Bridget bond: 'Geweld lost nooit iets op'
Tekst:
Rian Kuppenveld
Foto's:
Jaap de Boer
PAGINA 29
1968-1978: Tien jaar geweld in Noord-Ierland. De gewelds
spiraal gaat dan misschien niet verder omhoog, nog
steeds vallen er doden, nog steeds leven de mensen in
angst, nog steeds gelden er de meest stringente veilig
heidsmaatregelen, nog steeds is terreur troef.
Verslaggeefster Rian Kuppenveld en fotograaf Jaap de
Boer gingen naar Noord-Ierland. Ze reisden er een week
rond, spraken er met vertegenwoordigers van de strij
dende partijen, en vooral ook met slachtoffers. Zoals Ma
ry Nelis. moeder van acht kinderen van wie er nu al twee
in de gevangenis zitten wegens IRA-activiteiten. Vandaag
haar verhaal, over de moeder die in geweld is gaan gelo
ven.
Een mars van de Orde van
Orangisten op een gewone zondag
in oktober: op de bres voor GodKo
ningin. Vaderland en de Protes-
tant.
BELFAST-LONDONDERRY - Een warme herfstzon beschijnt de in puin
geschoten en door bomexplosies vernietigde straten van Belfast. Tien
jaar verbitterd geweld hebben de toch al naargeestig aandoende indus
triestad veranderd in een grote, bijna onleefbare krottenwijk.
Kinderen trappen een balletje tus
sen verwoeste en uitgebrande
huizen. Om het voetbalplein staat
een ongeveer vijf meter hoog hek
van stalen platen. Dergelijke
hekken zie je overal in Belfast
Opgetrokken uit stevig gaas,
stalen platen of gemene ijzeren
palen met stevige punten, dienen
ze om jeugd- en clubhuizen, poli
tiebureaus, cafés en legerposten
te beschermen tegen bommen en
molotowcocktails.
Het centrum van de stad is herme
tisch afgesloten. Een 2,5 meter
hoog hek omringt de supermark
ten, kleding- en andere zaken die
je aantreft in een winkelcentrum
Zes doorlaatposten geven de
winkelende huisvrouwen toe
gang. Iedere post is bemand met
vier vrouwelijke en drie manlijke
politieagenten en twee Britse
militairen: hun automatisch ge
weer staat op scherp en de vinger
zit voortdurend aan te trekker
Bij het betreden van het centrum
wordt iedereen gefouilleerd en
tassen worden nauwkeurig on
derzocht. Zelfs het pakje sigaret
ten gaat open: er kan een bom in
verborgen zijn. Het leger heeft
aanwijzingen dat de IRA nu op
sigarettenpakjes-bommen is
overgegaan, nadat er een enorme
hoeveelheid cassettebommen ir
beslag is genomen. Deze bom
men, die er wat primitief uitzien,
richtten grote schade aan in ver
schillende winkels. Achteloos
werden ze in de zak van een jas of
op een boekenplank achtergela
ten.
Als je het centrum verlaat word je
niet meer gecontroleerd. Wel
moet je door een draaideur die
een afschuwelijk lawaai maakt.
Vooral 's avonds als de bewaking
sterk is verminderd en er maar
èèn doorlaatpost open is, is dat
lawaai uiterst effectief: niemand
verlaat onopgemerkt het cen
trum. Auto's komen het winkel
centrum niet in, alleen bussen
worden toegelaten, al klimmen er
wel vier politieagenten en twee
militairen de bus in om de inzit
tenden te controleren.
Cynicus
Een cynicus zou kunnen stellen dat
Belfast de enige stad ter wereld is
die het parkeerprobleem effectief
heeft opgelost. Nergens zie je een
auto langs de stoeprand staan,
zonder dat er iemand in zit. Dat is
verboden: iedere auto die binnen
een zeer grote straal om het cen
trum onbeheerd is achtergelaten,
wordt door het leger of politie
weggesleept en vervolgens op
geblazen. Er wordt geen enkel ri
sico meer genomen, nadat in ge
parkeerde auto's verborgen
bommen dood en verderf zaai
den. Omdat de auto's toch ergens
moeten blijven zijn er hele wijken
in parkeerterreinen veranderd
Gebombardeerde en uitgebrande
huizen werden afgebroken, in
plaats van op de lege plekken
gras te laten groeien werd er as
falt overheen gegooid en Belfast
had er weer een parkeerterrein
bij.
