Berouw over wat is
gebeurd en lust om
te helpen opbouwen
ZATERDAG 3 FEBRUARI 1979
EXTRA
PAGINA 27
Anthoniestraai
CN-Haarlem.
Diese Kinder werden in der Welt leben müssen, die wir Ihnen bereken.
Sie lachen, als gehorte dié Welt ihnen. Damit dies so bleibt, arbeiten
auch Freiwillige der Aktion Sühnezeichen/Friedensdienste mit ihnen.
Door
Feico Houweling
Jonge Westduitsers helpen
mee om het voormalige
concentratiekamp Ausch
witz als plaats van her
denking in stand te hou
den. herbouwen een kathe
draal in het tijdens de
oorlog verwoeste Coventry
in Engeland, werken in Is-
roei en Rotterdam em op
andere plaatsen waar
mensen wonen die te lijden
hebben gehad van Duits
land in de tijd van het na-
tionaal-socialisme
Verzoening is het motto
waaronder deze mensen
werken. Zij zijn vrijwilli
gers bij Aktion Suhnezei-
chen/Friedensdienste (Ak-
tie teken van verzoeningI
vredesdiensten), kortweg
ASF genoemd.
i siukje ander
Duitsland. Berouw over
wat is gebeurd en lust om
mee te helpen bouwen aan
een nieuwe, vreedzamer
toekomst is het kenmerk
van deze vrijwilligers.
Wanneer ze aan de slag gaan
worden ze vaak geconfron
teerd met een heel andere
kijk op de nabije geschie
denis dan wat op school en
thuis is verteld. Ze leren de
fouten van hun vaderland
met andere ogen te zien.
Dat merken ze bij de thuis
komst. Dan begint vaak
een moeilijke tijd waarin
de hulp van andere vrij
willigers soms ingeroepen
moet worden om zich weer
in Duitsland thuis te kun
nen voelen. Het is een
tweedemeer verborgen re
sultaat van de verzoening:
West-Duitsland wint er
een nieuw stuk jeugd mee,
dat beter heeft geleerd over
de grenzen te kijken en zich
bewuster is van het verle
den.
Steunpilaren
De voorloper van ASF. Ak
tion Versöhnungszeichen
werd in 1958 opgericht tij
dens de synode van de
Evangelische kerk in de
Bondsrepubliek. Het voor
aanstaande kerklid Lo-
thar Kreyssig werd de uit
eindelijke stichter. Twee
steunpilaren van de jonge
organisatie waren de pre
dikant Martin Niemöller
en de theoloog Helmut
Gollwitzer.
Beiden waren in de nazi-tijd
vooraanstaande verte
genwoordigers van het
verzet binnen de Duitse ge
reformeerde kerk. Toen de
oorlog nog maar net voor
bij was was Niemöller een
van de ondertekenaars
van de Stuttgarter
Schuldbekenntniss"een
document waarin de Duit
se kerk in het openbaar
spijt betuigde voor haar
aandeel in de nazi-terreur
Een andere ondertekenaar
was Gustav Heinemann,
de verzetsman die later
president van de Bondsre
publiek zou worden.
Toen het er in de jaren vijftig
op ging lijken dat men in
West-Duitsland was verge
ten wat er precies onder
Hitler was gebeurd laaide
de discussie binnen de pro
testantse kerken weer op.
Onderwerp van de one
nigheid was onder meer de
vraag of de kerken via een
militair pastoraat weer
aktief bij het Duitse leger
betrokken zouden moeten
worden. De oud-verzet
strijders vonden van niet
en werden bovendien be
vreesd dat men in de vroe
ger bezette landen zou
gaan denken dat het in
Duitsland opnieuw de
verkeerde kant op zou
gaan.
Tegen deze ontwikkeling
wilde men een "teken" zet
ten, dat aan zou moeten
tonen dat de "Stuttgarter
Schuldbekenntniss" nog
altijd van kracht was.
De jonge organisatie werd
Aktion Versöhnungszei
chen gedoopt en zou zich
bezig moeten houden met
het uitzenden van vrijwil
ligers naar landen die
door Duitsland bezet wa
ren geweestZij gingen ook
naar Israël. Om iets goed te
maken en om goede wil te
Opbouw
Een paar jaar later werd ook
dit echter niet genoeg ge
vonden. De naam werd
veranderd in Aktion Süh-
n ezeichen IFriedensd ien-
ste. want het steunen van
projekten die de vrede
zouden kunnen dienen
vond men vanaf toen even
belangrijk als herstel van
wat vernietigd was.
