Verslagenheid in Rome door
overlijden
van paus
Somber proefschrift over boycot Rhodesië
Spionagezaak bleek zeepbel
iiÉrinii'iTi'LUai>-
"Keuze niet-Italiaanse
paus waarschijnlijk"
Vance hoopt
op spoedig
SAL T -verdrag
De kosten
van een
conclaaf
Schending door zeventien Nederlandse bedrijven
C'est formidable met de FTS Parijs-Expres!
HELSINKI (AP) - De Weense kar
dinaal Franz Koenig heeft giste
ren in een vraaggesprek met de
Finse radio gezegd dat de tijd al
lang rijp is voor een niet-Italiaan-
se kardinaal om als paus gekozen
te worden. De kardinaal noemde
een dergelijke keuze na de plot
selinge, tragische dood van zijn
persoonlijke vriend Johannes
Paulus I "zeer waarschijnlijk".
Hij tekende daarbij overigens wei
aan dat "de politieke situatie in
Rome en Italië veel moeilijker is
voor een niet-Italiaanse paus dan
voor een Italiaan".
Kardinaal Keonig werd zelf bij de
vorige verkiezingen een goede
kandidaat genoemd. In het ge
sprek zei de kardinaal evenwel
dat hij zichzelf niet rekende tot de
sterke kandidaten vanwege zijn
73 jaren. "Ik hoop dat ik het
conclaaf als kardinaal en niet als
paus zal verlaten", aldus de
geestelijke die ook nog opmerkte
"de last van het hoge ambt voor
paus Johannes Paulus is mis
schien wel te veel geweest".
In Rome zelf wordt ook gespecu
leerd over potentiële kandidaten
voor de opvolging. In de eerste
speculaties wordt het goed mo
gelijk geacht dat de toekomstige
leider van de 700 miljoen katho
lieken in de.wereld veel weg zal
hebben van Johannes Paulus -
een man met voornamelijk pasto
rale ervaring buiten het Vatikaan.
Toen Johannes Paulus' voorganger
Paulus VI overleed werden veel
bekende kardinalen als mogelij
ke opvolgers beschouwd. Maar
volgens betrouwbare Vatikaanse
bronnen hadden de kardinalen
die Johannes Paulus kozen op
voorhand besloten dat ze een
man wilden die de hele wereld
kon "bereiken" en die kon com
municeren in eenvoudige ver
staanbare taal. Dit probeerde Jo
hannes Paulus te doen en als de
wensen van de kardinalen nog
steeds van kracht zijn, kan de
keus dit keer opnieuw vallen op
een Italiaanse aartbisschop met
een langdurige ervaring buiten
Rome, of zelfs een niet-Italiaan.
Eduardo Pironi van Argentinië,
Aloisio Lorscheider van Brazilië
en Joseph Cardeiro van Pakistan.
De keus onder de Italiaanse "pas
torale kardinalen" is beperkter.
In dit verband worden de namen
genoemd van aartsbisschop £*al-
vatore Pappalardo van Palermo
op Sicilië en kardinaal Giovanni
Colombo van Milaan.
naai verkiezen die in een aarts
bisdom heeft gewerkt, maar de
meeste tijd van zijn carrière in het
Vatikaan of de buitenlandse
dienst doorbracht, hebben zij een
brede keuzemogelijkheid. Tot de
"papabili" in deze groep behoren
kardinaal Sebastiano Baggio,
hoofd van het Vaktikaans depar
tement voor de bisschoppen, die
ook aartsbisschop van Cagliari
(Sarnidië) was, en Giovanni Be-
nelli. een van de topmedewerkers
van Paulus VI, nu aartsbisschop
van Florence. Andere namen die
vielen voor het laatste conclaaf
waren Sergio Pignedoli. hoofd
van het Vatikaans departement
voor de betrekkingen met de
niet-christenen en een veteraan
op diplomatiek gebied, en kardi
naal-staatssecretaris Jean Villot.
