Reis van
Carter is
toch een mislukking
Stabiele kern in M.-Oosten
Giscard mag
met Afrikanen
en Arabieren
gaan praten
Gesprek over
stopgezet
SCHANDAAL WORDT ONTHULD
Namibië
Opnieuw executies in
hoofdstad van Iran
Leger van
Amin
omsingeld
DINSDAG 13 MAART 1979
BEIROET (AFP) - In het midden
van de 'crisis-gordel' - waarmee
Carters adviseur Zbigniev Brze-
zinski het gebied van Turkije "tot
de Indische Oceaan aanduidt -
lijkt door het gemeenschappelijk
optrekken van Irak, Syrië, Jor
danië en Saoedi-Arabië een
nieuwe 'kern van stabiliteit' te
ontstaan. De leiders van deze vier
landen hebben de laatste maan
den in hun analyse van de situatie
in het gebied blijk gegeven van
een opmerkelijke eensgezind
heid.
Hoewel in deze vier landen zeer
verschillende regimes aan de
macht zyn, hebben ze hun on
derlinge geschillen opzij gezet
om, in zeker twee gevallen, een
gemeenschappelijke koers te va
ren: de Israëlisch-Egyptische
onderhandelingen en de crisis
tussen de twee Jemens.
In oktober vorig jaar gaven Syrië en
Irak het voorbeeld. Na tien jaar
onverholen vijandigheid teken-
IrakSyrië, Jordanië en Saoedie-Arabië
den Bagdad en Damascus een
handvest voor gemeenschappe
lijke actie, dat de eenwording van
de twee landen moet voorberei
den. Na de 'desertie' van Egypte
uit het Arabische kamp zagen de
Syrische en Iraakse leiders de
noodzaak van een versterking
van het 'oostelijk front' tegen Is
raël.
Volgens waarnemers in de Arabi
sche wereld had Irak ook het
verlangen te ontkomen uit zijn
groeiend isolement, ook al gezien
de chaos waaraan het buurland
Iran ten prooi viel.
Kort na de ondertekening van het
handvest besloot de Arabische
topconferentie (minus Egypte) in
Bagdad tot een afwijzing van de
koers die Israël en Egypte in
Camp David hadden uitgezet.
Maar vooral bij het gewapend
conflict aan de grens tussen
Noord-en Zuid-Jemen kwam het
gecoördineerde optreden van de
vier-landen duidelijk naar voren.
De bijeenkomst van 4 en 5 maart
in Koeweit had plaats op initiatief
van Amman, Damascus en Bag
dad. Vertegenwoordigers van de
ze drie landen verrichtten ver
volgens hun "pendeldiplomatie"
tussen de hoofdsteden van de
twee Jemes, Sanaa en Aden. En
kort voor deze bijeenkomst reis
de de Saoedische prins Saoed al
Faisal naar Jordanië, Syrië en
Irak om een gemeenschappelijk
actie-plan op te stellen.
Syrië is. evenals Zuid-Jemen, lid
van het 'Afwijzingsfront', maar
toch heeft Damascus geen partij
gekozen voor Aden. Voor alles
willen de Syriërs een eind maken
aan "marginale conflicten die
slechts de belangen van de zio
nistische vijand dienen".
Waarnemers wijzen ook op de
Amerikaanse toenaderingspo
gingen in de richting van Irak, het
enige Arabische land dat sinds
1967 geen diplomatieke betrek
kingen meer onderhoudt met
Washington. Onlangs nog prees
het Amerikaanse ministerie van
buitenlandse zaken de rol die
Bagdad speelt in het conflict tus
sen de twee Jemens.
Volgens waarnemers in de Arabi
sche wereld hebben Syrië, Irak,
Jordanië en Saoedi-Arabië een
grote gemeenschappelijke zorg:
tot elke prijs moet worden ver
hinderd dat de gebeurtenissen in
Iran als een olievlek gaan wer
ken.
Bij alle vier leeft min of meer het
verlangen buiten de Russisch-
Amerikaans rivaliteit om in
vloedssferen te blijven. Ze willen
niet dat de Sowjet-Unie een even
tueel vacuum opvult dat een
zwak Amerika in het Midden-
Oosten achterlaat.
