Yan Agt: Regering heeft
Aantjes niet tekort gedaan
Eerder boetes dan
gevangenisstraffen
SABA
Elk Kamerlid
moet gegevens
over verleden
verstrekken'
USCQ
Kamer had beter eerder
kunnen worden ingelicht
Kritiek Aantjes op
gesprek met kabinet
Mr.Hesrlk word
niet gemanipuleerd
een formidabele
prestatie in
kleurentelevisie:
SABA
UUIMCOUIR
1998,-
ILIGTVOET
GANGETJE
Wolf! (CPN):
VRIJDAG 17 NOVEMBER 1978
DEN HAAG (GPD) - Minister-president Van Agt geeft toe dat het
beter zou zijn geweest indien Tweede-Kamervoorzitter dr. Anne
Vondeling in een vroeger stadium op de hoogte was gesteld van
het onderzoek naar het oorlogsverleden van ex-CDA-leider Aan-
tjes. Dat schrijft Van Agt in een brief aan Vondeling, nadat de
kamervoorzitter op zijn beurt in een brief aan Van Agt kritiek had
geuit op de door de regering gevolgde procedure.
Vondeling stelde daarin dat deze zaak in eerste instantie de Tweede
Kamer aangaat en pas daarna de regering. Hij was boos dat hij pas
op 6 november, vijf dagen na het begin van het onderzoek en op
de dag dat de zaak in de publiciteit kwam, over de affaire was
ingelicht.
Van Agt stelt in zijn brief aan Vondeling het overigens juist te
achten dat de regering op 2 november - de dag dat dr. L. de Jong
met de eerste gegevens bij de regering aanklopte - eerst nadere
informatie heeft willen krijgen, ook van Aantjes zelf, alvorens de
onderzoeksresultaten aan de Tweede Kamer werden doorgezon
den.
De premier wijst de stelling van Vondeling af, dat de regering haar
onwil had moeten tonen om een oordeel te geven over het gedrag
van een Tweede-Kamerlid. „Waar het op aan komt, is dat wij geen
eigen oordeel toevoegden, zelfs met zoveel woorden stellend dat
wij dit niet deden (Lees: wensten te doen). Wel gerechtvaardigd
achten wij, zoals al gezegd, uw kritiek dat u te laat bent geinfor-
meerd".
DEN HAAG (GPD) - Mr. Aantjes heeft scherpe kritiek op de gang
van zaken in het eerste gesprek dat het kabinet op 3 november
met hem voerde over zijn oorlogsverleden. Aantjes zegt in een
brief aan kamervoorzitter Vondeling en de betrokken ministers
niet te hebben geweten dat van het gesprek een verslag werd
gemaakt. Bovendien is het verslag in tal van opzichten onjuist en
onvolledig, aldus Aantjes.
Aantjes heeft het concept-verslag van het gesprek daarom nog niet
voor akkoord teruggestuurd. Als reden geeft Aantjes dat hij ern
stig bezwaar heeft tegen de gevolgde procedure „die mij in een
nadelige positie plaatst". Zonder te twijfelen aan de integriteit
van de samenstellers blijf ik daarom bezwaar maken tegen publi
catie van het verslag in welke vorm dan ook, aldus Aantjes.
Vooraf is aan Aantjes niet meegedeeld dat van het gesprek een
verslag zou worden gemaakt. Anders zou Aantjes zeker een ge
tuige of raadsman hebben meegenomen gezien het feit dat de
regering en het Instituut voor Oorlogsdocumentatie ook met
twee mensen was vertegenwoordigd. Ook zou ik meer tijd heb
ben verlangd om te reageren op de gegevens die werden voorge
legd, zo schrijft Aantjes in zijn brief. Aantjes zegt nu veel meer
tijd nodig te hebben om de inhoud van het verslag nauwkeurig op
zijn juistheid te kunnen beoordelen.
