezegd. Je vindt
dat in geen andere stad. Ook
daarom heb ik hier met ple
zier gewerkt".
Ds. Van Achterberg zal er dan
ook geen moeite mee hebben,
na zijn afscheid van de actieve
dienst -1 mei volgend jaar-in
Leiden te blijven wonen.
De toekomst van de kerk?
„Ik geloof in de toekomst van
de Heer van de kerk. Hij zal
misschien langs andere we
gen gaan dan wij gewend zijn.
En de vormen zullen ook wel
weer anders worden. Maar
Zijn toekomst is zeker. En
daardoor ook de onze".
DE GR.
Vandaag bezetten twee her
vormde dominees deze pagi
na. Wel wat te veel van het
goede - en wat is goed-,
maar dat is in dit geval ver
klaarbaar.
De <jen. H.J. van Achterberg,
nog in actieve dienst, is 40 jaar
predikant, de ander, W.H.
Walvaart, 50 jaar. Hun namen
hebben in dit deel van Zuid-
Holland een bekende klank.
De eerste (64) werkt sinds
1948 in Leiden (Morswijk) en
ds. Walvaart (75) begon in
Zevenhoven, eindigde elf jaar
geleden in Sassenheim en
woont nu in Leiderdorp. Na
zijn pensionering verleende
hij nog pastorale bestand in
Gennep.
De Walvaarts en Van Achter-
bergs zijn ook bevriend met
elkaar De relatie onstond al
toen ds. Walvaart in Doorn
werkte, waar een oom van zijn
collega Van Achterberg
kerkvoogd was. In de Leidse
regio vormden zij samen een
aantal jaren het voorzitter
schap van de classicale (re
gionale) vergadering. Van
Achterberg als voorzitter
(praeses) en Walvaart als
tweede voorzitter (assessor).
Volgende week woensdag, 4
april, kunnen vrienden en
kennissen ds. en mevrouw
Walvaart gelukwensen in het
"Trefpunt" aan de Eikenlaan
te Leiderdorp, naast de
Dorpskerk, van 4 tot 6 uur. En
niet alleen met het predi-
kanls-, maar ook met hun
gouden huwelijksjubileum.
De jubileumviering van ds. Van
Achterberg - zij zijn tevens
veertig jaar getrouwd - is op
maandag 23 april in de Mara-
nathakerk aan de Lage
Morsweg: van kwart voor 7
tot half 9 het officiële gedeelte
en na half 9 meer een gezellig
samenzijn. Op zondagmorgen
22 april hoopt hij voor te gaan
in een dienst van dankbaar
heid.
Gemengde huwelijken. In Zuid-
Holland is op het ogenblik 56
procent van de kerkelijke huwe
lijken gemengd. Het provinciale
beraad van kerken gaat nu een
onderzoek instellen naar het pas
toraat rond het kerkelijk ge
mengde huwelijk. Toen het be
raad van kerken onlangs aan
dacht aan dit onderwerp be
steedde. stuitte het op een tekort
aan feitelijke informatie.
Er is nu een vragenlijst naar de ker
keraden en parochieraden van de
deelnemende kerken uitgegaan.
De vragen betreffen voorname
lijk de kerkelijke voorbereiding
van het huwelijk, de viering en
het pastoraat daarna.
Hervormde Kerk: beroepen te
Dubbeldam T. Poot Nieuw-
Loosdrecht: aangenomen naar
Jutrijp-Hommerts (Fr.) kandi
daat S.A. de Vries Grollo; be
dankt voor Rotterdam-Zuid
T.Stehouwer Nij verdal. Gere
formeerde Kerken: aangenomen
naar Zuidwolde (Dr.) J.M Len-
sink Johannesburg (Zuid-Afri-
ka).
Siberië. Bij zijn terugkeer van
een achtdaags bezoek aan het
verre oosten van de Sowjet-Unie
heeft dominee Michael Bour-
deaux, directeur van het Engelse
onderzoekinstituut voor religie
in communistische landen "Kes-
ton College", verklaard dat het
kerkelijke leven in Siberië bloeit.
De gelovigen hebben het er ge
makkelijker dan in Moskou en
Leningrad.
Ds. Walvaart: Van onder naar boven
LEIDERDORP - "ln de kerk
wordt soms veel tijd en ener
gie verspild aan onnutte za
ken. Zo herinner ik me een
twee uur durende discussie in
een kerkeraad over de vraag
of er tijdens een zangdienst op
tweede kerstdag wel een bos
bloemen in de kerk mocht
staanDat had nog nooit
moeilijkheden gegevenmaar
toen viel die tweede dag op
een zondag, en dat was toch
heel wat anders".