De vier landen hebben hun onder
ling overleg de laatste maanden
sterk geïtensiveerd, en aange
toond dat hun rol niet genegeerd
kan worden. Door zich op te wer
pen als waarborgers van de sta
biliteit in het Midden-Oosten
willen Amman, Bagdad. Damas
cus en Riad kennelijk onderstre
pen dat het conflict in het Mid
den-Oosten onoplosbaar kan
worden als zij niet bij de onder
handelingen worden betrokken.
PARIJS (ANP) - Zonder hem een formeel mandaat te verstrekken -
wat zij overigens ook niet konden - hebben de premiers van de
EG-landen de Franse president Valéry Giscard d'Estaing gister
avond in Parijs het groene licht gegeven voor het tot stand bren
gen van gesprekken met Arabische en Afrikaanse landen.
Giscard, die enkele weken geleden op een persconferentie het idee
lanceerde van samenwerking tussen Europese, Afrikaanse en
Arabische landen op o.a. veiligheidsgebied, zal binnenkort een
ontmoeting hebben met de Soedanese president Noemeiri, die
een belangrijke rol speelt in de Arabische Liga en thans voorzit
ter is van de Organisatie voor Afrikaanse Eenheid. Giscard d'Es
taing zal zijn Soedanese ambtgenoot zeggen, aldus premier Van
Agt, dat de Europese gemeenschap belangstelling heeft voor de
Franse ideeën.
De premier noemde deze ideeën boeiend, zonder te willen of te
kunnen uitleggen wat zij precies inhielden. Hij voegde hier aan
toe dat zij ook erg onbepaald waren gebleven.
Omdat de staats- en regeringsleiders (de Europese raad) geen offi
ciële gemeenschapsinstelling vormen, konden zij het Franse
staatshoofd ook geen formeel mandaat verstrekken voor zijn
toekomstige gesprekken. Maar, aldus de Nederlandse premier, er
bestonden geen overwegende bezwaren tegen een gesprek dat
oriënterend moet zijn.
Aanvapkelijk leek Nederland uitermate sceptisch te staat tegen
over wat in het politieke jargon al de "trialoog" wordt genoemd.
In Den Haag noemde men de redenering dat Europese kennis,
Arabisch geld en Afrikaanse grondstoffen de elementen voor een
welhaast ideale samenwerking zouden kunnen vormen, uiterma
te simplistisch.
Tijdens het diner van de premiers en het daaropvolgende "praatje
bij de haard" zijn ook de Franse denkbeelden over een eventuele
aanpassing van het' Euratom-verdrag ter discussie gesteld. "Ik
zelf en anderen (de Duitse Bondsrepubliek, het Verenigd Ko
ninkrijk Denemarken en België) hebben ons daartegen uitge
sproken", aldus premier Van Agt, concluderend dat daarmee
"zo'n wijziging voorlopig van de baan is".
De Franse president heeft tevens verklaard het op prijs te zullen
stellen als binnen de Europese Gemeenschap een gesprek ge
opend zou kunnen worden over het dichter bij elkaar brengen
van de denkbeelden over non-proliferatiepolitiek (het tegengaan
van de verspreiding van kernwapens). Daarover bestond wel
eenstemmingheid, aldus Van Agt, al werden de kansen op een
positieve uitkomst van zo'n gesprek niet hoog geschat. Hij ver
bond er deze uitspraak aan: "Wie niet heeft kan wat krijgen en
men kan niet weten hoe een koe een haas vangt".
Gisteravond is ook gesproken over eventuele hulp die de Europese
Gemeenschap aan Turkije zou kunnen verstrekken. Die hulp
werd vooral door de Westduitse bondskanselier Helmut Schmidt
bepleit In Turkije, aldus Van Agt, kan een "politieke collapse"
plaats vinden waarbij het Westen geen baat zou hebben.