DEN HAAG (GPD) - In een brief aan kamervoorzitter Vondeling
heeft de Haagse advocaat Hes - een van de twee personen die zich
met geruchten hebben gericht tot RIOD-directeur prof. De Jong
- ten stelligste ontkend dat iemand hem onder druk zou hebben
gezet om het gerucht over Aantjes te verspreiden. Hes verklaart
dat hij een verhaal over het oorlogsverleden van Aantjes hoorde
van iemand, die het weer had vernomen in de wandelgangen van
de Eerste Kamer. Hes vermeldt in zijn brief van gisteren aan de
kamervoorzitter niet wie zijn bron is. Het ging om een medede
ling in een particulier gesprek, dat overigens in het geheel niet
over Aantjes ging, aldus mr. Hes. Zoals bekend was het gerucht
dat Hes hoorde overigens niet juist; wat hij in eerste instantie
vernam was niet Aantjes' lidmaatschap van de SS, maar van de
NSKK (Nazional Sozialistische Kraftwagen Korps).
„Ik verklaar uitdrukkelijk, dat noch mijn zegsman, noch wie dan
ook enig verzoek tot mij heeft gericht of welke druk of aandrang
dan ook op mij heeft uitgeoefend om de mededeling verder te
verspreiden of om bij de heer De Jong, die ik als de meest des
kundige neutrale persoon omtrent de betreffende materie meen
de te mogen beschouwen, de betreffende mededeling te verifië
ren of om hem enigerlei mededeling te doen, en niemand wist dat
ik de heer De Jong om onlichtingen zou gaan vragen", aldus mr.
Hes in zijn brief. De bewering dat hij dan misschien heeft „gema
nipuleerd" wijst hij met grote stelligheid van de hand. In zijn
brief aan Vondeling stelt hij dat hij door perspublikatics die in
deze richting gaan zich gebelgd voelt.
DEN HAAG (GPD) - Premier Van Agt heeft gisteren in de
Tweede Kamer tijdens het debat over de zaak-Aantjes
met klem tegengesproken dat het kabinet doelbewust
zijn verantwoordelijkheden zou hebben ontlopen.
Premier Van Agt (links), minister De Ruiter van justitie (midden) en Kamervoorzitter Vondeling beraadslagen
na de middagschorsing van het debat over de zaak-Aantjes
In een motie van de PvdA werd dit
laatste gesuggereerd. "Wij vragen
niet om een schoonheidsprijs en
wij staan open voor kritiek", al
dus de premier die liet blijken
niet anders te hebben kunnen
handelen vanwege het uitlekken
van het onderzoek naar Aantjes
oorlogsverleden naar de pers.
"Ook hebben wij de persoon
Aantjes niet tekort gedaan" zo
zei hij.
De PvdA en enkele andere opposi
tiepartijen waren echter niet te
vreden met dat antwoord van de
premier, die werd verweten op tal
van punten van kritiek niet te zijn
ingegaan. Ook binnen de CDA-
fractie bestond kritiek op de
handelwijze van het kabinet. Ge
durende de avond bleken enkele
ARP-leden uit de fractie bereid
de motie van de PvdA te steunen
(nadat zij overwogen hadden met
een eigen motie te komen), maar
zij zagen daar uiteindelijk vanaf
na het nogal harde verhaal dat
waarnemend fractievoorzitter
Lubbers de regering voorhield
In Lubbers' tweede bijdrage aan
het debat klonk zijn kritiek na
melijk nog sterker door dan in het
eerste. Hij zei dat hij door zijn kri
tiek op prof. De Jong van het
Rijksinstituut voor Oorlogsdo
cumentatie wellicht de indruk
had gewekt dat hij de schuld op
het instituut wilde afschuiven
'Dat is niet het geval. Wij zijn te
leurgesteld over de gang van za
ken en hebben kritiek op het ka
binet", zo zei hij. Toch stelde hij
de motie PvdA, D'66 en PPR niet
te willen steunen, omdat deze het
hele beleid van het kabinet zou
veroordelen. En dat ging hem
duidelijk te ver
„De wetenschappelijke verant
woording berust bij de onder
zoekers van het RIOD in welke
vorm hun werk ook wordt uitge
bracht", aldus Pais. „Als je hun
verantwoordelijkheid zou gaan
vermengen met die van een mi
nister, zou je een soort staatsge-
schiedschrijving krijgen" aldus
Pais.