Het was niet Sassenheim waar
dominee Walvaart dat mee
maakte. "Nee, daar had je
geen muggezifterijen. Geen
strijd om beuzelingen. Een
frisse geest. Geen discrimina
tie ook. Ik kreeg er de eerste
vrouw in de kerkeraad. Vrij
spoedig gevolgd door een
tweede. Geweldig was dat.
Zo'n college werd er echt an
ders door. En ook bloemen in
de kerk. Niemand die er wat
van zei. Na afloop gingen ze
altijd naar een zieke of be
jaarde. En dus was het goed.
De overgang van Doorn naar
Sassem heb ik ervaren als een
verruiming. Doorn was ty
pisch zuidoostelijk Utrechts.
Minder frisse lucht. Mis
schien wel door de bomen. In
Sassenheim ademde je de
zeewind in".
Bijna zestien jaar lang.
Ideaal
Na maar tweeëneenhalf jaar
Zevenhoven - nu vijftig jaar
geleden - ging de jonge Wal
vaart (28) naar Doesburg
(1931), waar bij de opvolger
werd van een zoon van de be
kende dr. P.J. Hoedemaker
(1839-1910), geestelijk vader
van de confessionele richting
in de Hervormde kerk.
De gedaante van de kerk was
toen nog indrukwekkend.
"We hadden de wind nog mee.
De grote kerk was 's morgens
altijd vol. En 's avonds kwa
men er ook nog'eens driehon
derd. Ook arbeiders. Echt niet
alleen maar de middenklasse.
Je had toen ook de jong-her-
vormden beweging, later
Jonge Kerk. Dat liep enorm.
Jaarfeesten in een volle
concertzaal.
De hervormden waren in het
spraakgebruik de grote kerk.
De gereformeerden de kleine.
Je leefde nog bij de leus van
Hoedemaker héél de kerk en
héél het volk. Het volkskerk-
ideaal. Wel een beetje arro
gant natuurlijk. Immers, de
bewegingen van Afscheiding
en Doleantie hadden de kerk
heel wat bloed gekost".
Contact tussen hervormd en ge
reformeerd was er toen nau
welijks.
"Op een tweede feestdag, toen
de gereformeerden zelf geen
dienst hadden, zaten er eens
twee gereformeerde broeders
bij me in de kerk. Verbazing
allerwegen. Later hoorde ik
dat ze er hun verwondering
over hadden uitgesproken
dat er bij de hervormden toch
ook wel aardige dominees
de kerk -, toen de Hervormde
Kerk in 1951 een nieuwe kerk
orde kreeg. Voor die orde
hadden verschillende reor
ganisatie- en opbouw-
bewegingen lang geijverd In
dat jaar kwam een eind aan de
reglementenstructuur die de
koning de kerk in 1816 had
opgelegd. En de elkaar be
strijdende blokken en partij
en van vroeger - rechts, con
fessioneel, ethisch en vrijzin
nig - zouden samen de op
dracht van de kerk temidden
van het volk moeten waar
maken. De officiële invoering
van de nieuwe kerkorde was
plechtig en feestelijk. Het ge
beurde in Amsterdam.
Inhoud
Ds. Walvaart was lid van de sv-
node-de bestuurlijke top van
DS. WALVAART
blij met een paar voorbeel
den....
"De kerk kreeg weer inhoud.
De belijdenis werd weer
overeind gezet. Voordien
deed ieder maar wat-ie wou.
Het was een vergaarbak. Ze
doopten hier en daar in de
naam van het geloof, hoop en
liefde. De kerkorde maakte
van de kerk weer een verga
dering. Meer democratisch.
Meer betrokken. Een bewe
ging van onder naar boven.
Van gemeente naar classis,
van classis naar provincie,
van provincie naar synode.
Geen allesregelende besturen
meer. Een belijdende kerk
waar het evangelie weer
doorheen kon klinken".
Wat ervan geworden is?
"Het beeld dat we nu hebben is
nog niet fraai. Sommige
stromingen in de kerk heb
ben nauwelijks voeling met
elkaar. Er is nog machtsstre
ven. Maar het zijn nu geen ge
scheiden groepen meer. Je
houdt elkaar toch vast. Dat is
het mooie van deze kerk. Als
je ze uit elkaar rukt is er geen
discussie meer mogelijk.
