Kerk bevoorrecht in zendtijd
-c^msamis-
Gorleben: met hand en tand tegen atoomf abriek
Kievietkerk Wassenaar bleef in het midden
Humanisten willen nog eens een verdubbeling
Geboortestreek van prins Claus in beroering
VRIJDAG 30 MAART 1979
(Van een medewerker)
"Wij vinden dat de humanistische stroming in ons land,
ondanks die zendtijdverdubbeling, nog altijd niet aan
haar trekken komt. De kerken hebben op radio en tv nog
dezelfde bevoorrechte positie. Dat is niet in overeen
stemming met de realiteit. Wij zullen hierop blijven ha
meren".
Casper Vogel (34), hoofd rtv-dienst
van het Humanistisch Verbond
.waardeert het uiteraart positief
dat de humanisten met ingang
van 1 april dubbele zendtijd krij
gen, maar tevreden is hij niet.
Volgens een eind 1977 gehouden
steekproef van het instituut voor
publieke opinie noemt 19 procent
van de bevolking zich humanist.
Op grond van dat percentage al
zou het Humanistisch Verbond
veel meer zendtijd moeten heb
ben dan ook na de verdubbeling
het geval is. "Het zal daarvoor ac
tie blijven voeren", verzekert
Casper Vogel.
'Zolang er geen betere cijfers zijn,
houden wij vast aan dat percen
tage van 19. Het is onbegrijpelijk
dat onze godsdienstsociologen
het niet als hun taak zien, einde
lijk eens in kaart te brengen
hoe de Nederlandse maatschap
pij godsdienstig en levensbe
schouwelijk in elkaar zit. Ze zijn
wèl geïnteresseerd in het anti- rri i
papisme, maar, denk ik dan. daar Tegen aanspraken
is dan wéér een kerkelijk belang
mee gemoeid".
De kerken die volgens artikel 16
van de Omroepwet in aanmer
king komen voor zendtijd vor
men een fikse lijst. Een eenvou
dige becijfering leert dat het ker
kelijke geluid in de ether een
plaats inneemt die ongeveer
twintig keer zo groot is als die van
het humanisme. Het besluit om
de zendtijd van het Humanistisch
Verbond te verdubbelen veran
dert dat beeld wel iets, maar in de
totaliteit maakt het niet veel uit,
zeker als men in aanmerking
neemt dat ook de omroepvereni
gingen nog een behoorlijke hoe
veelheid "kerk en godsdienst" in
hun programma's doen, in de
vorm van dagwijdingen, bijbelle
zingen, avondoverwegingen, bij
belstudieprogramma's en derge
lijke. Vogel heeft eens uitgere
kend dat de omroeporganisaties
wekelijks 12,5 uur godsdienstig
gesproken woord en ook 12,5 uur
religieuze muziek toevoegen aan
wat de kerken zelf al presenteren,
en dat is ruim 10 uur per week.
Terwijl het Humanistisch Ver
bond en de Vrije Gedachte samen
iets meer dan 40 minuten per
week op radio en tv is toebedeeld.
Het gaat de humanisten, die eind
mei op een congres in Hilversum
onder meer over de verdeling
van zendtijd zullen praten, he
lemaal niet om aanvallen op ge
loof en godsdienst, zegt Casper
Vogel nadrukkelijk.
"Het is nog altijd een wijdverbreid
misverstand dat wij anti gods
dienst en kerk zouden zijn. Hu
manisten respecteren en accep
teren het volkomen dat er men
sen zijn met een godsbesef, maar
wij zijn wel tegen bepaalde aan
spraken die vanuit het geloof
worden gemaakt op de verdeling
van maatschappelijke goederen,
zoals subsidies aan instellingen
en zendtijd. Die verdeling zit op
het ogenblik verkeerd in elkaar.
Wij krijgen een onrechtvaardig
klein aandeel".
Toen de mensen van het Humanis
tisch Verbond - officieel iets
meer dan 15.000 leden - van de
NIPO-enquête hoorden (19 pro
cent humanist) en zich realiseer
den dat zij maar 5 procent zend
tijd hadden, hebben zij het een
voudige rekensommetje ge
maakt dat ze recht hebben op
viermaal zoveel. Voorjaar 1978
dienden zij dan ook zo'n aanvraag
bij de betrokken minister in.