Van Agt schetste uitvoerig het
reeds bekende verloop van de
gebeurtenissen vanaf het eerste
moment (donderdag 2 november)
dat de regering van de berichten
over het oorlogsverleden van mr.
Aantjes hoorde. Op zondagavond
5 november hoorde Van Agt van
het uitlekken van het onderzoek
naar het Nieuwsblad van het
Noorden en de GPD-bladen. Ook
vernam hij daarna dat de heren
De Jong en Van der Leeuw
maandag hun eindrapport wil
den uitbrengen en een persconfe
rentie geven. „Wij hadden dat
kunnen verbieden", zei Van Agt,
„maar zo'n ingreep zou volstrekt
niet begrepen zijn. Kortom, er
viel die maandag niets meer te
kiezen: het rapport lag op straat"
Jan Terlouw (D'66) verweet het ka
binet in dit stadium passiviteit.
„Heeft de regering dan in het
weekeinde helemaal niet over de
te volgen procedure nagedacht"
zo vroeg hij zich af. Hij stelde dat
de regering zich geen rekenschap
heeft gegeven van het publicitai
re effect van het rapport. Voogd
(PvdA) zei het zeer onbevredi
gend te vinden dat het kabinet
het „lek" verantwoordelijk stelt
voor het moment en de wijze van
openbaarmaking.
DEN HAAG (GPD) - De
uitbreiding van de moge
lijkheden van rechters om
boetes op te leggen in
plaats van gevangenis
straffen, mag niet leiden
tot discriminatie van men
sen met lagere inkomens
Tot deze conclusie komen de justi-
tiedeskundigen van de Tweede-
Kamerfracties van CDA, WD en
PvdA bij de schriftelijke voorbe
reiding van de nieuwe wet ver
mogenssancties. De woordvoer
ders vragen minister De Ruiter
(justitie) dan ook hoe hij even
tuele discriminatie denkt te
voorkomen.
De fracties, die instemmen met de
voorgestelde verruiming van de
mogelijkheden om boetes op te
leggen, zijn vooral bang dat min
der vermogende veroordeelden
als een gevolg van de nieuwe wet
vaker naar de gevangenis ge
stuurd kunnen worden dan de
wat rijkere verdachten. Dit kan,
volgens de woordvoerders, ge
beuren omdat het voor de armere
verdachten moeilijker kan zijn de
hogere boetes op te brengen.
Vooral de PvdA wil dat het
Openbaar Ministerie geïn
strueerd wordt de opgelegde boe
tes soepel te innen, met name van
i met een minimuminko-
De Wet Vermogenssancties geeft
rechters de mogelijkheid voor el
ke strafbare handeling een geld
boete op te leggen. In gevallen
van misdrijven, waarop een ge
vangenisstraf staat van minder
dan zes jaar, kan de zaak ook per
transactie (zoals nu bij sommige
verkeersovertredingen) worden
afgedaan. Verder krijgt de rech
ter het recht in elke strafzaak zijn
'rechterlijk pardon" (kwijt
schelding) te laten gelden
Een van de overwegingen voor het
indienen van het wetsontwerp is
om een einde te maken aan de
forse achterstand, die is ontstaan
bij de vervulling van reeds opge
legde gevangenisstraffen. Zelfs
lijkt minister De Ruiter toe te
willen naar het stellen van geld
boete als enige hoofdstraf bij
misdrijven.
De Kamer wil van de minister we
ten welke alternatieve strafmo
gelijkheden er kunnen zijn naast
het opleggen van boetes of ge
vangenisstraf. Alle fracties drin
gen aan op spoed met het rapport
van de zogenaamde commissie-
Van Andel, die met een onder
zoek hiernaar bezig is.
In tegenstelling tot het CDA willen
WD en PvdA meer duidelijk
heid over het te voeren transac-
tiebeleid. Met name de liberale
woordvoerder Nijpels toont zich
bezorgd over de mogelijke
rechtsongelijkheid, die hierdoor
kan ontstaan. Hij wil van de be
windsman weten of deze de
richtlijnen ten aanzien van trans
acties openbaar zal maken.
