DINSDAG 2 JANUARI 1979 D!;
Foto links: de (mede)
schrijfster van dit artikel,
Agnes van Brussel heeft
vriendschap gesloten met
een drietal Turkse kinde-
Foto rechts: eeri typisch
Turks straatbeeldDe heren
der schepping verpozen
zich in een theehuis, dat
niet toegankelijk is voor
vrouwen
Op 14 september om 5 uur 's
middags landt ons vliegtuig
in Istanbul. Een gammel
busje brengt ons naar de aan
komsthal. De aanblik van de
Turkse luchthaven vormt een
schril contrast met de lucht
haven van Brussel, waar we
nog enkele uren van tevoren
langs de luxe tax-freeshops
wandelden. We staan in de
kale hal en wisselen geld in
een van de twee kleine kios
ken. In de andere kiosk kun je
wat belastingvrije sigaretten
kopen.
Met een bus gaan we naar het
razend drukke centrum. Het
straatbeeld overvalt je: ver
schrikkelijk veel oude auto's,
paard en wagens, toeterende
bussen. Allerlei kleine han
delaartjes proberen hun wa
ren aan je kwijt te raken. De
schoenpoetsers glimmen je
tegemoet met hun koperen
kistjes. We horen voor het
eerst de galmende geluiden
van de Muezzin vanuit de mi
naretten, die de Turken op
roept tot het gebed. Heel on
verwacht wordt het donker
en na enig zoeken vinden we
ons eerste hotel.
Studenten in
Turkije
De volgende dag is er vlak voor
ons hotel een grote demon
stratie. Vooraan in de stoet
wordt een lijkkist gedragen;
alle mannen hebben een por
tretje op hun borst. Er worden
leuzen geroepen en pamflet
ten worden rondgedeeld.
Plotseling zie je overal witte
helmen en de menigte om
standers valt uiteen. De de
monstratie gaat verder om
ringd door politie.
Enkele uren later rollen er twee
tanks door de straat. Daarach
ter loopt een groep strijdlus
tig zingende meisjes. Nie
mand is erg spraakzaam over
deze gebeurtenis. Pas later
horen we van een studente uit
Ankara over de studenten
onlusten in Istanbul en An
kara. Er bestaat een diepe
kloof tussen linkse en uiterst
rechtse studenten. Ook deze
demonstratie zou te maken
hebben met een politieke
moord. Tijdens de reeering-
Demirel zijn er talloz^ü gear
resteerd en werd de universi
teit voor twee maanden geslo
ten. Daarna is de universiteit
omgevormd tot een soort mi
litaire legerplaats, op elke
student zat er één militair in
de collegebanken. Van vrij
heid van meningsuiting was
geen sprake meer; de socië
teiten in de stad werden re
gelmatig door politie be
stormd.
Na de regeringswisseling was
de hoop van de linkse studen
ten op Ecevit gesteld. Nu vin
den er echter demonstraties
plaats omdat Ecevit zijn be
loften niet nakomt. Van vrij
heid van meningsuiting is
nog steeds geen sprake op de
universiteiten.
Turkse gastvrijheid
Na enkele dagen verlaten we Is
tanbul langzaam op een boot
door de Zee van Marmora.
Het is een prachtig gezicht. In
Yalova nemen we de bus naar
Bursa, de oude hoofdstad van
het Ottomaanse Rijk. Het re
gent er bij aankomst en het
hotel zit stikvol met kakker
lakken.
Laat in de avond pakken we on
ze rugzak weer en zoeken in
het centrum een ander hotel.
De Turken lijken hier veel
aardiger dan in Istanbul. Een
taxi brengt ons voor weinig
geld naar het Kenthotel. Dit
blijkt vol te zijn, maar de por
tier raakt niet uitgepraat te
gen ons, belt een ander hotel
en legt zeer breedvoerig uit
waar we het kunnen vinden.
Het is een heel goedkoop ho
telletje in een achterafstraat,
maar uiterst schoon.