Vogel: "We waren aardig brutaal en
wilden best genoegen nemen met
een verviervoudiging in twee
etappes. Najaar 1978 besloot de
bewindsvrouw een verdubbeling
te geven, en daar bleef het bij zo
dat wij van 1 april af de beschik
king hebben over 15 minuten tv
en 1 uur radio".
Vrij beleid
Het Verbond heeft nu twee vaste
mensen in dienst voor radio en
twee voor tv. Daarnaast nog drie
algemene medewerkers: een
voor produktie, een redactiese
cretaresse en een hoofdredac
teur (Vogel zelf).
In het nieuwe schema is het HV
naar Hilversum II verschoven,
ingekapseld op zondagmorgen
tussen een kleuterprogramma en
de waterhoogten enerzijds en een
rk kerkdienst anderzijds. "Dal
kost ons vrijwel ons hele
publiek", zo vreest Vogel. "Dat is
jammer en onrechtvaardig. Bij
het realiseren van de zenderkk u-
ring is met ons op geen enkele
wijze rekening gehouden. De de
finitieve plannen zijn ons zomaar
voorgelegd". Het HV is dan ook
bii de kroon in beroep gegaan.
Casper Vogel noemt het een grote
rijkdom dat een zendgemachtig
de als het Humanistisch Verbond
niet wordt geregeerd door kijk
en luistercijfers.
"Wij zijn niet gebonden aan het ge
tal. Kunnen een onafhankelijk
redactioneel beleid voeren, al
worden wij natuurlijk democra
tisch door ons congres gecontro
leerd".
Simonis weer
over homofilie
Bisschop Simonis pleit in een
tweede brief over homofilie
voor een homofiele vriend
schap zonder sexuele rela
ties. Met deze brief ant
woordt hij op vele reacties
die hij heeft gekregen op zijn
eerste brief over dit onder
werp, waarin hij schreef dat
homofielen niet mogen wor
den gediscrimineerd maar
dat homosexueel gedrag niet
mag worden goedgekeurd.
In zijn nieuwe brief houdt mgr.
Simonis aan dat standpunt
vast. Via bijbel en kerktradi
tie moet, volgens hem, ho
mosexueel gedrag worden
afgewezen. Deze liefde kan
ook zonder sexueel contact
diep-menselijk en verrij
kend zijn, aldus de bisschop.
Dan houdt men het geweten
Annie Blankenstein
...morgenavond in Lutherse kerk...
Kerkconcert. Ter afsluiting van
de serie winterconcerten in de lu
therse kerk aan de Hooglandse
Kerkgracht in Leiden geeft An
nie Blankenstein-Offenberg uit
Hardenberg, die veertien jaar or-
ganiste van deze kerk was, mor
genavond om half 9 een clave-
cymbel-concert. Zij bespeelt een
twee-klaviers instrument dat
haar man, de vroegere organist
van de Pieterskerk Adriaan
Blankenstein, in 1977 heeft ge
bouwd. Medewerking verleent
Betteke van den Berg-Groot,
viola da gamba. Op het pro
gramma staan werken van Fr.
Couperin, Marin Marais en J. S.
Bach.
Na het gratis concert is er gelegen
heid de instrumenten nader te
bekijken.
Cantatediensten. De laatste can
tatedienst van dit seizoen in de
Zuiderkerk aan de Lammen-
schansweg in Leiden is zondag
avond om 5 uur. Het Rijnlands
christelijk mannenkoor, de so
praan Wendela Bronsgeest, het
Barokensemble ëri de' or
ganist Joop Brons geven onder
leiding van Sander van Marion
een uitvoering van Psalm 42 van
Mendelssohn-Bartholdy.
In een zondagavond om 7 uur in de
Dorpskerk van Wassenaar te
houden cantatedienst voert het
Wassenaars Kamerkoor onder
leiding van Jan van Biezen pas
siemuziek van Schütz uit over de
zeven kruiswoorden van Jezus.
Medewerkenden zijn een strij
kersensemble onder leiding van
de clavecinist Jan van der Lin
den, enige solisten en de organist
Wim Landsman.
