ISLAM WINT- DE REVOLUTIE
75 c
Uw kleurenfoto
In 3 dagen klaar.
„Kerk moet
wantoestanden
aan de
kaak stellen"
Amerikaans zwartboek over mensenrechten
Iran na 2500 jaar
geen keizerrijk
meer; premier
Baktiar afgetreden
MAANDAG 12 FEBRUARI 1979
BUITENLAND
PAGINA 7
Aanhangers van Chomeini
zwaaien met wapens %/i gereed
schappen die zij hebben weten te
bemachtigen.
Chomeini: de grote winnaar
TEHERAN (GPD) - Sinds gistermiddag is Iran geen mo
narchie meer, maar een islamitische republiek. De nog
door de sjah benoemde premier S japoer Baktiar is afge
treden en zou - volgens onbevestigde berichten - zelf
moord hebben gepleegd. Ajatollah Chomeini, de archi
tect van de islamitische revolutie, is er in minder dan 48
uur in geslaagd een wig te drijven tussen Baktiar en de
strijdkrachten.
Na een etmaal van bloedige ge
vechten tussen burgers en mili
tairen en van legereenheden on
derling, verklaarden de strijd
krachten zich gistermiddag neu-
traal. Voor het toch al wankelen
de kabinet van Baktiar was dat de
doodsteek. De door Chomeini
benoemde tegen-premier, Mehdi
Bazargan, neemt vandaag de
macht officieel in handen.
Hoeveel mensenlevens de gevech
ten van zaterdag en zondag heb
ben gekost, was gisteravond nog
niet duidelijk, maar het moeten
er vele honderden zijn. Om een
eind te maken aan het bloedver
gieten, kregen alle militairen gis
termiddag opdracht naar hun ka
zernes terug te keren. In een
communiqué van de raad van
opperbevelhebbers van leger,
luchtmacht, marine en politie,
werd bekendgemaakt dat de raad
had besloten „zijn neutraliteit
aan te houden in de huidige poli
tieke geschillen, teneinde anar
chie en een bloedbad te voorko
men". Kort daarop werd het aan
zienlijk rustiger in Iran, hoewel er
gisteravond nog steeds melding
werd gemaakt van gevech-
Gevechten
In de nacht van vrijdag op zaterdag
sloeg de vlam in de pan, toen he
vige gevechten uitbraken op de
luchtmachtbasis Farahabad ten
zuidoosten van de hoofdstad Te
heran. De sjah-gezinde en bui
tengewoon fanatieke keizerlijke
garde viel de basis die nacht tot
tweemaal toe met tanks aan. Ka-
Overstromingen
in Spanje
MADRID (AFP/DPA) - De regen
die nu al meer dan een maand on
ophoudelijk is gevallen in Casti-
lië, Andalusië en Galicië heeft in
deze drie Spaanse provincies alle
rivieren buiten hun oevers doen
treden.
Alleen zaterdag al viel er 25 liter re
gen per vierkante meter.
De gebieden Extremadura en Gali
cië in het westen en noordwesten
van Spanje zijn zeer zwaar getrof
fen. De verkeersweg van Madrid
naar La Coruna moest bij Ponfer-
rada wegens overstromingen
worden afgesloten.
Ook Portugal heeft van overstro
mingen te lijden.
De Portugese regering heeft het
sinds een week om hoger loon
stakende telefoonpersoneel gis
teravond op straffe van ontslag of
schorsing opgedragen het werk
te hervatten, omdat de staking
het hulpwerk in 's lands ergste
overstromingen sinds veertig
jaar ernstig bemoeilijkt.-
detten van de daar gevestigde
luchtmachtschool zouden don
derdag in uniform hebben deel
genomen aan demonstraties voor
Chomeini in de hoofdstad, en de
Keizerlijke Garde zou tot taak
hebben gehad de demonstranten
te arresteren. Er gingen geruch
ten dat een aantal van de demon
stranten zou zijn geëxecuteerd.
