„Na I frika"
wegen
leiden
naar
I
ZATERDAG 13 JANUARI 1979
EXTRA
PAGINA 19
Dr. Motlana 'De blanken kunnen gewoon hun werk blijven doenmaar ik zit straks in Kaapstad als
JOHANNESBURG-LUSAKA -
„Zuid-Afrika is de hardste noot
die de zwarte bevrijdingsbe
weging zal moeten kraken.
Maar laat men zich geen illusies
maken: ook daar zullen wij
overwinnen". Josiah China-
mano, de vice-president van de
ZAPU (Nkomo's bevrijdings
beweging voor Zimbabwe), die
deze dreigende woorden uitte
tijdens een gesprek in het ZA-
PU-hoofdkwartier in Lusaka,
liet er geen twijfel over bestaan
dat het toekomstige Zimbab
we, als het Patriottisch Front
aan de macht komt, basis zal
zijn voor een zwarte guerrilla
tegen het bewind in Preto-
Elke discussie over zuidelijk
Afrika belandt tenslotte in
Zuid-Afrika zelf. Het blanke
bastion, van de Kaap tot de
Limpopo-rivier, machtigste
land van heel Afrika, politiek
verguisd door de hele wereld,
tegelijk het land dat onmisbare
hulp geeft aan die staten die,
politiek, het bewind in Pretoria
elke dag vervloeken.
Zuid-Afrika bood hulp bij de be
strijding van de brand in het
oliedepot in Salisbury, Rhode-
siè. Zuidafrikanen hielpen ook
bij het herstellen van de voor
Zambia vitale veerverbinding
over de Zambesi, bij Kazun-
gula.
Over Zuid-Afrika zijn boeken,
bibliotheken vol geschreven
Het is hier niet de plaats om na
te gaan waar precies de cul
tuurhistorische achtergronden
liggen van het probleem Zuid-
Afrika, waar de godvruchtige
Boeren, voorbeeldige moedige
burgers, onderling solidair tot
het uiterste, moreel uit de rails
liepen in hun houding tegen
over de zwarte Afrikaan. We
kunnen wel vaststellen dat
Zuid-Afrika's economische en
militaire macht overal in Afrika
bezuiden de evenaar - en ook
wel ten noorden ervan - voel
baar is
Zwaartepunt
De Amerikaanse president Jim
my Carter scheen, in 1976 en
1977, in het voetspoor van zijn
vertrouweling, VN-ambassa-
deur Andrew Young, te menen
dat het zwaartepunt van Afrika
bezig is zich te verplaatsen van
Zuid-Afrika naar het olierijke
Nigeria. Het laatste jaar lijkt de
„realistische" lijn in Washing
ton weer de overhand te ne
men. Op lange termijn is de po
sitie van de vier miljoen blan
ken in Zuid-Afrika waar
schijnlijk even onhoudbaar als
die van de 200.000 blanken in
Rhodesië. Maar voorlopig heb
ben de nazaten van Paul Kru-
ger de zaken nog stevig onder
controle.
„Als er ergens drie zwarte Zuid
afrikanen bij elkaar zitten, dan
is één van de drie een verklik
ker van de geheime politie", zei
dr. Nthato Motlana mij. „Dat is
tenminste wat ze beweren, en
ik denk dat ze er niet ver naast
zijn"
Dr. Motlana is voorzitter van het
..Comité van Tien", de politieke
leiders van Soweto, de roerige
zwarte voorstad van Johan
nesburg. Zoals bekend mogen
er in de miljoenenstad Johan
nesburg zelf geen zwarte Zuid
afrikanen wonen. Motlana is
een van de binnenlandse na
tionalistische leiders, mensen
die altijd leven op de grens van
conflicten met de overheid, de
tentie, „banning". Zijn echtge
note is onlangs, na een arrest
van twee jaar, vrijgelaten.
Ons gesprek vond plaats in mijn
hotelkamef, in het centrum van
Johannesburg - de grote inter
nationale hotels zijn „neutraal
gebied", waar blank zowel als
zwart mogen komen. Aanvan
kelijk zou ik dr. Motlana op
zoeken in zijn huis in Soweto
(afkorting voor South Western
Township), maar na zonson
dergang worden blanken niet
meer toegelaten in het zwarte
woongebied. Voor hun eigen
veiligheid, wordt er bij gezegd,
en daar zal best iets in zit
ten.
