Carter steunt dollar:
koers schiet omhoog
Oeganda bezet hoek Tanzania
De toekomst van Kalkar: het besluit van de eeuw
werkweek voor
Britse regering
stelt kortere
"Akkoord met
Smith vervalt
wanneer de
verkiezingen
niet doorgaan"
Met verkiezingen in het vooruitzicht
Betoging in Teheran
van tienduizenden
TANZANIA
DONDERDAG 2 NOVEMBER 1978
BUITENLAND
PAGINA 9
Bisschop Moezorewa
SCHIPHOL (GPD) - „Als de
vrije verkiezingen en de
machtsoverdracht in Zim
babwe niet op 31 december
hebben plaatsgehad, dan
heeft de hele interne regeling
voor ons geen zin meer". Met
dit dreigement reageerde gis
teravond bij zijn aankomst op
Schiphol bisschop Abel Moe
zorewa, een van de drie zwar
te leiders in de overgangsre
gering van Rhodesië, op een
telegram dat hij zojuist had
ontvangen van de blanke
Rhodesische premier Ian
Smith.
Smith had uitleg gegeven over
zijn uitspraak van het afgelo
pen weekeinde, dat de ver
kiezingen en de machtsover
dracht in Rhodesië niet mo
gelijk zouden zijn voor de af
gesproken datum, 31 decber
aanstaande. Bisschop Moezo
rewa is in Nederland voor ge
sprekken met de Tweede-
Kamercommissie voor bui
tenlandse zaken en met mi
nister De Koning. Het bezoek
van de bisschop heeft plaats
door bemiddeling van het
CDA-Tweede-Kamerlid
Gualtherie van Wesel.
In zijn telegram had Smith er
kend dat alleen de Uitvoe
rende Raad, waarin Smith zit
ting heeft samen met de zwar
te leiders Moezorewa Sithole
en Chirau, kan besluiten tot
uitstel. Moezorewa verklaar
de met klem tegenstander te
zijn van uitstel. „De mensen
rekenen op verkiezingen.
Voor 3 maart 1978 (de datum
van de overeenkomst tussen
Smith en de drie zwarte lei
ders) steunde 99 procent van
de zwarte bevolking de guer
rilla. Nu heeft een groot deel
van de strijders de wapens
neergelegd. De rest vertrouwt
Smith nog niet helemaal. Als
de verkiezingen echter niet
doorgaan, zal de teleurstel
ling enorm zijn. Ik weet niet
wat er dan gebeurt".
Bisschop Moezorewa hoopt van
de Nederlandse regering hu
manitaire steun te krijgen.
„Er zijn in ons land erg veel
vluchtelingen, mensen die in
hun eigen land wonen, maar
die toch door de oorlogsom
standigheden vluchteling
zijn".
Volgens de bisschop staan in
Salisbury de stoelen nog
steeds klaar voor de leiders
van het Patriottisch Front,
Joshua Nkomo en Robert
Moegabe Vanuit respectieve
lijk Zambia en Mozambique
voeren deze twee met hun
guerriUalegers nog steeds
strijd tegen het Rhodesische
bewind. Nkomo en Moegabe
mogen deelnemen aan het
overgangsbewind, maar heb
ben dat steeds geweigerd.
Ook deelname aan een nieu
we conferentie van alle be
trokken partijen, zoals voor
gesteld door de Britse en
Amerikaanse regering, heb
ben Nkomo en Moegabe
eweigerd.
,Ik weet niet of Nkomo ooit nog
zal meedoen", aldus Moezo
rewa. „Dat zal ervan afhangen
of hij denkt op die manier ko
ning van Zimbabwe te kun
nen worden. Op de een of an
dere manier, waarschijnlijk
door de president van Zam
bia, Kaoenda, heeft Nkomo
het idee gekregen dat dat zijn
toekomstige functie moet
zijn, koning van Zimbab-
DUSSELDORP (DPA) - West-Duitsland
staat voor de vérreikende beslissing
voor de toekomst van de atoomenergie.
