Van kaalslag
naar renovatie
maar wat nu?
Vijf jaar stadsvernieuwing in Leiden
gven m^aten""
ZATERDAG 3 FEBRUARI 1979
LEIDEN
LEIDEN - Aan het eind van de
vorige eeuw begonnen on
dernemers, politici en andere
"hoge heren" in te zien dat er
oen eind moest komen aan de
ellendige woonomstandig
heden van de arbeiders in die
tijd.
Dit inzicht, vooral ingegeven
door de groeiende kracht van
de arbeidersbeweging, de
toenemende ontevredenheid
van de arbeiders, de angst
voor epidemieën (door de
slechte hygiënische woon
omstandigheden) die ook de
welgestelden konden treffen,
leidde er toe dat er van wo
ningbouwverenigingen wer
den opgericht met als doel het
bouwen van goedkope wo
ningen door enkele hoge he
ren (in Leiden richtte hoogle
raren en een paar industriëlen
"Werkmanswoningen" op) of
door arbeidersorganisaties
(Eensgezindheid).
Tot 1900 waren de laagste in
komensgroepen aangewezen
op kelderwoningen en andere
krotten. Als men "geluk" had
kreeg men een alkoofwoning
waarvan er in die tijd duizen
den werden gebouwd. Vanaf
het begin van deze eeuw tot
aan 1940 werden zo'n 280.000
woningwetwoningen, nood
woningen en wat dies meer zij
gebouwd, om een eind te ma
ken aan de slechte woon- en
leefomstandigheden van de
arbeiders. In 1925 komt zelfs
een financiële regeling tot
stand voor vervangende
nieuwbouw. De aandacht
voor de stadsvernieuwing is
dus niet alleen van vandaag of
gisteren.
De bouwtechnische kwaliteit
van de toenmalige nieuw
bouw was echter nog steeds
slecht. De arbeiderswonink
jes waren veelal verstoken
van tegenwoordig normale
zaken als voldoende licht en
lucht en goede sanitaire voor
zieningen. Vandaar dat Lei
den vandaag nog opge
scheept zit met een deel van
het woningbestand dat niet
voldoet aan de eisen van deze
tijd. Volgens eën schema van
het ministerie van volkshuis
vesting moeten nog deze
eeuw minstens 760.000 wo
ningen ingrijpend worden
verbeterd en zo'n 620.000
slechte woningen vervangen
door nieuwe.
Ondanks de toename van de
woningwetbouw zijn onbe
woonbare krotten vele jaren
lang onmisbaar gebleven in
de woningvoorraad. Ingrij
pende krotopruiming, ver
vangende nieuwbouw en
verbetering van bestaande
woningen komt pas na de
Tweede Wereldoorlog op
gang. Voorzover er in de jaren
vijftig en zestig al sprake zou
zijn van stadsvernieuwing be
treft het in hoofdzaak ver-
keersdoorbraken en kaalslag.
In de oude buurten heeft de
bulldozer en de slopershamer
vaak flink huis gehouden.
Veel jonge gezinnen trokken
dan ook weg uit de oude in
verval rakende buurten. De
bewoners die achterblijven
zijn doorgaans de laagstbe
taalden, bejaarden, buiten
landse werknemers en andere
maatschappelijk achterge
stelde groepen.
De grootste aandacht is in die
jaren gericht op het uit de
grond stampen van zoveel
mogelijk nieuwbouwwonin
gen teneinde zo snel mogelijk
te voorzien in het al bestaande
tekort van voor de oorlog. Het
opruimen van krotten komt
pas goed op gang in de jaren
zestig. Daarbij werd vrijwel
geheel voorbij gegaan aan de
groeiende onrust met betrek
king tot de kaalslag, de steeds
sterker wordende roep om in
spraak en om het behoud van
de oude buurten. Die stem
men krijgen pas de doorslag
in de jaren zeventig.
Rond de wisseling van de jaren
zestig en zeventig begint de
discussie over woningverbe
tering toe te nemen. Renova
tie van woningen en woon
buurten wordt zeker vanaf
1973 onder aanvoering van
staatssecretaris Schaefer
krachtig gestimuleerd. Tus
sen 1970 en 1976 stijgen de
uitgaven voor woning- en
wijkverbetering met 800%. In
april 1977 kan het heuglijk feit
worden gevierd van de
750.000ste verbeterde woning
sinds 1953, waarvan het leeu
wendeel overigens tussen
1973 en 1976 werd gereali
seerd.