Slechter
„Toen ik lid werd van het African
National Congress (de nu ver
boden zwarte nationalistische
beweging van Albert Luthuli
en Nelson Mandela), ik was
toen een jaar of 17, toen praat
ten wij dag en nacht over de
vrijheid. We dachten toen dat
het vijfjaar, tien jaar zou duren,
niet langer. We zijn nu meer
dan dertig jaar verder, maar de
positie van de zwarte man in
Zuid-Afrika is alleen maar
slechter geworden. En de blan
ke Zuidafrikanen zijn vastbe
slotener dan ooit hun bevoor
rechte positie in het land te be
houden. Ik zou nu niet meer
durven voorspellen hoe lang
het nog duurt voordat wij vrij
zullen zijn".
Motlana praat geagiteerd, fel. Een
kleine man, huisarts in Soweto,
tot half elf 's avonds gewerkt en
vervolgens naar de stad geko
men, om de bezoeker uit Ne
derland te vertellen hoe hij de
toekomst ziet.
Zuid-Afrika gebruikt nu Nami
bië en Zimbabwe als slagvel
den in de strijd tegen de bevrij
dingsbeweging", zegt Motlana
„Ze weten heel goed dat als die
landen echt onafhankelijk zijn
dus zonder marionettenbe
wind, de oorlog zal worden ge
voerd aan de Oranjerivier
(grens van Zujd-Afrika met
Namibië) en de Limpopo
(grens van Zuid-Afrika met
Rhodesië). Als de strijd in die
twee landen eenmaal voorbij is
dan slaat hier in Zuid-Afrika de
vlam in de pan
Oplossing
„Er zijn drie factoren die stuwen
in de richting van een vreed
zame oplossing: druk vanuit de
westerse wereld, druk van bin
nenuit, van de zwarte bevol
king, en druk van buiten, van
over de grenzen, uit zwart Afri
ka. Maar het Westen, de vrien
den van Zuid-Afrika, hebben
nooit anders gedaan dan het
bestaan van Zuid-Afrika mo
gelijk te maken. Ik heb onlangs
nog tegen (de Amerikaanse se
nator) Percy gezegd: Waarom
steunen jullie toch altijd de
verkeerden. Of het nu Diem is
of Long Nol, of Jonas Savimbi,
jullie gokken altijd op de ver
liezers"
Tegen de Vijf (de vertegen
woordigers van de vijf weste
lijke Veiligheidsraadleden, die
in oktober in Zuid-Afrika wa
ren om te praten over een voor
de VN aanvaardbare onafhan
kelijkheid van Namibië) heb ik
gezegd: Houdt toch op over
VN-sancties tegen Zuid-Afrika
vanwege de kwestie-Namibië
Jullie zijn bang dat Zuid-Afrika
jullie zou boycotten"
Ook de druk van binnenuit is
volgens de analyse van dr
Motlana, nog niet sterk genoeg
„Maar je weet nooit wat er ge
beurt. Ik tenminste niet. Een
collega van mij in het Comité
van Tien had de opstand in So
weto (in juli 1976) voorspeld, ik
was stomverbaasd. Trouwens,
de omstandigheden die leidden
tot die opstand, de woede over
het Bantu-onderwijs, bestaan
nog steeds. Het is alleen maar
erger geworden. Weet u dat u
500 rand boete krijgt (plm
f 1250) als u een zwarte man
hier iets leert9 Dat is hier een
misdaad! Je kunt zelfs in de ge
vangenis komen! Maar het is
moeilijk te voorspellen wat er
zal gebeuren, en wanneer
Broederbond
.In elk geval is de druk van bin
nenuit nog niet sterk genoeg
De blanken hebben nog geen
zin ook maar enige concessie te
doen. Ik heb laatst een hele
ochtend, van acht uur tot drie
uur s middags, gepraat met
Gerrit Viljoen, de voorzitter
van de Broederbond (het „ge
heime" genootschap van de
politieke elite van Zuid-Afri
ka). Maar aan het eind van het
gesprek bleek dat hij helemaal
niets wilde toegeven. Hij had
alleen een gesprek gewild om
ons ervan te overtuigen dat wi."