Zaterdag bij het aanbreken van
de dag verzamelden zich duizen
den mensen bij de basis, ondanks
de schietpartijen en het uit
gaansverbod. De straten werden
versperd met barricaden en daar
achter werden wapens uitge
deeld aan Chomeini-gezinde
burgers.
De daarop volgende opstand van
burgers en luchtmacht-personeel
tegen het leger, dat vooralsnog
aan de kant van Baktiar stond,
breidde zich uit als een olievlek.
In de loop van zaterdag trokken
steeds meer gewapende burgers
door de straten van Teheran. In
een radiotoespraak verklaarde
premier Baktiar 's middags dat
„de regering bij de eerste provo
catie vastbesloten en met kracht"
zou antwoorden. „Voor de laatste
keen wees op uw hoede voor
complotten die de rust en orde in
het land willen verstoren", waar
schuwde hij. Rond dat moment
had de rebellerende luchtmacht
de hele oostelijke wijk van de
stad echter al in handen en ver
anderd in een grimmig fort. Hon
derden vrachtwagens reden af en
aan met aarde, balken en auto
banden, ter versterking van de
barricaden, die werden bewaakt
door soldaten met mitrail
leurs.
Inmiddels riepen medewerkers
van Chomeini vanuit luidspre
kerwagens de bevolking op om
het door Baktiar uitgevaardigde
uitgaansverbod te schenden.
Tienduizenden gaven gehoor aan
de oproep van hun religieuze lei
der. Ze verzamelden zich op hoe
ken van straten en staken auto
banden en vuilnishopen in
brand, waardoor de stad even la
ter in een grote rookwolk werd
gehuld. Terzelfdertijd renden
honderden militairen de straat op
met de opdracht te schieten op
iedereen die het uitgaansverbod
overtrad. Telkens als er legerpa
trouilles naderden, verspreidden
de demonstranten zich, gooiden
ze molotov-cocktails en schoten
ze vanuit verborgen posities. He
likopters, van waaruit werd ge
schoten, cirkelden over de stad
en militaire transportvliegtuigen
vlogen af en aan.
Iran balanceerde op de rand van
een burgeroorlog: op de straten
liepen aanhangers van Chomeini
met borden, waarop iedere bur
Gewapende burgers onderzoeken een vernielde legertank
ger die met een geweer kon om
gaan, werd aangespoord zich te
melden.
Zaterdagavond waren vanuit het
binnenland zowel regeringsge
trouwe strijdkrachten als dissi
dente militaire eenheden onder
weg naar de hoofdstad, die intus
sen was veranderd in een vesting.
Steeds meer gewapende burgers
negeerden het uitgaansverbod en
in de hele stad escaleerden de
schietpartijen. Alle beschikbare
militairen die zich nog niet tegen
de regering hadden gekeerd,
werden - voorzien van grote hoe
veelheden munitie - ingezet om
de rebellie te keren. Chomeini
dreigde een „heilige oorlog" te
zullen uitroepen als de legerauto-
riteiten er niet voor zouden zor
gen dat de Keizerlijke Garde, die
voortdurend in het offensief was,
zou worden teruggetrokken.
Meester
In een laatste, vertwijfelde poging
orn zijn positie te redden, ver
klaarde Baktiar gisterochtend
dat hij de situatie meester was en
dat Chomeini aan het kortste
eind zou trekken. Maar voor de
premier was het al te laat om nog
olie op de golven te kunnen gooi
en. Vroeg in de morgen trokken
weliswaar honderden tanks de
stad in om te proberen het lucht-
machtpersoneel en de gewapen
de burgers uit hun stellingen te
verjagen, maar het verzet was - na
een tamelijk rustige nacht - veel
hechter georganiseerd dan de
dag tevoren. Tegenstanders van
de monarchie schoten met auto
matische wapens en machinege
weren terug. Door de stfaten van
Teheran reden tientallen zieken
auto's met gillende sirenes.