Leiden is één van de acht ge
meenten die profiteert van de
gelden van de interim-saldo
regeling. Dat is een tijdelijke
regeling die de voorloper is
van de wet op de stadsver
nieuwing. In totaal is aan Lei
den inmiddels 60 miljoen ter
beschikking of in het vooruit
zicht gesteld voor de stads
vernieuwing. De Kooi werd
één van de 'proeftuinen' van
Schaefer. 'Leiden in herstel'
werd het motto van het Leid-
se gemeentebestuur. Zonder
overdrijving kan worden ge
zegd dat er een ontwikkeling
gaande is waarbij in steeds
sterkere mate de kwalijke er
fenissen van het verleden
worden opgeruimd.
Advocatencollectief
(V
Zo'n zesmaal per week krijgt u
via deze krant een flink portie
informatie en verstrooiing
toegediend. Verslagen, inter
views, recensies, al dan niet.
geïllusteerd met foto's. Soms
haalt een bepaald artikel de
kolommen van de krant niet.
Omdat het maar zelden ge
beurt lijkt het me voor de lezer
interressant om eens te mel
den waarom dat niet gebeur
de. Eind vorig jaar was er het
plan om in een artikel aan
dacht te besteden aan het ad
vocatencollectief in Leiden.
Met twee vertegenwoordigers,
Ronald Hees en Dorien Hes,
werd een afspraak gemaakt
en op 24 november jl. werd het
gesprek gevoerd. Dat ook ad
vocaten in een collectief niet
over één nacht ijs gaan be
wees de brief die het Leidsch
Dagblad op 4 december kreeg.
De inhoud luidde onder meer
als volgt: "Alvorens het
Leidsch Dagblad tot publica
tie kan overgaan dienen wij
onze volledige goedkeuring
aan de te publiceren tekst te
hebben gegeven.
Om dit te realiseren zou jij ons
concept-tekst toesturen, die
wij met onze patroons bespre
ken. In overleg met onze pa
troons en met jou kunnen wij
dan de tekst aanpassen zo,
dat deze de goudkeuring van
alle betrokkenen heeft."
Een weinig gebruikelijke gang
van zaken. Maar de overtui
ging dat het allemaal niet zo'n
vaart zou lopen en de taxatie
dat advocaten - wanneer ze
iets zeggen - de consequenties
daarvan accepteren, stuurde
een van onze redactrices het
concept ter lezing toe. Daarna
bleef het weken stil. Diverse
telefoontjes naar het advoca
tencollectief vestigden de in
druk dat men er nog steeds
mee doende was. Toegezegde
termijnen werden overschre
den.
Advocatencollectief
(2)
Uiteindelijk arriveerde per
brief van 30 januari een
epistel van ruim drie velletjes
- het interview zelf besloeg er
twee - met op- en aanmerkin
gen, goedgemeende suggesties
e.d. Namen mogen niet ge
noemd wordenpassages moe
ten gewijzigd worden of ver
vallen. Andere gedeelten moe
ten drastisch worden inge
kort.
De brief wordt gecompleteerd
met een bijlage "om de ach
tergronden en doelstellingen
van ons collectief wat duide
lijker uit de verf te laten ko
men dan bij het gesprek". Al
les op een rijtje gezet; Dorien
Hes en Ronald Hees willen in
grote lijnen bepalen, soms
zelfs tot de letter, wat de krant
over het advocatencollectief
mag melden
Advocaten zijn beste mensen,
zolang ze zich inzetten voor
hun cliënten. Maar ze moeten
zich wel bij hun leest houden
en niet op de stoel gaan zitten
van een journalistDaarvoor
hebben we artikel 7 van de
Grondwet - de vrijheid van
drukpers - te lief. En om te
voorkomen dat zich nog meer
advocaten - al dan niet in
collectief verband - met het ar
tikel moeten bezighouden,
hebben we de weg gekozen die
ons inziens de beste was: in de
pruilemand met het artikel.
Voor de lezer is het jammer dat
een op zichzelf interressante
zaak als een advocatencollec
tief nu niet de kolommen
haalt. Aan de andere kant
was de lezer ook niet gebaat
geweest met een artikel,
waarvan de inhoud in zo
overheersende mate door de
betrokkenen naar de hand
wordt gezet.
Kabelporno
De beheerscommissie die de
aanleg van het kabeltelevi
sienet in Leiden beheert ver
gaderde onlangs weer eens.