de strijd moesten opge-
„Denk niet dat de nieuwe rege
ring hier veel verschil in zal
brengen. Ministers zijn in dit
land alleen maar uitvoerders
De beslissingen worden geno
men door de Broederbond
doorgegeven aan de kerngroep
van de Nationale Partij, en uit
gevoerd door de regering
Zodat, in de visie van dr. Motlana
de pressie op Zuid-Afrika aller
eerst zal worden vergroot door
het „vallen" van Zimbabwe en
Namibië „Zuid-Afrika pro
beert de ontwikkeling in die
landen wel te vertragen, maar
tegenhouden is onmogelijk
Over een paar jaar, als Robert
Mugabe premier is van Zim
babwe, of president, dan zal de
logistieke situatie voor Zuid-
Afrika drastisch verande-
„Mugabe? Ja, natuurlijk Mugabe
en niet Nkomo. Joshua is een
dwaas, die heeft niets te bete
kenen. Hij is gevaarlijk, omdat
hij bezig is zich voor te berei
den op een burgeroorlog, voor
na de onafhankelijkheid. Maar
goed, de onafhankelijkheid van
Zimbabwe en Namibië zal de
mogelijkheden voor een echte
bevrijdingsoorlog in dit land,
waar nu nog vrijwel geen spra
ke van is, drastisch verbeteren
Let wel, ik zeg niet dat ik daar
op hoop. Ik hoop nog steeds op
een versterking van de krach
ten die streven naar een vreed
zame ommekeer"
..Éi"
Josiah Chinamano. "Zimbab
we straks basis voor zwarte guer
■illa tegen bewind in Pretoria
P VV'. Botha. Zuidafrika's pre
mier 'Uitvoerder van de beslui-
en van de Broederbond"
Frontlijn
Zambia levert een voorbeeld op
van wat die „frontlijnfunctie
kan betekenen voor een pas
onafhankelijk geworden land
Waarbij dan nog moet worden
aangetekend dat, wanneer het
werkelijk tot een „bevrijdings
oorlog" in Zuid-Afrika komt,
die oorlog in verbetenheid,
massaliteit, bloedigheid, waar
schijnlijk alles zal overtreffen
wat zuidelijk Afrika tot nu toe
heeft meegemaakt.
Zambia is ook een voorbeeld dat
blanke Zuidafrikanen gaarne
aanhalen om aan te tonen hoe
een land in de versukkeling
kan raken wanneer de teugels
in handen worden gegeven van
de zwarte meerderheid van de
bevolking. Van een land dat
voedsel kon exporteren en ook
verder een flinke landbouwex-
port had (tabak en suiker bij
voorbeeld) is Zambia sinds
1964, de onafhankelijkheid
geworden tot een netto-impor
teur van voedsel, een land waar
grote groepen van de bevolking
constant dicht bij de honger
dood leven.
Oorzaken (mij verteld door een
VN-deskundige die overigens
zeer sympathiek staat tegen
over het Zambia van president
Kaunda): vertrek van blanke
boeren, alsmede een nationali
satie van het distributieappa
raat, zonder dat goed opgeleide
mensen voorhanden waren om
zonder corruptie deze taak, de
distributie van voedsel, ter
hand te nemen. Het is één ding
om de gehate tussenhandel te
willen uitschakelen, maar het is
een ander ding om zonder die
commercie er toch voor te zor
gen dat de spullen de consu
ment bereiken.
De eerste jaren na de onafhanke
lijkheid was Zambia een rijk
land, vooral dankzij de uitvoer
van koper. Het gebied dat
grenst aan de Zaïrese koper
provincie Sjaba is rijk aan ko
pererts, overigens zonder de
bijkomende aantrekkelijkheid
van cobalt, dat de Zairese ko
permijnen zo winstgevena
maakt. Maar ook aan het koper
zijn miljarden verdiend. Die
zijn echter, volgens de eerder
aangehaalde VN-deskundige,
ofwel gebruikt voor de aan
schaf van consumptiegoede
ren, ofwel verdwenen in de
zakken van blanke en zwarte
profiteurs, ofwel gestoken in
gigantische projecten, die bij
nader inzien toch minder pro
fijtelijk blijken te zijn dan werd
verwacht.