Daarom verwerp ik de sugges-
tie-Nijssen (Ds. Nijssen, di
recteur van "Kerk en Wereld"
schreef onlangs in een artikel
dat "rechts" in de kerk maar
beter zijn eigen weg kan gaan
omdat het de anderen toch
maar hinderlijk voor de voe
ten loopt - dG). Het verschil
met vroeger is dat ie nu die
lijn van onderop hebt. De
kerk blijft met zichzelf in ge
sprek. En daar hoort ook de
Gereformeerde Bond bij".
Slikken
Ds. Walvaart, sinds 1968 met
pensioen, volgt vanuit zijn
rustige flat aan de Koekoek
straat in Leiderdorp de da
gelijkse dingen van het bin
nenlandse kerkelijke gebeu
ren met grote nauwgezetheid.
Niets ontgaat hem. Telefoon
tjes, brieven, bladen, boeken
en bezoek bezorgen hem brede
informatie.
Is hij bezorgd over de kerk?
"Soms heb ik er wel moeite
mee. De toelating van kinde
ren tot het avondmaal bij
voorbeeld lijkt mij een pre
caire zaak. Als dat algemeen
ingang vindt, krijg je een kerk
van doopleden. Ik weet wel
dat belijdenis-doen geen sa
crament is. maar het is nog
wel de uitnodiging tot het
avondmaal".
In het algemeen ziet ds. Wal
vaart liever niet dat er met de
kerkorde wordt 'gesjoe
meld". Een stuk kerkelijk
denken heeft in die orde vorm
gekregen.
Ook bij de "politieke preken" is
hij soms geneigd een vraag
teken te zetten. "Uiteraard
moeten ze op het gewone le
ven betrokken zijn, maar bij
sommigen is het te uitslui
tend".
Ds. Walvaart - door een handi
cap niet meer actief - neemt
afstand van idealisering van
het verleden.
"Andere tijden, andere vormen.
Op de catechisatie doceerde
je. En ze moesten het slikken.
Nu praat je met elkaar. De
mensen zijn veel zelfbewus
ter geworden. De media
brengen de hele wereld in
huis. Vroeger liep de kerk
voorop. Je kunt niet meer
concurreren. De TV doet het
beter.
De kerk moet zich aanpassen,
maar tot bepaalde hoogte. Ze
moet kerk blijven. In bewe
ging weliswaar. Maar weten
hoe ze dat doet. En prediking
blijft nodig. Een mens moet
voedsel hebben om geestelijk
in leven te blijven.
Het gemeenschappelijke is er
tegenwoordig een beetje uit.
We zijn individualistisch ge
worden. Geloven op je eentje.
Je hebt nog de radio Toch
is het een steun als je anderen
hebt met wie je het geloof
deelt".
Gezond
Als ds. Walvaart het over "ande
ren" heeft, denkt hij niet al
leen aan mensen van dezelfde
kerk.
"Vroeger waren de muren zo
hoog en zo hecht. Ik was blij
ajs een kleine jongen toen ik
voor het eerst in een gerefor
meerde kerk mocht preken.
Verschillen die in wezen on-
belangrijk zijn vallen weg.
Dat is Keel gezond".
Hij zou weer dominee worden
als hij aan het begin stond.
"Je hebt een hoop fouten ge
maakt en je werk heeft lang
niet altijd iets uitgericht.
Daarom ben ik blij en geluk
kig met een paar voorbeelden
waaruit ik kan opmaken dat
het niet tevergeefs is geweest"
DE GR.
LEIDEN - Herv. Gem. Hoogl. kerk 10
mevr. ds De Mey, medew. van cantorij,
11.45 oec. stud, dienst; Marekerk 10 ds
De Jong, 5 ds Zoutendijk Noorden;
Maranathakerk L. Morsw. 10 ds Van
Achterberg; Merenwijk 9.30 ds v. Leeu
wen, 11 ds v. Leeuwen en pastor Van
Well; Bethl. kerk Driftstr. 10 ds Stenfert
Kroese Bilthoven; Bevr.kerk ZW 10.30
ds Boogert; Vredeskerk 10 ds Lamping;
Zuidekerk 5 cantatedienst; Waalse kerk
10.30 ds Ribs; Acad. Ziekenh. 10.15 ds
Bakker; Diac. huis 10.30 ds Van 't Hof;
Jeugdkapel Vredeskerk 10; jeugdkapel
G. Herder, Oude Vest, 10.30; Endegeest
9.30 pater Boshouwers. Geref. Kerk:
Zuiderkerk 10 ds Hortensius, 5 cantate
dienst; Petrakerk 10 ds De Raadt Val
kenburg. 5ds VegterOegstgeest; O. Vest
10 dr Vlijm, 5 ds Nierop Koudekerk;
Mar.kerk L. Morsw. 10 ds v. Achterberg,
5 ds Hortensius; Bevr. kerk ZW 9 ds Nie
rop; 5 ds Smit Heemstede; Groenh. 10 ds
Smit; Merenwijk zie herv.; De Mirt 10
mevr. Owèl; Mierennest 10 mevr. Par-
levliet. Dolerende Noodgemeente Groot
Leiden (Pieterskerkstraat 1): 8.30 hr
Veth Capelle a.d. IJssel, 5 hr Dubbeldam
Warmond. Geref. Kerk Vrijg. (Heren
gracht 70): 10 en 5 ds Gootjes. Chr. Geref.