Commissielid Werter consta
teert na het bestuderen van
het nieuwe schema voor de
aanleg van de kabels dat zijn
buurt, pas in 1980 aan de beurt
is. Waarop CDA-er Wim Bleij-
ie direct reageerde: "Ja jon
gen voor de porno moet je nog
even geduld hebben." Mis
schien kan ik een oplossing
aan de hand doen. Deze week
draait in het Rex-theater aan
de Haarlemmerstraat de ge
ruchtmakende film "Deap
Throat". Waarom van het
presentiegeld niet fluks een
kaartje gekocht?
Straatnamen
Grote gebeurtenissen werpen
hun schaduw vooruit. Van
daar dat het Leidse college
deze week de commissie voor
de straatnamen vroeg wat
men ervan zou vinden als in
de Leeuwenhoek straten ver
noemd zouden worden naar
bekende Leidenaars. Mocht u
het nog niet weten: de Leeu
wenhoek is het terrein tussen
W assenaarseweg en Ples-
manlaan dat al voor een deel
door de universiteit is be
bouwd met laboratoria.
Gezien de potentiële gevaren die
er volgens bepaalde personen
uit de universitaire wereld
zijn verbonden aan het wonen
vlakbij laboratoria, lijkt me
de "Goeie Mie-straat" in de
buurt van het Gorlaeuslab.
een uitstekende benaming.
Immers ook zij maakte in de
vroeger jaren de stad onveilig
met haar gifstoffen
Trouwens, zodra het gekissebis
tussen de gemeente en de uni
versiteit wie welk deel van de
Leeuwenhoek krijgt, is beëin
digd moet op de scheidslijn de
Burgemeester Vis-allee ko
men. Want aan de ene kant in
de burgemeester toch de ver
persoonlijking van de ge
meente. Aan de andere kant is
hij als pleitbezorger voor late
re sluitingstijderi van studen
tensociëteiten toch een expo
nent van de universitaire ge
meenschap.
En wat dacht u van het Daey
Ouwens-laantje of het Van
Aken-park om lekker rustig te
wandelen? En om de herinne
ring te bewaren dat Leiden
ooit eens gamizoenstad is ge
weest: het kolonel b.d. Wessel-
spad.
Sponsoring
Zou het feit dat boer Vulpen
hardnekkig vasthoudt aan de
boerderij in de Merenwijk
nou toch geen verkapte stunt
van die basket balsponsor zijn
om via deze krant reclame
voor zijn produkten te ma
ken? P. mag het weten.
Ritssluiting
Vorige maand heeft de minister
van volkshuisvesting en
ruimtelijke ordening, Bee-
laerts van Blokland, zijn
goedkeuring gehecht aan de
verbeteringsplannen. En in
1924 vond de Zwitser Winter-
halter de ritssluiting uit.
Wat heeft dat in 's hemelsnaam
nu met elkaar te maken,zult u
denken? Wel oordeel niet te
vlug. Maak in een vrij uurtje
maar eens een wandelingetje
door Pancras-OóstEn ver
geet dan niet het speelplaatsje
aan de Vestestraat. Op de eens
zo grijze muur zult u een kleu
rige muurschildering ontwa
ren met een enorme ritsslui
ting. Dit mooie stukje kunst
werk is totstand gebracht
dooreen klein groepje enthou
siaste studenten van de ver
eniging Augustinus. Totdat
de buurtver be tering werke
lijk op gang gekomen is moet
de muurschildering de grijze
muur van een van de huisjes,
die hard aan een opknap
beurt toe zijn, wat opfleuren.
Hopenlijk is de ritssluiting het
symbool voor de voortva
rendheid waarmee de wijk-
verniewing wordt aange
pakt. Al weten vele heren uit
ervaring dat je met ritsslui
tingen altijd moet oppassen
er komt snel iets tussen
LEIDEN - Vijfjaar geleden
maakte Leiden een begin
met de renovatie van een
complex woningwetwo
ningen in de Van Hoogen-
dorpstraat. Het begin .van
vijf jaar stadsvernieuwing
die een halt toeriep aan
een verder verval van de
oude buurten. Vijf jaar
breken, bouwen, slopen
en verbouwen geblazen.