Sindsdien werken ASF-
vrijwilligers ook in ach
terbuurten, met bejaar
den, gehandicapten en
gastarbeiders, bij alterna
tieve leefvormen en op an
dere plaatsen waar gesleu
teld wordt aan de samen
leving.
Onder leiding van Neder
landse vaklieden werd in
Rotterdam het Visser 't
Hooftcentrum gebouwd,
een oecumenisch centrum.
In het Zuidhollandse Oud
dorp werd een recreatie
centrum gebouwd voor
Rotterdamse arbeidersge
zinnen. Zo werd in het be
gin van de jaren zestig in
vele landen, van Noorwe
gen tot Israël geholpen bij
opbouw en herstel.
ASF vindt het
van de internationale be
trekkingen nog steeds be
langrijk. maar in de loop
van de jaren heeft men oog
gekregen voor degenen die
in de geholpen landen
worden achtergesteld. Zo
werkt men in Israël bij
voorbeeld ook met Arabie
ren. omdat die daar min
der kansen krijgen dan de
Joodse bevolking.
Samenwerken
Iedere jonge Westduitser die
bereid is fascisme zowel
binnen als buiten de gren
zen van de Bondsrepubliek
tegen te gaan is welkom
binnen de AS F-gelederen.
De bereidheid om met an
dere groepen samen te
werken wordt gevraagd
naast de wil om mee te hel
pen aan de totstandko
ming van een vreedzamer
samenleving.
Zo'n dienst duurt één tot an
derhalf jaar. Menige jon
gen neemt de kans waar
om op deze manier zijn
vervangende dienstplicht,
die hij krijgt als hij erkent
wordt als dienstweige
raar, niet in de BRD te
hoeven vervullen. Maar
lang niet iedereen wordt
om deze reden vrijwilliger.
Velen hebben al een perio
de van vervangende dienst
achter de rug. Bovendien
worden ook vele meisjes
uitgezonden.
Uitbreiden
ASF werkt al vele jaren in
Nederland. Drie maanden
geleden werd in Haarlem
een kantoor geopend van
waaruit de oud-vrijwilli
ger Helmut Rödner nu de
uitzending van vrijwilli-
- gers in Nederland en Bel
gië coördineert en deze
mensen begeleidt in hun
werk.
Het is de bedoeling, daarom
is het kantoor ook opge
richt, om de aktiviteiten in
Nederland sterk uit te
breiden. Op dit moment
zijn er slechts acht vrijwil
ligers werkzaam in Ne
derland. Zij werken in het
Duits zeemanshuis en bij
het oecumenisch centrum
voor vredesvraagstukken
ERE in Rotterdam: bij het
vormingscentrum het Mo
zeshuis en bij de hulporga
nisatie voor aan lager wal
geraakte Duitse jongeren
Deutsche HUfsverein, bei
de in Amsterdam: bij de
Vereniging voor Dienst
weigeraars ook in de
hoofdstad: bij de leefge
meenschap het Rosen-
stock-Huessyhuis in Haar
lem: bij het IFOR, de inter
nationale organisatie van
Kerk en Vrede in Alkmaar
en tenslotte bij de Rotonde,
een opvangscentrum voor
mensen die nergens anders
kunnen worden geholpen
in Amersfoort.
In België werken twee ASF-
vrijwilligers in het Inter
nationaal Zeemanscen
trum te Antwerpen. In
Brussel komt vanaf april
een ASF-vrijwilliger bij
War Resisters Internatio
nal, een organisatie voor
geweldloze weerbaarheid
en dienstweigering.
Zoals gezegd: ASF wil in ons
land meer vrijwilligers
kwijt. In principe kunnen
alle organisaties die op
maatschappelijk vlak be
zig zijn en die zich kunnen
vinden in de doelstellingen
van ASF orn een vrijirilli-
ger vragen. Tegenover de
d lenst hoeft slechts een be-
bestaans minimum voorde
vrijwilliger te worden ge
boden: een bescheiden sa
laris en eventueel huisves-
Veel jongeren in de Bondsrepubliek denken dat de Hitler-periode gewoon
een goeie tijd was en Auschwitz een leugen is". Helmut Rödner, 28 jaar
geleden geleden in Mainz am Rhein, spreekt nu vloeiend Nederlands.
Anderhalf jaar lang was hij vrijwilliger voor Aktion Sühnezeichenl
Friedensdienste in de Haarlemse leef- en werkgemeenschap het Rosen-
stock-Huessyhuis. Nu is hij coördinator van de ASF-activiteiten in Ne
derland en België.
Waarom ben je vrijwilliger gewor
den?