Als de kardinalen een deskundi
ge willen op oecumenisch ge
bied, kan hun keuze vallen op
kardinaal Willebrands, hoofd van
het secretariaat voor de eenheid
van de christenen, wiens naam
ook voor de opvolging van paus
Paulus vaak werd genoemd.
VATIKAANSTAD (AFP) - Het
overlijden van paus Johannes
Paulus I is een gevoelige fi
nanciële slag voor het Vati
kaan Onlangs nog is gebleken
dat het Vatikaan niet zo rijk
was als algemeen werd aan
genomen.
De plechtige uitvaartdienst van
paus Paulus VI, het conclaaf
en de inwijdingsceremonies
van paus Johannes Paulus I
hebben naar schatting tien
miljoen gulden gekost. Het
Vatikaan moet nu een even
groot bedrag vrij maken na
het overlijden van paus Jo
hannes Paulus.
Het globale bezit van de Heilige
Stoel zou ongeveer 20 miljard
gulden zijn. Maar de inkom
sten van het Vatikaan lopen
terug.
Onder de traditionele inkom
sten van het Vatikaan beho
ren onder andere de Sint Pie
terspenning. In de tijd van
paus Johannes XXIII ver
kreeg het Vatikaan hieruit
nog 25 tot 30 miljoen gulden.
De laatste tijd is dit terugge
lopen tot 10 miljoen.
ROME (GPD/AP/ANP) - In Rome heerst een
enorme verslagenheid door het plotselinge
overlijden van paus Johannes Paulus I. Op
straat, in de bussen en in cafés wordt over niets
anders gesproken en uit alles blijkt hoe geliefd
de paus zich in één enkele maand had gemaakt.
NEW YORK (DPA/UPI) - De Ame
rikaanse minister van buiten
landse zaken, Cyrus Vance, heeft
gisteren voor de algemene verga
dering van de VN verklaard te
hopen dat de besprekingen over
de beperking van strategische
wapens (SALT II) nog dit jaar in
een verdrag zullen Uitmonden.
Hij uitte deze hoop na twee dagen
met zijn Sowjetrussische ambt
genoot, Andrej Gromyko, te heb
ben beraadslaagd.
Het tot stand brengen van dit nieu
we verdrag, aldus Vance, is een
van de belangrijkste doeleinden
van de VS.
Vandaag zouden Vance en Gromy
ko in Washington de SALT-be-
sprekingen voortzetten. Presi
dent Carter zal ook aan de be
sprekingen deelnemen.
De beide ministers van buitenland
se zaken hebben laten door
schemeren dat het overleg nu in
een moeilijk stadium is. Er.moet
nog overeenstemming worden
bereikt over verscheidene onop
geloste kwesties.
Vance drong bij de algemene ver
gadering ook aan op steun voor
de in Camp David bereikte ak
koorden. Hij legde er de nadruk
op dat de VS streven naar een
rechtvaardige oplossing van het
Midden-Oosten vraagstuk.
"De VS hebben zich verplicht te
streven naar het vestigen van
volledige politieke rechten van
het Palestijnse volk en er voor te
zorgen dat er een bevredigende
oplossing komt voor het vraag
stuk van de Palestijnse vluchte
lingen, aldus Vance.
Voorts herhaalde Vance de steun
van de VS, voor het VN-plan voor
de onafhankelijkheid van Nami
bië en drong er bij Zuid-Afrika
op aan nog eens na te denken
over zijn weigering het plan te
aanvaarden.
De minister besteedde ook aan
dacht aan de afnemende voedsel-
en energievoorraden. Hij waar
schuwde door een "tragedie"
wanneer de leden van de VN geen
maatregelen namen.
De VS, zo zei Vance, zijn bereid een
bijdrage te leveren aan het ont
wikkelen van nieuwe energie
bronnen.
Staking bij
Amerikaanse
duurt voort
spoorwegen
WASHINGTON (Reuter) - De sta
kers bij de Amerikaanse spoor
wegen hebben een oproep van
president Carter om het werk te
hervatten genegeerd, en zijn gis
teren hun vierde stakingsdag in
gegaan. De staking heeft zich in
middels uitgebreid tot ongeveer
300.000 werknemers. Verschei
dene bedrijven, vooral autofa-
brieken, die met aanvoerproble-
men kampen, hebben een deel
van het personeel tijdelijk naar
huis moeten sturen.