Het gaat erom of de bouw van de snelle
kweekreactor in Kalkar (waaraan ook
Nederland en België deelnemen) vol
gens plan moet doorgaan of dat de fa
briek moet worden omgebouwd tot een
"installatie voor vernietiging van pluto-
De regering van de grootste Westduitse
deelstaat, Noordrijn-Westfalen, waarin
Kalkar ligt, is gisteren in een geheime,
speciale zitting bijeengekomen om te
discussiëren over een besluit in dit voor
de energiepolitiek buitengewoon be
langrijke vraagstuk.
Snelle kweekreactors zijn internationaal
scherp omstreden omdat daarin de zeer
gevaarlijke splijtstof plutonium wordt
vervaardigd. Daarmee kunnen ook
atoombommen worden gemaakt.
President Carter heeft in de V.S. het pro
ject voor een snelle kweekreactor daar
om voorlopig stopgezet.
In Frankrijk en Brittannië en de Sowjet-
Unie zijn al prototypen van dit soort
kerninstallaties in bedrijf. In Italië, Ja
pan, de Sowjet-Unie en in Kalkar zijn
snelle kweekreactors in aanbouw.
Aan Kalkar wordt al zes jaren gebouwd en
het project is in de Bondsrepubliek sterk
bestreden. De tegenstanders vrezen dat
een snelle kweekreactor onberekenbare
gevaren voor de omgeving oplevert en
dat de democratie er schade van zal on
dervinden.
De voorstanders daarentegen menen dat
de Kalkar-reactor onmisbaar is voor de
energievoorziening van de Bondsre
publiek. Zij zeggen dat een snelle
kweekreactor het in de natuur aanwezi
ge uranium door omzetting in pluto
nium vijftig maal beter kan benutten
dan de huidige kerninstallaties. Boven
dien kunnen zij meer plutonium maken
dan voor de eigen werking nodig is.
Daardoor kunnen zij de basis-energie le
veren voor volgende kerninstallaties van
die soort.
Wegens dit dilemma heeft de regering van
de deelstaat de bouw in Kalkar voorlo
pig laten staken. Zij overweegt nu een
sensationeel plan van de minister van
binnenlandse zaken, Horst-Ludwig
Riemer (FDP), om door een technologi
sche "truc" de installatie om te bouwen
tot een plutonium vernietigende fabriek.
De truc bestaat uit het volgende. De op
stapel staande snelle kweker heeft als
grondstof uranium-238 nodig, dat door
het kweekproces wordt omgezet in plu
tonium. Zou men niet van uranium-238
uitgaan maar van thorium, dan zou geen
plutonium meer ontstaan maar het "on
gevaarlijke" uranium-isotoop 233, dat
eveneens voor opwekking van kern
energie kan worden gebruikt.
Plutonium zou daarbij nog nauwelijks
ontstaan. Kleinere hoeveelheden pluto
nium die ontstaan zijn in de in West-
Duitsland al in gebruik zijnde atoom
centrales, zouden bovendien in Kalker
kunnen worden meeverbruikt en daar
mee onschadelijk kunnen worden ge
maakt.
Atoomgeleerden staan echter sceptisch
tegenover deze "technologische truc".
Zij zeggen dat daarvan nog slechts voor
bereidende studies zijn gemaakt en nog
geen verdergaand onderzoek is verricht.
Het voorstel van Riemer heeft als achter
grond de overweging de installaties in
Kalkar, voor het geval geheel van snelle
kweekreactors wordt afgezien, niet tot
een ruïne te laten verkommeren. Tot nu
toe is in Kalker al 1,3 miljard mark ge
stoken. In totaal zou het project 3,2 mil
jard mark gaan kosten. Zou de bouw
worden gestaakt dan komen duizenden
werknemers zonder werk.
De regering van de deelstaat in Dussel-
dorp zal nog vóór de jaarwisseling een
definitief besluit nemen. De gevolgen
zowel nationaal als internationaal, zijn
volgens de premier van Noordrijn-West
falen, Johannes Rau (SPD), zo groot dat
hij het "het besluit van de eeuw" noemt.