Ondanks de erkenning dat hier een probleem bestaat "heeft
Schmidt voor zijn ideeën geen concensus geïncasseerd", aldus
de Nederlandse premier. Van Agt ontkende overigens dat daar
door voorstellen van de Europese Commissie, het "dagelijks be
stuur" van de Gemeenschap, voor hulp aan Turkije van de baan
zouden zijn. De Nederlandse minister van buitenlandse zaken,
Van der Klaauw, vond het probleem-Turkije overigens "een
dringend probleem".
Over het Midden-Oosten is volgens Van Agt "over en weer ge
praat".
TEHERAN (AFP) - In Teheran zijn
vanochtend weer 11 personen te
rechtgesteld, zo heeft het radio
station "De stem van de revolu
tie" bekendgemaakt.
Het waren bekende militaire en
burgerlijke figuren die werden
doodgeschoten door wat ge
noemd wordt "Islamitische re
volutionaire pelotons". Tot de te-
rechtgestelden behoort de vroe
gere directeur-generaal van het
nationale persbureau Pars,
Mahmoud Djaffarian.
Djaffarian was ook hoofd van de
nationals televisie. Hij was offi
cieel woordvoerder van de sjah
sedert de kritische periode in de
eerste maanden van 1978 toen de
onrust in de steden oplaaide.
Ook Parviz Nikkhwah, voormalig
hoofdredacteur van radio en te
levisie, behoort de groep geëxe
cuteerden.
Bovengenoemden fcijn als eersten
om politieke redenen gevonnist.
De tot nog toe terechtgestelden
(in totaal nu 62) waren steeds be
schuldigd van marteling en
moord.
De internationale commissie van
juristen heeft gisteren de metho
de van rechtspraak die op het
ogenblik wordt gevolgd door de
revolutionaire gerechtshoven
naar islamvoorschriften veroor
deeld en de "rechtloosheid" van
de aangeklaagden aan de kaak
gesteld.
Al is verdrag nog niet van de baan
President Carter tijdens het debat in de Knesseth.
"Te betreuren valt", aldus de com
missie, "dat degenen die een re
gime ten val brachten, dat zij te
recht kritiseren, omdat het zijn
gevangenen een rechtvaardig
proces weigerde, thans hun aan
geklaagden volgens een even
willekeurige methode laten ver
oordelen", zo staat in een verkla
ring.
Volgens de commissie ontbreekt
het de bijzondere hoven aan een
wettelijke basis. De aangeklaag
den worden op grond van alge
mene, aan de koran ontleende
principes veroordeeld. Zij kun
nen worden veroordeeld wegens
handelingen, die op het ogenblik
dat zij deze verrichtten voor na
tionaal noch internationaal straf
recht misdaden waren.
MILJOENEN-ROOF
FRANKFORT (Reuter) - De West
duitse politie heeft vyf mensen
gearresteerd op verdenking van
diefstal van ruim vijf miljoen
gulden uit een vliegtuig van de
luchtvaartmaatschappij "Luf
thansa". Drie van de arrestanten
zijn werknemers van "Lufthan-'
Het geld, dat op 220.000 gulden na
teruggevonden is, werd een
maand geleden gestolen.
JERUZALEM (GPD) - Het
vredesverdrag is nog niet
verloren, maar Carters
reis is mislukt. Aan die
conclusie valt niet te ont
komen, ondanks de po
gingen van zowel Israëli's
als Amerikanen om dat
feit te verbloemen. Want
een zo dramatische daad
als een reis van de presi
dent van Amerika zelf
naar de hoofdsteden van
de twee partijen uit het
conflict, had als resultaat
niet minder mogen ople
veren dan een akkoord.
Dat akkoord is er niet ge
komen en de schuld daar
van ligt - opnieuw - bij
premier Begin.
Eigenlijk was de mislukking gis-
terochtend al af te lezen van Car
ters gezicht, toen hij om half elf
het beraad met het Israëlische
kabinet verliet. Op het moment
dat hij naar buiten stapte uit het
departement van de premier, zag
hij eruit als een verslagen man.