Hoewel het geweld het laatste an
derhalf jaar duidelijk is vermin
derd, blijft de spanning in de stad
te snijden. Iedereen wacht onbe
wust op de volgende klap en de
„moeilijkheden", zoals de Engel
sen tien jaar geweld met hun uit
stekend gevoel voor understate
ment aanduiden, houden de
mensen steeds bezig. In cafés, bij
de stoplichten en in winkels
wordt er over gepraat. Langsren-
nende militaire patrouilles her
inneren de mensen er voortdu
rend aan dat de rust maar schijn
is. Maar de bevolking is het ge
weld zat. Allerwegen realiseert
men zich dat het gebruik van een
pistool geen oplossing biedt. Of
zoals Mary Nelis. huisvrouw in
Londonderry (Derry, zeggen de
katholieken) zegt: „Het gebruik
van een geweer kan maar op twee
manieren eindigen: in de dood of
in de gevangenis"
En Mary Nelis kan het weten. Zij is
moeder van acht kinderen, zeven
zijn er nog in leven. Peter, de
oudste, kwam bij een auto-on
geluk om het leven. Haar tweede
zoon, de nu 21-jarige Denis, zit in
de gevangenis bij Belfast. Hij
werd tot 21 jaar gevangenisstraf
veroordeeld, wegens lidmaat
schap van de IRA, bezit van wa
pens en samenzwering met het
doel politiemensen te vermoor^
*Op de deken"
Denis is een van de 350 gevangenen
„op de deken". In hun strijd om
een politieke status te verkrijgen
en niet behandeld te worden als
gewone misdadigers, weigert hij
gevangeniskleding te dragen,
wast zich niet meer, weigert zijn
cel schoon te maken (ook de ont
lasting wordt niet opgeruimd) en
brengt hij zijn dagen naakt door,
slechts gehuld in een deken.
Mary Nelis' derde zoon John zit
sinds vijf maanden ook in de ge
vangenis. Hij zit nog in voorar
rest. John wordt beschuldigd van
lidmaatschap van de IRA, en
deelname aan het doodschieten
van een Britse soldaat. De nu 18-
jarige John wordt ervan beschul
digd bij die gelegenheid op de
uitkijk te hebben gestaan.
Mary's vierde zoon. de 16-jarige Pa
trick, zit in Dublin. Hij is op de
vlucht. Ook hij was betrokken bij
de activiteiten van zijn oudere
broers, maar werd na een ver
hoor, nu twee jaar geleden, vrij
gelaten.
Mary Nelis: „Je vraagt je af wat je
als moeder nog kunt verdragen
Nu, die grens lag bij mij bij twee
zoons in de gev.angenis. Ik wist
zeker dat als ze Patrick weer zou
den komen halen dat dan voor
een hele lange tijd zou zijn. En ik
heb toen gezegd, dat kan ik niet
meer aan, niet drie jongens in de
gevangenis. Toen hebben we Pa
trick dus naar Dublin gestuurd
en daar moet hij blijven, want als
hij hier komt wordt hij opge-
Toen de oorlog in Noord-Ierland in
1968 begon, was Mary Nelis een
gewone katholieke huisvrouw-
met acht kinderen, zoals er in
Derry zo velen zijn. Zij was wel
opgegroeid in een sfeer van sym
pathie voor het Ierse Republi
keinse Leger, de IRA en haar
voornaamste doelstelling, te ko
men tot een Verenigd Ierland en
los te raken van wat de IRA
noemt de Britse onderdrukking
Mary Nelis' vader werd in 1918,
toen Zuid-Ierland streed voor
haar onafhankelijkheid, lid van
de IRA.
