Zambia vandaagop
de rug van de draak
Verkiezingen in VS: geen verschuivingen
Foto links: President Kaoenda
van Zambia vandaag. Foto rechts:
Kaoenda in 1973, samen met zijn
collega Nyerere van Tanzania op
de grens van laatstgenoemd land
bij de door Chinezen aangelegde
spoorlijn. Deze spoorweg naar Dar-
es-Salaam had voor Zambia de weg
naar de Indische Oceaan moeten
openenmaar inmiddels is gebleken
dat de havens van Tanzania de
voor Zambia bestemde goederen
niet kunnen verwerken en de Tan-
zianen de prijs voor opslag van één
shilling tot twaalf shilling hebben
verhoogd. Het land van Kaoenda,
dat zijn koper kwijt moetis daar
door economisch zó in moeilijkhe
den geraakt dat het weer gebruik
moet gaan maken van de spoorver
binding door het gehate Rhodesië
ATERDAG 28 OKTOBER 1978
PAGINA 17
LOESAKA - „Al die jaren heeft
Engeland geweten dat de eco
nomische boycot van Rhodesie
niet het regime van Ian Smith
trof, maar Zambia. De Britse
oorlogsschepen voor de havens
van Mozambique waren een
aanfluiting!" President Ka
oenda van Zambia spreekt met
grote verontwaardiging. Het
onlangs in Engeland gepubli
ceerde Bingham-rapport heeft
hem de ogen geopend. Dat rap
port bevestigt wat iedereen ei
genlijk al lang wist: ondanks de
sancties kon Rhodesië rustig
blijven rekenen op een gere
gelde aanvoer van de goederen
die het nodig had en zelfs de
Engelse regering heeft dat
steeds geweten en er in toege
stemd.
President Kaoenda heeft de
grens met Rhodesië nu weer
geopend. Zambia was in grote
economische moeilijkheden
gekomen. Zambiaans koper lag
in de havens van Dar-es-Sa-
laam (Tanzania), Beira en Ma
puto (beiden in Mozambique)
te wachten op verscheping.
Tonnen goederen die Zambia
wilde invoeren waren nog niet
ingeklaard. Tanzania had de
prijs voor opslag van goederen
in de haven eerst verhoogd van
èèn shilling naar zes shilling
per ton en dat bedrag was net
weer verder verdubbeld tot
twaalf shilling.
Het leek uitgesloten dat de
kunstmest voor de nieuwe
oogst het land nog tijdig kon
bereiken. Alleen de Zuidafri-
kaanse havens Durban en East
London konden een tijdige
doorvoer garanderen. Zambia
had dan ook weinig keus meer.
Liever dan net als in 1971 weer
mais (het basisvoedsel van de
bevolking) in Rhodesië te moe
ten kopen, laat het Amerikaan
se kunstmest via Rhodesië
binnenkomen. Het land wil zijn
eigen boeren niet in de steek
laten.
Na een lang gesprek met presi
dent Kaoenda op State House
ben ik er niettemin van over
tuigd dat economische over
wegingen bij zijn besluit niet de
doorslag hebben gegeven. De
president nam zijn beslissing in
de eerste plaats vanuit een diep
gevoel van morele verontwaar
diging. Tekorten aan essentiële
goederen zijn er in Zambia al
jaren. Kaoenda was steeds be
reid aan het volk uit te leggen
dat het gebrek moest lijden
terwille van een vreedzame en
rechtvaardige oplossing in
Rhodesië. Maar hij is niet be
reid de Zambianen nog langer
te laten betalen voor een
klucht. Als de westerse wereld
zich kennelijk niet interesseert
voor de doelmatigheid van de
economische boycot tegen
Rhodesië, dan weigert ook
Zambia daarvoor nog verder
zijn nek uit te steken!