De bonden hebben laten weten dat
ze een uitspraak van een federale
rechtbank afwachten. De stakers
ondersteunen met hun actie col
lega's bij de Norfolk and Western
Railway, die een betere bescher
ming van hun arbeidsplaatsen ei-
In de korte tijd van zijn pontificaat
heeft Johannes Paulus althans de
stijl van het pausschap grondig
veranderd. Dat is een erfenis die
de volgende paus op zich zal moe
ten nemen. Het is geen lichte
taak: alle problemen die een
maand geleden voor lange tijd
opgelost schenen, liggen nu op
nieuw op het tapijt. En alle over
wegingen die de kardinalen toen
hebben geleid wachten nu op een
nieuw antwoord. Na de dood van
hun medebroeder Albino Lucia-
ni, die zij toen aanwezen als op
volger van paus Paulus de Zesde,
zijn zij nog met 109. Daarbij zijn
ook degenen, als Sebastiano
Baggio, Sergio Pignedoli,
Eduardo Pironio, die voor het vo
rige conclaaf alom als kandidaten
werden gedoodverfd, ver boven
de betrekkelijk onbekende pa
triarch van Venetië, die al op het
einde van de eerste conclaafdag
werd gekozen. Nu zijn zij weer
kandidaat en begint voor hen,
zowel als voor alle andere kies
mannen, opnieuw de spanning
die aan ieder conclaaf vooraf
gaat.
Bijeenkomst
Vanmorgen kwamen de in Rome
aanwezige kardinalen bijeen om
de eerste besluiten te nemen met
betrekking tot de komende gang
van zaken. Sinds gisteren 12 uur
ligt het stoffelijk overschot van
de paus opgebaard in de Clemen
tine-zaal van het Vaticaans Vati
kaans De kardinalen moeten be
slissen wanneer het wordt over
gebracht naar de Sint-Pieter, en
wanneer de begrafenis plaats zal
vinden. Voor de tweede keer in
enkele maanden tijds is het da
gelijks bestuur van de katholieke
kerk overgegaan in de handen
van de kardinaal-staatssecreta
ris, de Fransman Jean Villot.
Voor het conclaaf gelden nog de
regels die paus Paulus VI heeft
opgesteld: het moet dus op zijn
vroegst op 14 oktober beginnen,
en niet later dan 19 oktober. Na
het lange voorberaad van de vo
rige keer zullen de kardinalen
vermoedelijk op de vroegst mo
gelijke datum willen beginnen.
Afscheid
Duizenden i
ren al gebruik van de gelegenheid
om afscheid te nemen van de
overleden paus. Tot de eerste be
zoekers behoorde ook de socialis
tische president van de Italiaanse
republiek, Sandro Pertini, die al
kort na de pauskeuze van kardi
naal Luciani de wens had te ken-
t Tallozi
nen gegeven hem zo spoedig mo
gelijk te bezoeken.
President Carter heeft gisteren
verklaard diep bedroefd te zijn
door de dood van paus Johannes
Paulus. "Wij zijn allen door zijn
dood armer geworden", zo liet hij
in een verklaring weten.
Premier Trudeau van Canada
meende dat de rooms-katholie-
ken op de hele wereld door de
dood van deze paus "wees zijn
geworden" en de Franse presi
dent Giscard d' Estaing zei dat de
wereld zich nog lang de wijze
glimlach en herderlijke eenvoud
van paus Johannes Paulus zal
herinneren.
Op het hoofdkwartier van de 20
landen tellende Raad van Europa
in Straatsburg werd gistermor
gen de vlag halfstok gehangen.
De leden van de assemblee na
men een minuut stilte in acht ter
herinnering aan paus Johannes
Paulus. De Israëlische president
Itzhak Navon heeft een con-
doleantie-boodschap naar het
Vatikaan gestuurd.