De socialist Kosto wil ook duidelij
ke richtlijnen van het Openbaar
Ministerie. Verder verwees hij
naar experimenten in Amerika
en Canada waar verdachten via
een systeem van "rechts-omleg-
ging" na hun contact met justitie
worden doorverwezen naar bij
voorbeeld hulpverlenende in
stanties. Kosto wil weten of de in-
ADVERTENTIE
LEIDEN TEL. 071-140941
PvdA-leider Den Uyl daagde Lub
bers uit te erkennen dat er fouten
zijn gemaakt en dat dan ook te
genover de regering uit te spelen.
„Anders zou hij moeten zeggen
dat er geen fouten zijn gemaakt.
Maar in dat laatste geval is het
CDA mede aansprakelijk voor de
ongelukken die er uit zijn voort
gekomen", aldus Den Uyl. Lub
bers gaf daarop opnieuw toe dat
er fouten zijn gemaakt door het
kabinet, maar zei het een andere
zaak te vinden om het debat nu
met een veroordeling af te slui
ten.
Van Agt gaf toe dat hij wellicht be
ter in een vroeger stadium de
Tweede Kamer (in de persoon
van voorzitter Vondeling) had
kunnen inlichten. Nu hij dat niet
gedaan had kreeg hij van PvdA-
leider Den Uyl te horen dat hij
dan ook de consequenties had
moeten trekken door zelf de pre
sentatie van het onderzoek te
verzorgen. Van Agt zag in die ar
gumentatie een tegenstelling, die
echter door Den Uyl volledig
werd weerlegd.
Betoog
Van Agt gaf gisteravond nauwe
lijks direct antwoord op de vele
vragen uit de Tweede Kamer over
de verantwoordelijkheid van de
bewindslieden voor het onder
zoek van het Rijksinstituut voor
Oorlogsdocumentatie (RIOD).
Hij verwees daarvoor naar het
antwoord van minister Pais (on
derwijs), die in een zeer gedetail
leerd betoog de verhouding tus
sen regering en RIOD schetste
De premier wees op grond daarvan
de kritiek af dat Aantjes on
rechtvaardig was behandeld.
Aantjes heeft bovendien in dat
weekeinde een exemplaar van
het voorlopig rapport meegekre
gen en had daarop kunnen reage
ren en met eventuele andere fei
ten kunnen komen. Aantjes is
zondagavond van het uitlekken
van het onderzoek op de hoogte
gesteld. Hij verkeerde in de ver
onderstelling dat het rapport pas
aan het eind van de week bekend
zou worden.
Emoties
Terlouw had Van Agt het verwijt
gemaakt dat de persoonlijke
toets had ontbroken bij de be
handeling van Aantjes. Dit ver
wijt is volgens Van Agt mis
plaatst, want het kabinet was
juist beducht om in deze gevoeli
ge politieke zaak anders te han
delen dan normaal, omdat het
een persoonlijke vriend en geest
verwant betrof. „Ik schaam me
niet, al had het anders gekund",
aldus Van Agt. Dat alles neemt
echter niet weg dat persoonlijke
emoties ons niet vreemd zijn ge
weest en ons ook vanavond niet
vreemd zijn, zo zei de premier.
Over Aantjes' verleden zei Van Agt
verder dat de regering geschokt
was toen dit openbaar werd. De
schade aan het aanzien van het
parlement en de democratie is
echter beperkt gebleven door het
„respectabele besluit" van Aan
tjes om zijn lidmaatschap van de
Kamer dadelijk te beëindigen.
Aantjes heeft in de Tweede We-
Dr. L. de Jong, directeur van het
Rijksinstituut voor Oorlogsdocu
mentatie. volgt vanuit de loge in de
Tweede Kamer het over de zaak-
Aantjes.
reldoorlog althans één ernstige
misslag begaan en daarna niet de
moed gevonden daarover op de
juiste plaats te spreken.