Opnieuw is er een Turk die ons
omstandig zijn diensten aan
biedt en weer een andere die
ons als vanzelfsprekend
meeneemt naar een café en
ons de hele avond gratis laat
drinken. De volgende och
tend staat hij op de deur te
kloppen met kopjes thee. We
zijn zeer verwonderd.
Pas later gaan we iets begrijpen
van de Turkse gastvrijheid.
Het is heel normaal dat je in
Turkije door een Turk aange
sproken wordt op straat. Ze
vragen zonder enige schroom
hoe je heet en waar je vandaan
komt. Vaak bieden ze je "gay
aan, een klein glaasje sterke
thee en willen je de stad of
bepaalde bezienswaardighe
den laten zien.
Niet zelden vragen ze ook direct
of je bij hen wilt logeren. Ze
willen je ook graag cadeautjes
aanbieden. Zo heb ik twee
dagen met een grote glim
mende broche rondgelopen
en Frits met een soort Islami
tische rozenkrans om zijn
pols.
Iemand vertelde ons dat het iets
met de Islamitische religie te
maken heeft; "wanneer God
iemand bij jouw deur brengt,
moet je goed voor hem zor
gen." Misschien heeft het ook
iets met de opvoeding te ma
ken. Bekend is het onder
schrift onder de beeltenis van
Ataturk, die je overal aantreft.
"Gelukkig wie zich Turk
noemt".
In het onderwijs word je bijge
bracht trots te zijn op je land
en staat de vorming tot loyale,
nationalistische, zelf-opoffe-
rende burgers centraal. Meer
in het algemeen kun je zeggen
dat elke Turk zich jouw gast
heer voelt, wanneer je zijn
stad of dorp bezoekt.
In Izmar waar We enkele dagen
later aankomen, vertelt een
Turk ons over zijn ontmoe
ting met een Duitser. Op zijn
vraag: "Sprechen Sie
Deutsch?" antwoordde de
Duitser "Warum?" De Turk
voelde zich in hoge mate be
ledigd. Het is goed om je van
deze gastvrijheid bewust te
zijn in Turkije. Als je graag
alleen wilt zijn, zul je dit tac
tisch naar voren moeten
brengen.
De Islamitische
godsdienst
Na alle drukke steden vonden
we rust in het dorpje Kusada-
si prachtig gelegen aan de
Egeïsche Zee. Het is een ver
rukkelijk vakantieoord, ook
omdat in de nabijheid hiervan
zich de mooiste opgegraven
klassieke oudheden bevin
den, die ik ooit gezien heb. Je
hebt maar weinig fantasie
nodig in Ephese om je in onze
culturele voorvaderen in te
denken.
In Kusadasi is het elke avond
feest. In een groot hotel naast
ons schettert de muziek je te
gemoet. Als we een kijkje
gaan nemen blijkt het om een
besnijdenisfeest te gaan.
De meerderheid van de Turkse
bevolking heeft de Islam als
godsdienst (moslims). In de
levensloop van een moslim
vinden een aantal religieuze
plechtigheden plaats, de be
snijdenis, de huwelijksinze
gening en de gebeden voor
overledenen. Jongens wor
den op hun 6e a 7e jaar besne
den. Dit is een symbool voor
toetreding tot de gemeen
schap der gelovigen. De Tur
ken maken er een groot feest
Vóór de pijnlijke operatie, gaat
het jongetje; prachtig ver
kleed als een soort Sin
terklaasje of soms ook in een
uniformpje, op een ezeltje
over straat. Rond hem lopen
Een
vriendelijke
Turkse
schoenpoetser,
bezig met
'klantenbinding'
De Turk is een
aardig mens, zijn'
gastvrijheid is
groot.
Twee jonge Leidse juristen, Agnes van Brussel en Frits van Schagen, maken
momenteel met een redelijk gevulde rugzak als gezelschap die hen via Turkije,
Afghanistan en Sri Lanka naar het Verre Oosten zal voeren.
