Waarom
er in
Iran
aeen mobiele brigades zijn
SATERDAG 28 OKTOBER 1978
TEHERAN - „De Sjah heeft
beloofd", zeg ik tegen enkele
studenten die vorige week
buiten het terrein van de uni
versiteit rondliepen omdat ze
weigerden college te volgen,
„dat het proces van liberalisa
tie zal worden versneld"
„Wanneer dan?", vraagt er
„Bij de opening van het parle
ment".
„Weet je hoe die liberalisatie
komt?", zegt een ander. Zo:
en hij maakt het gebaar van
een met de mitrailleur schie
tende militair. De anderen
knikken instemmend.
Hun reactie op de belofte in de
troonrede gedaan, toont hoe
breed de kloof van de geloof
waardigheid is tussen vorst
en volk, tussen de minister
president die het nieuwe be
leid moet uitvoeren, Sjarif-
Emami, en de leiders van po
litieke en religieuze opposi
tie.
„Dit zijn de pijnen van de libe
ralisatie", zegt Esha Naraghi,
hoogleraar in de sociologie en
directeur van een sociaal on
derzoeksinstituut. Hij gelooft
wél in de oprechtheid van de
aankondigingen die het kabi
net heeft gedaan: „Er zijn veel
dingen bij die niet kunnen
worden teruggedraaid". Hij is
ook overtuigd van de op
rechtheid van de Sjah.
Vertwijfeling
Irans hoogste geestelijke leider,
Sjariaf Madari.
En hij heeft enig recht van
spreken. Want hij heeft de
koning der koningen mee
gemaakt in de momenten van
diens diepste vertwijfeling:
op donderdag 7 september
drie dagen na de massale de
monstratie waarbij twee mil
joen mensen in een optocht
van tien kilometer vreedzaam
betogend door de stad zijn ge
trokken, met als eis het aftre
den van de Sjah. Er zijn, zegt
men, aanvallen gedaan op een
paar filialen van de almachti
ge Melli-bank. Er zijn ruiten
ingegooid van winkels waar
geïmporteerde sterke drank
wordt verkocht. Maar niet dat
is de oorzaak geweest van de
schrik die deze betoging het
regime aanjoeg, maar de mas
saliteit ervan en de eensge
zindheid.
Die avond laat zou de staat van
beleg worden afgekondigd,
waarbij samenscholingen van
meer dan drie personen en
demonstraties worden ver
boden en waarbij een avond
klok wordt ingesteld die nu.
ingekort, nog geldt van mid
dernacht tot half vijf 's mor
gens.
De mensen die de volgende
ochtend uit de moskee aan
het Djallehplein komen en
opnieuw willen demonstre
ren, weten nog niet van dat
besluit. Zij stuiten op gewa
pende militairen en driedui
zend van hen worden meedo
genloos neergemaaid. Maar
als Esha Naraghi en nog een
handvol niet tot het rege
ringsapparaat behorende ad
viseurs, die donderdagmid
dag op het paleis worden ont
boden, is dat allemaal nog
niet gebeurd.
Zij vertellen de Sjah harde
waarheden. De veranderin
gen van de laatste jaren, zegt
Naraghi. zijn veel te veel ge
richt geweest op de techno
cratische vernieuwing en
hebben te weinig rekening
gehouden met het achterblij
ven van de sociale en cultu
rele ontwikkelingen. Er is een
soort ideologisch vacuum
ontstaan. Het vroegere even
wicht tussen religie en mo
narchie is al verbroken bij de
grote landbouwhervormin
gen van 1963, de „Witte Re
volutie" van de Sjah, die heeft
geleid.tot de trek naar de ste
den van tien miljoen mensen
in vijftien jaar.
De Sjah is diep geschokt, die
middag. En Naraghi erkent
dat het waar is wat in de stad
wordt gezegd: hij is bereid om
af te treden, maar de advi
seurs ontraden dat. Ook de
keizerin heeft grote moeite
om te aanvaarden wat er nu -
opeens voor hen - gebeurt. En
hij zegt tegen ze: het kind is
groot geworden, het wil niet
meer wat jullie hem voor
schrijven. En dat, zegt hij, is
een beeld dat ze begrij
pen.