Stadsvernieuwing is niet alleen het
renoveren van huizen, maar ook
het opknappen van de vervallen
woonomgeving. Straten worden
verbeterd, rioleringen worden
vernieuwd. Het gaat ook om het
scheppen van meer parkeerruim
te, meer groen en speelgelegen-
heid; het opbouwen van sociaal-
culturele-, (buurt- en clubhui
zen), onderwijskundige- en me
dische voorzieningen; het ver
plaatsen van hinderlijke bedrij
ven uit de woonbuurten naar een
industrieterrein in de omgeving.
Tal van "onoplosbare" problemen
moesten worden opgelost. In het
Leidse stadhuis bestaat nog al
lerminst een gestroomlijnde or
ganisatie. Contacten met de
buurt verliepen veelal via conflic
ten. Ruzie tussen de buurt en de
gemeente was geen uitzondering.
Voor veel mensen waren de eer
ste schreden op het pad van de
stadsvernieuwing dan ook geen
onverdeeld genoegen.
Het kunnen beschikken over een
verbeterde woning heeft ook zijn
keerzijde: velen (vooral bejaar
den) vinden het niet zo leuk om
twee keer te moeten verhuizen.
De huur, na renovatie veelal het
dubbele van daarvoor, is voor
veel mensen nauwelijks betaal
baar. De renovatiepremie, be
doeld om tegemoet te komen aan
de hoge herinrichtingskosten, is
al vijf jaar hetzelfde en niet meer
toereikend. Het tijdelijk verblijf
in een wisselwoning is een voort
durende bron van ergernis en
heeft geleid tot onhoudbare si
tuaties. Ook na renovatie blijven
er soms nog grote problemen be
staan. De bewoners van gereno
veerde woningen aan de Van
Hoogendorpstraat klagen vijf
jaar na renovatie over wate
roverlast, vocht en over ondeug
delijke materialen die zijn ge
bruikt.
Vermoedelijk leidden deze
problemen een aantal weken ge
leden in Leiden tot de vorming
van een anti-renovatiecommis
sie. Na de jaren waarin bewoners
aktie hebben gevoerd vóór de re
novatie van hun woningen heb
ben bewoners van het Haagweg-
kwartier zich voor het eerst ge
keerd tegen renovatieplannen
voor hun woningen.
Dat dit geval niet op zich zelf staat is
inmiddels duidelijk geworden.
Er is in meer Leidse buurten
sprake van een kentering. In Ma-
redorp (Gre ven straat, Drucker-
straat) leven onder de bewoners
grote twijfels over het wel of niet
akkoord gaan met de renovatie-
plannen voor hun woningen. In
Tuinstadswijk en in de Trans-
vaalbuurt loopt het enthousias-
De Kooi, één van de "proeftuinen" van oud-staatsecretaris Schaefer. Links op de foto de gerenoveerde woningen aan de Lombokstraat
Rechts zijn de woningen nog in de oude staat. In het midden een deel van de vervangende nieuwbouw aan de Atjehstraat.
me voor de renovatie ziendero
gen terug.
Vijf jaar stadsvernieuwing. Van
kaalslag naar renovatie, maar wat
nu? Het wetsontwerp stadsver
nieuwing is nog steeds geen wet.
Vanuit Den Haag klinkt steeds
vaker de wens om soberder te re
noveren. Uitgebouwde keukens
en andere aantrekkelijke dingen
voor de mensen mogen niet meer.
Minister Beelaerts Van Blokland
heeft beloofd dat ei; niet bezui
nigd zal worden op de stadsver
nieuwing. Maar toch, als renova
tie niet blijft binnen het maxi
mum bedrag (60.000 gulden), dat
al vijf jaar ongewijzigd is geble
ven, dan adviseert Den Haag:
slopen en nieuwbouw.
Sommige prognoses luiden dat de
stadsvernieuwing de komende
jaren niet meer zal zijn wat het
ooit geweest is. Anderen wijzen
er op dat de tijden van de kaalslag
zullen terug keren. Sommige
Leidse raadsleden gaven, naar
aanleiding van het verminderde
enthousiasme onder de bewo
ners, blijk van hun ernstige be
zorgdheid over de mogelijke ver
traging in de voortgang van de
renovatie. Wethouder Waal waar
schuwde er, in de raadscommis
sie voor de volkshuisvesting,
voor dat niet al te lichtvaardig
moet worden afgezien van reno
vatieplannen.