Mary's eigen betrokkenheid lag
echter niet op het militante,
strijdvaardige vlak. Zij zette zich
aan het eind van de jaren zestig
wel in voor het verkrijgen van
burgerrechten, betere huisves
ting en een rechtvaardiger poli
tiek systeem, maar ze was toch
r Mary Nelis: twee zoons in de gevangenis, een op de vlucht
vooral huisvrouw en moeder
Toen in 1971 de internering be
gon, waarbij katholieken op de
geringste aanwijzingen van een
mogelijk lidmaatschap van de
IRA of zelfs maar sympathie
weiden opgesloten, raakte Marv
Nelis meer betrokken bij de poli
tiek.
Bloedige zondag
„Vooral na Bloedige Zondag, die
verschrikkelijk dag op 30 januari
1972, toen het Britse leger een
Burgerrechten-demonstratie
hier in Derry uiteenschoot en 13
mensen vermoordde, raakte ik
erg betrokken. Maar mijn instel
ling was volstrekt pacifistisch
Het heeft geen zin een pistool te
trekken en te gaan schieten. Dat
veroorzaakt alleen maar weer
geweld".
Marv Nelis maakte haar politieke
opstelling duidelijk door zich uit
te spreken tegen de Britse aan
wezigheid: „Toen de Britten hier
in 1969 kwamen, zogenaamd om
de katholieke bevolking te be
schermen, hadden wij al heel snel
door dat dat beslist niet de reden
was. Zij kwamen hier om hun ei
gen economische belangen te be
schermen. En alles wat zij deden
was het vuur nog harder aanste
ken. Ik heb dan ook altijd gezegd
dat de Britten moesten verdwij
nen. Maar verder dan praten
kwam het niet bij mij".
In 1976 kreeg Mary Nelis de schok
van haar leven. Britse militairen
vielen de kleine woning aan de
Rathkeele way in Derry binnen
en arresteerden haar drie zoons
Denis, John en Patrick. John en
Patrick werden na verhoor vrij
gelaten. Denis bleef in de gevan
genis: hij bleek een actief lid te
zijn van de IRA. Nu nog kan Mary
Nelis niet bevatten hoe haar drie
jongens bij het republikeinse le
ger betrokken zijn geraakt. Haar
ogen schieten vol met tranen, als
ze terugdenkt aan dat verschrik
kelijke moment „Ik geloofde het
niet, ik dacht, niet mijn jongens.
Die zouden het me verteld heb
ben, die vertellen me altijd alles
Maar toen ging ik bij Denis op
bezoek, en die zei, ja, het is waar
We konden het je niet vertellen
bovendien zou jij het nooit heb
ben goedgevonden".
„En ik zei alsmaar: maar waarom
Denis? Dit is geen oplossing, naar
de wapens grijpen is nooit een
oplossing. Maar hij zei: moeder,
we hebben 800 jaar met de Brit
ten gepraat, maar zij weigeren
ons zelfs maar de meest essen
tiële rechten. Zij blijven ons on
derdrukken. In die 800 jaar heeft
iedere generatie Ieren te lijden
gehad van hongersnood, onder
drukking en geweld. Iedere ge
neratie heeft haar doden en ge
wonden gehad. En dat lag alleen
maar aan de aanwezigheid van de
Britten. Geen enkel land ter we
reld heefl zoveel geleden als Ier
land".
„Maar ik begreep het toch niet. ik
was altijd zo pacifistisch geweest.
