Betwiste hoogvlakte tussen
de rode
giganten
ZATERDAG 30 SEPTEMBER 1978
EXTRA
PAGINA 27
OELAN BATOR - Men komt ze
niet op elke straathoek tegen,
maar ze zyn er wel: de Russen
in Mongolië, een hoogvlakte
ingeklemd tussen twee rode
giganten die eikaars politieke
invloed in Azië proberen te be
perken, uiteraard ten gunste
van uitbreiding van de eigen
invloed. In Mongolië lijken de
Chinezen de slag voorlopig v
de Russen verloren te hebben.
Veelvuldig en zeer nauw zijn de
Mongoolse banden met de gro
te Sowjet-buurstaat, die de bu
ren „helpt" bij de grens verde
diging. Er is een hoeveelheid
Russische troepen gestatio
neerd langs de Mongools-Chi-
nese grens, waarvan westerse
schattingen tussen de 100.000
en 200.000 liggen. In de Mon
goolse hoofdstad Oelan Bator
kan of wil niemand vertellen
hoeveel Russen er precies
zijn.
Maar ze zijn er „op ons verzoek'
aldus een woordvoerder van
het Mongoolse ministerie van
buitenlandse zaken. Vandaar
dat Oelan Bator eerder dit jaar
fel protesteerde tegen de Chi
nese eis, dat Sowjet-troepen te
ruggetrokken dienden te wor
den langs de Chinees-Russi
sche en langs de Chinees-Mon
goolse grens. Een Mongoolse
protestnota sprak van „grove
inmening" in de binnenlandse
aangelegenheden van Mongo
lië. Om te bewijzen hoe nuttig
een perfecte grensverdediging
ook in vredestijd is, krijgt de
buitenlandse bezoeker het ver
haal opgedist van de 134.000
antilopen (anderen krijgen te
horen dat het om paarden ging)
die besmet waren en door de
Chinezen over de grens werden
gejaagd. Uiteraard met de be
doeling de Mongoolse veesta
pel te besmetten.
Een waarlijk primitieve vorm van
bacteriologische oorlogvoe
ring. De gespreksman op het
ministerie vertelde ook nog dat
er een onderzoek wordt inge
steld naar knoeierijen met de
oogst. Op de vraag of dit dan
georganiseerd zou worden
door de (6000 man sterke) Chi
nese kolonie in Mongolië, ant
woordde hij dat dit nog „wordt
onderzocht"
Verhalen die moeten aantonen
hoe onbetrouwbaar de Chine
zen wel zijn en hoe noodzake
lijk Sowjet-assistentie wel is
om het zwakke Mongoolse volk
tegen de kwaadwillige buren te
beschermen. De Mongoolse
trouw aan de Sowjet-Unie is
niet altijd even voorbeeldig
geweest. Toen er in 1911 in Pe
king een einde kwam aan het
bewind van de Mantsjoe-
dynastie, verklaarde het Chi
nese buiten-Mongolië zich on
afhankelijk. Het duurde echter
nog vier jaar, voordat die onaf
hankelijkheid erkend werd bij
het verdrag van Kiakhta. Mos
kou en Peking erkenden toen
allebei de onafhankelijkheid
van Mongolië, dat echter onder
Chinese soevereiniteit zou blij-
Na de machtswisseling in het
aangrenzende Rusland ver
sterkte China zijn troepen
macht in Mongolië. De Chine
zen werden echter verslagen en
verdreven door de Wit-Russen
onder leiding van de Hongaar
se baron Ungern Sternberg. De
laatste werd zes maanden later
op zijn beurt weer verslagen
door eenheden van het Rode
Leger, waarna op 6 juli 1921 een
onafhankelijke Mongoolse
staat werd uitgeroepen.
teit over het gebied. Maar korte
tijd later zeiden de Russen, dat
ze deze soevereiniteit wel theo
retisch erkenden maar dat zij
toch van mening waren dat de
autonomie van Buiten-Mongo
lië zover ging dat het zijn eigen
buitenlandse zaken kon rege
len. De Russen breidden zich er
steeds verder uit. Er volgden
wapenleveranties en de Mon
goolse handel vond ten slotte
voor 99 procent met de Sowjet-
Unie plaats
Erkenning
Niettemin erkenden de
communistische leiders in
Moskou in 1924 nog. „dat Bui
ten-Mongolië integrerend deel
is van China". Tevens erkende
Moskou de Chinese socvereini-
Lang voordat hij aan de macht
kwam, heeft Mao Tse-toeng
eens in de dertiger jaren ver
klaard dat „alle gebieden weer
onder Chinese soevereiniteit
moeten komen die ooit tot het
Chinese rijk behoord hebben,
inclusief die gebieden die aan
de andere kant van de (Chine
se) muur liggen" Een uit
spraak die nog weieens wordt
aangehaald om de „expansie-
zucht" van de Maoisten aan te
tonen. Na de Tweede Wereld
oorlog erkende Tsjang Kai-sjek
de Mongoolse onafhankelijk
heid, nadat een volksstemming
volgens de officiële uitslag 100
procent van alle stemmen pro
onafhankelijkheid had opgele
verd. In 1946 werden diploma
tieke betrekkingen aange
knoopt tussen Peking en Oelan
Bator. In datzelfde jaar werd er
tussen Oelan Bator en Moskou
een vriendschapsverdrag ge
sloten.