De Nederlandse regering is diep
geschokt door het bericht van het
plotseling overlijden van paus
Johannes Paulus, zo heeft de
rijksvoorlichtingsdienst gisteren
gemeld. "In de korte tijd die ver
streken is sinds zijn ambtsaan
vaarding heeft hij grote indruk
gemaakt door zijn oprechte een
voud en hartelijkheid. Zijn heen
gang is zonder twijfel een gevoe
lig verlies voor de rooms-katho-
lieke kerk en de gehele wereld"
AMSTERDAM (GPD) - Ze
ker zeventien Nederland
se bedrijven hebben tus
sen 1968 en 1976 de eco
nomische boycot tegen
Rhodesië geschonden.
Van 53 andere bedrijven
wordt vermoed dat zij zich
schuldig hebben gemaakt
aan handel met Rhodesië,
ondanks de economische
sancties die in 1965 door
de Verenigde Naties zijn
afgekondigd tegen
Rhodesië van apartheids
voorstander Ian Smith.
Nederland was volgens het Hand
vest van de Verenigde Naties
verplicht de sancties te volgen.
Een gebrekkige wetgeving heeft
ertoe geleid dat ons land in de
uitvoering van de sanctiebepa
lingen aanzienlijk is tekort ge
schoten. Het parlement houdt te
weinig controle en de ministeries
die bij de sancties zijn betrokken,
zitten elkaar dwars op basis van
competentie. Tot die conclusies
komt P.J. Kuyper (31) in zijn
proefschrift, waarop hij gister
middag aan de universiteit van
Amsterdam is gepromoveerd.
Het proefschrift waarmee Kuyper
in 1973 is begonnen, geeft geen
nieuwe onthullingen. "Ik heb
uitgezocht hoe en waarom dit
kon gebeuren en waarom daar,
op één uitzondering na, niemand
voor is gestraft", aldus Kuyper,
die in Leiden rechten studeerde
en internationale betrekkingen
aan de Johns Hopkins School of
Advanced International Studies
in de Verenigde Staten. Hij is als
wetenschappelijk medewerker
verbonden aan het Europa-insti
tuut van de Leidse universiteit.
BONN (GPD) - Eind augustus was
het weer zover. De Springer-pers
meldde dat Bonn opnieuw was
verwikkeld in een spionagezaak
van „ongekende omvang". De
bron van deze berichtgeving, die
later niet meer dan een zeepbel
bleek te zijn, was de naar het Wes
ten overgelopen Roemeense ge
neraal van de geheime dienst,
Pacepa.
In de Verenigde Staten had de ge
neraal verklaard dat er in de
Westduitse hoofdstad „enkele
agenten" aan het werk waren.
Veel bewijzen kon hij niet bie
den, maar van èèn naam was hij
zeker: de SPD-Bondsdagaf-
gevaardigde Uwe Holtz (34),
voorzitter van de commissie
ontwikkelingssamenwerking.
Toen beambten van de Westduit
se veiligheidsdienst wilden we
ten wat Holtz dan wel precies
voor Roemenie had gedaan, ant
woordde de generaal kort „Hij
heeft veel belangrijke informa
ties geleverd". Het zou de Roe
menen bij Holtz gelukt zijn wat
zij bij vele andere parlementa
riërs tevergeefs hadden gepro
beerd: een regelrechte spion voor
hun geheime dienst.
Op 21 juni 1978 had Holtz toch ze
ker tijdens het vragenuurtje in de
Bondsdag van zijn regering wil
len weten of Roemenië met voor
stellen was gekomen om het
Fokker-614-project zelfstandig
verder te ontwikkelen, zonder
dat personele en financiële risi
co's voor de firma Fokker zouden
ontstaan, verklaarde Pacepa. Hij
zei dat Holtz met de Roemeense
diplomaat Demnta had afge
sproken dat hij de SPD-fractie
zou vertellen dat de Roemeense
ambassadeur hem via een brief
de informaties voor deze vraag
had toegespeeld. Als iemand die
brief wilde zien, zou hij altijd
kunnen zeggen dat hij die kwijt
was. Wat deze mysterieuze klet
spraat met spionage had te ma
ken, was toen al niet duidelijk.