Toch wil ik, zo zei Van Agt, melding
maken van het niet weggewiste
feit dat Aantjes aanzienlijke ver
diensten heeft verworven voor
het bestuur van het land. „De re
gering is hem daarvoor erkente
lijk". Tijdens de voortzetting van
het debat bleek dat CDA en PvdA
het eens zijn over de instelling
van een commissie van wijze
mannen, die een onderzoek moet
instellen naar het oorlogsverle
den van Aantjes. Volgens het
CDA zijn er sinds de publicatie
van het onderzoek en van dr. De
Jong zoveel nieuwe feiten op ta
fel gekomen en is er aan het rap
port zoveel „geknabbeld" dat een
dergelijk onderzoek op zijn
plaats zou zijn.
Wijde armslag
Minister Pais stelde dat hij als mi
nister van onderwijs geen enkel
oordeel kan vellen over de in
houd van wat voor publicaties
van het Rijksinstituut voor Oor
logsdocumentatie dan ook. Het
RIOD heeft een wijde armslag, zo
zei hij. Er is volgens de bewinds
man niets vastgelegd over de
verhouding ten opzichte van de
overheid en de taakbegrenzing.
Pais kreeg het daarop aan de stok
met ex-staatssecretaris van on
derwijs Klein, nu PvdA-kamer
lid, die stellig verzekerde dat on
der zijn bewind regels daarom
trent zijn opgesteld. Pais be
streed het bestaan van dergelijke
formele regels. Volgens Klein be
staat echter een ruime corres
pondentie over deze kwestie, en
hij vroeg kamervoorzitter Von
deling om deze correspondentie
ter kennisname van de kamerle
den te brengen. Pais sprak Kleins
bewering tegen dat een essentieel
verschil in verantwoordelijkhe
den zou bestaan tussen, onder
zoekrapporten en bijvoorbeeld
de boeken van dr. De Jong.
Minister De Ruiter (justitie) zei
nogmaals dat een onderzoek zal
worden ingesteld naar het Ne
derlanderschap van Aantjes.
„Maar zolang het verlies daarvan
nog niet formeel vaststaat gaan
wij ervan uit dat hij het Neder
landerschap heeft behouden"
De Ruiter bestreed uitlatingen-
van kamerleden dat Aantjes lid is
geweest van de Landstorm of de
SS. Volgens De Ruiter is er geen
bewijs aanwezig van het lidmaat
schap van Aantjes van de Land
storm en ook niet dat hij daad
werkelijk lid is geweest van de
SS. Evenmin staat vast dat Aan
tjes, hoewel hij zich voor de Ger
maanse SS heeft aangemeld, tot
dat onderdeel van de SS is toege
treden.
Een mogelijke eedaflegging op de
Führer zal in het verdere onder
zoek worden betrokken. De Rui
ter zegde de Kamer voorts nog
toe te zullen bezien welke maat
regelen kunnen worden getrof
fen voor het scherper afbakenen
van de onderzoekingen van het
RIOD in verband met mogelijke
aantasting van de persoonlijke
levenssfeer.
DEN HAAG (ANP/GPD) - De op
merkingen en wensen die de
kleinere partijen in de Tweede
Kamer tijdens het gisteren ge
houden debat kenbaar maakten
liepen uiteen van lof voor de han
delswijze van de regering tot kri
tiek op het kabinet. Het Rijksin
stituut voor oorlogsdocumenta
tie werd in een aantal spreek
beurten niet gespaard.
De CPN verklaarde zich voorstan
der van een parlementaire enquê
te naar aanleiding van de affaire
Aantjes, met openbaarmaking
van de hele briefwisseling die de
voorzitter van de bijzondere ka
mercommissie, dr. Vondeling,
heeft gevoerd. Daarnaast zou elk
lid van de Kamer vrijwillig gege
vens moeten verstrekken over
zijn gedragingen in de oorlogstijd
en zijn houding tegenover de be
zetter.
Wolff meende verder dat de archie
ven van het Rijksinstituut voor
oorlogsdocumentatie moeten
worden geopend ten behoeve van
de informatie aan de Nederland
se bevolking.
Het kamerlid Nijhof (DS'70) pleitte
voor aanvullend onderzoek in de
zaak-Aantjes. "Zowel Aantjes als
het Rijksinstituut voor oorlogs
documentatie hebben hier recht
op. Want het RIOD-rapport roept
een aantal vragen op, zoals bij
voorbeeld het ontbreken van
bronvermelding door tipgever
mr. Hes", aldus Nijhof.