En zelfs toen hij na enkele minu
ten zijn gezicht weer in de plooi
had, kon de brede glimlach die
zijn handelsmerk is geworden, er
niet af. Nog eerder had de neder
laag van de president zich aange
kondigd aan het diner van zon
dagavond, waar Begin, als een
complete verrassing voor de
Amerikanen, het had over de res
terende ernstige aangelegenhe
den en moeilijke problemen en
duidelijk maakte dat Israël geen
document zou tekenen dat het
verbreken van de vrede zou wet
tigen, en het zout nog eens flink
in de wonde wreef met zijn uit
spraak dat Israël de enige stabiele
en betrouwbare bondgenoot van
Amerika in het gebied is.
Zoals de premier in januari 1978 het
binnen handbereik liggende vre-
desresultaat liet wegvagen door
de bulldozers in het gebied van El
Arisj in de Sinai, zo bulldozende
hij nu met zijn woorden het tere
bouwsel aan stukken dat Carter
met Sadat had opgezet.
Begins grootste probleem lijkt te
zijn, dat hij in Camp David in be
ginsel regelingen heeft aanvaard
die hij bij de uitwerking niet ac
cepteert. En dat geldt met name
voor de relatie tussen het vredes
verdrag met Egypte en de auto
nomie voor de Palestijnen.
De reden dat Sadat sinds Ismailia
steeds duidelijker garanties voor
die autonomie is gaan vragen, is
dat de kritiek in de Arabische we
reld zich intussen steeds sterker
heeft gemobiliseerd. Niemand
weet ook, aan hoeveel druk de
Egyptische president nu bloot
staat vanuit Saoedi-Arabië, dat
zijn land elk jaar vier miljard
dollar leent. Maar wel hebben al
degenen die tijdens Carters be
zoek in Egypte zijn geweest, ge
constateerd dat er iets broeit in
het land, dat de oppositionele
geluiden duidelijker zijn gewor
den en dat het woord „Iran" er
veelvuldig valt. Mevrouw Sadat
heeft eind vorige week dat gevaar
voor „iranisatie" openlijk in een
tv-interview genoemd.
Sommige Israëlische commentato
ren stellen dat Sadats binnen- en
buitenlandse problemen hem er
toe hebben gebracht het vredes
verdrag te blokkeren. Want de
schuld leggen bij Begin doet hier
vrijwel niemand. Het is zeker, dat
de meerderheid van de bevolking
zich verheugt over het weinig in
schikkelijke standpunt dat de
premier op alle punten van ge
schil steeds weer inneemt. Het
wantrouwen jegens de oprecht
heid van Egyptes bedoelingen is
diep. De beschamende vertoning
van de schreeuwende parle
mentsleden - van wie twee van
Begins eigen partij - die hem het
Spreken bijna onmogelijk maak
ten, is maar het topje van een ijs
berg van wantrouwen die in Is
raël nog altijd tegenover de Ara
bieren bestaat.
Weer op gang
Wat Carter heeft gedaan - dat valt
niet te ontkennen - is de feitelijk
compleet vastgelopen bespre
kingen weer op gang te brengen.
Maar wat moet er gebeuren als ze
nu binnenkort weer wegzakken
in steeds weer nieuwe proble
men. Zoals de vraag of er dan
toch zal worden begonnen met
het autonomieproces in alleen de
strook van Gaza - een idee dat
Begin tot nog toe altijd hardnek
kig had afgewezen. Of dat er al
meteen bij het begin van dat pro
ces een Egyptische verbindings
officier in het gebied mag worden
gestationeerd. Of dat de ontrui
ming van de Sinai toch moet
worden versneld in ruil voor een
spoediger uitwisseling van di
plomatieke vertegenwoordigers
dan Sadat nu wil - ook al een idee
dat eerder door Begin is verwor
pen maar nu weer opkomt.
Partijen die elkaar zo wantrouwen,
zouden eigenlijk niet moeten
proberen vrede te sluiten. Want
bij de uitwerking van elk punt is
wel een detail te bedenken waar
op de andere partij de zaak zou
kunnen dwarsbomen. En als elk
van die details dan weer tot een
ernstige aangelegenheid of een
moeilijk probleem wordt ver
klaard, komt er aan het onder
handelingsproces nooit een
eind.
