Kandidaat-premier Iran:
gaat weg"
sjah
"De
Top Guadeloupe mogelijk niet zo vriendelijk als Carter hoopt
Eerste groep
Nederlanders
terug uit Iran
NA VO -generaal
neemt ontslag
Militaire gouverneur Madrid vermoord
VS steunen formatie burgerregering
Hervatting vredes
overleg op handen
HUIZEN OP PARKEERGARAGE
DONDERDAG 4 JANUARI 1979
PAGINA 13
WASHINGTON (ANP) - De leiders van
de Verenigde Staten, Groot-Brittannië,
Frankrijk en West-Duitsland komen
vandaag op het Westindische eiland
Guadeloupe aan voor een bespreking
van hun samenwerking in internatio
nale kwesties.
Hoewel de conferentie was aangekon
digd als een informele, niet van te vo
ren omlijnde, vriendschappelijke sa
menkomst zijn de politieke span
ningsvelden inmiddels al zichtbaar
geworden. Het lijkt erop dat de Euro
pese partners op Guadeloupe presi
dent Carter wel eens even aan de tand
willen voelen over bepaalde onderde
len van zijn buitenlandse beleid.
Verwacht wordt dat ondermeer gespro
ken zal worden over de crisis in Iran,
een mogelijk tekort aan olie, het Israë-
lisch-Egyptische vredesoverleg, de
SALT-besprekingen met de Sowjet-
Unie en de strijd tegen de inflatie.
Een belangrijk punt zal zijn wat er gaat
gebeuren als de sjah van Iran valt. Pun
ten van zorg zijn in dat verband de
olieleveranties aan het Westen en de
mogelijkheid dat de opstand tegen de
sjah overslaat naar andere gebieden
aan de Perzische Golf.
President Giscard d'Estaing, premier
James Callaghan, bondskanselier
Helmut Schmidt zullen ongetwijfeld
ook van president Carter willen ver
nemen hoe hij de verhouding met
Moskou ziet na het aanknopen van di
plomatieke betrekkingen met Peking.
Frankrijk wil weten hoever het Westen
mag gaan bij het helpen van China zijn
militair apparaat te moderniseren. Pe
king heeft Frankrijk al gevraagd om
hypermoderne oorlogsvliegtuigen.
Giscard wil ook de politiek van het
westen inzake Vietnam en Cambodja
coördineren en hij vindt voorts dat de
Palestij nen een grotere rol moeten
spelen in de Egyptisch-Israëlische
vredesakkoorden. Frankrijk wil tevens
dat Carter meer steun laat blijken voor
de pro-Franse regimes in Tsjaad, Zaïre,
Gabon en andere delen van Afrika, die
met opstandelingen te maken hebben.
Bondskanselier Schmidt is bezorgd om
de modernisering van de kernstrijd
macht van de NAVO tegenover de
krachtige ss-20 raketten voor middel
lange afstand van de Sowjet-Unie.
Schmidt is van mening dat de NAVO
zich dient uit te rusten met wapens die
van elk punt in Europa uit de Sowjet-
Unie kunnen bereiken. Hij zal, naar
verwacht wordt, ook nog wel het een
en ander aan te merken hebben op de
economische politiek van Carter. De
bondskanselier is weliswaar blij met
de stappen van de Amerikaanse presi
dent om de dollar te steunen, maar hij
vindt dat dit al maanden eerder had
moeten gebeuren."
De Britse premier Callaghan wil dat de
stem van Europa in Washington krach
tiger wordt gehoord als daar het beleid
wordt uitgestippeld tegenover
problemen als Iran, de dreiging van
een nieuwe oliecrisis, de wapenbeper
king. het Midden-Oosten en de Sowje-
trussische expansie in Afrika.
Hoewel Callaghan de totstandkoming
van een tweede SALT-akkoord in de
nabije toekomst toejuicht is hij niette
min bezorgd dat dit akkoord weliswaar
het aantal raketten van de Sowjet-Unie
die op de Verenigde Staten zijn gericht
beperkt, maar dat niets wordt geregeld
over het groeiende aantal op West-Eu
ropa gerichte Russische raketten.