Vrees voor leger
Waarom willen de adviseurs dat
de Sjah blijft? Omdat ze van
mening zijn dat er verregaan
de maatschappelijke her
vormingen moeten plaats
vinden. Ze vergelijken de ge
beurtenissen in Iran met die
van Parijs in 1968, de revolte
der studenten. En ze zijn bang
voor de vergelijking met het
Pakistan van Bhoetto, waar
aan de hervormingsmaatre
gelen een eind werd gemaakt
door de militairen.
Als de Sjah zou aftreden, zou
zijn achttienjarige zoon Reza,
hem dan niet kunnen opvol
gen?
De Sjah en zijn keizerin in al hun glorie bij de opening van het parlementaire jaar
Het is een mogelijkheid die veel
politici van de oppositie aan
spreekt. Maar Reza is grond
wettelijk pas over drie jaar
meerderjarig. Er zou dus een
Kroonraad moeten worden
benoemd om het regentschap
uit te oefenen. En die, menen
de raadgevers, zal nooit het
leger in bedwang kunnen
houden, dat zich zeker zal
verzetten tegen de democra
tisering.
Gaat de Sjah werkelijk door,
of bedenkt hij zich, nu de in
druk bestaat dat er wat meer
rust is gekomen?
De adviseurs hebben hem ge
wezen op het gevaar van ver
dere onderdrukking van de
publieke verontwaardiging,
vooral van de kant van de
kleine, maar actieve - en ver
boden - communistische par
tij Toedeh. Die profiteert
meer van de noodtoestand
dan van een proces waarbij
tegemoet wordt gekomen aan
de klachten van het volk, zeg
gen zij.
Maar er zijn nog altijd mensen
die aandringen op de terug
keer tot de „harde lijn". On
der hen de minister voor ho
ger onderwijs Nahawanli.
Maar niet de uit Amerika ont
boden ambassadeur Zaheidi,
die de Sjah zeer na staat, al is
zijn huwelijk met een dochter
uit het eerste huwelijk van de
monarch enkele jaren gele
den ontbonden.
Met de bajonet
Ik zeg dat ik, na twee weken te
hebben rondgekeken, de in
druk heb dat de onrust pas tot
een einde zal komen als de
noodtoestand wordt opgehe
ven en een nationale regering
wordt gevormd die vrije ver
kiezingen uitschrijft.
Over de noodtoestand is profes
sor Naraghi het niet met me
eens: hoe moetje dan hande
len tegenover de demonstra
ties?
Voor iemand uit een land waar
demonstraties tot de vaste za-
terdagmiddagfolklore beho
ren, is dat een onbegrijpelijk
soort koudwatervrees. Maar
dat komt ook door onbe
kendheid met het verschijn
sel. Omdat demonstreren
nooit mocht en nu, onder de
noodtoestand, ook niet mag.
weet de overheid niet wat zij
er mee aan moet De politie is
er niet op getraind om een
demonstratie in goede banen
te leiden en nog minder orn
een uit de hand lopende de
monstratie in te tomen. De
schilden en wapenstokken
waarmee bij ons zoiets wordt
aangepakt, zijn hier onbe
kend.
Dus staan er de hele week sol
daten met de bajonet op het
geweer op „gevoelige" pun
ten van de stad. En als er dan
toch een demonstratie komt,
dan weten de commandanten
niets anders te doen dan hun
jongens opdracht te geven om
te schieten. Een ander ver
weer hebben ze immers niet?
Daarom vallen er iedere dag
nog doden in Iran. Volstrekt
onnodig, als er mobiele bri
gades zouden zijn. Volstrekt
onnodig als je ziet hoe vreed
zaam ze beginnen.
De dictatuur kan alleen met de
grofste methoden de emoties
van een volk te lijf.
Nationale regering
Wat Naraghi wel laat merken, is
dat de adviseurs de Sjah die
donderdagmiddag inderdaad
hebben aangeraden een na
tionale regering te vormen.
Niet omdat ze zo*n grote
waardering hebben voor wat
er nog van de vroegere poli
tieke partijen over is - „Ook
de oppositie loopt 25 jaar ach
ter. net als 't regime" - i
omdat hebben
„Als u het niet doet, doet het
volk het".