"'Ik studeerde politicologie en
Duitse taalkunde aan de univer
siteit van Marburg. Toen ik
daarmee klaar was moest ik nog
vervangende dienstplicht doen,
omdat ik was erkend als dienst
weigeraar. Dat kon door achttien
maanden voor ASF te werken.
Daarop ben ik naar Nederland
uitgezonden".
Hoe zijn je ervaringen hier?
"ik heb hier echt meegekregen hoe
sterk dat verleden, die Duitse be
zetting, hier nog leeft en hoe sterk
ook de jongeren daardoor beïn
vloed zijn. Ik heb gezien hoe be
langrijk het is dat men hier ook
een ander beeld krijgt van de
Duitsers dan alleen dat van de
toeristen die naar Zandvoort ko-
Neem de stille mars naar de oor
logsbegraafplaats Overveen op
de vierde mei: als je ziet hoe in die
lange tocht ook veel jonge men
sen meelopen, terwijl een paar
kilometer verder een heleboel
Duitsers op het strand niet weten
wat er aan de hand is, die kwaad
zijn omdat er een opstopping
Toen ik in Auschwitz was heb ik
ondergaan wat ik eerder te weten
was gekomen uit boeken en
films: ik ben toen pas echt gaan
begrijpen wat fascisme is. Nu zie
ik hoe het ook vandaag werkt in
bijvoorbeeld' Chili. Ik wil geen
gewoon leventje meer leiden,
waarbij het me allemaal niets kan
schelen.
Ik vind het vooral zo belangrijk hier
in Nederland bezig te zijn omdat
dit land zo vlak tegen de Bonds
republiek aanligt. En je ziet hoe
verschillend de maatschappij
werkt in de twee landen, hoewel
er economisch en politiek niet
zoveel verschillen zijn. Neder
land zit samen met de BRD in de
Europese Gemeenschap. We
moeten daarom oppassen dat het
hier niet dezelfde kant opgaat als
in de Bondsrepubliek".
V ormingscentrum
Horst Nalbach woonde 23 jaar in
Koblenz, waar de Moezel in de
Rijn uitkomt. Hij is nu een jaar
ouder en werkt als vrijwilliger in
het Mozeshuis in Amsterdam,
een vormingscentrum dat is ver
bonden aan de Mozes- en Aaron-i
kerk.
Waarom ben jij naar Nederland
gekomen?
'Na de lagere school deed ik een
opleiding voor boekdrukker. In
dat vak kon ik het niet vinden en
ging verder met een tweede-
kans-opleiding voor een soort
Havo. Daarna was ik een jaar
zonder werk waarna ik vervan
gende dienstplicht heb gedaan.
Die bestond uit een jaar werken
in een rehabilitatiecentrum voor
lichamelijk gehandicapten die
een nieuw beroep willen leren.
Een half jaar was ik daarna ver
pleger in een bejaardentehuis.
Ga je terug wanneer in augustus je
tijd hier voorbij is?
"Nee. Ik ben bewust hierheen ge
komen om een nieuwe oriëntatie
te krijgen. Ik heb mij in mijn
nieuwe omgeving ingeleefd. Wat
ik graag zou willen is in Neder
land studeren aan de sociale aka-
demie. Die studie is hier veel be
ter opgebouwd, veel meer op de
praktijk gericht."
Afstand
Gisela Ennen, 25 jaar en afkomstig
uit Bentheim, heeft Heimuts
plaats als vrijwilliger in Haarlem
overgenomen. Gisela: "Mijn si
tuatie was eigenlijk dezelfde als
die van Helmut. Ik ben ook afge
studeerd en kon kiezen: of sollici
teren voor baan als leraar Duits of
een jaar iets heel anders. Ik heb
ervoor gekozen eerst een jaar
echt afstand van alles te nemen.
Toen ik op de universiteit was vond
ik dat de politiek van de studen
ten geen kant meer op kon en
helemaal vastgelopen was. Ik
wist niet meer wat te doen ten
aanzien van de ontwikkeling van
politiek-Duitsland in de laatste
jaren. Ook wist ik niet meer wat
ik wilde doen met mijn vak.
Dat ik naar het buitenland ben ge
gaan heeft ook te maken met de
afstand. Je bent in Duitsland in
een bepaald systeem van gedach
ten en mogelijkheden, terwijl ik
Een kaart waarmee ASF
zich voorstelt aan buiten
staanders. De tekst luidt:
"Deze kinderen zullen moe
ten leven in de wereld die
wij voor hen maken. Zij la
chen, alsof de wereld hun
toebehoort. Om te zorgen
dat dit zo blijft, werken ook
vrijwilligers van Aktion
Sühnezeichen /Friedens
dienste met hen.
