Brand gesticht
in "De Horst":
miljoen schade
Honderd jaar geleden brandden
eerste electrische gloeilampen
Kostbare kleding
ensemble Achalay
ging verloren
ZATERDAG 3 FEBRUARI 1979
Blussing vertraagd door tekort aan bluswater
(Van een onzer verslaggevers)
LEIDEN - Leidse brandweerlieden hebben gisteravond
een klein kwartiertje lijdelijk moeten toezien hoe "De
Horst", de school voor zeer moeilijk opvoedbare kinderen
aan de Hoge Morsweg, een prooi van de vlammen werd.
Hoewel alle materieel kort na de brandmelding door om
wonenden aanwezig was ontbrak één vitaal onderdeel
voor de blussing: water.
Geen water
Nadat in ijltempo de slangen op de
brandkranen in de omgeving wa
ren aangesloten ontdekten de
brandweerlieden tot hun verba
zing dat er geen druk op de lei
dingen stond. Slechts 'met blus
water dat door de brandweer zelf
in de wagens was meegenomen
moest in eerste instantie de strijd
tegen de vlammen worden aan
gebonden.
3as toen slangen waren uitgerold
naar de Rijn en er een pomp was
geplaatst kon de blussing op
volle kracht worden voortgezet.
Zo kon rond negen uur - vijftig
minuten na de melding - het sein
"brand meester" worden gege
ven. De nablussing duurde nog
tot in de kleine uurtjes.
De brand moet rond acht uur zijn
ontstaan in het meest linkse lo
kaal van het schoolcomplex. Een
door de recherche in samenwer
king met de brandweer ingesteld
onderzoek wees uit dat de brand
op meer dan een plaats moet zijn
ontstaan. Dat gecombineerd met
de vondst van een aantal afge
brande lucifers in het lokaal geeft
Het schoolgebouw is niet meer te
redden: de dakconstructie is in
middels ingestort
(foto's Jan Holvast)
voedsel aan het vermoeden dat
de brand is aangestoken.
De Leidse politie was gisteravond
druk bezig met een speurtocht
naar de eventuele dader(s). Arres
taties waren op dat ogenblik niet
verricht.
Rook
Voor de blussing van de brand, die
gepaard ging met een enorme
rookontwikkeling, waren onge
veer twintig brandweerlieden in
touw. De Leidse brandweer rukte
aanvankelijk uit met een autos
puit en ladderwagen, later ge
volgd dooreen tweede autospuit.
De derde autospuit kon niet wor
den ingezet in verband met een
brandmelding elders in de stad.
Daarom kreeg de Leidse brand
weer assistentie van de collega's
uit Oegstgeest.
Al kort na aankomst was duidelijk
dat de lange vleugel van het
schoolgebouw niet meer te red
den viel. De vlammen schoten
metershoog door het dak en ver
plaatsten zich in snel tempo ove/
de rest van het gebouw. Dat werd
nog verergerd toen twee buta-
gasflessen, die op de vliering
stonden, explodeerden. Een gro-
Met een zeer klein straaltje water
moest aanvayikelijk de strijd tegen
de vlammenzee worden aangebon-
LEIDEN-Tot de gedupeerden van
de brand in "De Horst" behoren
behalve de leerlingen en onder
wijzers van de school ook de le
den van het folkloristisch dan
sensemble "Achalay". In het ge
bouw lagen namelijk de zeer
waardevolle en vaak onver
vangbare kostuums van de
groep opgeslagen. Deze kleding
stukken zijn in de loop der jaren
verzameld en onder meer af
komstig uit Bulgarije, Roeme
nië, Israël, Hongarije en Joego
slavië. Alle kleding is hij de
brand verloren gegaan.
De heer E.W. Elsenaar van de
volksdansgroep schatte de
waarde van de kostuums gister
avond op zeker 50.000 gulden.
"Maar zelfs als we dat bedrag
zouden hebben, kunnen we geen
nieuwe kopen. Diverse kleding
stukken zijn zeldzaam, aan an
dere is vele maanden met de
hand gewerkt.
Door het verloren gaan van de
kostuums dreigt "Achalay" in
de problemen te komen. Voor de
komende maanden had de groep
zalen afgehuurd in onder meer
Alphen a.d. Rijn, Dordrecht en
Gouda om daar avondvullende
voorstellingen te geven. Het is
twijfelachtig of deze voorstel
lingendoorgang kunnen vinden,
en of contracten kunnen worden
nagekomen. "We zitten hier op
het ogenblik als een gedepri
meerde groep mensen bij elkaar
om te overleggen wat er gedaan
kan worden", vertelde de heer
Elsenaar rond middernacht.