Moeten we nu concluderen dat
economische sancties per defi
nitie ondoelmatig zijn? Het
wordt inderdaad heel moeilijk
als het gaat om een land dat aan
zee ligt. Dan zul je de hele kust
met marineschepen moeten
bewaken. Maar de situatie in
Zambia zelf toont aan hoe
kwetsbaar een land kan zijn dat
helemaal ligt ingesloten tussen
andere landen. De havens van
Tanzania en Mozambique kun
nen de Zambiaanse goederen
niet tijdig verwerken. De aan-
voerroute door Angola is al ja
ren gesloten vanwege de bur-
geroorlog tussen de regerende
MPLA en de oppositiebewe
ging Unita. De route naar het
zuiden was gesloten om poli
tieke redenen. En daar zat
Zambia! Als Zuid-Afrika en
Groot-Brittannië volledig had
den meegewerkt, dan had men
het Smith-regime in Rhodesië
binnen enkele maanden na het
uitroepen van de eenzijdige
onafhankelijkheid (op 25 no
vember 1965) ten val kunnen
brengen.-
Toen Kissinger destijds Zuid-
Afrika ertoe wist te bewegen
enige weken geen treinen meer
naar Rhodesië te laten rijden,
was het met de koppigheid van
Ian Smith meteen gedaan.
Maar op die houding van druk
op het Rhodesische regime is
Zuid-Afrika al lang weer terug
gekomen. Nu valt het te vrezen
dat de oorlog in Rhodesië
steeds verschrikkelijker zal
worden. Bisschop Muzorewa is
zijn gezag bij het volk kwijtge
raakt, omdat hij in de regering
van Ian Smith is gaan zitten. En
commandant Mugabe van de
bevrijdingsbeweging ZANU is
niet geinteresseerd in verkie
zingen. Hij wil Zimbabwe (de
Afrikaanse naam voor Rhode
sië) bevrijden met het geweer
an anders niet. In de kampen in
Zambia van de meer gematigde
Nkomo (ZAPU) worden vele
Zimbabweanen door de troe
pen van Smith gedood. Het
volk van Zimbabwe, blank en
zwart, lijkt nog lang niet geko
men aan het eind van zijn lij
densweg.
.aoenda meent dat in deze situa
tie alleen een sterk Zambia nog
iets kan bijdragen aan een
rechtvaardige vrede in Zim
babwe. Daarom mag d]e eco
nomische verzwakking van het
land niet langer doorgaan. Hij
vergelijkt het openen van de
zuidgrens met het rijden op de
rug van een draak, om die ten
slotte op het aangewezen mo
ment de doodsteek te kunnen
geven. Maar zelfs voor hem is
het moeilijk in deze dagen op
timist te blijven.
organisatie voor internatio
nale ontwikkelingssamen
werking) bezocht dr. mr. Bas
de Gaay Fortman onlangs
Zambia en Malawi.
Over de toestand in Malawi
berichtte hij gisteren in deze
krant. Vandaag volgt zijn
reportage over Zambia, dat
het zwaarst is getroffen door
de economische boycot van
Rhodesië.
Dr. mr. Bas de Gaay Fortman is
lid van de Eerste Kamer voor
de PPR en hoogleraar aan
het Instituut voor Sociale
Studies in Den Haag.
Kwetsbaar
Uiteindelijk hangt de economi
sche toestand van Zambia na
tuurlijk niet alleen af van de
vraag welke aanvoerroutes
open zijn en welke niet. De uit
voer van koper en de invoer van
tal van goederen, waaronder
zelfs voedselprodukten, houdt
het land in een zeer kwetsbare
positie. Zambia is voor 90 pro
cent van zijn uitvoeren voorde
helft van zijn overheidsinkom
sten van het koper afhanke
lijk.
In de tijd dat ik zelf in Zambia
woonde (1967-1971) was de ko-
perprijs erg hoog. Velen dach
ten toen dat het allemaal niet op
kon. Ontwikkeling betekende
ontwikkeling van boven. Met
het kopergeld liet de regering
wegen aanleggen en tal van ge
bouwen neerzetten. Nu is de
koperprijs al jaren heel laag.