Toch is zo'n nationale regering
niet gevormd. De Sjah wil het
met zijn eigen mensen blijven
doen. En toegegeven moet
worden dat de oppositie nog
van weinig denkkracht heeft
blijk gegeven. Het Nationaal
Front. Mossadegs oude partij,
heeft drie algemene beginse
len: onafhankelijkheid van
buitenlandse invloed in het
land, erkenning van de rech
ten van de mens en een onaf
hankelijke buitenlandse poli
tiek. De fouten van het regime
moeten worden bestreden,
maar wat er voor in de plaats
moet komen, is nog niet ge
formuleerd.
De Pan-Iranisten van Moshen
Poseshkpour, die de laatste
weken van zich heeft doen
spreken door ongezouten kri
tiek in het parlement op pre
mier Sjarif-Emami, via wiens
Herlevingspartij hij aan zijn
zetel is gekomen, wil sociale
rechtvaardigheid, een betere
scheiding van wetgevende,
uitvoerende en rechterlijke
macht, nationalisatie van het
kapitaal en spreiding van het
bezit, stopzetting van de uit
buiting, verbetering van de
landbouw, gratis onderwijs
en recht op arbeid.
De nog niet tot partij gevormde
groep Eenheid voor Vrijheid
van het parlementslid Bani
Achzad, met veel aanhang
onder intellectuelen, legt
vooral nadruk op de indivi
duele vrijheid en op het ont
trekken van de macht aan de
heersende kringen. Maar
geen van de drie zegt wat hij
wil doen aan de meest schrij
nende problemen van het
land: de enorm gestegen prij
zen van woningen en huren
en aan de inflatie.
Twee banen
Toch zullen ze voor die concrete
vraagstukken antwoorden
moeten vinden, willen ze het
kiezerskorps er straks van
overtuigen dat het bij hen an
ders zal worden dan het de af
gelopen vijftien jaar is ge
weest: een kleine groep die
zich enorm verrijkt heeft,
terwijl de grote meerderheid
van het volk zijn welvaart wel
zag toenemen, maar in een
aanzienlijk geringer tempo
De receptionist van mijn hotel
heeft twee banen. Van acht
tot twee werkt hij bij een
luchtvaartmaatschappij, van
vier tot middernacht staat hij
achter de balie. „De eerste
baan is voor mijn huur", zegt
hij, „de rest voor mijn gewone
levensonderhoud en voor de
opvoeding van mijn kind"
En hij is de enige niet die twee
banen heeft. Hij is ook de eni
ge niet die de helft van zijn
inkomen aan huur be
steedt.
Het zal wel waar zijn dat de Per
zen materialistisch zijn inge
steld. Maar ook al waren ze
dat niet, dan waren de
problemen van de te snel ge
groeide steden er niet minder
om geweest. De industrialisa
tie heeft werkkrachten aan
gezogen. De boeren, 15 jaar
geleden nog driekwart van de
bevolking, vormen nu nog de
helft. Maar nog altijd is 65
procent van de bevolking
analfabeet.
Er staan 60.000 flats leeg in Te
heran, want voor de gewone
arbeider is een driekamerflat
van 1800 gulden per maand
onbetaalbaar. Aan sociale
woningbouw is vrijwel niets
gedaan. En het is daarom
geen wonder dat in de eisen-
paketten van alle stakers het
verlangen voorkomt naar
goedkopere behuizing, of
naar kredietfaciliteiten om
een huis te kunnen ko
pen.
Welke oplossing hebben de po
litieke partijen daarvoor
welke bezuinigingen willen
zij invoeren om de loonsver
hogingen te betalen die nodig
zijn om de inflatie te kunnen
bijhouden?
Kernenergie
De regering heeft wat dat laat
ste betreft al besloten: het
kernenergieprogramma zal
worden gehalveerd - vooral
de Duitse en Franse leveran
ciers zullen dat merken. De
uitgaven voor defensie zullen
worden besnoeid. En er zul
len minder prestigeprojecten
op touw worden gezet. Een
grote tentoonstellingshal van
60 miljoen dollar is ge
schrapt.
Als de regering woord houdt,
zal er ook nog heel wat geld
binnenkomen van miljonairs
en miljardairs die jarenlang
de belasting hebben ontdo
ken, en van functionarissen
uit de openbare dienst die
zich jarenlang straffeloos ten
koste van de schatkist heb
ben verrijkt.
Hojabr Yazdani, vele malen
miljardair, zit al in de gevan
genis. Hij heeft een miljard
dollar schuld bij de banken.