Hoewel de jongste olieprijsverhoging,
energiekwesties en de vertraging bij
het opstellen van een nieuw Europees
monetair stelsel onder de meest urgen
te economische problemen ressorteren
die op Guadeloupe aan de orde zullen
komen zal, naar verwacht wordt, toch
het belangrijkste accent op internatio
nale politieke zaken liggen. Daarbij
worden waarschijnlijk de onrust in
Turkije en de ontwikkelingen in Rho-
desië niet vergeten.
Het idee van een informele conferentie
van de vier leiders, ongehinderd door
de noodzaak een agenda te volgen of
een akkoord te produceren, werd ge
boren op de economische conferentie
van zeven landen, die in juli in Bonn
plaatsvond. De Fransen doen erg vaag
over de herkomst van het voorstel,
maar het is wel duidelijk dat het af
komstig was van president Giscard
d'Estaing.
In Parijs wist men nadrukkelijk op het
zuiver informele karakter van de bij
eenkomst op Guadeloupe. Vooral de
Fransen willen vermijden dat de niet
uitgenodigde landen de indruk krijgen
dat het om een soort "super-directo
raat" van de niet-communistische we
reld gaat.
De conferentie duurt van vanavond tot
zaterdagmiddag. Om de nadruk op het
informele te leggen is de. vier deelne
mers gevraagd zich door niet meer dan
één adviseur te laten vergezellen. Al
leen president Carter brengt behalve
zijn raadgever voor nationale veilig
heid, Zbigniev Brzezinski, nog een
aantal andere steunpilaren mee.
Hoewel de pers is gewaarschuwd dat zij
geen persconferenties, officiële verkla
ringen of een slotcommuniqué, hoeft
te verwachten nemen de journalisten
geen risico. Alleen al in het kielzog van
Carter komen zo'n honderd vertegen
woordigers van de Amerikaanse me
dia, verslaggevers, fotografen en radio-
en televisietechnici, naar het zonnige
vakantie-eiland, dat in deze tijd tjokvol
toeristen zit.
TEÖERAN-WASHINGTON (GPD) - De kandidaat-pre-
mier van Iran, Sjapoer Baktiar, voorziet dat de sjah
binnenkort het land zal verlaten. Hij hoopt dat de be
langrijkste tegenstander van de sjah, ajatollah Khoe-
meini, in Iran wil terugkeren.
Het Iraanse parlement heeft giste
ren de vorming van een burger
regering door Baktiar goedge
keurd. Inmiddels lijken ook de
Verenigde Staten, die tot dusver
alle kaarten hadden gezet op het
aanblijven van de sjah, diens ver
trek als onvermijdelijk te zien en
de formatiepoging van Baktiar te
steunen.
In een persverklaring zei Baktiar -
de voormalige tweede man van
de in het Nationaal Front gebun
delde oppositiepartijen - dat de
sjah „de wens te kennen heeft ge
geven te rusten en weg te gaan
voor een vakantie. Dat is hij vast
van plan te doen". Ook zei de
kandidaat-premier dat de mo
narch heeft ingestemd met de
vorming van een regentschaps-
raad, die zijn functies tijdelijk zou
moeten waarnemen. Baktiar
weigerde bij herhaling in te gaan
op de toekomstige rol van de
sjah.
Op vragen of het land het zou over
leven als de sjah aanbleef, zei
Baktiar alleen dat deze kwestie
uiterst delicaat is en dat hij hoop
te de "wettigheid van de koning"
te kunnen herstellen. Daarmee
verwijst hij wellicht naar een be
perking van het gezag van de sjah
binnen grondwettelijke grenzen.
Over een eventuele terugkeer
naar Iran van de religieuze leider
Khoemeini, die nu in Frankrijk in
ballingschap leeft, zei Baktiar
„Ik hoop dat hij ons de eer zal
aandoen, zodra hij kan en zodra
hij wil, terug te keren. Khoemeini
heeft echter gezworen pas naar
Iran terug te keren als de sjah is
afgetreden.
Geen controle
De toekomstige eerste minister
hoopt "binnen drie dagen" de
samenstelling van zijn minis
tersploeg bekend te maken. Op
zijn lijstje staan mannen die ge-
Churchill
wilde atoom
oorlog tegen
Sowjet-Unie
LONDEN (AP) - Sir Winston
Churchill heeft na de Twee
de Wereldoorlog bij de rege
ringen van zijn land en van
Amerika erop aangedrongen
een atoomoorlog tegen de
Sowjet-Unie te beginnen.