Maar toen realiseerde ik me dat
een van de belangrijkste dingen
is dat je je kinderen steunt. Dat is
de plicht van een moeder. Wat
komt er van je kinderen terecht,
als ze al in de gevangenis zitten en
het dan ook nog zonder de steun
van thuis moeten doen? Ik moest
mijn hele opstelling herzien. En
ik zie nu ook geen andere manier
meer dan geweld: we zullen de
Britten met geweld het land uit
moeten gooien, anders verdwij
nen ze nooit en blijven we altijd
onderdrukt"
Ommekeer
„De ommekeer kwam bij mij toen
ik vlak voor Kerstmis Denis be
zocht in Long Kesh. Ik zag zijn
blauwe plekken, zijn vermagerde
gezicht en zijn trieste ogen. Toen
heb ik voor het eerst iemand ge
slagen. En als ze mij op dat mo
ment een pistool in mijn handen
hadden gedrukt dan had ik de
eerste de beste vuile Brit die ik
tegen kwam doodgeschoten. Als
ik naga wat Denis allemaal heeft
meegemaakt, hoe hij heeft gele
den. Hoe ze je ook kwellen, als
ouders. Mijn jongste kinderen
vinden het al heel gewoon als we
op zondagmorgen om zeven uur
uit ons bed worden gebeld en de
Britten weer eens aan het huis-
zoeken slaan".
.,En moet je het maar accepteren
dat je je zoon wekenlang niet te
zien krijgt? En dat de gevangenis
priester hem na sterke pressie
dan eindelijk wel te zien krijgt en
dan komt vertellen dat Denis
naakt voor hem werd gebracht
met grote brandwonden op zijn
rug en in een zware shocktoe
stand. Moetje het maar accepte
ren, dat je zoon nu al twee jaar
niet in de buitenlucht is geweest,
dat hij geen kranten krijgt, niet
beschikt over radio en televisie,
dat spullen om te schrijven naar
binnen moeten worden gesmok
keld? Je kunt het niet helpen dan
betrokken te raken".
„Hoewel ik altijd erg pacifistisch en
ook godsdienstig ben ingesteld,
vind ik het nu erg moeilijk het
Britse leger te vergeven"
Gruwelijk
Toch is Mary Nelis geen aanhang
ster door dik en dun van de IRA.
Het republikeinse leger heeft veel
van haar goodwill verloren door
de bomexplosie in het La Mon-
restaurant in Castlereagh op 17
februari van dit jaar. Daar veroor
zaakte een aan een petroleum blik
gebonden bom een brand, die
qua resultaat met een napalm
bom is te vergelijken. Twaalf
mensen verbrandden op de
meest gruwelijke wijze. „Ik heb
er wel eens met Denis over ge
sproken. Ik heb gezegd: moet dat
nu. dat doden van onschuldige
mensen. Denis zei toen: "Ach
moeder, we zijn in oorlog en in
iedere oorlog lijden mensen. De
Engelsen hebben in de Tweede
Wereldoorlog Dresden gebom
bardeerd. Daarbij kwamen toch
ook onschuldige mensen om.
Och, ze hebben toch altijd een
antwoord klaar". Denis zou
waarschijnlijk van mening zijn
dat de IRA zich tot nu toe veel te
fatsoenlijk heeft gedragen. In
oorlog is immers alles geoor
loofd.
Marv Nelis ziet de toekomst met
zorg tegemoet. „Als deze situatie
lang door blijft gaan, dan belan
den al mijn kinderen bij de IRA.
Er moet een eind aan komen. En
als eerste is dan nodig dat de Brit
ten Ierland verlaten. Die hebben
geen recht om hier te zijn. En dan
moet iedereen de wapens neer
leggen en met elkaar gaan praten.
We hebben toch ook recht op een
normaal leven, ooit moet ik toch
eens normaal kunnen leven. De
manier waarop ik nu leef is niet
normaal. De afgelopen tien jaar
zijn èèn grote verschrikking ge
weest. Mijn jongste kinderen te
kenen een helikopter boven de
stal van Bethlehem in plaats van
een ster".
LONDONDERRY - Het is dood
stil in de kleine kamer. Brid
get Bond doet alle mogelijke
moeite haar tranen binnen te
houden, maar het lukt niet.
Geschrokken kijken fotograaj
Jaap de Boer en ik elkaar
aan. We hadden helemaal niet
verwacht dat de vraag of er
ondanks al het geweld in de
ajgelopen tien jaar -ook iets
ten goede veranderd is, zo'n
emotie zou opwekken. Dan
zegt Bridgets man Johnny
zachtjes: „Ze huilt om al die
doden. Al die mensen die
doodgeschoten, verbrand oj
bij bomexplosies omgekomen
zijn".