'Toen ik voor het eerst in Nederland kwam wist ik niet dat
Rotterdam in de Tweede Wereldoorlog door de Duitsers
was platgebombardeerd. Je weet als Duitser heel weinig
van wat er in de oorlog is gebeurd. Daarover wordt nau
welijks iets verteld. De generatiekloof in Duitsland is
daarom veel groter dan hier.
Toen ik een paar maanden door
Skandinavië trok was ik onder
meer in een werkkamp van een
andere internationale vrijwilli
gersorganisatie. Daar kwam ik op
het idee om ook een tijd in het
buitenland te gaan werken. Zo
kwam ik bij ASF."
Waf doe je in Amsterdam?
'Het Mozeshuis is een plaatselijk
vormingscentrum. Er werken
onder andere mensen uit de
Fransiscaner orde en niet-katho-
lieken. Ze zijn bezig op vele ter
reinen, zoals cursussen voor wao-
ers, voor mensen die vlak voor
hun pensioen staan, met buiten
landse arbeiders, kerkelijke
groepen enzovoort. De Marokka-
nen-aktie is er bijvoorbeeld drie
jaar geleden begonnen.
Ik heb wat we noemen en "herberg-
functie", dat wil zeggen dat ik
zorg voor koffie, voor het bespre
ken van ruimten, voor de telefoon
en noem maar op. Ik werk mee
aan weken voor buitenlanders en
doe ook mee aan het vormings
werk. Ik ben aktief bij de voorbe
reiding en begeleiding van cur-
Ik wil een filmprogramma van de
grond zien te krijgen, met onder
meer elke maand een film over
het fascisme."
Auschwitz: jonge ASF-vrijwilligers helpen de gedenkplaats in stand te houden
juist iets anders wilde leren ken-
ASF was zo'n mogelijkheid, maar
iedereen vond het raar. Linkse
vrienden denken dat het een ker
kelijke organisatie is en dat die
dus niet doorheeft wat fascisme
eigenlijk is. Thuis vragen ze zich
af wat ik nou in Nederland te ma
ken heb en waarom ik geen leraar
wil worden."
Terug
Weet je nu wel wat je gaat doen als
je terug bent?
"Nee, ik weet niet wat ik moet doen
wanneer ik terug ben of met wie
ik iets zou kunnen doen. Dat
komt niet door ASF maar door de
situatie in Duitsland.
Vrijwilligers hebben vaak de nei
ging in het land te blijven waar ze
hebben gewerkt. Maar er moeten
ook in Duitsland mogelijkheden
zijn om samen te werken, om een
plek te maken waar je opgevan
gen wordt wanneer je terug komt.
Veel mensen weten niet wat ze
moeten doen met hun ervaringen
wanneer ze in Duitsland terug
komen. Terwijl het opdoen van
die ervaringen wel een doei is van
ASF."
Wat doet ASF in directe zin aan de
situatie in Duitsland?
Helmut "Sinds vijfjaar is de strijd
tegen het neo-fascisme in de
Bondsrepubliek ontzettend be
langrijk geworden. Er worden
veel antifascistische films ge
maakt, die binnenkort ook in Ne
derland worden verspreid.
In Berlijn, waar het kantoor van
ASF is gevestigd, ondernemen
we veel akties. Bijvoorbeeld in
november de herdenking van de
Kristallnacht die veertig jaar ge
leden plaats had.
Met Pinksteren wordt elk jaar een
vredesfestival gehouden waar
aan allerlei bewegingen deelne
men. De laatste jaren zijn daarbij
wel drie tot vijfduizend mensen
gekomen."
Helmut "Dat is een probleem om
dat we binnen de Israëlische
maatschappij ook werken met
Arabieren. Maar al heeft maar een
heel klein stuk van je werk met
Arabieren te maken, dan wordt je
toch min of meer al gezien als een
sympathisant van de PLO.
'ASF is ook sterk tegen de verja
ring van oorlogsmisdaden. Vol
gens de Duitse wet zou per i ja
nuari 1980 niemand in de Bonds
republiek nog veroordeeld kun
nen worden voor oorlogsmisdrij
ven.
Daarom wordt 1979 een belangrijk
jaar waarin we akties willen gaan
voeren. Ook vanuit Nederland
willen we iets doen. De zaak-
Menten is tenslotte een voor
beeld van hetzelfde vraagstuk."
Hoe worden jullie ontvangen in een
land als Israël, waar zoveel men
sen wonen die door de oorlog
zwaar zijn getroffen?
Aan de andere kant horen we van
de Palestijnen dat we een fascis
tische staat steunen omdat we
met Israël samenwerken."