Een deel van de koperproduk-
tie is zelfs al niet meer rendabel.
Dit jaar moesten de kapitaal
suitgaven op de begroting (de
investeringen van de overheid
in nieuwe scholen, ziekenhui
zen, woningen e.d.) met 60 pro
cent worden verminderd. Dat
is nog wat anders dan Bestek
'81! Toch heeft deze slechte
economische ontwikkeling
ook een gunstig gevolg. De
mensen beseffen nu dat ont
wikkeling van hen zelf moet
komen. Het wordt ontwikke
ling van onderop.
President Kaoenda heeft de lage
koperprijs een „blessing in dis
guise" (een verhulde zegening)
genoemd. Wat hij daarmee be
doelt, heb ik kunnen zien op
een reis door de oosi-provincie
die ik als voorzitter van de No-
vib samen met een van onze
projectmedewerkers mocht
maken. Het provinciale Depar
tement voor Gemeenschaps
ontwikkeling („community
development") heeft bij na geen
geld meer om de mensen te
helpen bij het bouwen van be
tere huizen. Wie niet langer in
een hut wil wonen, kan zelf ste
nen bakken en deuren timme
ren. maar het probleem blijft
het dak.
Daarvoor placht dan Gemeen
schapsontwikkeling te zorgen.
Gietijzeren platen werden het
land ingevoerd en naar het plat
teland getransporteerd. Daar is
nu geen geld meer voor. De
mensen zullen ook hun dak zelf
moeten maken. Dat kan want
stevig lang gras (riet) is er over
al. Dit moet niet zomaar op het
dak gegooid worden, zoals men
bij de hutten pleegt te doen,
.aar goed worden samenge
bonden. Dan kunnen de daken
net zo stevig worden als bij ons
in de noordwesthoek van
Overijssel. Een andere moge
lijkheid is zelf dakpannen bak
ken. De mensen moeten daar
bij geholpen worden. Vrijwilli
gers zouden behulpzaam kun
nen zijn.
De Novib werkt in Zambia samen
met een Zambiaanse organisa
tie, de Zambia Council for So
cial Development (Zambiaanse
Raad voor Sociale Ontwikke
ling). Deze beweging probeert
overal te helpen waar de men
sen al begonnen zijn zichzelf te
helpen, maar waar ze niet ver
der kunnen. Dat is een heel an
dere gedachte dan de vroeger
nog wel eens toegepaste wijze
van ontwikkelingshulp, in de
vorm van een zak geld waar
mee men maar moest zien iets
nuttigs te doen. Nu is het geld
het laatste wat eraan te pas
komt. Pas als alles er is, man
kracht, eigen initiatief en een
eigen plan. dan dient het geld
om knelpunten uit de weg te
In het veraf gelegen Lundazi-dis-
trict (700 km van de hoofdstad
Loesaka) zagen we hoe de men
sen zelf bezig waren eigen kli
nieken voor gezondheidszorg
te bouwen. Onder de indruk
waren we ook van de aanleg
van een dam bij Kanchunga.
die de mensen ook in de droge
tijd aan water voor het land zou
moeten helpen. Ze waren zelf
begonnen die dam aan te leg
gen, doch zonder enig tecn-
nisch advies. Daardoor was er
geen rekening mee gehouden
dat bij zware regenval een deel
van het water weg moet kun
nen stromen. Nu is daarvoor
een kanaal gegraven, waarvoor
de Zambia Council het cement
levert.
Vier jaar geleden had ik voor het
laatst Zambia bezocht, nadat ik
het land driejaar daarvoor had
verlaten. Toen, in 1974, was ik
erg teleurgesteld. Van nieuwe
ontwikkelingen op het platte
land was maar weinig te zien.
Men beperkte zich tot klagen
over de lage koperprijs. Het
lijkt nu dat velen, die eerst al
leen maar klaagden over de
overheid die te weinig voor hen
deed, nu zelf aan het werk zijn
gegaan. Daardoor komt ook de
ontwikkelingshulp erg goed te
recht.