Nog meer muziek. Ds. M. J. Wa
genvoorde gaat zondag voor het
laatst in de Groene Kerk te
Oegstgeest' voor. Wegens emeri
taat verlaat hij per 1 mei de actie
ve dienst. De muzikale mede
werkers van deze kerk willen
hem, ter omlijsting van zijn
preek, een muzikaal afscheid ge
ven. Zij zullen enkele werken van
J. S. Bach en van Handel ten ge
hore brengen. De medewerken
den zijn mevrouw Hetty Barnard
mezzo-alt, Han Kapaan hobo, Mi-
charl Smith viool en Theo Goed
hart orgel.
En ten slotte: het jongerenkoor "De
Menswording" verleent zon
dagmorgen om 12 uur medewer
king aan een mis in de Menswor-
dingskerk te Leiderdorp.
Hervormde "Kern: beroepen te
Geleen Y. van der Schoot Vlis-
singen; aangenomen naar Eind
hoven (ziekenhuis) mevr. A. van
Leeuwen Burgh (Zeeland); be
dankt voor Kamerik E. F. Ver-
gunst Middelharnis, voor Win-
desheim (Ov.) D. van der Meulen
Goudriaan. Geref. Gemeenten:
bedankt voor Leerdam J. Karens
Opheusden.
Boek als geschenk bij het afscheid van ds. J. T. Wiersma
"Zo maar een gemeente" is de titel
van een bij Boekencentrum in
Den Haag uitgegeven boek (140
bladzijden) dat de Wassenaarse
hervormde predikant J.T.
Wiersma bij zijn afscheid - deze
week - wordt aangeboden. Ds.
Wiersma is ruim 26 jaar predikant
geweest van de wijkgemeente
rond de Kievietkerk. Hij gaat nu
met pensioen en in Otterlo wo
nen.
Het boek, waartoe een aantal leden
van zijn wijkgemeente het initia
tief nam, bevat ruim dertig arti
kelen en verhalen over zeer ver
schillende onderwerpen die ds
Wiersma schreef voor het veer
tiendaagse blad "Woord en
Dienst", waarvan hij twintig jaar
redactievoorzitter is geweest.
Sommige van die artikelen ble
ken nogal wat stof tot reactie en
correspondentie te bevatten. Het
is leuk, ze nu hier terug te vinden.
Een van de initiatiefnemers, zijn
vriend prof. dr. J. W. Schulte
Nordholt, voorzag de bundel van
in- en uitleidend artikel. Het boek
(f 18,50) is in de boekhandel ver
krijgbaar.
Bijzonder teken
Toen ds. Wiersma, die in 1962 zijn
werk in Wassenaar begon na zes
jaar studentenpredikant in Delft
te zijn geweest, werd gevraagd
wat hij van de uitgave van zo'n
boekje vond, heeft hij wél geaar
zeld, maar dat is maar heel kort
geweest omdat hij allang van
plan was bij zijn emeriteripg een
grote afscheidsbrief te schrijven.
Daar had hij na 26 jaar Kieviet
kerk in Wassenaar wel behoette
"Het initiatief tot deze uitgave heeft
dat voornemen ondervangen",
schrijft hij in een Ten Afscheid.
"Alles wat ik in die brief had wil
len zeggen komt hier, zij het in
een wat minder persoonlijke
toonzetting, uitvoeriger aan de
orde".
Uit het zolang met elkaar optrek
ken als gemeente en dominee is,
naar ds. Wiersma diep ervaart,
een onvergetelijke verbonden
heid gegroeid. Dit boekje, waarin
hij gedachten verwerkt over
kerk, bijbel, theologie, geschie
denis, actualiteit, zin van het le
ven en menselijke ervaringen,
ziet hij als een heel bijzonder te
ken daarvan.
Wereld van vandaag
Schulte Nordholt werpt in zijn
voorwoord de vraag op wat je
aan een dominee hebt die elke
zondag de geijkte termen over
zieleheil en zaligheid oplepelt
zodat iedereen alles herkennen
kan en er nooit iets nieuws en
iets verrassends gebeurt. Alsof
de bijbel niet eindeloos prachtig
en nieuw en vreemd is en adem
loze uitzichten opent op nooit
vermoede werkelijkheden
onze wereld van vandaag.