Kerk (Steenschuur 9): 9 ds v. Smeden, 5
ds Toorman, beiden Den Haag. Geref.
Gem. :N. Rijn): 10 en 4.30 ds Boogaard.
Geref. Gem. (N. Rijn): 10 en 4.30 ds
Boogaard. Geref. Gem. in Ned.
(Bethl.kerk Driftstraat): 11.30 en 5.30.
Evang.-Luth. Gem. (Hoogl. Kerkgracht):
10.15 ds Happee. Remonstr.-Doopsgez.
Gem. (Pieterskerkstraat 1): 10 dr Meije-
ring. Baptistengemeente (O. Rijn 3): 10.
Evang. Christengemeenschap (Middel
stegracht 3): 10 hr. Dikkes. Zendings
werk Middernachtsroep (Zoeterw.singel
21): 5 nam. hr. v.d. Keur. Evangeliecen
trum Zijlsingel 2: 10 hr. Zijlstra, di. 8 bij
belstudie, vrijd. 8 jeugdsamenkomst.
Pinkstergemeente (O. Rijn 3): 3 hr Ei
kerbout. Leger des Heils (Hooigracht).
10 en 7.30 Nieuw Apost. Kerk (H. Rijn
dijk 24): 9.30 en 4. wo. 8. 'Christian
Science (Steenschuur 6): 10.30. Kerk van
J. Chr. v.d. Heiligen der L. Dagen
(Steenschuur 6): 10.15. Volle Evang.
Gem. Bethel: 5 nam. evangelisatiesa
menkomst, in school De Twee Sleutels,
hoek Rijnsburgersingel. Zevendedag
sadventisten: elke zat. 9.45 bijbelstudie,
11 prediking in Lokhorstkerk. Oud
Kath. Kerk(Zoeterw. Singel): 10. Rooms
Kath. Kerken: Merenwijk 9.30 en 11;
Haagweg zat. 7, zond. 9, 10.45 en 12;
Steenschuur zat. 10 en 7, zond. 8.30, 10,
11.30, 6 en 7; Lammenschansweg zat. 7,
zond. 9, 10.30, 12 en 6; Haarl.str. zat. 7,
zond. 9.30, 10.45 en 12.15; Rijndijk 281
zat. 7, zond. 9.30 en 11.30; Boshuizerlaan
zat. 7, zond. 9.30,11 en 12.15; Herensingel
zat 7, zond. 8.30, 9.30 en 11.
ABBENES - Herv. Gem.: 9.30 kand.
Leitner-Pijl, 7 hr. Drijver Voorschoten.
AARLANDERVEEN - Herv. Gem.: 10
ds Wolthaus, 7 hr Goedhart. Geref. Kerk:
10 ds Vree, 6.30 ds Stolk. Chr. Geref.
Kerk: 9.30 en 5 ds De Vries, Heerde. R.K
Kerk: zat. 7, zond. 7.30 en 10.30.
ALPHEN AAN DEN RIJN - Herv
Gem.: Adventskerk 10 ds v. Vliet Pa-
pendrecht, 6.30 ds Bogers; Kruisk. 10 ds
Hanemaayer; Opst. kerk 10 ds v.d. Hei
den, 6.30 ds Hanemaayer; Nabij 10 ds
Bogers, gezinsdienst; G.H. kerk 10 dr v.
Santen. 6.30 ds v.d. Ree. De Bron 9 en
10.30 ds v.d. Ree, 6.30 ds Hoogendijk;
Driehoorne 7 ds Van Santen; Ashram
9.30 ds Hoogendijk; Oudsh. kerk 10 ds
Oort; Sionskerk 9.30 en 6.30 kand.