Staalfabriek
Een schrijnend voorbeeld. In
Solwezi (niet te verwarren met
Kolwezi in Sjaba, waar vorig
jaar de opstand plaatsvond) is
een staalfabriek in aanbouw
Gepland door het Joegoslavi
sche ingenieursbureau Ener-
goproject, geschatte bouwkos
ten destijds (in 1974): 80 mil
joen US dollar. Geschatte
bouwkosten nu: 300 miljoen
US dollar. Tot zover niets bij
zonders. De problemen worden
echter duidelijk, als men weet
dat er in Solwezi wel ijzererts in
de grond zit, maar niets waar
mee men de hoogovens zal
kunnen stoken.
De Joegoslaven kozen daarom
als brandstof voor de hoogo
vens nafta, half geraffineerde
aardolie. Men ziet de ramp zich
aftekenen: de prijs van nafta is
net zo hard omhooggegaan, de
laatste vijf jaar, als die van
aardolie. Bovendien ligt er
weliswaar een spoorweg van
Dar-es-Salaam naar ae Zam-
biaanse kopergordel, de roem
ruchte door de Chinezen aan
gelegde Tazara, maar die lijn
loopt niet door tot Solwezi
Wegtransport dus, met tankau
to's die men niet heeft over een
weg die nog niet bestaat.
Tweede ramp: de staalfabriek zal
een capaciteit hebben van
200.000 ton per jaar. Niet ver
schrikkelijk veel, maar wel
viermaal zoveel als Zambia zelf
voorlopig nodig zal hebben,
terwijl de buurlanden waar
schijnlijk weinig interesse zul
len hebben in het peperdure
Zambiaanse staal. Nadat en
kele maanden geleden de sym
pathieke dr. Kaunda over de
kwestie-Solwezi zijn nood had
geklaagd bij de bezoekende
Helmut Schmidt, zijn nu West-
duitse deskundigen aan het
kijken wat er nog te redden valt
van het project
80 procent
^Tachtig procent van onze
problemen komt van buitenaf
Twintig procent slechts is onze
eigen schuld", zei Kaunda on
langs. Ondanks bovenge
noemde voorbeelden is de VN-
man het eigenlijk wel met die
analyse eens. De daling van de
wereldmarktprijs voor koper is
misschien niet veroorzaakt
door geheimzinnige machina
ties van imperialisten, zoals
men in Lusaka wel wil bewe
ren, maar in elk geval is die
economische ramp voor Zam
bia wel degelijk van buitenaf
gekomen.
Het allerergst echter is natuurlijk
de oorlog in Rhodesië. Alle
„lijnen" in Zambia lopen naar
het Zuiden. Tot 1963 werd het
land vanuit Salisbury be
stuurd, de economie van
Noord-Rhodesië was in feite
ondergeschikt aan die van het
Zuiden. Door de oorlog en de
VN-sancties zijn de grenzen
vrijwel gesloten, de recente
noodgedwongen heropening
van de spoorverbinding over
de Victoria-watervallen, hoe
vernederend ook voor Zambia,
heeft daar weinig aan veran
derd.
Wat er in Zambia bestaat aan
georganiseerd, goed lopend
economisch verkeer is in vele
gevallen in handen van blan
ken. Dat geldt voor de koper
mijnen en ook voor de enkele
tientallen grote landbouwbe
drijven die nog bestaan. Ook
dat feit. de afhankelijkheid die
men nog steeds kent. van een
groep goed verdienende, in het
geval van de koperdeskundi
gen meestal tijdelijk uitgezon
den arbeidskrachten, is in hoge
mate frustrerend. De „expa
triates", zoals deze luxe gastar
beiders worden genoemd,
vormen dan ook een gehate
groep in Zambia, die veel
kwaads in de schoenen wordt
geschoven.