Hij denkt dat dit de boodschap van
ds. Wiersma in al die jaren is ge
weest Mensen op aarde, leeft in
de rechte verhoudingen, verloo
chent de aardse opdracht niet;
gemeente, koester je niet in de al
koven van de ziel, verval niet in
dat Billy-Graham-fundamenta-
lisme, want jullie medemensen in
hun concrete situatie zijn in het
geding, hier in de Heilige
Schrift".
Toen Wiersma in Wassenaar kwam,
waren er wel die hoofdschud
dend zeiden: hij is te links. Dat
bleek overigens later nog wel
mee te vallen.
Schulte Nordholt denkt dat men
deze dominee zo toch geen recht
doet. "Nooit heeft hij onze aardse
verantwoordelijkheid afgetrok
ken van het getuigenis om de
hemel trouw te blijven. Hij heeft
ons ook geleerd dat het evangelie
geen partijprogramma is, maar
een andere en eigen waarde heeft,
een meerwaarde die niet in het
platte vlak van de aarde kan wor
den neergeslagen. Het is meer
dan wet, welke wet ook".
Kern van alles
Dat de Kieviet-gemeente van ds.
Wiersma niet naar links of rechts
is afgedwaald, in het "zuivere
midden" is gebleven, niet is ge
vangen in orthodox sectarisme of
vrijzinnige dwang, dat gods
dienst daar godsdienst is geble
ven en de preken geen stichte
lijkheden of lezingen waren,
kwam omdat voortdurend één
tekst de kern van alles is geweest
"Gij zijt gestorven en uw leven is
verborgen met Christus in God"
(Paulus' brief aan de Colossenzen
- Nieuwe Testament - hoofdstuk
3 vers 3).
Ze zijn daar in Wassenaar een
beetje weemoedig om dit af
scheid. "Maar", schrijft Schulte
Nordholt met nadruk, "meer
dankbaar om wat deze man ons
op het hart gebonden heeft".
De Gr.
(Van onze correspondent)
GORLEBEN-HANNOVER - Horst Wiese uit de streek
Luchow-Dannenberg: „Ik wil boer blijven. Ik wil
mijn akkers ploegen en koeien melken. Ik wil voe
dingsmiddelen produceren, die op tafel komen en
niet ergens in een giftig fabriekscomplex". Een po
litieagent uit Gedelitz: „Ik ben er tegen dat in Gor
leben dat atoomafvalcentrum wordt gebouwd. De
veiligheid is niet gewaarborgd. En dan dat „ding"
in ons mooie landschap. Ik ben hier geboren. Ik ben
jager. Ik wil die vuiligheid hier niet hebben". De
agent, die zijn naam niet wil noemen, moet er straks
misschien wel voor zorgen dat er inderdaad in Gor
leben kan worden gebouwd.
Dat in zijn mooie landschap het
grootste industriecomplex
van Europa komt: een atoom
afvalcentrum en een opwer
kingsfabriek. Een geïnte
greerd concept, volgens de
Bondsregering. De streek
Luchow-Dannenberg be
hoort tot de mooiste van
Duitsland. Op de weg van
Luneburg naar Dannenberg
staan verkeersborden, waar
op ..Gorleben moet leven" is
geschilderd. Twee dorpjes
hebben Nederlandse zuster-
gemeenten. Venhuizen en
Gramsbergen. Even voor
Dannenberg ligt Hitzacker,
waar prins Claus op 6 sep
tember 1926 in het slot Dot
zingen ter wereld kwam.
De weg van Dannenberg naar
Gorleben doet in het begin
denken aan die naar Otterloo.
Er wordt gewaarschuwd voor
overstekend wild: wilde
zwijnen en herten. In de dor
pen lopen koeien rond. De
boerderijen en huizen zijn
bijna allemaal van rode bak
steen. Verder naar Gorleben
langs de Elbe-oeverweg. De
rivier vormt hier de grens met
de DDR. Dan zijn er ook hou
ten uitkijktorens. Die bij
Langendorf is getimmerd
door Karl Klappstein uit Met
zingen. Een degelijk bouw
werk. Aan de andere kant van
de Elbe een betonnen uit
kijkpost. Vopo's controleren
met verrekijkers. De beruch
te muur lijkt van zover op een
keurig tuinhek, maar ieder
een weet dat er „doodsauto-
maten" in zijn- gemon
teerd.