Bij alle teleurstelling over de
mislukte internationale confe
renties overeen nieuwe organi
satie van de wereldeconomie
en het verdriet over de steeds
vreselijker wordende oorlog in
Zuidelijk Afrika, was het goed
te zien dat er ook veraf gelegen
plattelandsgebieden zijn waar
de mensen zelf door hard wer
ken en een grote inzet de kwali
teit van hun bestaan weten te
verbeteren. Voor het Zam
biaanse koper en voor zovele
andere grondstoffen en tropi
sche produkten uit de Derde
Wereld betalen we nog steeds
veel te weinig. Daardoor heb
ben de mensen daar geen geld
om onze produkten te kunnen
kopen en lijdt ook onze econo
mie onder het gebrek aan han
del. Maar het gevolg is wel dat
men in de Derde Wereld steeds
minder zijn vertrouwen stelt op
de wereldeconomie en het lot
in eigen handen neemt. Zo is de
onrechtvaardig lage koperprijs
voor Zambia toch een verhulde
zegening.
DEN HAAG - Het Ame
rikaanse volk lijkt tevreden
met zijn leiders. In tegenstel
ling tot andere zogenoemd
"off'-jaren (verkiezingsjaar
waarin geen presidentsver
kiezingen plaatsvinden)
worden bij de verkiezingen
voor het Huis van Afgevaar
digden, een derde van de Se
naat en 34 goevemeursposten
op 7 november geen grote ver
schuivingen verwacht.
Bij de voorverkiezingen, die in
de loop van het jaar zijn ge
houden, zijn 381 zittende af
gevaardigden opnieuw kan
didaat gesteld ,48 hadden zich
teruggetrokken, één zetel
blijft vacant en slechts vijf
werden bij de primaries
verslagen. Dit houdt in dat 99
procent van de 435 mannen en
vrouwen die zitting hadden
in het Huis en die een nieuwe
termijn van twee jaar willen,
het vertrouwen van hun kies
districten hebben behouden.
De huidige verhouding is 292
Demokraten tegen 143 Re
publikeinen.
Aangezien de verhouding tus
sen Democraten en Republi
keinen in het Huis van Af
gevaardigden twee tegen één
is, zou de Democratische pre
sident Carter ook de komende
twee jaar moeten kunnen re
kenen op een "Democratisch
Huis".
Gewoonlijk verliest de partij
van de president in een
"off'-jaar een flink aantal ze
tels. Dat was het geval met
Harry Truman in 1946 toen de
Democraten 56 zetels in het
Huis kwijtraakten en met de
Republikein Dwight Eisen
hower, wiens Republikeinen
in 1954 19 zetels verloren. Vier
jaar geleden verloor de Re
publikein Jerry Ford 43 zetels,
maar dat werd grotendeels
toegeschreven aan de na
weeën van het beleid van zijn
voorganger Richard Nixon.
John Kennedy was in 1962 met
een verlies van maar twee
Democratische zetels, uitzon
dering op de regel. Over het
algemeen verwacht men dat
het verlies voor de Democra
ten in november maximaal 25
zetels zal zijn en dan behou
den zij nog steeds een comfor
tabele meerderheid in het
Huis van Afgevaardigden.
Met de Senaat is het al niet an
ders gesteld. Een derde van de
100 leden tellende Senaat
moet dit jaar worden vervan
gen. Het zou om 33 zetels zijn
gegaan, maar drie zittende
senatorenonder wie oud vice-
president Hubert Humphrey
zijn overleden en daardoor is
het aantal op 36 gekomen. De
enige zittende Senator die bij
de voorverkiezingen werd
verslagen is de Republikein
Clifford Case uit New Jersey.
De huidige verhouding in de
Senaat is gelijk aan die in het
Huis van Afgevaardigden. Er
zijn 61 Democraten tegen 38
Republikeinen en een onaf
hankelijke. De ambtstermijn
van een Senator is zes jaar.