De noodzaak, die men ook in
Zambia heeft moeten erken
nen, van het inschakelen van
blanke arbeidskrachten voor
de hoger gekwalificeerde func
ties, wordt uiteraard ook aan
gevoerd, door blanken in Zuid-
Afrika en Rhodesië, als argu
ment tegen de totale over
dracht van de macht aan de
(zwarte) meerderheid van de
bevolking. „Als ik hier twee
dagen weg ben is de zaak inge
stort", zei Nic, de Nederlandse
eigenaar van een chique res
taurant in het Rhodesische
Bulaway, „Maison Nic"
Middeleeuwen
We hoeven het hier niet te hebben
over de oorzaken van de ach
terstand in ontwikkeling. De
blanken dragen zeker schuld -
door welbewust de zwarte be
volking bepaalde vormen van
ontwikkeling te onthouden -
maar er zijn in de achterstand
van de zwarte bevolking van
zuidelijk Afrika ook elementen
waar niemand iets aan kan
doen.
,Wat wil je", zei dr. Motlana, .jul
lie hebben 2000 jaar voor
sprong". Inderdaad zou men de
vraag kunnen stellen of de zelf
standige landen van het nieuwe
zuidelijk Afrika de kans moe
ten krijgen, zoals Europa die
kreeg na de Romeinse tijd, om
via een soort Middeleeuwen
„opnieuw te beginnen" een ei
gen weg te zoeken naar de ont
wikkeling, met gebruikmaking
vin zelf geselecteerde elemen
ten uit de westerse cultuur.
D e totale verwerping van datge
ne wat de blanke kolonisten in
Afrika hebben opgebouwd, aan
cultuur en infrastructuur, tref
je overigens bij de Afrikaanse
nationalisten maar weinig aan.
George Kahari, de Nkomo-man
in Salisbury, kwam er dicht bij
toen hij zei: „Wij zullen die wel
vaart, die symbolen van onze
onderdrukking, verwoesten.
Wij willen geen gijzelaars zijn
in eigen land"
In het algemeen streven de gema
tigde nationalisten ernaar de
welvaart, die de blanken on
danks alles toch mede tot stand
hebben gebracht en in stand
houden, te behouden.
Dr. Motlana: „Zuid-Afrika heeft
vier miljoen blanken. Die zul
len heus niet allemaal vertrek
ken, wanneer de macht wordt
overgedragen aan de meerder
heid van de bevolking. Ik zie
het zo: als wij morgen een zwar
te regering hebben, dan zal die
het beleid bepalen. Maar de
blanke die de mijn leidt voor de
Anglo-American, die kan rustig
zijn baan houden. (Lachend) Ik
zit in Kaapstad, als de big boss,
en zij doen gewoon hun
werk!".
Bediendes
Motlana, die blijkens dergelijke
uitspraken wel degelijk moet
worden gerekend tot de „gema
tigde" nationalisten, ondanks
alle aandacht die de Zuidafri-
kaanse veiligheidspolitie voor
hem heeft, gelooft dat bij een
vreedzame machtsoverdracht
de meerderheid van de blanken
op zijn post zal blijven, zich zal
aanpassen. „Alleen de racisten,
de mensen die alleen in dit land
zijn omdat je goedkoop zwarte
bediendes kunt huren, die zul
len vertrekken"
Het is in Zuid-Afrika algemeen
bekend dat veel Zuidafrikanen
die tijdens de onrust die het
land teisterde na het bloedbad
in Sharpeville (1960) het land
verlieten, onder meer naar Au
stralië, later toch weer terug
kwamen, omdat ze niet konden
-ennen aan een land zonder
huispersoneel.
Motlana: „Zuid-Afrika is groot
genoeg voor ons allemaal. Er
zal natuurlijk een herverdeling
moeten komen, van bezit en
inkomen. Maar ze (de blanken)
hoeven heus niet alles kwijt te
raken. Er is genoeg voor alle
Zuidafrikanen, blank en zwart.
Het is nog steeds niet uitgeslo
ten dat de ommekeer in dit land
op vreedzame wijze tot stand
zal komen. Ik zeg niet dat ik dat
verwacht. Maar ik hoop het
wel, en ik bid ervoor.