Een liftende vrouw: „Ik woon
hier sinds vierjaar. We komen
van Hannover, maar we wil
len hier voor geen geld meer
weg. Daarom protesteren we
ook tegen dat ding. Maar ja,
dat is al heel lang gepland. Die
brand van een paar jaar gele
den is er ook niet voor niets
geweest". In 1975 werd een
gedeelte van de streek Lu
chow-Dannenberg door een
gigantische bosbrand ver
woest. Toevallig ligt dat deel
net boven de zoutlagen bij
Gorleben, waar het eventuele
atoomcentrum moet komen.
En als men het al niet eens
kan zijn met de opvatting dat
die brand niet zomaar ergens
vandaan kwam, is er toch een
zekere fatale opeenvolging
van gebeurtenissen: een soort
maanlandschap, geëigend om
technische monsters te her
bergen: verbrande aarde, uit
stekend geschikt om atoom-
afval in te graven.
Volgens de vrouw hebben al
heel wat mensen hun vakan
tiehuizen in het bedreigde
gebied te koop aangeboden.
Er zijn veel vakantieparken.
Ook in de winter komen de
mensen naar het enige gebied
van Duitsland, waar nog geen
verkeerslichten zijn.
Langs de weg van Garto naar
Trebel hebben kernenergie-
tegenstanders een speel
plaats gebouwd. Houten
stellages. Een ondergronds
hol. misschien wel bedoeld
als een atoombunker. Er staat
ook een waterpomp, die door
de wind wordt aangedreven.
Verkoop
Het atoomcentrum bij Gorle
ben moet worden gebouwd
door de Deutsche Gesell-
schaft für Wiederaufarbei-
tung von Kernbrennstoffen
(DWK) uit Hannover. Die
DWK heeft daar natuurlijk
grond voor nodig. Nu zijn er
een paar mensen die niet be
reid zijn de DWK hun grond
te verkopen. De kerkgemeen
ten Garto en Trebel bijvoor
beeld. Pastoor Jurgen Bec-
ken uit Trebel: ,,De kerk stelt
kritische vragen en zolang die
niet kunnen worden beant
woord, kan men als christen
de verkoop niet verantwoor-
De stukken grond van de kerk
zijn klein. Maar de DWK moet
nog een andere horde nemen.
Vooralsnog weigert Andreas
Graf von Bernstorff uit Gor-
tow, grootgrondbezitter
nummer een uit Noord-
Duitsland en heer over vis- en
jachtrechten in de gemeente
Gartow, 10 procent van zijn
land aan de DWK te verko
pen. Die 10 procent, 600 hec
taren. is ongeveerde helft van
het gebied dat volgens de
DWK voor het „atoompark"
nodig is.
Het gravengeslacht heerst al
meer dan 300 jaar over Gar
tow aan de Elbe. De 37-jarige
Andreas beschouwt het als
zijn voornaamste taak om het
landschap te verzorgen en te
onderhouden. Dat hebben
zijn talrijke voorvaderen ook
gedaan. „Dat het gebied
rondom Gartow nu tot een
van de mooiste en ecologisch
rijkste streken van de Bonds
republiek behoort, is daar
voor een groot deel aan te
danken", zegt Von Bern
storff. „Vanuit deze traditie
voel ik het als mijn plicht
menswaardige verhoudingen
in ons gebied te bewa-
Bernstorff is partijvriend van
de C DU-minister-president
van Nedersaksen. Ernst Al-
brecht. Hij is geen lid van de
plaatselijke burgerinitiatief
beweging tegen kernenergie,
wil niet op de barricaden en
zich zeker „niet categorisch in
de hoek laten dringen van de
genen die tegen kernenergie
zijn". Zou het „atoommon
ster" bijvoorbeeld in het
Beierse Woud of in het Zwar
te Woud zijn gepland, dan zou
Andreas Graf von Bernstorff
daar niet veel tegen heb
ben.