Zij zullen onze krant geregeld over hun wederwaardigheden berichten.
familie en vrienden, die mu
ziek maken met fluit en trom.
Ondanks de feestvreugde
zien de jongetjes er toch wat
angstig uit. Typisch voor de
islamitische godsdienst zijn
de vijf dagelijkse gebeden.
Elke moslim wordt door de
zgn. Muezzin, een soort ge
zang, opgeroepen tot het ge
bed. Naar ons idee voert de
gemiddelde Turk deze gebe
den niet al te strikt uit. Wij
merken er in ieder geval wei
nig van.
De vastenmaand "de Rama
dan", heeft wel veel invloed
op het openbare leven. Van
zonsopgang tot zonsonder
gang is het de gelovigen ver
boden iets te eten, te drinken
of te roken. Een Turk die in
Nederland gewerkt heeft,
vertelde ons dat het voor Tur
ken in Nederland extra moei
lijk is. In Turkije valt de
avond n.l. veel sneller dan bij
Vervoer in Turkije
Vanuit Kusadasi gaan we per
dolmus naar Senguli en per
bus naar Denizli. De dolmus
is een zeer speciaal vervoer
middel in Turkije. Het zijn
meestal Ford-transitbusjes
die op vasté trajecten rijden
met vastgestelde, niet te hoge
prijzen. Er zijn 15 zitplaatsen
in een dolmus en iedereen
kan een dolmus onderweg
aanhouden en instappen. Tot
voer kort belegden veel te
rugkerende gastarbeiders
hun geld in minibussen en
taxi's, met het gevolg dat er
nu eigenlijk te veel rijden.
Het belangrijkste vervoermid
del in Turkije is de bus. Er zijn
maar weinig spoorlijnen en
de trein is minder efficient. In
elke plaats van enige beteke
nis is een busstation. Het
vormt vaak een belangrijke
plaats voor sociaal contact. Er
zijn talrijke theehuisjes, eet
huisjes, fruitstalletjes,
schoenpoetsers en allerlei
venters met verschillende
eetwaren. Er hangt een gezel
lige sfeer. Bij de loketten
worden luidkeels de diverse
bestemmingen rondgeroe-
pen, alsof het om koopwaar
gaat.
In de bussen heeft iedereen een
gereserveerde plaats; er zijn
geen staanplaatsen. Je krijgt
een prima verzorging als pas
sagier. De bijrijder komt
langs met de eau de colog-
nefles zodat iedereen zich wat
kan opfrissen. Gratis flesjes
water worden verstrekt. Op
lange trajecten wordt op de
verschillende halteplaatsen
ook de thee nog voor je be
taald.
Een Turkse huis
houding
Denizli is onze volgende stand
plaats. We bezoeken van
daaruit het prachtige Pam-
mukale, bekend om zijn
warme kalkhoudende bron
nen. Door deze bronnen is er
een typisch terrasvormig
landschap ontstaan. We eten
er een avond bij een Turks
stel, Gul en Salih. Ze wonen
samen maar zijn niet ge
trouwd, waardoor ze enigs
zins geïsoleerd staan in de
Turkse samenleving. Hun
probleem is de verschillende
godsdienst: hij is katholiek en
zij islamitisch.
Alhoewel beiden een behoorlij
ke baan hebben, verkoopster
en buschauffeur, is hun huis
zeer sober. Terwijl de mannen
boven theedrinken, neemt
Gul me mee naar de kelder
achtige benedenruimte. Ze
legt een kussentje voor me
neer en zit zelf gehurkt tussen
haar pannen en de gasflessen,
waarop gekookt wordt. Er is
een kraantje in de muur. een
uiterst simpele keuken.
Zoals bij de meeste huizen is er
buiten een w.c. Gül praat veel,
maar verstaat weinig. Ze is
verschrikkelijk blij met haar
nieuw verworven vrienden,
wil voortdurend arm in arm
lopen en is uiterst teleurge
steld als we niet willen blijven
slapen.