Kammeraad; Rijnstroom 8 nam. ds Oort,
oec. dienst. Geref. Kerk: Mar.kerk 10 ds
Stolk, 6.30 hrTenyenhuis; Salv. kerk 10
hr Tenyenhuis, 6.30 ds Vree. Zie verder
herv. Gem. Geref. Kerk Vrijg. Buiten V.:
9.30 en 4.30 ds Houtman. Chr. Geref.
Kerk: 9.30 en 4.30. Oud Geref. Gemeen
te: 9.30 en 4, di. 3 april 7.15ds v. Prooyen.
Baptistengemeente: 10 en 6.30 ds Koek
koek (Molenwerfstraat); Noord (Sport-
laan) 10 hr. Visser. Volle Evang. Gem.
(school Preludeweg) 10 hr Bulthuis.
Pinkstergemeente Alphen (R. Kruis-
geb.): 10. Pinkstergemeente Bethel (R.
Kruisgeb.): 6 nam. Leger des Heils: 10 en
6.30 uur, Corn, de Vlamingstr. R.K. Ker
ken: Bon.kerk zat. 7, zond. 8.30. 10 en
11.30-; Piuskerk zat. 7, zond. 9, 10.30 en
11.45; De Bron zat. 7, zond. 9 en 11.30.
BENTHUIZEN - Herv. Gem.: 9.30 en 6
ds Exalto. Geref. Gem.: 9.30 leesdienst,
2.30 ds Honkoop.
BODEGRAVEN - Herv. Gem.: Dorps
kerk 10 ds Droogers, 6.30 ds Richter)
Salv. kerk 10 ds Richter. 6.30 ds De
Vreugd; Bethl. kerk 10 ds De Vreugd,
6.30 ds Droogers. Geref. Kerk Vryg.: 9.30
leesdienst, 4 ds Borgdorff.
BOSKOOP - Herv. Gem.. Dorpskerk
9.30 ds Heymans, 6.30 ds Stelwagen; De
Stek 9.30 ds Omta. Geref. Kerk: 9.30 ds
Dijkstra, 5 ds Versluys. Chr. Geref. Kerk:
9.30 en 5 ds v. Langevelde. Geref. Gem.:
9.30 en 6 Opwekkingsgemeente (Con
cordia): 9.30. Verg. v. Gelovigen (Nieuw-
straat): 9.30 en 5. R.K. Kerken: zat 7,
zond. 9.30 en 11; De Stek zat. 5.30.
HAZERSWOUDE - Herv. Gem.: 9.30 en
6.30 ds Geertsema. Geref. Kerk: 10 ds
Versluys, 5 ds Dijkstra Boskoop. R.K.
Kerk: Anker zat. 7, zond. 8.45 en 11.15,
Bernardus zond. 10; dorp zat. 7, zond. 8.
10 en 11.30.
HILLEGOM - Herv. Gem.: 10 ds v.
Bruggen, 7 ds Wilschut Haarlem. Geref.
Kerk: 10 mevr. ds Sysling te Leiderdorp,
7 zie herv. Chr. Geref. Kerk: 10 en 5 ds
Drayer Hilversum. R.K. Kerk: Mart.kerk
zat. 7. zond. 8.30,10 11.30 en 12.45; Jozef
kerk zat. 7. zond. 8.30, 10 en 11.30.
HOOGMADE - Herv. Gem.: 10 dr v.
Vliet. R.K. Kerk: zat. 7, zond. 10.
DE KAAG - Herv. Gem.: 10 ds v.d. Vel
den Mijdrecht. R.K. Kerk: zat. 7 zond. 8
en 10.
KATWIJK AAN DEN RIJN - Herv.
Gem.: Dorpskerk 10 ds Boer, 6 ds Hey
mans 't Harde; Ontm. kerk 10 ds Hey
mans, 6.30 ds Vink. Geref. Kerk: 9.30 ds
Snoey en-pred., 5 ds Halsema. Mari
nevliegkamp: 10.30 gezinsdienst, ds
Schepers. R.K. Kerk: zat. 7, zond. 9.30 en
11.15.
KATWIJK AAN ZEE - Herv. Gem.: N.
Kerk 10 ds Hovius, 6 ds Boer; O. Kerk 10
ds Vink, 6 ds De Jong; Ichthus 10 ds v.