Verandering
Dat geldt met grote zekerheid
voor meer burgei's uit de
Landkreis Luchow-Dannen
berg. Aanvankelijk waren de
meeste boeren in deze orde-
lievende politiek conserva
tieve streek, geen tegenstan
ders van kernenergie.
„Maar", zegt de jonge boerin
Elke Albrecht, die de protest
optocht naar Hannover met
haar tractor aanvoert, „we
zijn langzamerhand met onze
neus op de feiten gedrukt en
nu zien ze het hier wel an
ders". Een plaatselijke jour
nalist, die de gebeurtenissen
in en om Gorleben al jaren
volgt, constateert een diep
gaande verandering van ge
zindheid. „De mensen voelen
zich bedonderd, want zowel
de CDU in Hannover als de
SPD in Bonn, die allebei ver
antwoordelijk voor het pro
ject zijn, hebben nagelaten de
bewoners hier goed en gron
dig te informeren. Daardoor
is het oude geloof aan staat en
partij verloren gegaan
Er zijn in totaal zo'n 1400 man
politie en grensbewaking in
gezet om ervoor te zorgen dat
de oppervlakteboringen niet
worden verhinderd. Afgelo
pen zondag is een protest-
tocht begonnen, die morgen
in Hannover eindigt. Onder
het motto „Albrecht, wij ko
men", trekken honderden
huisvrouwen, boeren, boe
rinnen, beambten, studenten
door de deelstaat Nedersak
sen, waarvan Ernst Albrecht
minister-president is. De
meeste deelnemers lopen,
maar er zijn veel fietsen en el
ke dag gaan er ook tientallen
tractoren de weg op. De boe
ren die de hele week onder
weg zijn, hebben bedrijfshulp
gekregen.
In het stadje Uelzen, zo'n 40 ki
lometer van Luchow, worden
de demonstranten als helden
binnengehaald, 's Avonds
luisteren 1200 tot 1500 men
sen in het SchutzenhaUs naar
de Oostenrijker Robert
Jungk, die het boek „De
atoomstaat" heeft geschre
ven. Hij zegt: „Ik vrees dat de-*
ze atoommisdadigers zich op
een dag moeten verantwoor
den voor hun gedrag van
Voorbeeldig
De burgerinitiatieven zijn niet
erg gesteld op selectieve
kernenergietegenstanders,
want die kunnen de zaak ver
pesten, zoals ook geweldda
dige demonstranten dat kun
nen. Tot nu toe is alles voor
beeldig gelopen. De politie
commissaris uit Uelzen
maakte de demonstrerende
boeren zelfs een compliment
voor hun „zeer correcte" ge
drag.
Terwijl de demonstranten op
weg zijn naar Hannover, is in
het Jaarbeursgebouw in deze
stad een internationale hoor
zitting begonnen waaraan
voor- en tegenstanders van
kernenergie meedoen. De
bedoeling is dat deze hearing
de deelstaatregering van Ne
dersaksen hulp zal bieden om
de juiste beslissing over het
Gorleben-project te nemen.
Want er is nog niet besloten of
het centrum ook werkelijk
wordt gebouwd. Volgens de
Gorleben-tegenstanders is
deze hoorzitting alleen maar
bedoeld als alibi en is de ei
genlijke beslissing om inder
daad te bouwen allang geno-
De voorzitter van de hearing,
die tot en met dinsdag duurt,
is prof. Carl Friedrich von
Weizsacker. Bij de opening op
woensdag zei hij dat het om
de beantwoording van twee
vragen gaat, namelijk of op
slaan van atoomafval princi
pieel technisch mogelijk is en
of de voorgelegde plannen
voor het atoomcentrum b(j
Gorleben technisch mogelijk
zijn.
De wetenschappers zullen niet
tot eensluidende uitspraken
komen. Dat bleek al op de
eerste dag. Terwijl de Duitse
hoogleraar Knizin en de Ame
rikaanse radioloog Linne-
mann de loftrompet bliezen
over atoomenergie (zonder
energie geen welvaart, geen
levensvreugde, honger en
nood) verklaarden de Engelse
bioloog Patterson en de Duit
se fysicus Von Ehrenstein dat
de risico's niet zijn te overzien
en men van Gorleben moet
afzien.