Ernstige kritiek had Nijhof op de
vermenging van bevoegdheden
tussen onderzoekers en be
windslieden bij de totstandko
ming van het rapport. Verder
wilde hij nadere opheldering ten
aanzien van de vraag waarom
oud-AR-voorzitter Berghuis wel
verhinderd heeft dat Aantjes in
1967 minister werd maar niet dat
hij Kamerlid bleef en later ook
fractievoorzitter werd.
Namens de PPR-fractie zei Ria
Beckers ernstig teleurgesteld te
zijn door het gebrek aan wijsheid,
aan beoordelingsvermogen en
inzicht in bestuurlijke mogelijk
heden dat uit de handelswijze
van de regering naar voren is ge
komen.
"Alles overziende lijkt het, volgens
mevr. Beckers", dat de partij
waartoe Aantjes behoorde, geen
gedegen onderzoek heeft laten
instellen. Het lijkt een onbegrij
pelijke zaak dat zijn politieke
vrienden hem niet hebben be
hoed voor een zo hoge positie"
De PPR-fractie achtte het noodza
kelijk dat bekend wordt door wie,
vanuit welke achtergrond en met
welke motieven vermoedens om
trent dit oorlogsverleden aan het
RIOD zijn bekendgemaakt.
De GPV'er Verbrugh vond dat de
regering in de zaak-Aantjes juist
had gehandeld. Hij legde zijn kri
tiek vooral op het Rijksinstituut
voor Oorlogsdocumentatie. Hij
bepleitte een nieuwe structuur
voor het instituut en een wijzi
ging van de regeringsverant
woordelijkheid. Hij stelde dat bij
het RIOD te veel emoties leven
ten aanzien van de Tweede We
reldoorlog. Het Rijksinstituut
moet volgens hem ont-emotio-
naliseerd worden.
Ds. Abma van de SGP zei dat de
gevolgde procedure bij het on
derzoek naar het oorlogsverleden
van Aantjes gekenmerkt wordt
door onzorgvuldigheden. Hy
sprak van een complot van on
handigheden en onzorgvuldig
heden.
Minder gelukkig was de SGP-
woordvoerder met uitlatingen,
volgens welke de Gereformeer-
de-bond-achtergrond van Aan
tjes een rol heeft gespeeld in de
aantrekkingskracht, die het na-
tionaal-socialisme op hem uitoe
fende. "Als de achtergrond van
de Gereformeerde bond in AR-
kring zo besmet en verdacht was,
waarom is Aantjes dan niet beter
gescreend", vroeg hij zich af.
PSP-Tweede-Kamerlid Van der
Spek bracht naar voren dat er een
rechts complot zou zijn om Aan
tjes politiek kapot te maken. Van
der Spek bracht dat in verband
met 'de linkse afwijkingen van
Aantjes'.
De PSP-er wil dat de regering
doorgaat met het onderzoek om
het antwoord te krijgen op open
gebleven vragen. Hij denkt daar
bij ook aan het aanhoren van in
formatiebronnen in het
Oostblok. Het rapport van het
RIOD noemde Van der Spek erg
zwak. De Jong heeft daarmee een
slag toegebracht aan zijn eigen
reputatie, meende hij.
De PSP zei voorstander te zijn ar
chieven over de bezettingsjaren
uit te kammen op gegevens over
alle politici.
Het kamerlid voor de Boerenpartij
Koekoek heeft altijd wel gewe
ten. dat Aantjes in de oorlog poli
tiediensten voor de Duitsers
heeft gedaan. Hij weet dat uit
Hoogeveen, waar hij geboren en
getogen is. "Ik kon het niet be
wijzen en heb er dus ook nooit
iets over gezegd", aldus Koe
koek.
Koekoek bepleitte een ondérzoek
naar alle leden van de Eerste en
de Tweede Kamer vanaf 1940 en
van alle ministers. Dat geldt ook
voor oud-kamerleden en oud-
ministers. Het RIOD zou zo'n on
derzoek moeten verrichten.