DEN HAAG (GPD) - En toen was er
licht. En Philips zag dat het goed
was en stichtte in Eindhoven zijn
inmiddels wereldomvattende
bedrijf. Honderd jaar geleden, op
31 december 1879 brandden de
eerste elektrische gloeilampen in
de buitenlucht. Niet als openbare
verlichting, maar als bewijs dat ze
er waren. Plaats van handeling
was de tuin van het laboratorium
van Thomas A. Edison in Menlo
Park in New Jersey, Verenigde
Staten.
Het waren niet de eerste elektrische
hulpbronnen die voor buitenver
lichting werden gebruikt. Het
elektrisch licht is ouder dan het
herdenkingsjaar 1879. Verschei
dene chemici, natuurkundigen
en uitvinders in onder meer Bel
gië, Engeland, Italië en de Ver
enigde Staten hielden zich soms
al tientallen jaren bezig met dit
fenomeen.
Zfe hadden allemaal echter de
grootste moeite met het samën-
stellen van een stof die door mid
del van elektriciteit dermate tot
gloeien kon worden gebracht, dat
er licht zou worden opgewekt.
Van die velen komt Thomas Alva
Edison ongetwijfeld de eer toe
niet alleen een bruikbare gloei-
draad te hebben geconstrueerd
en een ballonvorm te hebben be
paald voor de lamp, maar ook
middelen te hebben gevonden
om het elektrisch licht werkelijk
overal en voor iedereen beschik
baar te stellen.
Door de successen van Edison
werden velen aangespoord zich
eveneens op het maken van
gloeilampen te storten. En een
van hen was de op 9 oktober 1874
in Zaltbommel geboren L. F.
Philips. Er waren toen heel wat
proefnemingen nodig voor Phi
lips erin slaagde de kooldraad te
vervaardigen die een nieuw be
drijf voldoende levenskansen en
waarborgen bood voor de toe
komst.
De toepassing van de elektrische
verlichting begon met de kool-
boog. Het was Humphrey Davy
die in 1808 met twee tegenover
elkaar opgestelde houtskool-
staafjes de eerste booglamp de
monstreerde. Dank zij een batte
rij met maar liefst 2000 cellen ont
stond tussen de twee staafjes een
heldere boogvormige vlam.
De eerste op het principe van de
gloeilamp lijkende lichtbron
werd in 1820 gedemonstreerd
door de Fransman De La Rue.
Tussen deze eerste pogingen en
het uiteindelijke succes van vele
geleerden en amateurchemici uit
vele landen. 4
Het principe was bekend, het ging
alleen nog om $e juiste materia
len voor de gloeidraad en om het
goed luchtledig pompen van de
glazen ballonnetjes, om het ver
branden van de gloeidraad te
voorkomen. Swan, die al als 17-
jarige elektrische lampen con
strueerde, was een bescheiden
geleerde, die toen hij in februari
1879 zijn lamp aan de New-castle
Chemical Society demonstreer
de, nauwelijks aandacht
kreeg.
Hij had toen twee patenten op zijn
naam, namelijk een voor het
luchtledig maken van de ballon
en een voor de fabricage van een
gloeidraad. Hij vond het echter
onnodig zijn lamp als zodanig te
laten patenderen.
Duizenden
proeven
Aan de andere kant van de oceaan
wierp 's werelds meest bekende
uitvinder, Edison (ongeveer 1000
patenten) zich in 1878 (hij was
toen 31 jaar) met al zijn energie en
kunnen op het probleem van de
elektrische gloeilamp. Met een
staf van medewerkers heeft hij
van alles geprobeerd en duizen
den proeven met allerlei soorten
gloeidraad verricht.
Uiteindelijk hadden zij een draad
samengesteld die het in een
brandende lamp enkele uren uit
hield. Het moet voor hem en zijn
medewerkers een onbeschrijflij
ke emotie zijn geweest, toen de
seconden verstreken en de lamp
haar helder licht bleef uitstra
len.
Geen van hen kon of wilde die
nacht naar bed. Verrukt bleven
zij kijken, beangst ook, omdat zij
vreesden dat deze lamp, evenals
zoveel van haar voorgangsters,
het elk ogenblik zou opgeven. De
minuten werden uren en nog
steeds bleef het lampje branden;
45 uur lang. Toen doofde het licht
plotseling. De elektrische gloei
lamp was echter geboren; de ka
lender vermeldde: 21 oktober
1879.