Economie
Als we even geld gaan wisselen
in een bank in Denizli, werkt
dat enigszins op onze lach
spieren. Er komen wel tien
mensen aan te pas en er loopt
speciaal iemand rond om on
ze papieren van het ene bu
reau naar het andere te bren
gen. Vreselijk veel handteke
ningen worden er gezet en
uiteindelijk mag de kassier,
die al die tijd rustig voor zich
uit heeft zitten kijken, uitbe
talen.
Het is ons al eerder opgevallen
in banken, postkantoren, res
taurants en hotels. Er werken
eigenlijk veel te veel mensen.
Hetzelfde kan door veel klei
nere aantallen gedaan wor
den. Het komt op ons niet on-
sympatiek over, het weinige
werk wordt door velen ge
deeld. Natuurlijk lost het
niets op van de werkloosheid,
die hier bijzonder groot is.
Er is bovendien nog een grote
groep mensen, die op de rand
van echte werkloosheid staat.
Je ziet ze overal in de steden:
kleine handeltjes, straatven
ters, schoenpoetsers, lastdra
gers e.d. Om werk te vinden
trekken velen van het platte
land naar de grote steden. Een
huis kunnen deze mensen
niet betalen en zo verrijzen er
wijken van illegaal gebouwde
hutjes, de zgn. „gecekondu's"
(letterlijk 's nachts neergezet).
Er is weinig toekomst want de
economie van Turkije staat er
bar slecht voor. Turkije is
primair een landbouwland,
maar de landbouw is ineffi
ciënt en de levensstandaard
van de boeren bijzonder laag.
Het wordt er niet beter op
omdat de prijzen van land-
bouwprodukten veel minder
snel stijgen dan die van in
dustriële goederen.
Veel industrie in Turkije is in
buitenlandse handen, waar
door de winsten aan het land
voorbij gaan. Turkije werd
ernstig getroffen door de olie
crisis en de daaropvolgende
prijsverhogingen in 1973,
aangezien het zelf niet veel
olie heeft. De gastarbeider
was tot voor kort nog de red
der van de betalingsbalans.
De geldovermakingen ver
schaften Turkije de nodige
deviezen. Maar de gastarbei
ders worden nu op grote
schaal naar huis gestuurd en
de anderen beleggen vaak
hun geld liever in Duitsland
of Nederland. Turkije krijgt
enorme bedragen ontwikke
lingshulp, maar kan deson
danks nauwelijks het hoofd
boven water houden.
Turkse gastarbeid
Een zeer lange bustocht brengt
ons via Neugehir in Kayseri
door het prachtige pyramide
landschap van Cappadocia.
Een gezellige dikbuikige
Turk met zijn kleine zoontje,
die binnen enkele weken
weer terug gaat naar zijn werk
in Duitsland, bezorgt ons een
fantastische dag. Hij brengt
ons op de mooiste plekjes en
zorgt ervoor dat we prachtige
plaatjes kunnen schieten, 's
Avonds bij de „raki" (soort
pernod) vertelt hij over zijn
werk, terwijl zijn zoontje op
twee stoelen ligt te slapen.
Nog twee jaar en hij kan zijn
juist gekochte winkeltje afbe
talen.
We voelen ons steeds meer be
schaamd, wanneer we be
denken hoe wij de Turken in
Nederland behandelen. Het
zijn vaak mensen met een
zeer behoorlijke opleiding.
Speciale Westeuropese wer
vingsbureaus kiezen de beste
mensen uit. Bij ons mogen ze
de vuile karweitjes opknap
pen.
Natuurlijk verdienen ze bij ons
veel meer dan in Turkije,
maar onze gastheer vertelde
dat het werktempo dan ook
wel heel anders ligt. Veel
Turken brengen de beste ja
ren van hun leven door in
West-Europa, de ouderen en
zieken keren terug en komen
ten laste van de samenleving.
Vrouw
Veel invloed heeft de Islam ook
op het gezinsleven. Alhoewel
het directe gezinsleven zich
buiten de gezichtskring van
de toeristen afspeelt, is er een
ding dat iedere toerist direct
zal opvallen. Bijna nergens op
straat of in openbare gele
genheden zie je vrouwen.