Dit blijkt uit gisteren officieel
gepubliceerde documenten.
Op dat moment, in het voor
jaar van 1948, beschikte de
Sowjet-Unie nog niet over
atoomwapens.
Churchill had dit voorstel ge
daan om de Sowjet-Unie
duidelijk te maken dat zij
zich uit Oost-Berlijn en Oost-
Duitsland moest terugtrek
ken, wilde zij niet de kans
lopen dat haar steden "met
de grond gelijk werden ge
maakt".
Churchill vond indertijd ech
ter weinig gehoor voor zijn
"plannen".
durende het bewind van de sjah
geen regeringsfuncties hebben
bekleed. In elk geval zal Baktiar's
regering zich niet willen onder
werpen aan controle door de
strijdkrachten. Gevraagd of hij
niet bang is voor een militaire
staatsgreep, zei hij: „Dat is meer
iets voor Zuid-Amerika. Ik hoop
dat ik het kan vermijden en ik
geloof ook niet dat zoiets zal ge
beuren".
Baktiar wil de taak van de gevrees
de geheime politie, de SAVAK,
beperken tot die van veilig
heidsinstituut. „Geen land ter
wereld kan het zonder politie
stellen, maar wij kunnen zonder
martelingen", zei hij, doelend op
recente beschuldigingen - onder
meer van Amnesty International
- van martelingen in de gevange
nissen van de SAVAK.
Baktiar's toekomstige regering zal
geen olie meer leveren aan Israél
en Zuid-Afrika, die beide voor
het overgrote deel van hun ener
giebehoefte afhankelijk zijn van
Iraanse olie. Zuid-Afrika heeft
dientengevolge al een volledig
plan voor benzine-distributie
klaar liggen. In Washington heeft
de Amerikaanse minister van
energiezaken James Schlesinger
gisteren verklaard dat Israël in
een dergelijk geval op Ameri
kaanse olie kan rekenen.
Koeler
Steunde de regering van de Ameri
kaanse president Jimmy Carter
de sjah tot voor kort onvoor
waardelijk, de laatste dagen is er
tussen de regels van de officiële
verklaringen een aanzienlijke
koelere houding te lezen. Hod-
ding Carter, de woordvoerder
van het Amerikaanse ministerie
van buitenlandse zaken, ver
klaarde dinsdag: „Wij blijven de
sjah steunen. Waar het ons om
gaat, zijn de stabiliteit en de on
afhankelijkheid van Iran. Wij
nemen er nota van dat wordt ge
probeerd binnen het raam van de
Iraanse grondwet, die van de
monarchie uitgaat, een oplossing
te bereiken die de stabiliteit her
stelt", aldus Carter.
Een zegsman van het Witte Huis
voegde daar nog aan toe dat „de
sjah altijd welkom is in de Ver
enigde Staten als hij zich daar
voor een vakantie of om andere
redenen zou willen vestigen".
Het toonaangevende dagblad
The Washington Post schreef gis
teren dat de meeste Amerikaanse
deskundigen, onder wie diplo
maten in Teheran, van mening
zijn dat het vertrek van de sjah
niet alleen maar wenselijk, maar
zelfs onvermijdelijk is.
SCHIPHOL (GPD) - ,Het was ronduit verschrikkelijk, de toestan
den op het vliegveld van Teheran. Mensen die zich voor bussen
gooiden. Allemaal buitenlanders die uit Iran weg willen. Wij gaan
in elk geval nooit meer terug". Dat was gisteravond de reactie van
Trudy Butter uit Goes, nadat zij samen met haar man Jaap (27) en
twee witte poezen op Schiphol was aangekomen na een dramati
sche vlucht uit Teheran. Na een reis die in totaal 24 uur had
geduurd, kwam het echtpaar Butter met een vijftigtal andere
Nederlanders per KLM-vliegtuig uit Iran aan.