Bridget Bond organiseerde in
januari 1973 de mars die op
die zonnige zondag van 30 ja
nuari in zo'n afschuwelijk
bloedbad eindigde. „We de
monsteerden die dag om ge
rechtigheid, om de sleutel van
een huis te krijgen. De demon
stratie was op het laatste mo
ment verboden, omdat de
loyalisten, die een stevige
band met Engeland willen,
een tegenmars hadden geor
ganiseerd. Toch dachten we
dat ze ons wel zouden laten
marcheren, je kunt toch geen
duizenden mensen tegenhou
den?".
Bridget en de andere organisa
toren van de mars hadden ook
wel gerekend op het gebruik
van de wapenstok en een paa r
rubber kogels. „Toen we Du
ke street inliepen zagen we de
soldaten al staan. Vanaf de
heuvel werden er stenen naar
de Britten gegooid, maar dat
gebeurde altijd. Vandaar die
wapenstok en die rubber ko
gels. Maar toen we op Glenfa-
dapark kwamen begonnen ze
opeens met scherp te schieten
Het was afschuwelijk"
Ineèns wordt Bridget kwaad:
„O,en ze kozen hun doelen met
zorg. Ze schoten niet zomaar
in het wilde weg. Het waren
scherpschutters die daar aan
het werk waren. En voor de
schietpartij begon wisten ze
heel precies wie er die dag aan
zou gaan. Anders is het toch
niet te verklaren dat er geen
vrouwen en kinderen zijn
doodgeschoten. Dat van de
veertien slachtoffers die er die
dag vielen, elf zeventien jaar
Die Bloedige Zondag, zoals de
dag de geschiedenis in zou
gaan, deed de vlam in Noord-
Ierland pas goed in de pan
slaan. En Bridget voelt zich er
mede verantwoordelijk voor
Als zij die mars niet georgani
seerd had, zou er dan nu geen
triest record van 1859 doden
zijn? Zou Belfast dan niet in
puin liggen en zouden de kin
deren dan als normale kinde
ren hebben kunnen opgroeien
Johnny, Bridgets man en ook
anderen, hebben haar gezegd
dat het in ieder geval toch ge
beurd zou zijn. Dat Bloedige
Zondag slechts een incident
was. Als 30 januari 1973 vre
dig voorbij zou zijn gegaan,
zou er een week later wel iets
dergelijks zijn gebeurd. Toch
blijft Bridget met dat gewel
dige schuldgevoel zitten en
niemand kan dat wegnemen
Johnny en Bridgcst Bond
Bridget Bond was al vroeg ac
tief in de strijd voor
rechtvaardigheidhuizen en
werk. Al in december 1967
verzamelde zij een aantal lot
genoten, allemaal mensen
zonder een huis, en bezette het
stadhuis. Ongeveer een
maand lang bivakkeerde zij
daar. De gemeenteraad kreeg
schriftelijke toestemming van
Bridget om te komen vergade
ren. De huizen kwamen er uit
eindelijk. En niet van die
zoals in Belfastmaar vrien
delijke huisjes met een
Via haar activiteiten in het
Burgers Actiecomité van Der
ry. kwam Bridget bij de Bur-
gerrechten-beweging terecht.
..Wij waren politieke naïeve
lingen. We dachten niet over
republikeinen en loyalisten
We wisten er ook niets van. We
wilden alleen maar de sleutel
van een huis. en later de sleu
tel van ons land. Gerechtig
heid was ons doel. We waren
nooit lid geweest van een poli
tieke partij, we waren alleen
maar socialisten in hart en
nieren. En op vreedzame wij
zen eisten we gelijke moge
lijkheden voor iedereen. Ie
dereen, want ook veel protes
tanten hadden niets in te
brengen"
Pas later ging Bridget Bond
zich realiseren dat het niet de
activiteiten van de Burger
rechten-beweging waren die
het land in brand zetten
maar de activiteiten van de
politici. .Zij gebruikten de
godsdienst om de werkende
bevolking te verdelen en tegen
elkaar op te zetten".