Roon, 5 ds Arkeraats; Pniëlkerk 9.30 ds
De Jong,6ds v. Roon; Gr. v. Pr. school 10
ds Schuurman; Hoekst. 10 dovendienst;
Overduin 2 ds Baas. Geref. Kerk:
Vr.kerk 10 ds Vrolijk, 5 ds v. Heyst Rot
terdam, Tr.kerk 10 ds v. Halsema, 5 ds
Vrolijk. Geref. Kerk Vrijg.: 10.15dsHoff,
3.30 leesdienst. Geref. Kerk Vrijg. Bui
ten V.: 8.45 en 7 ds Roukema. Chr. Geref.
Kerk: 10 en 5. Geref. Gem.: 10 en 5 lees
dienst, wo. 7.30 stud. De Pater. Volle
Evang. Gem. (Voorstraat 100): 9.45.
In de nacht van zaterdag op
zondag moet de klok een uur
vooruit worden gezet. Kerk
gangers die daaraan niet
hebben gedacht komen zon
dagmorgen dus een uur te
laat. Ze kunnen dan nog net
het slotlied horen....
KOUDEKERK AAN DEN RIJN - Herv.
Gem.: 10 ds v.d. Linden. 7 ds Bronsgeest,
Nieuwkoop. Geref. Kerk; 10 ds Hart
kamp Alphen, 7 ds v.d. Meulen, Leid-
schendam.
LEIDERDORP - Herv. Gem. en Geref.
Kerk: Dorpskerk 10 ds Knorth, 6.30 ds
Doesburg, avondgebed; Hoofdstr.kerk
10 ds Doesburg; Scheppmgskerk 9 en
10.30 mr. Reugebnnk; Leythenrode 10
ds Lutmers, mmv Excelsior; dond. 7.30
avondgebed in Dorpskerk Baptisten
gemeente: 10 dienst. R.K. Kerk: zat. 7,
zond. 9, 10.30 en 12.
LEIMUIDEN - Herv. Gem.: 9.30 ds Lal-
leman. Geref. Kerk: 9.30 ds Los, 7 ds Be-
zemer Ter Aar. R.K. Kerk; zat. 7, zond.
7.30 9.30 en 11.15.
LISSE - Herv. Gem.: Grote Kerk 10 ds
De Gelder; Pauluskerk 10 ds 't Hooft, 7
ds Weggemans Harderwijkjeugddienst.
Geref. Kerk: 10 ds De Wit, 7 zie herv.
Geref. Kerk Vrijg.: 10.30 en 4.30 ds Ded-
dens. Geref. Kerk Vrijg.: 10.30 en 4.30 ds
Deddens. Geref. Kerk Vrijg. Buiten V.:
10.45 ds Schuurman, 5 dienst. Chr. Ge
ref. Kerk: 10 en 4.30 ds v. Dijken. Geref.
Gem.: 10 en 4 ds Hakkenberg. Oud Ge
ref. Gem.: 9.30 en 3. R.K. Kerken: Aga-
thakerk zat. 7, zond. 8.30, 10 en 11.30;
Poelhuys zat. 7. zond. 9 en 11.30; Maria-
kerk zat. 7, zond. 8.30,10 en 11.45; Engel-
bew. zat. 7, zond. 8, 9.30, 11 en 5.45.
NIEUWKOOP - Herv. Gem.: 9.30 ds La-
gerwey Den Haag, 6.30 ds De Meij.
Aalsmeer. Geref. Kerk: 9.30 ds Houtman
Heemstede, 6.30 ds Mulder Alphen. Chr.
Geref. Kerk: 9.30 en 6.30 ds De Jong
Driebergen. R.K. Kerk: zat. 7, zond. 9,
10.45 en 7.
NIEUWVEEN - Herv. Gem 9.30 ds De
Vree, 6.30 ds Troost, Asperen Geref.
Kerk: 9.30 ds Schouten Baambrugge, 7
ds Treurniet Woerden. R.K. Kerk: zat. 7,
zond. 9 ijn 11.
NIEUW-VENNEP - Herv. Gem 9.30 ds
Bronsgeest Nieuwkoop, 7 ds Den Har
der. Geref. Kerk: 9 30 ds Rang. 6 30 ds
Meijer, Haarlem. Chr. Geref Kerk: 9 30
en 3 ds Visser. R.K. Kerk. zat. 7, zond.
9.30 en 11.
NOORDEN - Herv. Gem 9.30 en 7 ds
Zoutendijk. Geref. Kerk (Woerdense
Verlaat): 10 en 7 ds Nooteboom. R.K.