Westduitse afgevaardigden kun
nen immers vragen wat zij willen
(Holtz: ik stel ook vragen over de
stand
lië).
zangvogels
Ita-
Comfortabele rijtuigen van de Franse Spoorwegen (CORAIL-rijtuigen) Deskundige
reisleiding - ervaren Nederlandse hostesses Vertrek dagelijks: 3-4-5-6-7- en 8-daagse
reizen vanaf f 149.- Inlichtingen bij de NS-stations,uw reisbureau
of FTS,Rokin 128 Amsterdam (tel.: 020-236800).
Bon voyage naar de lichtstad!
Dat Uwe Holtz de Roemeense di
plomaat Demnta kent en hem in
derdaad vaker ontmoet, werd
door hem geenszins bestreden.
Maar dat hangt uitsluitend met
zijn functie samen. Generaal Pa
cepa wist nog van een tweede
„agent", maar diens naam was
hem ontschoten. Pas na gedegen
onderzoek in de SPD-centrale
bleek de man, die door de Roe
meen was omschreven als „een
woordvoerder bij de SPD", de
persoonlijke referaat van SPD-
secretaris-generaal Bahr moest
zijn: Joachim Broudrè-Gro-
ger.
Lachwekkend.
man had, aldus Pacepa, eveneens
„geheime" documenten en in
formaties aan Roemenië geleverd
en hij had zelfs een ontmoeting
tussen de Roemeense minister
van buitenlandse zaken en secre
taris-generaal Egon Bahr gear
rangeerd. Dat laatste is al hele
maal lachwekkend, alsof Bahr de
bemoeienissen van Broudrë-
Groger nodig zou hebben om in
gesprek te komen met de minis
ter van buitenlandse zaken van
Roemenië. Maar Broudrè-Groger
had toch geld voor zijn diensten
gekregen, wist Pacepa te melden.
Treurig genoeg, zo moest de ge
neraal toegeven, „ondertekent hij
geen rekeningen".
Kortom, allemaal mist. Niettemin
besloot de Westduitse binnen
landse veiligheidsdienst de
hoogste aanklager van de Bonds
republiek, Kurt Rebman,
schakelen. De parlementaire on
schendbaarheid van Uwe Holtz
werd - voor het eerst in de ge
schiedenis - opgeheven en zijn
bureau werd onderzocht. Even
als Joachim Broudrè-Groger,
werd Holtz uren en dagen ver
hoord („De zwaarste tijd van mijn
leven").
De referent van Egon Bahr kwam
nog extra onder verdenking om
dat hij in het bezit was van twee
Minox-camera's. (Daar werkten
spionnen toen mee). Die stamden
uit de tijd dat hij als jong ambte
naar bij buitenlandse zaken, af en
toe, als „reisleider" werd ingezet.
Inmiddels is gebleken dat het
hele onderzoek niets heeft opge
leverd, dat ook maar in de verste
verte met spionage heeft te ma
ken. Drie weken nadat op zo'n
spectaculaire wijze de parlemen
taire onschendbaarheid van Uwe
Holtz was opgeheven, moest pro
cureur-generaal Rebman op een
persconferentie toegeven dat de
hoogste aanklagers zich jammer
lijk hadden vergist. Holtz en
Broudrè-Groger werden gereha
biliteerd. Donderdagmorgen is
het rapport van Rebman aan de
Bondsdag bekendgemaakt.
Dat betekent echter niet dat de
CDU-CSU-oppositie is opgehou
den in deze zaak te roeren. Het
gaat daarbij vooral om de positie
van SPD-secretaris-generaal
Egon Bahr (Broudrè-Groger zou
zijn ideeën naar Roemenië heb
ben gestrooid). Franz-Josef
Strauss zei vorige week tijdens
het begrotingsdebat in het par
lement dat Bahr natuurlijk geen
spion is, maar wel dat hij „ge
vaarlijke gedachten heeft over de
buitenlandse politiek van de
Bondsrepubliek". Bahr had ooit
in de late jaren zestig - een aantal
denkmodellen over deze politiek
ontworpen.