Koortsachtig werd verder gewerkt
en geëxperimenteerd. Zo werden
uit alle delen van de wereld vezel
soorten aangesleept om te onder
zoeken hoe deze zich als gloei
draad zouden gedragen. Een be
paalde bamboevezel uit Japan
bleek op den duur de beste eigen
schappen te bezitten. Toen Edi
son bekendmaakte dat hij een
n:euwe lichtbron had uitgevon
den en dat hij die op 31 december
1879 in de tuin van zijn laborato
rium Menlo Park te New Jersey
zou tonen, was er een heel andere
reactie dan bij Swan.
Treinen
De Pennsylvania Spoorwegmaat
schappij moest extra treinen in
lassen om de nieuwsgierigen
naar-de plaats van het wonder te
vervoeren. Toen meer bijzonder
heden over Edisons lamp bekend
werden, ontstond op de New-
yorkse beurs een ware paniek: de
aandelen in de gasmaatschappij
en kelderden en de aandelen in
Edison Electric Light Company
stegen met rond 3500 dollar per
aandeel.
De zegetocht van de elektrische
gloeilamp bleef nog een aantal ja
ren uit, want om dit licht tot een
succes te maken waren nog vele
zaken nodig, zoals dynamo's,
draden en kabels, schakelaars,
isolatiemateriaal, meters om de
verbruikte stroom te meten, enz.
enz. Allemaal dingen die men te
genwoordig overal kan kopen,
maar die toen, evenals de gloei
lamp zelf, nog geen massa-artikel
Het was weer de geniale uitvinder
Edison die zich op al deze
problemen wierp. Tot de vele
dingen waarvoor hij op dit gebied
een goede oplossing vond, be
hoort ook de schroefhuls, waar
mee wij nu nog gloeilampen met
het elektrisch net verbinden. De
ze huls draagt de naam Edison-
huls.
De gloeilamp deed haar intrede in
Europa via de wereldtentoon
stelling van 1891 in Parijs. Met
zijn inzending had Edison een
daverend succes. Toen in de „ou
de wereld" enkelen zich gingen
toeleggen op de fabricage van
gloeilampen, waren er in Ameri
ka al ruim 30 fabrieken op dit ter
rein bezig.
Er ontstond dan ook een zware
concurrentiestrijd. De opmars
werd bovendien ernstig ver
traagd door de uitvinding van het
gasgloeikousje in 1893 door Auer
von Welsbach, waardoor de kwa
liteit èn nuttig effect van het gas
licht plotseling met een grote
sprong verbeterden.
Philips
Een van degenen die zich buiten de
Verenigde Staten gingen toeleg
gen op de fabricage van gloei
lampen was de Nederlander ir.
Gerard Philips, die in een schuur
tje achter het ouderlijk huis in
Zaltbommel experimenteerde.
In 1891 werden in Eindhoven de
Philips' Gloeilampenfabrieken
opgericht.
Na het ingebruiknemen van Wol
fraam, een hard en moeilijk
smeltbaar metaal, volgde in 1912
opnieuw een belangrijke verbe
tering. De vacuum gepompte
ballon werd met gas gevuld,
waardoor de gloeidraad niet meer
snel verdampte; bovendien werd
de gloeidraad gespiraliseerd,
waardoor de uitgezonden licht
stroom kon worden ver
hoogd.
Reeds spoedig bleek deze lamp, die
in het begin alleen maar in grote
eenheden gemaakt kon worden
(500-1500 Watt) een geduchte
concurrent te zijn van de toen
veel toegepaste koolspitsboog
lamp. Deze laatste werd verdron
gen als lichtbron van straten,
pleinen, industrieterreinen, sta
tionsemplacementen en derge
lijke.
De kleine, met Argongas gevulde
lamp, die toen op de markt kwam
bracht een ingrijpende verande
ring op het gebied van winkel- en
huishoudverlichting. Deze lamp
gaf wit licht. De 100 „kaars" Ar-
galamp verdrong het gasgloei-
licht, en maakte het elektrische
licht tot de veiligste, goedkoopste
en meest populaire verlichting.
Dit proces werd nog extra bevor
derd door de moeilijkheden die
in de Eerste Wereldoorlog op vele
plaatsen bij de gasvoorziening
optraden.
yDoor het hoger worden van de
lichtstroom werd de kans op ver
blinden bij lampen met een hel
dere ballon steeds groter. Uit
wendig matteren (dof maken)
kende men al vroeg. De zo be
werkte lampen werden echter
snel vuil. Inwendig matteren was
daarom een logische verdere
stap. Zo kwam in 1922 de "Argen-
ta" lamp op de markt.