Sluipschutters tegen het bewind
van de verbannen sjah en zijn
„vazal" Baktiar sprongen van
dak tot dak. De sfeer was grim
mig len chaotisch.
Tegen het eind van de ochtend w
het grootste deel van de stad in
handen van islamitische revolu
tionairen. Zwaarbewapende Neutraal
aanhangers van Chomeini had
den bezit genomen van het Go-
lestan-paleis, waar de sjah in 1967
was gekroond. Ook de leger
plaats Eshratabad, in het noord
oosten van Teheran, was ver
overd en deels in brand gesto
ken.
tigd. Ondanks de dringende op
roep van Chomeini ambassades
ongemoeid te laten, werd de Is
raëlische ambassade geplun
derd.
Het hoofdkwartier van Chomeini -
een voormalige school - fungeer
de als zenuwcentrum van de ac
ties. Verslaggevers zagen hoe
grote hoeveelheden wapens en
munitie het gebouw werden* bin
nengedragen. Chomeini zelf be-
vond zich daarentegen op een
„onbekende, veilige plaats".
Met molotov-cocktails en zelfge
maakte granaten stelde de rebel
lerende volksmassa zeker vijf
tanks buiten gevecht. Met uit be
zette of verlaten politiebureaus
buitgemaakte wapens werd
zwaar gevochten rond het ge
bouw van de regeringsradio,
waarbinnen de nieuwslezer met
een door emotie verstikte stem de
jongste berichten over de ge
vechten voorlas. Later maakte de
radio bekend dat haar hoofd
kwartier in handen van de islami
tische oppositie was gevallen en
dat alle archieven waren vernie
Toen de gevechten een macaber
hoogtepunt bereikten, kwam het
bericht dat het leger zich neutraal
zou opstellen en dat alle militai
ren naar de kazernes werden te
ruggeroepen. Onmiddellijk
daarna namen duizenden men
sen, gewapende burgers en ge
deserteerde soldaten zij aan zij,
bezit van het centrum van Tehe
ran. Aan de schietpartijen kwam
plotseling een einde. Militairen
overhandigden hun wapens aan
omstanders en kregen er witte
anjers voor terug.
Daarmee was het fundament onder
Baktiars politieke bestaan weg
gevallen. Onmiddellijk ging het
gerucht dat de premier - wiens
hoofdkwartier door aanhangers
van Chomeini was bezet - was af
getreden. Hij zou zijn aftreden in
een buitengewone kabinetszit
ting hebben bekendgemaakt. La
ter op de avond werd het bericht
bevestigd door minister van
landbouw Manoucher Kazimi en
door een aantal naaste medewer
kers van de regeringsleider.
Sindsdien is Baktiar spoorloos.
De 62-jarige jurist Sjapoer Bak
tiar is precies 38 dagen premier
geweest, nadat de sjah ermee had
ingestemd het land „voor een
vakantie van onbepaalde duur"
te verlaten.
Volgens de staatsradio, inmiddels
omgedoopt tot „de stem van de
Iraanse revolutie" is het Iraanse
parlement ontbonden en zouden
alle parlementsleden ontslag
hebben genomen.
Ondanks de neutraliteitsverklaring
van de strijdkrachten werd gis
teravond in Teheran nog steeds
gevochten. Naar verluidt heeft
alleen de Keizerlijke Garde nog
geen gehoor gegeven aan het be
vel de strijd te staken en vechten
deze elitetroepen op eigen houtje
door. Vaak is het moeilijk het
verschil te zien tussen gevechten
en vreugdebetoon, omdat solda
ten en burgers hun wapens on
ophoudelijk in de lucht afvuren.
Dit bracht een nieuwslezer van
de radio ertoe de „lieve landgeno
ten" op te roepen hun wapens
niet zomaar leeg te schieten. „De
munitie kunt u misschien nog
nodig hebben en bovendien ver
stoort u de rust van anderen", zei
hij.