Jaap Butter was door Fokker uitgezonden als technicus, betrokken
bij het onderhoud van de F28's van de Iraanse luchtvaartmaat
schappij. „Al sinds half november waren er in heel Iran tekorten
aan alle eerste levensbehoeften. Wij hebben zelf ook een paar
dagen geen brood en geen vlees gehad", vertelde Butter. „De
laatste dagen was er ook geen geld meer, wat de onrust nog
versterkte".
Trudy Butter vertelde dat zij al twee maanden nauwelijks meer
buiten was geweest, omdat het op straat te gevaarlijk was.
Een andere gerepatrieerde Nederlandse, Marjan Boers, heeft haar
echtgenoot, werkzaam bij de ABN (Algemene Bank Nederland),
in Teheran achtergelaten. „Er is ontzettend veel afgebrand in de
stad", vertelde zij. Zij hoopt in elk geval nog terug te gaan naar
haar echtgenoot.
Jaap Butter, die tijdens de vier maanden die hij in Teheran door
bracht veel heeft gepraat met Iranezen, gelooft niet dat de oplos
sing van de problemen in het land dichtbij is. „Als de Sjah ver
dwenen is, zullen de andere tegenstellingen naar boven komen,
dan krijg je de strijd om de macht tussen de rechtse mohameda-
nen en de communisten. Ik geloof ook helemaal niet dat het volk
zo achter de religieuze leider Khoemeini staat. Volgens mij pakt
men Khoemeini beet als een soort houvast, niet vanwege de
ideeën van de man. Men is in Iran helemaal niet zo religieus als in
landen als Libië en Saoedie-Arabië".
Een andere Fokker-employee, Henk Wolsink, vertelde dat de blan
ken in Teheran het moeilijk hebben, omdat de volkswoede zich
vooral richt tegen Amerikanen. „Aan mijn neus kunnen ze niet
zien dat ik geen Amerikaan ben", aldus de heer Wolsink. De
komende dagen worden nog enkele tientallen geëevacueerde
Nederlanders op Schiphol verwacht.
(Van onze correspondent)
MADRID - Voor de tweede maal
dit jaar heeft de terreurbeweging
ETA-Militar het Spaanse leger
geprovoceerd. De militaire gou
verneur van Madrid, divisie-ge
neraal Constantin Ortin Gil, werd
gisteren voor zijn woning in het
centrum van de Spaanse hoofd
stad door twee man neergescho
ten, toen hij uit de dienstauto
stapte om thuis te gaan lunchen.
Onmiddellijk na de aanslag werd
de militaire gouverneur door zijn
chauffeur, die geen verwondin
gen opliep, en enige omstanders
naar een ziekenhuis vervoerd,
waar de 63-jarige generaal aan
zijn verwondingen is bezwe
ken.
De moord op de generaal, de zesde
militair d»e sinds november 1977
door terreuraanslagen om het le
ven is gekomen, heeft Spanje
diep geschokt. Alle politieke par
tijen, vakbonden en andere orga
n's' ties hebbe- de aanslag in
harde termen veroordeelden oe-
schouwen deze moord als een
nieuwe poging om de democratie
in Spanje omver te werpen.
De plaatsvervangend gouverneur
van Madrid heeft laten weten dat
morgen tijdens de rouwdienst
alleen militairen en familie van
de overledene worden toegelaten
en dat alle overige burgers, zoals
politici en journalisten, zullen
worden geweerd.
KARLSRUHE - Een nieuwtje in de huizenbouw: op het dak van deze parkeergarage in het Westduitse Karlsru
he werd een rij huizen gebouwd. Om de huizen zullen ook tuinen worden aangelegd. Het bouwproject is een
onderdeel van een reorganisatie van oude stadsgedeelten.
CASTEAU (Reuter) - De Ameri
kaanse generaal Alexander Haig,
de opperbevelhebber van de
NAVO in Europa, heeft gisteren
aangekondigd dat hij op 30 juni
zijn ontslag neemt. Generaal
Haig heeft vanaf eind 1974 het
bevel gevoerd over de troepen
van de NAVO van Noorwegen tot
Turkije.
Er gaan geruchten dat Haig een
mogelijke kandidaat voor de re
publikeinen is bij de komende
presidentsverkiezingen in de VS.
Op een persconferentie vertelde
de generaal echter dat hij geen
plannen had de politiek in te
gaan.