Na de communistische machts
overname in China was men in
politieke kringen in Mongolië
verdeeld over de vraag of men
bij samenwerking nu de Sow-
jets of de Chinezen de voorkeur
zou geven. Gedurende de vijf
tiger jaren was er sprake van
een flirt tussen Mongolië en de
Chinese volsrepubliek. De
Chinezen waren nogal wat van
plan, wanneer men tenminste
het grote ambassadegebouw
ziet in Oelan Bator met daarin
een ziekenhuis met 100 bedden
en een grote bioscoop. Op al
lerlei gebied werd Chinese
hulp geboden en men schat dat
er op het hoogtepunt van deze
periode van Mongools-Chinese
samenwerking ongeveer 20.000
Chinese „gastarbeiders" wa
ren. Inmiddels begonnen de
eerste ideologische schermut
selingen tussen Moskou en Pe
king waar Oelan Bator buiten
wilde blijven.
In 1959 wist de pro-Moskouse
Joemjaagiin Tsedenbal de
meer pro-Chinese Damba ten
val te brengen. Daarmee kwam
tevens een eind aan het Mon
goolse streven om zich buiten
het conflict tussen Moskou en
Peking te houden. Er werd par
tij gekozen voor de Sowjet-
Unie. De Chinezen verlieten
daarop alle projecten waaraan
ze bezig waren. Die zullen later
door de Mongolen en de Rus
sen worden afgemaakt.
Hoe scherper de woordenwisse
lingen tussen Russen en Chi
nezen worden, hoe meer be
langstelling Moskou gaat tonen
voor de Mongoolse volksre-
publeik. Het land is een ideale
buffer tussen de rivaliserende
grootmachten, met een grens
van 4300 kilometer met China.
Een grens die bovendien maar
een paar honderd kilometer
verwijderd langs de Chinese
hoofdstad loopt. Ondanks de
ommezwaai richting Moskou
zijn de Mongoolse leiders niet
erg gelukkig met het daar inge
zette de-Stalimsatieproces on
der Chroesjtsjov. Slalins
standbeeld blijft in Oelan Bator
staan, ofschoon de naam van de
dictator wel als concessie aan
de Russen van de sokkel wordt
verwijderd.
In 1966 arriveert er een grote en
zware Sowjel-delegatio in Oe
lan Bator onder leiding van
Chroesjtsjovs opvolger
Lrezjnjev. t,r wordt opnieuw
een verdrag van „vriendschap,
samenwerking en wederzijdse
bijstand" ondertekend voor de
komende 20 jaar. Een jaar latei-
wordt de „wederzijdse bij
stand" in daden omgezet en
graven de eerste eenheden van
het Rode Leger zich in langs de
Mongools-Chinese grens. Zoals
gezegd zwijgen de Mongoolse
gastheren over de hoeveelheid
Sowjetmilitairen en Russische
raketbases in hun land. Er is
daarnaast ook nog een groot
aantal civiele Sowjet-burgers
in Mongolië, van wie het aantal
geschat wordt op 20.000. Er
hebben zich tussen beide sta
ten inmiddels samenwer-
kingspatronen ontwikkeld die
ver uitgaan boven de gebrui
kelijke samenwerking tussen
onafhankelijke staten.
Russisch op school
De Russen hebben bijvoorbeeld
een eigen vertegenwoordiger
in het Mongoolse ministerie
van landbouw. Hiermee is een
directe Sowjet-invloed moge
lijk die de gebruikelijke be-
leids- en beslissingskanalen
overslaat. Ook in het Mongools-
Russische grensgebied vindt
samenwerking op regionaal ni
veau plaats, waar Oelan Bator
niet aan te pas komt. Econo
misch is Mongolië geheel af
hankelijk van Russische steun,
waarvan de exacte omvang niet
bekend is. De Mongoolse vijfja
renplannen worden gecoördi
neerd met die van de Russen
Ook op cultureel gebied heeft
er een zekere Russificering
plaatsgevonden. Zie bijvoor
beeld het klassieke ballet dat
kunstminnende Mongolen
sinds twintig jaar kunnen ge
nieten. Op school is Russisch
de eerste vreemde taal.