Daarbij waren overwegingen om
wellicht „op de lange termijn uit
de NAVO te treden". Wellicht zou
zo een hereniging van Duitsland
mogelijk zijn. Nu is ook politici
van de oppositie bekend dat de
huidige Bondsregering er niet
aan denkt inderdaad uit de NA
VO te gaan. Keer op keer bewe
ren ministers dat de Duitse bui
tenlandse politiek juist is geba
seerd op het Atlantisch bondge
nootschap. Zo onlangs nog
Bondskanselier Helmut Schmidt
op een congres van het Atlantisch
genootschap in Hamburg. En ook
Bahr zelf is ervan overtuigd dat
de Bondsrepubliek noch wat
haar omvang noch wat haar poli
tieke toestand, ooit neurtraal kan
zfjn.
Maar zoals de oppositie al bij de
Oostverdragen van leer trok, zo
doet zij het nu ook. Als je mensen
als Strauss (CSU), Kohl, Dregger
en Marx (allen CDU) moet gelo
ven, ondersteund door de con
servatieve Springer-pers, dan
verkeert de Bondsrepubliek
Duitsland in groot gevaar. Willy
Brandt. Egon Bahr, Herbert
Wehner en Horst Ehmke (allen
SPD) zouden Duitsland over
willen leveren aan de Sowjet-
Unie. De zogenaamde spionage
zaak kwam mooi uit om dat te
bewijzen, het was echter een
windbuil.
De controle van de waakhona-
commissie, die door de Veilig
heidsraad is ingesteld, is tekort
geschoten. Als oorzaak noemt de
heer de Kuyper een gebrek aan
informatie van de zijde van de
landen die de sancties moeten
naleven en ook onwil. De com
missie heeft onvoldoende be
voegdheden en heeft er te weinig
gebruik van gemaakt. "Als je
overtreders te grazen wilt nemen,
is het aan te raden de bewijslast te
verleggen".
Pressiegroepen
In het proefschrift "wordt ook aan
dacht besteed aan de rol die pres
siegroepen hebben gespeeld. De
schrijver kreeg niet zo goed toe
gang tot de pressiegroepen uit
handel en industrie, die in voort
durend contact staan met de
vakministeries. "Zij hebben
hierdoor een voordeel boven de
actiegroepen, die pas kunnen
reageren als de resultaten bekend
zijn". De rol van de Anti Apart
heidsbeweging Nederland
(AABN) is vanaf 1973 heel be
langrijk geweest. De onthullin
gen van de AABN hebben tijdens
het kabinet-Den Uyl tot een gro
tere controle geleid. Een rapport
over de ontduiking van de boycot
van Rhodesische tabak, dat door
de AABN aan de VN-waakhond-
commissie is gestuurd, bleek
door een van de commissieleden
te zijn doorgespeeld naar Zuid-
Afrika en vandaar naar Rhodesie.
Dit heeft de teleurgestelde
AABN ervan weerhouden nog
verder druk op de Nederlandse
regering uit te oefenen via het
buitenland. De waakhondcom
missie verloor hiermee een be
langrijke bron van informatie en
steun binnen een lidstaat.
Pogingen om de naleving van eco
nomische boycotten te verbete
ren, moeten volgens Kuyper
worden gezocht in een kaderwet
van de Verenigde Naties, die voor
alle lidstaten toepasbaar zou zijn.
Door toezicht op financiële
overmakingen kom je al een heel
eind, meent hij. Over de moge
lijkheid werkelijk een totale eco
nomische oorlog te voeren, is de
heer Kuyper zeer somber. "Je
kunt overtreders alleen treffen
met andere sancties. Dat wordt
dan een hele keten, die gedoemd
is dood te bloeden. Je moet zeer
ideale omstandigheden hebben
voor een dergelijke boycot.