De generaal uitte zijn bezorgdheid
over de toenemende militaire
kracht van de Sowjet-Unie op
zowel conventioneel als nucleair
gebied en de verhoging van de
Sowjetrussische invloed in de
Derde Wereld.
Door het toenemen van die invloed
zou de Sowjet-Unie, in staat zijn
de toevoer van olie en grondstof
fen naar het Westen en met name
Europa af te snijden", aldus Haig.
Hij betreurde het dat de NAVO
nog geen antwoord gevonden
had op de versterking van de
Sowjetrussische kernwapens.
Missionaris
in Rhodesië
vermoord
SALISBURY (Reuter) - Het Rho-
desische opperbevel heeft giste
ren bekendgemaakt dat de mis
sionaris Martin Holenstein, af
komstig uit Zwitserland, door
guerrillastrijders is vermoord.
Een kerkelijke woordvoerder zei
dat het met kogels doorzeefde lijk
van de 44-jarige missionaris ge
vonden is bij de plaats waar hij op
nieuwjaarsdag was ontvoerd.
Holenstein bezocht toen zijn pa
rochianen in de buurt van Gwelo.
De opperbevelhebber van de NA
VO toonde zich voorts bezorgd
over de situatie in Turkije. De
NAVO-partners, zo meende hij,
moeten zo snel mogelijk een ma
nier vinden Turkije te helpen bij
het overwinnen van de economi
sche moeilijkheden.
Hij sprak de hoop uit dat de rege
ringsleiders in Guadeloupe veel
aandacht aan de problemen in
Turkije zouden besteden.
Generaal Haig
WASHINGTON - CAIRO (UPI
Reuter) - De Egyptisch-Israëli
sche vredesonderhandelingen
die sinds november zijn opge
schort, zullen volgens een hoge
Israëlische diplomaat in het mid
den van deze maand in Washing
ton worden hervat. Bijzonderhe
den waaronder de precieze da
tum van samenkomst, zouden
echter nog moeten worden uit
gewerkt.
De diplomaat die niet met name
genoemd wilde worden, zei in
Washington dat Israël er mee
heeft ingestemd, zijn onderhan-
delingsdelegatie onder leiding
van minister van buitenlandse
zaken Mosje Dayan weer naar de
Amerikaanse hoofdstad te zen
den, op een door de minister Cy
rus Vance vast te stellen datum.
De Amerikaanse bewindsman
zou al zijn agenda voor het mid
den van deze maand hebben vrij
gemaakt om opnieuw als bemid
delaar te kunnen optreden.
Intussen maakte premier Moesta-
pha Chalil in Cairo bekend dat
Egypte bereid is het streven naar
de ondertekening van een vre
desverdrag met Israël te hervat
ten. Na afloop van een kabinets
raad van zes uur herhaalde Chalil
overigens, dat een dergelijk ver
drag gericht moet zijn op vrede in
het gehele Midden-Oosten en niet
alleen op een tweezijdige over
eenkomst met Israël. Volgens de
premier moet aan het verdrag een
tijdschema voor de totstandko
ming van Palestijns zelfbestuur
in het bezette West-Jordanië en
de strook van Gaza worden ver
bonden door middel van een uit
wisseling van brieven. Voorts zou
het verdrag moeten voorzien in
normale betrekkingen tussen
Egypte en Israël "op voet van ge
lijkheid, zonder dat een der par
tijen een bevoorrechte positie
verkrijgt".
Waarnemers in Cairo zijn van oor
deel dat de Egyptische regering
haar houding ten aanzien van de
relatie tussen een vredesverdrag
met Israël en de toekomst van
West-Jordanië en Gaza wat heeft
versoepeld. Op 7 november stel
de zij nog in een communique,
dat "de band tussen de regeling
aan het Egyptische front en de
regeling van het Palestijnse
vraagstuk in al zijn aspecten uit-
drukkelijk vereist is". In de ver
klaring van gisteren wordt ge
zegd, dat er een relatie "zou moe
ten worden gevestigd tussen de
ondertekening van de speciale
overeenkomst (inzake de verkie
zingen in West-Jordanië en de
strook van Gaza-en de vestiging
van een Palestijnse autonomie)
en de ondertekening van het vre
desverdrag".