PUEBLA (Mexico) (ANP) - De
Latijns-Amerikaanse bis
schoppenconferentie heeft
gisteren een verklaring goed
gekeurd die zich keert tegen
schending van de mensen
rechten door onderdrukken
den militaire regeringen en
steun geeft aan de bestrijding
van onrecht en armoede. Bij
dat laatste zal de kerk een ac
tieve rol moeten spelen.
Verwacht wordt dat deze ver
klaring de oppositie tegen au
toritaire regeringen in La-
tijns-Amerika zal aanwakke
ren. Ze is een duidelijke
overwinning voor de progres
sieven op de conferentie die
steeds een krachtiger verzet
tegen zulke regeringen heb
ben bepleit. De conservatie
ven hadden zich tegen een ac
tievere politieke rol van de
kerk uitgesproken.
De bisschoppen zeggen in hun
verklaring dat dwangregimes
van hun macht misbruik ma
ken door politiek andersden
kenden te martelen en te ont
voeren, en dat de armoede,
uitbuiting en schending van
de mensenrechten in dit con
tinent toenemen. "De kerk
moet dergelijke wantoestan
den aan de kaak stellen". "Uit
he* lijdende volk gaat een
schreeuw naar de hemel die
gerechtigheid, vrijheid en
eerbied voor de grondrechten
van de mens verlangt".
Bevrijding
Kapitalisme en marxisme wor
den in het bisschoppelijke
stuk gelijkelijk gekritiseerd
en politieke partijen wordt
aangewreven dat zij zowel in
ideeën als in prestaties zijn
tekort geschoten. "Er zal, ter
verlichting van de economi
sche problemen, een nieuwe
politiek nodig zijn terzake
van het grondbezit, de indus
trie en de handel".
In de verklaring zouden van
daag nog kleine veranderin
gen kunnen worden aange
bracht. Zo moet nog beslist
worden over de vraag of de
slotacte van de conferentie,
waarover nog vandaag of an
ders morgenochtend wordt
beslist en die ter goedkeuring
aan de paus zal worden voor
gelegd, het begrip "theologie
van de bevrijding" moet be
vatten.
Tegenstanders daarvan vinden
dat de bisschoppen zich dan
volledig uitleveren aan de
praktijk van deze sociaal be
wogen theologie, maar voor
standers zijn van oordeel dat
aan een wezenlijk deel van de
Latijns-Amerikaanse werke
lijkheid wordt voorbijgegaan
als de conferentie dit ver
zwijgt. Zij pleiten er dan ook
voor, na te gaan welke stro
mingen in de sfeer van deze
bevrijdingstheologie aan
vaardbaar zijn en welke niet.
Uitgesloten
De in Puebla aanwezige jour
nalisten zijn ontstemd over
het feit dat een vijftal colle
ga's is buitengesloten omdat,
naar verluidt hun berichtge
ving eenzijdig en onjuist zou
zijn. Het presidium van de
conferentie wil de reden van
deze maatregel niet bekend
maken.
De journalisten hebben zater
dag op een persconferentie
tegen de beslissing geprotes
teerd. Toen de man die de
persconferentie leidde mee
deelde dat het presidium van
de bisschoppenconferentie
niet op zijn beslissing zou te
rugkomen, verliet twee-derde
van de journalisten boos de
zaal.
ADVERTENTIE
WASHINGTON (UPI) - Blijkens
het jaarlijkse rapport over de
rechten van de mens van het
Amerikaanse ministerie van bui
tenlandse zaken aan het Congres
- dat dit eist voorzover het de 115
landen betreft die Amerikaanse
steun genieten -, zijn het in Azië
vooral Zuid-Korea, de Filippij
nen en Indonesië waar schending
van mensenrechten op uitge
breide schaal voorkomt.