Na Bloedige Zondag raakten
Bridget en ook haar man
Johnny steeds meer betrokken
bij de Burgerrechten-bewe
ging. Johnny: .Bridget deed
en doet al het politieke werk
Zij is een veel betere prater
dan ik. veel sneller en ook
pienterder. Nu. dat vond ik
uitstekend, dus zorgde ik voor
het huishouden en onze vier
kinderen. Een prima taak
verdeling toch. bovendien
heeft Bridget toch een gat in
haar hand".
Bridget: „We realiseerden ons
dat we niet veel te verliezen
hadden, vroeger dacht ik veel
na over mijn gezondheid. Nu
vergeet ik mezelf. Nu probeer
ïk op alle mogelijke manieren
ede
•iken.
der het gebruik van geweld.
Dat is hel allerbelangrijkste
voor ons. Geweld is geen op
lossing. Op onze manier duurt
het misschien langer om een
betere maatschappij te berei-
ste dan nog. We hoeven dan
niet kreupel en verminkt in
die betere maatschappij te le-
,Jk schrik nog steeds als er ie
mand wordt doodgeschoten
Ik voel me nog steeds bedroefd
over de activiteiten van de
paramilitairen, de Britten en
de politie. Maar ik blijf met ze
pratenik blijf ze vertellen hoe
ik er over denk. Ieder nieuw
Brits regiment dat hier is ga
ik bezoeken, hoe slecht ze me
ook behandeld hebben. Zoals
die eerste zes weken vlak na
Bloedige Zondag, toen als
maar soldaten opbelden met
dreigementen en de medede
ling dat ze me wet te pakken
zouden nemen. Maar je moet
blijven proberen de situatie
op niet gewelddadige wijze te
verbeteren"
,Je moet je goed realiseren dat
er overal goede en slechte
mensen zijn. Daarom moetje
naar alle groepen de deur
openhouden voor contact. En
het is toch heel normaal dat
als je jongens van een jaar of
18,19 macht geeft, dat ze die
gaan misbruiken. Kijk, mijn
kinderen zijn altijd in een
sfeer van niet-gewelddadig-
heid opgegroeid, die zullen
nooit naar de wapens grijpen
Maar van hoeveel opgroeien
de kinderen kun je dal zeg
gen?".
Hoewel Bridget Bond zich zeer
consciëntieus aan het verkrij
gen van vrede wijdt, heeft zij
beweging geleid door Betty
Williams en Mairead Corri-
gan, die daarvoor de Nobel
prijs voor de vrede kregen,
hoewel die twee nu hun plaats
hebben afgestaan. ,Zij ver
oordeelden alleen maar het
geweld van een kant. Ik heb
een keer aan een mars van hen
meegedaan. Toen realiseerde
ik me dat zij misbruikt wer
den door de Britse propagan
damachine en alleen het ge
weld van de IRA veroordeel
den. Na die ene keer heb ik
nooit meer meegedaan. Je
moet alle geweld veroorde
len".
Bridget Bond kreeg vorig jaar
met Kerstmis een hersenbloe
ding. Haar geheugen keert
langzaam weer terug, nadat
het lange tijd compleet weg
was. Lopen en staan gaat
haar moeilijk af, maar ze
blijft actief. In de vredesbe
weging, in de vrouwenbewe
ging, in de bejaardenzorg en
in de Burgerrechten-bewe
ging.
Johnny Bond besloot drie jaar
geleden weer te gaan stude
ren. Terwijl Bridget de men
sen via de politiek probeert te
helpen, steunt hij nu de men
sen die door tien jaar geweld
volkomen psychisch ontred
derd zijn en niet eens in staat
zich „normaal" te gedragen.
Ieder op zijn eigen wijze zet
ten Bridget en Johnny zich in.
..Want als je in staat bent ook
maar een persoon voor zes
maanden gevangenis te be
hoeden, waarom zou je het
dan niet proberen?".