WASHINGTON (GPD) - De Verenigde Staten hebben een
aantal nationale en internationale maatregelen genomen
om een eind te maken aan het voortdurend kelderen van
de dollarkoers. President Carter, die de maatregelen aan
kondigde, verklaarde dat de waardevermindering van de
dollar weliswaar niet in verband staat met de fundamen
tele economische toestand in de VS, maar wel de econo
mische groei in de VS en elders bedreigt. En het betekent
een gevaar voor het programma ter bestrijding van de
Amerikaanse inflatie dat Carter kort geleden heeft gelan
ceerd.
President Carter betreedt het podium in de perskamer van het Witte
Huiswaar hij meedeelde dat het afgelopen moet zijn met de koersdaling
van de dollar.
TEHERAN AFP) - Tienduizenden
mensen, misschien wel meer dan
honderdduizend, zijn gistermid
dag in Teheran langs de woning
getrokken van de religieuze lei
der Ajatollah Taleghani, die drie
dagen geleden uit gevangen
schap is ontslagen, om hem geluk
te wensen.
De betoging was in strijd met het
verbod tot samenscholing, maar
de militairen grepen niet in". De
betoging was georganiseerd door
de grootste oppositiepartij, het
Nationale Front, en de winke
liersvereniging van Teheran. Van
incidenten is geen melding ge
maakt.
Aan de Perzische Golf is de olie-
produktie gisteren gedeeltelijk
hervat, maar 7.000 arbeiders sta
ken nog en de uitvoer van ruwe
olie ligt nog stil.
Alle vluchten van Teheran van
'Iran Air' zijn gisteren afgelast als
gevolg van een staking.
Uit diverse steden komen nog be
richten over bloedige onlusten.
Voor 10 december zullen volgens
de nieuwe minister van justitie
alle politieke gevangenen wor
den vrijgelaten. Dit was een van
de eisen die bij de stakingen in de
olie-industrie en bij Iran Air een
rol spelen. Andere eisen zijn het
ontslag van buitenlanders en op
heffing van de staat van beleg in
twaalf steden.
De dollar is in het afgelopen jaar ten
opzichte van de munten van de
voornaamste andere geïndus
trialiseerde landen met 18 pro
cent gedaald. In de afgelopen
maand alleen al was dit 7 procent.
Het probleem rond de dollar
vloeit voort uit het feit dat onge
veer 500 miljard dollars in han
den zyn van buitenlanders, die
meer geneigd zijn tot verkoop
dan tot aankoop, investering van
dollars of simpelweg sparen van
dollars. Degenen die hun dollars
in toenemende mate hebben ver
kocht moeten door de nieuwe
maatregelen ervan overtuigd ra
ken dat de Amerikanen hun valu
ta sterk zullen steunen.
Winsten
Tezelfdertijd berichtte het dagblad
The Washington Post gisteren
dat het ministerie van justitie een
onderzoek instelt naar de gedra
gingen van een aantal grote Ame
rikaanse banken op de wissel
markt. Zij zouden volgens som
migen door middel van ingewik
kelde buitenlandse transacties
grote hoeveelheden dollars heb
ben gebruikt om die te verkopen
op buitenlandse beurzen. Die
zelfde dollars zouden langs vele
internationale schijven korte tijd
later als de koers was gezakt
goedkoper zijn teruggekocht. Op
die manier zouden die banken op
korte termijn aanmerkelijke win
sten hebben kunnen boeken.
Verkiezingen
Het feit dat Carter nu wel maatre
gelen neemt ter ondersteuning
van de dollar op een veel grotere
schaal dan hij voorheen ver
klaarde nodig te achten, betekent
een aanmerkelijk gezichtsverlies
voor de regering, die in de afgelo
pen maanden voortdurend het
verwijt om de oren heeft gekre
gen te weinig te doen om de val
van de dollar op de internationale
geldmarkten tegen te hou
den.
De ommedraai in het beleid („van
niets tot alles", luidde èèn com
mentaar) mag niet los worden ge
zien van het feit dat op 7 novem
ber in de VS belangrijke tussen
tijdse verkiezingen worden ge
houden. De Amerikaanse
dagbladen beschrijven dag aan
dag hoe de in het buitenland wo
nende Amerikanen, militairen en
functionarissen van Amerikaan
se bedrijven die in dollars wor
den betaald, verarmen. Omdat
tussentijdse verkiezingen ook
worden gehanteerd als _een
graadmeter voor het presiden
tiële beleid, was een ingrijpen
nodig.