Kerk: zat. 7, zond. 9 en 10.30.
NOORDWIJK - Herv Gem Voorstr 10
dr Jansen, 7 ds Elgersma. Hoofdstr. 9 ds
Elgersma, 10.30 ds Henkei Den Haag, 5
dr Jansen; De Rank 10 kand. Schuur
man Putten, 7 ds v Vliet Papendrecht.
Geref. Kerk: Vinkenlaan 9.30 hr Brou
wer Katwijk: stichtingskerk 11 ds Bos
man; Sole Mio 9 ds Bosman. Zie ook
herv gem. Ned Prot. Bond: 10.30 ds mr.
Hoevers Wassenaar (O. Zeeweg). R.K.
Kerken. Binnen zat 7, zond. 8, 10 en
11.30; Zee zat. 7, zond 9.30 en 11; aula
Boeren burg 11
NOORDWIJKERHOUT - Herv Gem.
10 ds Kalkman; De Zilk 10 hr. Goedhart.
R.K. Kerk: Jozefkerk zat 7. zond. 10 en
11.30; Viktorkerk zat. 7, zond. 9.30.
OEGSTGEEST - Herv. Gem.. Groene
Kerk 10 ds Wagenvoorde, Pauluskerk 10
ds Mackaav te Leiden; Gem. centr 10.30
ds Blom. 7 ds De Boer Hoofddorp; Gem.
Centr. 10.30 ds Vink, jeugdkerk; Van
Wyckerslooth 4 30 ds Oegema. Geref
Kerk 10 ds Meijer Uithoorn. 7 zie herv.
gem. Geref. Kerk Vrijg.: 8.45 ds Ded
dens, 3 ds Gootjes. Geref. Kerk Vrijg.
Buiten V8.45 en 4 ds v.d. Berg. R.K.
Kerk: Will.kerk zat. 7. zond. 9, 10.30 en
12. Bon.kapel zat. 6.30. zond. 9 en 11.
Volle Evangeliegem. (gem.centr.): 4 hr.
v.d Brugge
OUD-ADE - R.K. kerk: zat. 7, zond. 8.30
en 10.30.
OUDE EN NIEUWE WETERING -
Herv. Gem9.30 hr Drijver Voorscho
ten, 5 ds Hemstede te Leiderdorp,
jeugddienst Geref. Kerk: 9.30dsGesink
Sassenheim, 6.30 hr Stam Sassenheim
R.K. Kerk: zat 7, zond. 9.30 Remonstr.
Gemeente: 7.15 nam. ds Cossee, Dor
drecht.
ROELOFARENDSVEEN - R.K. Ker
ken: P Banden zat. 7. zond. 9.30, 11 en
12.15. Maria Pres. zat. 7. zond. 9 en 11
RIJNSATERWOUDE-Herv. Gem 9.30
ds De Kruijf. 7 ds Wolthaus. Chr Geref.
Kerk: 9.30 dienst. 2.15 ds Bouw.
RIJNSBURG - Herv. Gem Grote Kerk
9.30 ds v.d. Bogerd, 5 ds Van Niel; Be-
thelkerk 9.30 ds v. Niel, 5 ds v.d. Bogerd.
Geref. Kerk: Petrakerk 9.30 dr v Oeve-
ren. 5 ds v.d. Bogerd. Geref. Kerk: Pe
trakerk 9.30 dr v. Oeveren, 5 ds Damsma;
Imm.kerk 9 en 10.30 ds Baayen, 5 dr v.
Oeveren; Mar.kerk 9.30 ds Damsma, 5 ds
Baayen. Geref. Kerk Vrijg 10 en 5.15 ds
Zomer. Chr. Geref. Kerk: 9.30 en 5 ds De
Joode. Evang. Christengemeente (aula
mavo): 10 br. v.d Brink, avondmaal, 6
nam. br. v.d. Brink, doopdienst in Lei
den. RFC. Gemeenschap (aula
tuinb.school): zat. 7, zond. 10 30.
RIJPWETERING - R.K. Kerk: zat. 7,
zond. 7.30, 9 en 10.30
SASSENHEIM - Herv. Gem 9 ds Roth-
fusz Hillegom, 10.30 ds v.d. Meer. 5 ds
v.d. Meer. in geref kerk, mmv Trumpets
of the Lord Geref. Kerk geen opgave.