Dringt dit nog niet zo tot je
door in de grote steden,
naarmate je meer het bin
nenland intrekt ga je je er
steeds meer over verbazen.
Overal mannen en jongens.
Alleen wanneer je de woon
buurten intrekt zie je vrou
wen, meestal in klederdracht,
en vaak geheel of gedeeltelijk
gesluierd. En zo opdringerig
als de mannen vaak zijn, zo
teruggetrokken zijn de vrou
wen. Met name in het Oosten
zijn vrouwen bijna nooit be
reid om voor een foto te pose
ren, terwijl de mannen juist
allemaal «voor de lens gaan
staan als je je fototoestel
ergens op richt.
Informatie over het leven van
de vrouwen is van bijna geen
enkele Turk te verwachten zij
ervaren de situatie - natuur
lijk - als volstrekt normaal en
kijken juist met vreemde
ogen tegen onze westerse sa
menleving aan. Wij kwamen
iets meer te weten door een
toevallig kontakt met een
groep studenten uit Ankara,
merendeels vrouwen. In de
omgeving van Van, een plaats
in Oost-Turkije waren zij be
zig met een onderzoek naar
family-planning. En alhoe
wel het begrip volstrekt on
bekend was, bleek er wel dui
delijk behoefte te zijn aan ge
zinsplanning.
De pil, condooms, periodieke
onthouding, het zijn allemaal
middelen en methoden die,
als ze al bekend zijn, door de
mannen verboden worden.
Om toch het aantal zwanger
schappen binnen de perken
te houden wordt vaak onge
hoord lang borstvoeding ge
geven aan de laatstgeborene,
omdat het geloof bestaat dat
in die periode zwangerschap
onmogelijk is.
Dat deze methode van geboor
teregeling niet erg effectief is
blijkt uit de bevolkingsop
bouw. Veertig procent van de
Turken is jonger dan 15 jaar
en de toch al bijzonder hoge
werkloosheid dreigt katastro-
fale vormen aan te nemen.
Vrijheid van meningsuiting
wordt ernstig belemmerd,
omdat de studentenvereni
gingen waar altijd veel over
politiek gepraat werd, voort
durend te maken hebben met
politie invallen. De studenten
zijn ernstig teleurgesteld in
het huidig regiem, omdat zij
verwacht hadden dat de be
perkende maatregelen opge
heven zouden worden. Het
lijkt niet uit te maken of er een
linkse of rechtse regering is,
geen van beide acht men in
staat tot het nemen van maat
regelen die de maatschappe-
lijk-economische situatie
verbeteren. Het wachten is op
een nieuwe Atatürk, de man
die in korte tijd Turkije wist
op te bouwen tot een moder
ne staat, maar wiens maatre
gelen - helaas - na zijn dood
teniet gedaan werden. Nu,
meer dan veertig jaar na zijn
overlijden, kom je overal zijn
beeltenis nog tegen.
Onze laatste nacht in Turkije
hebben we op eèn station
doorgebracht. In gezelschap
van de eigenaar van een thee
huis zouden we om 8 uur 's
avonds de trein naar Teheran
nemen. Bij aankomst op het
station bleek dat onze vriend
een afscheidspartijtje geor
ganiseerd had in de restaura
tie. Twee lange tafels, met
drank en etenswaren stonden
klaar, een vijftiental vrienden
was present en bij de muziek
van een orgeltje hebben we
tot vroeg in de morgen gezon
gen en gedanst. Uiteindelijk
rolde de expresstrein het sta
tion binnen, bijna 10 uur te
laat.
In de trein raakten we niet uit
gepraat over de pracht van
het land en de gastvrijheid
van de mensen. Maar
steeds weer kwamen naar vo
ren zaken als de armoede, de
werkloosheid en de positie
van de vrouw. Gemengde ge
voelens toch, want al het
goeds kan de vele problemen
van Turkije niet verhelen.