De veronderstelling is niet onrede
lijk dat het Witte Huis tot vlak
voor de verkiezingen met zijn
maatregelen heeft gewacht, ten
einde de stemmende massa op
weg naar de stembus te kunnen
vergasten op krantekoppen die
een spectaculaire stijging van de
dollarkoers beschrijven.
LONDEN (GPD) - Het Britse volk
en parlement heeft in de troonre
de van koningin Elizabeth een
overlevingsprogramma voor de
Labourregering voorgelegd ge
kregen. Het accent ervan ligt op
de bestrijding van de werkloos
heid en de inflatie, met als hoog
tepunt een voorstel om een korte
re werkweek in te voeren, wat
volgens een voorzichtige schat
ting het Rijk zo'n twee miljard
gulden gaat kosten.
De opzet van dit voorstel is om
werkgevers aan te moedigen
overtollige werknemers in dienst
te houden en hen niet te ontslaan,
waardoor zij als werklozen een
last voor de staat zouden worden.
Voor de dagen dat zij binnen het
kortere werkweek-schema niet
werken, zouden de werknemers
van hun werkgevers niettemin 75
procent van hun daginkomen
krijgen. De werkgevers zouden
daarvoor een vergoeding van de
regering krijgen.
De Labourregering van premier
James Callaghan heeft in de
troonrede in de eerste plaats ge
dacht aan haar eigen overle
vingskansen nu de algemene
verkiezingen onverwacht zijn
uitgesteld tot een tijdstip waar
over het gissingsspel opnieuw op
gang gekomen is. Callaghan kan
DAR ES SALAAM (GPD) - Oegan-
dese strijdkrachten hebben een
gebied van 1800 vierkante kilo
meter in het noordwesten van
Tanzania bezet. Radio Kampala
heeft gisteren gemeld, dat de in
vasie maar 25 minuten duurde en
onder het persoonlijke bevel van
Idi Amin stond.
Uit de hoofdstad van Tanzania, Dar
es Salaam, is inmiddels bevestigd
dat 2000 tot 3000 Oegandese sol
daten de grens zijn overgestoken
en gesteund door tanks en zware
artillerie in gevechten met het
Tanzaniaanse leger zijn verwik
keld.
De regering in Dar es Salaam heeft
alle zware voertuigen in het land
in beslag laten nemen, zodat deze
militaire eenheden en wapenma
teriaal naar het front kunnen
brengen. Dit front is volgens de
Tanzaniaanse regering gelegen
rond de stad Kyaka, 30 kilometer
van de grens met Oeganda.
De door het Oegandese leger bezet
gehouden driehoek land zal als
"een nieuw district van Oegan
da" worden beschouwd, zo heeft
radio Kampala laten weten. De
mensen die in het gebied wonen
hebben te horen gekregen dat zij
nu "onder direct bestuur staan
van de veroveraar van het Britse
imperium", met wie Amin wordt
bedoeld.
De Oegandese radio heeft een paar
keer herhaald dat de inval in Tan
zania is bedoeld als tegenmaatre
gel tegen een aanval van Tanza
niaanse troepen in Oeganda. De
ze bewering werd in Dar es Sa
laam "nonsens" genoemd.
Volgens regeringskringen in Tan
zania zijn de Oegandese troepen
maandag al de grens overgesto
ken. In een officiële verklaring
heet het: "De invasie is een pro
vocatie die wij niet kunnen ac
cepteren. Alle maatregelen zullen
worden getroffen om de crisis het
hoofd te bieden".
Bronnen in Tanzania melden ver
der dat ten minste drie Oegande
se vliegtuigen zijn neergehaald.
Vier Tanzaniaanse straaljagers
zouden zijn neergestort.
Veertig Zweedse missionarissen
die waren gestationeerd in het
plaatsje Bukoba, zijn geëva
cueerd, nadat Oegandese vlieg
tuigen een luchtaanval hadden
ingezet. Honderden vluchtelin
gen zouden gisteren de stad
Mwanza, op zo'n 160 kilometer
afstand van Bukoba, zijn binnen
gestroomd. Of er Nederlanders in
het betreffende gebied zijn, is nog
niet bekend.