Luid schreeuwend verscheurt Guela Cohen - behorend tot de rechtervleugel van Begins regerende Likoed-partij
- papieren tijdens het antwoord van Begin in de Knesseth op de vredesvoorstellen van Carter. De voorstellen
waren volgens Cohen "niet eens het papier waard waarop ze waren geschreven"
Mevrouw Cohen werd later verzocht de Knesseth te verlaten. Het was een van de incidenten waarvan de
Amerikaanse president getuige was en die premier Begin het commentaar ontlokten: "U ziet, het gaat hier erg
democratisch toe".
Er is een groots gebaar nodig ge
weest als dat van Sadats komst
naar Jeruzalem om de vredesbe
sprekingen op gang te krijgen. Er
is een unieke bijeenkomst in
Camp David voor nodig geweest
om ze weer uit het slop te halen.
Een dramatische reis van de
Amerikaanse president was de
derde poging om de mislukking
te voorkomen.
En hoe groot de schade aan Carters
prestige ondanks alle mooiprate-
rij zal zijn, valt nog niet te voor
zien. Wat dat betreft hangt er voor
hem veel af van de vraag of het
verdrag in de komende dagen of
weken toch nog wordt afgeslo
ten. Als dat gebeurt, zal het, hoe
belangrijk dat ook is, weinig
vreugde meer losmaken bij de
genen die de afgelopen zestien
maanden bij het moeizame on
derhandelingsproces betrokken
zijn geweest. En velen zullen zich
afvragen of een verdrag dat zo tot
stand moest komen, voor de vre
de erg veel waard is.
(Van onze correspondent)
JOHANNESBURG (GPD) - Wan
trouwen, beschuldigingen over
en weer en de bijna spreekwoor
delijk geworden angst voor een
communistische machtsover
name in Namibië hebben geleid
tot stagnatie in de gesprekken
tussen de Westerse mogendhe
den en Zuid-Afrika. De Zuidafri-
kaanse premier Botha beschul
digde vijf westerse leden van de
Veiligheidsraad (Frankrijk,
Duitsland, Engeland, Amerika en
Canada) in het parlement van laf
heid, kwade trouw en zei dat
langs de "weg van onderhande
lingen de wrakstukken van ka
potgeslagen hoop" liggen.
De kille verhouding tussen Zuid-
Afrika en de westerse mogend
heden geeft weinig hoop op de
door het Westen voorgestelcj,®
hervatting van de besprekingen!
op 18 en 19 maart in New York.'
Zowel de bestaande politieke
partijen in Namibië (de Turnhal-
le-alliantie, het Namibia National
Front, de Swapo-democraten) als
de Zuidafrikaanse minister van
buitenlandse zaken, Pik Botha,
werden uitgenodigd. Ook Swa-
po-leider Sam Nujoma alsmede
de ministers van buitenlandse
zaken van Angola, Botswana,
Tanzania, Zambia, Mozambique
en Nigeria werd gevraagd aan de
ze besprekingen deel te nemen.
Het is de eerste keer dat Nigeria
officieel wordt betrokken bij de
gesprekken over Namibië.
De Swapo-democraten van An
dreas Shipanga en het Namibia
National Front hebben inmiddels
al toegezegd aan de onderhande
lingen te zullen deelnemen. De
gesprekken in New York zullen
vooral gaan over twee voorstellen
van Kurt Waldheim, die door de
Namibische partijen en door de
Zuidafrikaanse regering onaan
vaardbaar worden gpnoemd. Het
gaat om het toestaan.aan Swapo
om leden van het guërrilla-leger
in Namibië zelf te legeren. De
Swapo-kampen in Angola en
Zambia zouden bovendien niet
door de strijdkrachten van de
Verenigde Naties worden gecon
troleerd.
NAIROBI (Reuter) - De regerings
troepen van president Idi Amin
van Oeganda die een tegenoffen
sief waren begonnen tegen de
door Tanzania gesteunde op
standelingen, zijn door hun te
genstanders omsingeld en zo van
de hoofdstad Kampala afgesne
den.
Dit is gisteren vernomen uit krin
gen van Oegandese ballingen. De
omsingeling volgde, aldus deze
bronnen, op een tactisch terug
trekken van de tegen Amin strij
dende troepen in de richting van
de stad Masaka.