In de buurten daarentegen meent
men dat in het stadhuis te
lichtvaardig wordt gesproken
over de menselijke problemen bij
de stadsvernieuwing. Het beleid
van de gemeente is er steeds op
gericht geweest om zoveel moge
lijk te renoveren. Voor vele be
woners is de renovatie echter een
hele ingreep in hun leven. Om
een aanvaardbare oplossing te
vinden voor renovatieproblemen
zou daarom vroegtijdig moeten
worden geluisterd naar de me
ning van de buurt. Wordt dat niet
gedaan dan kunnen er akties ont
staan in de wijken. Het zoveelste
geschil rond een goed bedoelde
stadsvernieuwingsoperatie is
dan geboren. Het kost onnodig
veel tijd en energie om dergelijke
problemen weer uit de wereld te
helpen.
,In 1975 hebben de toenmalige
staatssecretarissen Schaefer en
Meijer opdracht gegeven aan zes
wetenschappelijke instituten om
een onderzoek te doen naar de
knelpunten in de stadsvernieu
wing. In zes steden, in zoge
naamde "proeftuinen", werd de
praktijk onderzocht. Eén van die
"proeftuinen" is De Kooi in Lei
den. Resultaat van het onderzoek
is ondermeer een boekje met ad
viezen voor een andere aanpak
van de buurtverbetering.
Een nieuwe kijk op de stadsver
nieuwing is het niet. "Bouwen
voor de buurt" is de laatste jaren
al een bekende slagzin geworden.
Daar wordt onder verstaan de
verbetering van de buurt in de
eerste plaats voor de bewoners
zelf. Dit zijn vaak de mensen met
de laagste inkomens. Voor hen
zal er gebouwd moeten worden.
Buurtbewoners, buurtwinkeliers
en anderen zullen alleen de han
den uit de mouwen steken voor
stadsvernieuwing als de buurt
verbetering ook in hun eigen be
lang is.
De onderzoekers: "De mensen
denken "ze flikkeren ons eruit".
De gemeente zal daarom uit
drukkelijk moeten garanderen
dat er gebouwd wordt voor de
buurt. Dat wil zeggen: goed en
betaalbaar. In het voorstel gaat
men ondermeer uit van: een ei
gen budget voor de gemeente dat
naar eigen inzicht kan worden
besteed. Enkele sterke ambtena
ren moeten gaan werken ter on
dersteuning van de buurt. Om het
overleg met de bewoners zinvol
te maken moeten deze ambtena
ren toezeggingen kunnen doen.
Buurtverbetering komt volgens de
onderzoekers niet van de grond,
of zal van korte duur zijn, als de
buurtorganisaties geen belang
rijke rol spelen. Wil er ooit iets
terecht komen van de stadsver
nieuwing dan zullen rijk, ge
meente en ambtelijke diensten
een stukje van hun macht moeten
inleveren ten gunste van de be
woners. Met de inzet van de
buurtorganisaties valt of staat de
buurtverbetering, aldus de on
derzoekers.
Het lijkt ook in Leiden duidelijk dat
de bewoners zich steeds minder
gaan schikken in van bovenaf
opgelegde plannen. Alle macht
dus aan de buurt? Neen, ant
woorden de onderzoekers want
sommige beslissingen hebben
gevolgen voor de hele stad. De
gemeente en de buurt zullen
daarom goede afspraken moeten
maken over wie wanneer en
waarover beslist.
De schakel tussen de verschillende
partijen moet een bureau worden
waarin de buurt samenwerkt met
een aantal deskundigen.
Het zal nog wel even duren voordat
een dergelijke buurtaanpak is ge
realiseerd. Stadsvernieuwing
verloopt moeizaam. De praktijk
geeft soms een sober beeld. Zo
wel de gemeente als de buurt
kampen met problemen.
Problemen die ontstaan doordat
de stadsvernieuwing onvoldoen
de door en voor de buurt zelf ge
beurd. Stadsvernieuwing bete
kent een verbetering van het wo
nen en samenleven in de oude
buurten. Stadsverval zal daarom
pas definitief tot het verleden be
horen wanneer het beeld van be
rusting en geringe betrokken
heid wordt doorbroken.
JAN RIJSDAM
CIRCUSTHEATER
11 en 13 t/m 18 febr. 20.15 u.
Kassaverkoop 6 dagen v.d. gewenste
voorstelling
De Kooi in 1924
de achtergrond de
Huizen in aanbouw op de hoek Ambonstraat en Surinameslraat.In het midden het speelterrein "Oosterkwartier" Oi
huizen aan de Driftstraat en de Atjehstraat.