Een onderzoek is gaande naar
de vraag wie zich de honderd
miljoen dollar heeft toegeëi
gend die bestemd waren voor
een huizenproject voor Ira-
niërs die uit Irak zijn
gevlucht. Er is een minister
van gezondheid ontslagen die
gelden van de sociale verze
keringen in eigen zak heeft la
ten verdwijnen.
Er zijn. nu iedereen opeens
durft te spreken, vierduizend
klachten wegens corruptie
ingediend bij het openbaar
ministerie. Zelfs als de wil be
staat om die grondig te onder
zoeken, moet de vraag wor
den gesteld of het apparaat
het wel aan kan. En de gewo
ne Iraniër vraagt zich dan af,
of niet vooral de kleintjes
zullen worden gepakt en de
groten buiten schot blijven.
En wie aan de groten denkt,
denkt ook aan de allergroot
ste: hoe is de Sjah zelf aan zijn
onmetelijke rijkdommen ge
komen.
Scheef gegroeid
De problemen van een land dat
in zijn snelle ontwikkeling is
scheefgegroeid, zijn gigan
tisch. In de kantoren van de
grote banken wordt met
computers gewerkt, maar in
de bussen die het vervoer tus
sen de steden onderhouden,
drinken alle passagiers water
uit èèn en hetzelfde bekertje.
Van Teheran uit kun je auto
matisch met Europa bellen,
maar het nieuwe telefoon
boek wordt twee jaar te laat
gedrukt, zodat iedereen zijn
eigen telefoonlijst moet aan
leggen en bij vrienden en
kennissen moet aankloppen
om nummers te krijgen die hij
niet kent.
Per jaar gaan een half miljoen
Iraniërs naar het buitenland
met vakantie; 200.000 tot
300.000 jonge mensen stude
ren in het buitenland en dur
ven niet terug omdat ze wel
eens aan een demonstratie
hebben deelgenomen tegen
het regime - al heeft Sjarif-
Emami ze nu beloofd geen
vervolging meer te zullen in
stellen.
In Teheran is op iedere 750 in
woners een arts, maar op het
platteland werken duurbe
taalde, uit het buitenland
aangetrokken doktoren. Kan
een land, dat 36 jaar lang het
kritisch denken niet alleen
heeft ontmoedigd, maar zelfs
heeft vervolgd, de politieke
en economische leiders
voortbrengen die deze
scheefgroei kunnen verande
ren zonder weer eerst te den
ken aan verbetering van hun
eigen bankrekening?
Of kan een koning die zichzelf
de verpersoonlijking heeft
gemaakt van een regime van
onderdrukking en corruptie,
van onvrijheid en marteling,
geloofwaardig maken dat hij
tot andere inzichten is geko-
inslaan? „Kent u veel voor
beelden van een dictatuur die
liberaal is geworden onder
dezelfde leider?", vraagt pro
fessor Naraghi. Ik kan er geen
De conclusie die in zijn vraag
ligt opgesloten, is bijna on
ontkoombaar: de Sjah kan
mogelijk wel de weg effenen
naar dat humanere regime,
maar het volk kan niet meer
geloven dat hijzelf die weg
kan gaan. De leiders die hem
hebben gediend, kunnen wel
tot het inzicht zijn gekomen
dat de omslag onvermijdelijk
is, maar zij zullen te weinig
tijd krijgen om het vertrou
wen te wekken dat nodig is
om de maatregelen door te
voeren die met die evolutie
samenhangen.
De leiders van de oppositie zijn
daarin één dat zij van het
despotisme willen worden
verlost, of zij nu socialistisch
of nationalistisch, religieus of
liberaal zijn geaard. Ze kun
nen misschien samenwerken
om dat eerste doel te berei
ken: opheffing van de staat
van beleg en vrije verkiezin
gen. Maar in India is na de val
van Indira Ghandi gebleken
hoe moeilijk het is daarna de
eensgezindheid te bewaren
en de fouten te voorkomen
die ze hun voorgangers zo bit
ter hebben verweten. En ook
in Portugal is dat proces van
het hervinden van een nieuw
nationaal evenwicht nog vol
op aan de gang,
Iran staat op de rand van een
nieuw tijdperk; een volk is
ontwaakt en zoekt herstel van
zijn eigenwaarde. Maar de
uitkomst van de strijd tussen
oud en nieuw is nog ongewis
en de pijn die daarmee ge
paard gaat, kan nog jaren du-