Voortbouwend op het geconcen
treerde kleine gloeilichaam
kwam men tot een reeks van
lampen, sommige daarvan met
gericht licht, dank zij een gedeel
telijke verspiegeling van de bal
lon. Ook dit is een procédé ge
weest waarbij enorm veel onder
zoek is verricht. Aanvankelijk
verspiegelde men de buitenzij
de.
Op hete plekken kon deze spiegel
op den duur gaan afbladderen.
Stap voor stap werd daarom de
techniek van de inwendige zil-
verspiegel (langs chemische weg
verkregen) en van de inwendige
aluminiumspiegel ontwik
keld.
Al deze verbeteringen lieten de ef
ficiency van de 100 Watt gloei
te vonkenregen daalde neer op
honderden belangstellenden.
Juist toen het vuur ook naar de aan
de school vastgebouwde woning
van een 1 van de leerkrachten
dreigde over te slaan, beschikte
de brandweer over voldoende
bluswater. Men slaagde erin de
woning te behouden, zij het dat er
binnen veel rook-en waterschade
werd aangericht. Een aantal bu-
tagasflessen dat zich in de wo
ning bevond werd uit voorzorg
naar buiten gebracht.
Op het ogenblik van de brand was
er niemand in het schoolgebouw
aanwezig. De dieren die zich in
verschillende lokalen bevonden,
zoals marmotten, hamsters en
konijnen konden door de brand
weer worden gered. Bovendien
i erin de drie lokalen
die dwars op het hoofdgebouw
zijn geplaatst te behouden.
Wat verloren ging was vrijwel het
gehele interieur, de lesmaterialen
en persoonlijke bezittingen van
leerlingen en onderwijzers die in
de school waren achtergebleven.
Tijdens de blussing, waarbij ge
bruik werd gemaakt van pers
luchtmaskers, stortte de dakcon
structie van de school in. De
schade, werd gisteravond ge
raamd op een bedrag van onge
veer een miljoen gulden.
Omdat ten gevolge van de hitte mu
ren zijn ontzet is de kans dat de
school nog hersteld kan worden
uiterst klein. De vlammenzee die
tot in de wijde omtrek was te zien
zorgde ervoor dat de blussing
door zeer veel publiek werd ga
degeslagen.
"We kwamen net van een voor
stelling in Zoetermeer terug
toen we hoorden wat er gebeurd
was". Of de school zodanig ver
zekerd is dat ook "Achalay" nog
een schadevergoeding zal ont
vangen was vannacht nog niet
bekend. "Wijzelf hadden de kos
tuums niet verzekerd. We heb
ben dat wel geprobeerd maar
geen enkele maatschappij wilde
dat doen, omdat de school 's
avonds niet gebruikt wordt",
aldus de heer Elsenaar. Het folk
loristisch dansensemble "Acha
lay" gebruikte de school behal
ve voor het opslaan van de kos
tuums ook voor het houden van
repetities.
NAGEKOMEN FAMILIEBERICHTEN
"Vaste rots van mijn behoud".
Het behaagde de Heere uit ons midden weg te nemen,
mijn geliefde man, onze lieve zorgzame vader en opa
PIETER VAN DER MEIJ
echtgenoot van JACOB A KNETSCH
in de ouderdom van 70 jaar
Oegstgeest: J. VAN DER MEIJ—KNETSCH
J. VAN DER MEIJ
G. E. VAN DER MEIJ-SCHALK
F. R. J. VAN DER MEIJ
A. P. VAN DER MEIJ-VAN EGMOND
Den Haag: G. VAN DER BENT-VAN DER MEIJ
L. VAN DER BENT
Nieuwveen: D. VAN TOL-VAN DER MEIJ
W. M. A. VAN TOL
en kleinkinderen
De overledene is opgebaard in het rouwcentrum, Smid
straat 68a, Rijnsburg.
Bezoek aldaar maandagavond van 7.30-9.00 uur.
De rouwdienst zal gehouden worden dinsdag 6 februari,
om 2.30 uur n.m., in de Ned. Herv. Kerk aan de Kerkstraat
te Rijnsburg. waarna de begrafenis zal plaatsvinden op>
de begraafplaats aldaar.
lamp geleidelijk stijgen. De pro-
duktiemethode is in de loop van
de jaren uitgegroeid van hand
werk tot een volkomen machi
naal bedrijf.
Door steeds verbeterende technie
ken en niet aflatende research
kwamen speciale lampen voor
bepaalde toepassingsgebieden
tot stand, vaak op verzoek. Voor
beelden daarvan zijn de cinema-
projectielamp en de film- en fo
tostudiolampen en de spots voor
etalageverlichting van na de
Tweede Wereldoorlog.