In 34 staten moeten de kiezers
voorts op 7 november een
nieuwe gouverneur kiezen en
ook hier hebben de "prima
ries" geen erg grote verande
ringen laten zien. Drie voor
verkiezingen werden door re
gerende gouverneurs verlo
ren. Dat waren Dolph Briscoe
in Texas, Blair Lee in Mary
land en Michael Dukakis in
Massachusetts.
Opinie-onderzoeken in het ka
der van de komende verkie
zingen hebben over het alge
meen een verschuiving naar
het conservatisme in Amerika
laten zien. Uiting hiervan
was bijvoorbeeld de triomf
voor de grote belastingsverla
ging svoorstellen in Califor
nia. De omvang, de kosten en
de ondoelmatigheid van het
overheidsbestuur op alle ni
veaus hebben traditionele li
beralen bewogen nu te praten
over evenwichtige begrotin
gen, beperking van de rege
ringsinvloed op het particu
liere leven, minder overheids
bemoeienis met de handel
andere zaken die normaal tot
de stokpaardjes van de con
servatieven behoren.
Senator Dick Clark, in Was
hington een. bekend voorvech
ter van Amerikanen voor
Democratische Actie, voor
aanstaand liberaal en één
van de belangrijkste steun
pilaren van Carters Witte
Huis, distancieerde zich tij
dens de campagne in Iowa
duidelijk van Carters land
bouwpolitiek en diens anti-
inflatieinspanningen.
In Minnesota verloor de Demo
craat Donald Fraser de voor
verkiezing van een meer con
servatieve kandidaat, de
multimiljonair Robert Short,
die in zijn uitspraken vaak
eerder op een Republikein
lijkt dan op een Democraat en
zo zijn er meer voorbeelden te
Te lang willen aanblijven, kan
ook een politieke nek kosten.
Dat ondervond de 74-jarige,
zeer gerespecteerde Republi
keinse Senator Clifford Case
van New Jersey. Hij stelde
zich kandidaat voor een vijf
de ambtstermijn, maar ver
loor de primary van de con
servatieve 34-jarige Jeffrey
Bell.
Wellicht het beste bewijs dat de
primaries een conservatieve
boodschap hadden, kwam
van het Witte Huis. Daar zei
president Carter op een diner
van de Democratische partij:
"Ik zou u, Democraten, allen
willen waarschuwen - zij in
mijn regering en in het Con
gres - dat wij hier in Washing
ton het voorbeeld moeten ge
ven. Wij kunnen geen wetge
ving aanvaarden die aan
wijsbaar verkwistend is. Dit
is de toekomst van onze Demo
cratische Partij, een toekomst
waarin wij ons inzicht hand
haven, ons inzicht zelfs ver
diepen, terwijl wij met voor
zichtigheid en verantwoor
delijkheid regeren. Dat wekt
het vertrouwen van ons volk
Ook Carter maant dus. in de
campagne-tijd, tot behoed
zaamheid. De lang weifelende
president, van wie men zich
afvroeg wat hij nu feitelijk m
de eerste twee jaar van zijn
bewind had gedaan, heeft zijn
Democraten op het laatste
moment voor de verkiezingen
nog enkele ruggesteuntjes
kunnen geven. Carters presti
ge steeg aanzienlijk nadat hij
in Camp David de aanzet had.
kunnen geven tot een Israë-
lisch-Egyptisch vredesver
drag, eerder het verdrag in
zake het Panama-kanaal
aanvaard kreeg, en op bin
nenlands gebied zijn, welis
waar deels ontmantelde,
energie-voorstellen het haal
den. Deze week kwam de pre
sident met zijn inflatie-be
strijdingsprogramma, maar
het Congres is inmiddels op
reces en het nieuwe komt pas
in januari bijeen en dan lig
gen de verkiezingen al weer
twee maanden achter ons.