De regering van Kenia, dat zowel
aan Oeganda als Tanzania grenst,
heeft inmiddels aangeboden in
het conflict te bemiddelen. Kenia
heeft op Oeganda en Tanzania het
beroep gedaan "alle propaganda
en alle provocaties" te stoppen.
Dit (Engelstalige) kaartje toont
de plek van de Oegandese invasie in
Tanzaniain het noordwesten in de
buurt van de stad Kyaka.
op zijn best in het parlement op
312 stemmen rekenen tegen de
281 voor de Conservatieven.
Maar wanneer de Schotten, Ieren
en de Lagerhuisleden van Wales
hem in de steek laten, heeft de
oppositie een meerderheid met
318 stemmen. De troonrede voor
ziet dan ook in tegemoetkomen
de gebaren ten aanzien van deze
minderheidspartijen. In het de
bat in het Lagerhuis, na afloop
van de rede, maakte premier
Callaghan bekend dat nu defini
tief een referendum in Schotland
en Wales gehouden zal worden
over een grotere mate van onaf
hankelijkheid voor beide gebie
den. Hij stelde de datum daar
voor vast op 1 maart.
Het Lagerhuisdebat over de troon
rede, dat zeven dagen in beslag
zal nemen (de laatste twee dagen
zijn gereserveerd voor een ver
moedelijk verhitte discussie over
Rhodesië en het Bingham-rap-
port, waarin wordt aangetoond
dat de olieleveranties aan Rhode
sië ondanks de officiële boycot
werden voortgezet) kan leiden tot
een motie van wantrouwen over
het beleid van de regering.
Waarschijnlijk is dat niet en het ziet
er ook niet naar uit dat de La
bourregering door zo'n motie ten
val kan worden gebracht. De eer
ste dag van het debat heeft echter
wel aangetoond dat het mis
schien minder zal gaan om het lot
van de Labourregering dan wel
om de stille strijd, die binnen de
Conservatieve partij wordt uit
gevochten tussen Margaret That
cher als partij leidster en de
voormalige premier Edward
Heath.
De laatste heeft de knuppel in het
Conservatieve hoenderhok ge
gooid door zich achter de loon
stop van vijf procent van de La
bourregering te plaatsen. Hij
wordt daarin blijkbaar gesteund,
maar nog niet openlijk, door een
niet gering aantal van zijn partij
leden. Margaret Thatcher, die
overigens voor de troonrede in
het Hogerhuis verscheen met een
door een Britse commentator
omschreven hoed „alsof zij de
moeder van de bruid was", heeft
gisteren in het debat een aanval
op Heath gelanceerd, zij het op
nog bescheiden schaal en in be
dekte termen.
Premier Callaghan is in elk geval
niet van plan van zijn vijf procent
loonsverhogingsstop af te wijken
en heeft de vakbonden al een
waarschuwing gegeven.
De Amerikaanse Centrale Bank
heeft zijn disconto in èèn klap
verhoogd met een procent (van
8.5 naar 9,5 procent). En ter ver
dere beperking van de geldom-
loop heeft de Nationale Bank ook
geëist dat andere banken daar
grotere reserves deponeren in
relatie tot het geld dat zij voor
transacties beschikbaar hebben.
Voorts heeft de Centrale Bank
zijn uitwisselingskredieten met
de centrale banken van de
Bondsrepubliek, Zwitserland en
Japan bijna verdubbeld tot vijf
tien miljard dollar, zodat meer
fondsen beschikbaar zijn voor
het uit de markt lichten van grote
hoeveelheden dollars door de
centrale banken.
Na het bekend worden van de
Amerikaanse maatregelen
schoot de koers van de dollar op
de Europese wisselmarkten om
hoog tot rond de 2 gulden (in Am
sterdam). Afgewacht moet nog
worden of deze stijging stand
houdt; door valutahandelaren
werd gesproken van „aftasting
van de markt"
Naar het oordeel van financiële
specialisten heeft de Amerikaan
se president echter veel te lang
gewacht met het nemen van
maatregelen die de zwakke dollar
weer wat konden opvijzelen.