De troepen van de opstandelingen
splitsten zich in drie delen en
terwijl het centrum zich terug
trok, achtervolgd door de rege
ringstroepen, maakten de twee
vleugels een omtrekkende bewe
ging en sneden zo de weg naar
Kampala voor de regeringstroe
pen af. Uit hoeveel man de om
singelde strijdmacht bestaat, is
niet bekend, maar het aantal zou
"tamelijk groot" zijn.
Uit dezelfde bronnen i
dat stadsguerrilleros in Kampala
en andere steden het bewind van
Amin bestrijden. In de Oegande
se hoofdstad werden bomaansla
gen gepleegd op de drie voor
naamste hotels waar, naar ver
luidt, de Libische adviseurs van
de regering-Amin logeren.
Of er bij deze aanslagen slachtof
fers zijn gevallen is niet bekend.
Ook de waterleiding in Gaba, een
voorstad van Kampala, was het
doelwit van een bomaanslag. De
bom, waardoor de waterleiding
werd opgeblazen, explodeerde
vlak bij een villa van president
Amin.
JOHANNESBURG (Reuter) - Het
Zuidafrikaanse liberale blad
Rand Daily Mail mag vraagge
sprekken met het voormalige
hoofd van het opgeheven minis
terie van voorlichting dr. Eschel
Rhoodie publiceren. Daarin doet
deze onthullingen over het
schandaal van de "geheime fond
sen". Opperrechter Gert Coetzee
beschikte gisteren afwijzend op
een verzoek van de commissie
onder leiding van rechter Rudolf
Erasmus om de publikatie tegen
te houden. De commissie-Eras
mus stelt zelf een onderzoek in
naar het schandaal.
Rhoodie die zich op het ogenblik in
Europa ophoudt, heeft gezegd
dat toenmalige ministers, onder
wie oud-premiër John Vorster
die nu president is, en de be
windslieden van financiën en jus
titie, respectievelijk Owen Hor-
wood en James Kruger, wisten
dat het ministerie van voorlich
ting het regeringsgezinde
dagblad The Citizen financierde.
Horwood en Vorsters opvolger,
de tegenwoordige eerste-miniter
Pieter Botha, hebben dit tegen
gesproken.
De commissie-Erasmus had ge
steld dat de publikaties in de
Rand Daily Mail haar bevindin
gen zou kunnen beïnvloeden. Het
blad had daartegen aangevoerd
dat de regering het mandaat van
de commissie had verlengd, na
dat zij in december een rapport
had afgeleverd. Kwesties die in
dat verslag werden besproken,
zouden bijgevolg vrijelijk mogen
worden behandeld. Wat de com
missie-Erasmus nu precies on
derzoekt, is niet omschreven, al
dus de krant.
Overigens had de Rand Daily Mail
eerder een gerechtelijk verbod
gekregen om uitlatingen van
Rhoodie te publiceren over ge
sprekken die deze zou hebben
gehad met minister Kruger. Deze
bewindsman had om dit verbod
gevraagd, nadat de krant hem om
commentaar op de uitlatingen
van Rhoodie had verzocht. De
Rand Daily Mail en andere bla
den van het concern verschenen
gisteren dein ook met witte stuk
ken in verhalen waarbij Rhoodie
aan het woord was.
De Cape Times, een blad van het
zelfde concern, werd in Kaapstad
door de commissie-Erasmus voor
de rechter gedaagd, ook om
publikatie van onthullingen van
dr. Rhoodie tegen te houden. Op
verzoek van de commissie werd
deze zaak echter verdaagd.
De commissie-Erasmus werd vorig
jaar door de regering-Botha inge
steld om het misbruiken van
overheidsgelden ten behoeve van
de regerende Nationale Partij en
haar politiek te onderzoeken. Dit
zou via het inmiddels opgeheven
ministerie van voorlichting zijn
geschied. In haar rapport van de
cember gaf de commissie in
overweging dr. Rhoodie gerech
telijk te vervolgen. Deze had toen
echter het land al verlaten.