Nicaragua en El Salvador lijken het
ministerie van buitenlandse za
ken in Washington onder de 20
Latijnsamerikaanse staten die
Amerikaanse hulp ontvangen de
ergste overtreders van de rechten
van de mens (vorige week don
derdag werd vanuit het Witte
Huis bekendgemaakt dat de eco
nomische en militaire hulp aan
Nicaragua werd stopgezet omdat
president Somoza weigert ak
koord te gaan met voorstellen
van een internationale bemidde
lingscommissie. red.).
Hiernaast worden Uruguay, Haïti
en Guatemala genoemd als ern
stige schenders van de rechten
van de mens. Maar in deze drie
landeh verbetert de situatie ter
zake.
Wat acht andere Latijnsamerikaan
se staten aangaat meent het rap
port dat er enige schending van
de mensenrechten plaatsheeft,
maar zij is of minder ernstig of -
als zij ernstig was in het verleden -
het klimaat in 1978 is verbeterd.
Deze groep omvat Peru, Paraguay,
Mexico, Columbia, Ecuador, Pa
nama, Honduras en Bolivia.
Latijnsamerikaanse staten als Ar
gentinië, Chili en Brazilië worden
in het rapport niet genoemd om
dat zij geen Amerikaanse bij
stand ontvangen.
Oorlogen en interne opstanden
hebben de mensenrechtensfeer
in belangrijke Afrikaanse staten
als Zaïre, Ethiopië en Somalië
verslechterd.
Daarentegen is deze sfeer in landen
als Nigeria, Mozambique, Zam
bia en, vooral, Kenia, in het alge
meen goed.
Tanzania wordt bestuurd door een
pleitbezorger van de rechten van
de mens, Julius Nyerere, met
achter zich één politieke, socialis
tische, partij. Maar, aldus het mi
nisterie, Tanzania trekt zich bin
nen zijn grenzen weinig van men
senrechten aan en rechtvaardigt
dit als het moet met te verwijzen
naar het belang van de staatsvei
ligheid'.
In Ethiopië vinden „ernstige
schendingen van de individuele
en burgerlijke en politieke vrij
heden plaats binnen een herzien
economisch én sociaal kader dat
de elementaire bestaansomstan-
digheden van de grote meerder
heid van 's lands armen heeft
verbeterd".
De inval in 1977 in de Zaïrese pro
vincie Sjaba (het voormalige Ka-
tanga) deed de regering in Kins-
jasa beseffen hoe broos haar vei
ligheidssituatie was en talrijke
schendingen van de mensen
rechten waren er het gevolg van.
Over Nigeria merkt het rapport op
dat men zich er houdt aan zijn
schema van terugkeer naar bur
gerbewind tegen de herfst van dit
jaar.
Zambia is, net als Tanzania, een
éénpartijstaat met een krachtig
bewind maar, aldus het rapport,
„de rechten van de mens worden
niet echt geschonden".
wat beteft het marxistisch-leninis-
tische Mozambique zegt het mi
nisterie niet over berichten te be
schikken dat er wreed,
lijk of vernederend tegen n
zou worden opgetreden.
Ondanks berichten van het tegen
deel is de conduitestaat van het
centraal Afrikaanse keizerrijk
volgens het rapport, tamelijk
goed".
Ten aanzien van het Midden-Oos
ten signaleert het rapport enige
geleidelijke verbetering in de
mensenrechtensituatie in Egypte
maar oefent scherpe kritiek op
mishandeling door Israël van
Palestijnse Arabieren in de bezet
te gebieden en deelneming van
Syrische legeronderdelen aan
wreedheden in Libanon.
In Syrië, aldus het rapport, circule
ren regelmatig berichten over fol
tering maar het is moeilijk na te
trekken. Er vindt 'fysieke chan
tage' plaats, waarbij ernstige
verwondingen niet uitblijven.
Kleuren kwaliteit
perfekt
LEIDEN - HAARLEMMERSTRAAT