De etaleurs wilden iets hebben
waarmee-ze het egale, schaduw
loze licht van de sinds 1945 op de
markt zijnde buisvormige fluo
rescentielampen „TL" konden
doorbreken. Deze nieuwe licht
bron veroverde de wereld stor
menderhand. Ze maakte toen
vooral opgang, omdat ze veel
licht leverde voor weinig ener
gie.
Na de oorlog had de mensheid een
enorme lichthonger en de energie
was schaars door verwoeste cen
trales, moeilijk transport van
kolen, etc.
Andere eerdere specialiteiten wa
ren in 1930 de eerste auto-duplo
lampen en in 1936 de fotoflits
lamp: de „Photo-flux", die met
haar aluminium-magnesium-
draad als verbrandend materiaal
in korte tijd over heel de wereld
werd toegepast.
Voorts zijn er lampen met inwendi
ge spiegels, smalfilm- en foto
lampen, etalage- en andere buis
vormige lampen, zoals de Phili-
nea. Specialistische lampen als
de infraphil-, warmte- en droog-
stralerlampen, speelse lampen
als kerstboom- en illuminatie-
lampen, kroon- en kaarslam
pen.
Verder zijn er vele soorten minia
tuurlampen, - daglichtlampen,
flame-lampen, kogellampen en
lampen met versterkte construc
tie (voor bijvoorbeeld kermissen,
en dergelijke), kopspiegellam-
pen, overlampen, vuurtorenlam
pen, signaallampen, vlieg
tuiglampen, schakelbordlampen,
persglaslampen, etc.
Ondanks een voortdurend streven
naar beperking van het aantal ty
pen door onder meer standaardi
satie, is het totaal aantal ver
schillende lampen (met de ver
schillende vermogens en watta
ges, diameters, Edison- of bajo
nethulzen, helder, opaal, of met
inwendige verspiegelingen,
kleuren, etc.) dat op de markt
wordt gebracht circa 40.000!
"Veilig in Jezus armen"
De Heere nam van ons weg onze geliefde opa
PIETER VAN DER MEIJ
PETER
CORA
CONNIE
PIETER
ANJO
PETRA
MAURICE
DESMOND
Oegstgeest, 2 februari 1979
Tot onze diepe droefheid is
heden overleden onze
dierbare zwager
P. VAN DER MEI
in de leeftijd van 70 jaar
echtgenote van
J. KNETSCH
Leiden:
M. PLASMEIJER-
KNETSCH
D. PLASMEIJER
Katwijk:
D KNETSCH
Rijnsburg:
A. VAN EGMOND-
KNETSCH
E. VAN EGMOND
Katwijk:
J. J. KNETSCH
B. KNETSCH-
VAN DUYVENBODE
Katwijk:
R HEEMROOD
Katwijk:
K. KNETSCH-
VAN DER WIEL
neven en nichten
Oegstgeest, 2 februari
VOETBAL - De voormalige
bondscoach van de Engelse
voetbal bond, Don R^vie, heeft
beroep aangetekend tegen de
schorsing van tien jaar, die hem
werd opgelegd omdat hij zonder
voorafgaande kennisgeving in
Arabië ging werken.
WIELRENNEN - Hans Koot en
Theo Tol, de winnaars van de
zesdaagse van Rotterdam voor
amateurs, hebben gisteravond de
eerste wedstrijd van de toe-
komstzesdaagse van Antwerpen
gewonnen.
Nog bedroefd over het ver-
-an vader, behaagde
het de Heere uit ons
midden weg te nemen mijn
lieve moeder, schoonmoe
der. zuster, schoonzuster
tante
HALLINA
HADEWIENA
HUISERT
i de ouderdom van 79 jaar
Santpoort:
L. A MANTJE-VAN OS
H. MANTJE
en verdere familie
Voorschoten.
2 februari 1979
Beetslaan 14
Corresp adres:
Burgemeester
Weertsplantsoen 8
Santpoort Noord
De overledene is opge
baard in de rouwkamer van
de begraafplaats "Rosen-
burgh" te Voorschoten.
Bezoek aan de rouwkamer
maandagmiddag a.s. van
4.00 tot 5.00 uur.
(Thuis geen bezoek)
De rouwdienst zal gehou
den worden dinsdag 6 fe
bruari a.s. in de aula van de
algemene begraafplaats
"Rosenburgh" te Voor
schoten, aanvang 14.00
uur, waarna de begrafenis
aldaar zal plaatsvinden.
Ook na de begrafenis gele
genheid tot condoleren ir
de ontvangkamer van d€
begraafplaats