Chr. Geref. Kerk 10 en 5 ds Rebel Ned
Prot. Bond: 10.30 mevr. ds Kuipers-
Postma, Leiden, Jul. laan 17. R.K. Fverk:
zal. 7, zond. 9.30 en 11.
TER AAR - Herv. Gem.: 9.30 ds Harte-
veld R.dam, 6.30 ds Corts te Bennekom.
Geref Kerk: 9.30 ds Bezemer, 6.30 ds.
v.d. Heiden. R.K. Kerk dorp 9 en 12,
Langeraar zat. 7, zond. 8.30, 10 en 11.30
VALKENBURG - Herv. Gem.: 10 en
6.30 ds Overgaauw. Geref. Kerk: 9.30 ds
Verdoom Leiden. 6.30 ds De Raadt Ma
rinevliegkamp: 10.30 gezinsdienst, ds
Schepers. Geref Kerk Vrijg 9.30 lees
dienst, 5 ds Hoff
VOORHOUT - Herv Gem 10 ds Bro
kerhof. R.K Kerk: zat-7,zond. 9,10.30en
11.45.
VOORSCHOTEN - Herv. Gpm. Dorps
kerk 10 ds Van Malsen te Leiderdorp, 7
interk. zangdienst in Laur.kerk, ds De
Zwart; aula NH 9.30 ds De Zwart en vic.
Bijl; Hulpen H. 10 ds Lentz, kapel Rijn
dijk 10 ds Meijenng. Geref Kerk: 9.30 ds
De Zeeuw. 7 zie herv. Geref. Kerk Vrijg.:
9.30 leesdienst, 3 ds Gratz R.K. Kerken:
Laur.kerk zat. 7, zond. 10 en 11.30; aula
NH 11M. Godskerk zat. 7. zond. 8.30 en
10.30
WADDINXVEEN - Herv Gem Be-
thelkerk 9 ds Verboom. 5 ds Roetman.
10.30 ds Cuperus Nieuwerkerk a.d. IJs
sel, 6.30 ds Verboom, Hoeksteen 9.30 ds
Rietman, 6.30 ds Verwelius; Immanuel-
kerk 10 hr Yska, 5 pastor Olsthoorn. Ge
ref. Kerk Kr.kerk 10 ds Koers Alphen. 5
ds Modderaar; Ontm. kerk 10 ds Modde
raar, 5 ds Pnns Den Haag. Oud Geref.
Gem.: 10 en 6.30. Chr Afgesch. Gem.
9.30 en 5 Volle Evang Gem. (Linden-
gaarde 17a): 9.30. R.K. Kerk: Ontm. kerk
zat 7, zond. 8.45, 11.45 en 7; Viktorkerk
zat. 7, zond. 10.
WARMOND - Herv. Gem.: 10 ds Hoek
stra te Oegstgeest. R.K. Kerk: zat. 7,
zond. 8 30, 10 en 11.30.
WASSENAAR-Herv. Gem Dorpskerk
10 ds Steenstra, 7 cantatedienst; Kie-
vietkerk 10 ds Wiersma, afscheid; Mes-
siaskerk 10 hr Taal, 4 30 ds Tukker;
Dorpscentrum 9.30 ds Van Laar, Mete
ren. Geref. Kerk: 10 en 5 ds Huisman
Rijnsburg: Zuid 10 prof. dr Jelsma
Kampen. 7 zie herv. gem. Ned. Prot.
Bond: 10.30 ds v. Wavcren, Haarlem.
WOUBRUGGE - Herv. Gem.: 9.30 ds
Kempenaar Vriezenveen, 6.30 ds v. Hal
ten Soest. Geref. Kerk: 9.30 kand. Hib-
ma. 6.30 kand. Esser. Ned Prot Bond: 7
nam. ds Cadee, Maassluis. R.K. Kerk:
zat. 7, zond. 10.
ZEVENHOVEN - Herv Gem.: 9.30 ds
Nicolai. Geref. Kerk: 9.30 en 7 ds 't Hart
Bodegraven. R.K. Kerk: zat. 7, zond. 9 en
10.45.
ZOETERWOUDE - Herv Gem.: 10
dienst R K. Kerken- Janskerk zat 7.30,
zond. 10.30; Chr Dienaarkerk zat. 7.
zond. 9.15; Rijndijk, Meerburg, zat 7.
zond. 10, 12 en 6.
ZWAMMERDAM - Herv. Gem: 10
kand. Vos Utrecht 6.30 ds Haakman. Ge
ref Kerk: 10 ds v.d. Heiden, 6.30 ds Los.