De nauwe samenwerking met de
Russen biedt de Mongolen
weinig ruimte om zaken met
andere staten te doen. Laat
staan met westerse landen. Bo
vendien is voor handel met
westerse landen het bezit van
westerse valuta essentieel en
daarover beschikt men in Oe
lan Bator nauwelijks. Het is
dan ook niet verwonderlijk, dat
het buitenlandse bezoekers in
Mongolië opvalt dat de zeer
vriendelijke gastheren eigen
lijk geen concrete voorstellin
gen hebben voor vormen van
samenwerking met westerse
staten. Een Nederlandse be
zoeker krijgt te horen, dat er
wel interesse is voor Neder
landse ervaring met wind
energie en voor onze agrarische
kennis. Maar het blijft bij uitla
tingen die verder niet concreet
worden uitgewerkt. Dat kan
ook moeilijk want er is geen
geld beschikbaar.
Nederland heeft in 1972 diploma
tieke betrekkingen aange
knoopt met Mongolië. De Ne
derlandse ambassadeur in
Moskou behartigt onze belan
gen, want hij is ook in Oelan
Bator geaccrediteerd. Men
vindt daar naast een Chinese
ambassade en vertgenwoordi-
gingen uit alle Oostblok-staten
ook nog ambassades van En
geland. Frankrijk en Japan.
Een van de Westeuropese di
plomaten vertelt, dat hij 's zo
mers veel tijd kwijt is met het
uit de gevangenis praten van
toeristen. Het gaat daarbij vaak
om enthousiaste filmers of fo
tografen. die zich blijkbaar te
fanatiek hebben uitgeleefd op
hun slachtoffers. En dat vinden
heel wat Mongoolse staatsbur
gers onaangenaam, omdat men
de indruk heeft dat veel films of
foto' gemaakt worden om
straks thuis te kunnen laten
zien hoe ann en achterlijk dat
verre, kale en onbekende Mon
golië wel is.
Daarom blijken sommige en
thousiaste amateur-fotografen
zich soms plotseling in een
volksoploop te bevinden. We
gens-het overtreden van een of
andere regel of voor hun eigen
bescherming belanden som
migen van hen dan achter slot
en grendel. Waarna de heren
diplomaten de zaak dan weer
moeten sussen. Wie een vakan
tie in Mongolië wil doorbren
gen, doet er daarom verstandig
aan foto- en filmapparatuur
weldoordacht te gebruiken. En
dan wel 8-mm-filmapparatuur,
want 16-mm-camera's zijn voor
toeristen verboden. De Mon
goolse autoriteiten weten na
melijk maar al te goed, dat 16-
mm tv-formaat is en ze willen
voorkomen dat er zonder hun
kennis documentaires over
hun land gemaakt worden on
der camouflage van een toeris-
tenreis.
Eerste Nederlanders
Afgelopen zomer is de eerste
georganiseerde groep Neder
landse toeristen naar Mongolië
gekomen, waar de toeristenin
dustrie nog in de kinderschoe-
nenstaat De staats-toeristen-
organisatie „Joeoeltsjin" is in
1956 opgericht en verrichtte de
eerste jaren daarna alleen dien
sten voor individuele reizigers
of gasten van overheidsorgani
saties. In 1965 arriveerden de
eerste toeristische groepen,
sommige vanuit Moskou en
sommige vanuit Tokio. Het is
niet mogelijk om Oelan Bator
per auto te bereiken, want men
mag in de Sowjet-Unie niet met
de auto rijden ten oosten van
het Oeral-gebergte. Er is overi
gens wel een wegverbinding
tussen Oelan Bator en de Mon
gools-Russische grens.
Men kan vanuit Moskou wel vlie
gen of de reis in ongeveer vier
dagen per trein maken. Van
Oelan Bator kan men daarna
door naar Peking, want in de
vijftiger jaren is de verbinding
Irkoetsk-Oelan Bator doorge
trokken naar de Mongools-
Chinese grens en daarna aan
gesloten op het Chinese net zo
dat men een directe verbinding
heeft tussen Moskou en Peking
die elke week eenmaal wordt
gebruikt.
Een bezoek aan Mongolië is prij
zig, zeker in vergelijking met
datgene wat aan service en
comfort geboden wordt. Ne
derlandse belangstellenden
worden bovendien gewaar
schuwd om geen harde vader
landse guldens mee te nemen,
want die zijn onbekend bij de
Mongoolse wisselkantoren.
Dollars meenemen of West-
duitse marken is verreweg het
beste Zoals dat in meerdere
Oostblok-staten ook gebruike
lijk is. betaalt men van tevoren
al reis- en verblijfskosten in
harde valuta.
De Mongoolse hoofdstad Oelan
Bator heeft enkele beziens
waardige zaken te bieden. Maar
men moet er geen opwindend
nachtleven verwachten. In ho
tel Oelan Bator vindt men de
enige bar in de stad met een be
perkt drankaanbod en een wat
trage maar allervriendelijkste
bediening. Dat is trouwens een
opvallend aspect bij een be
zoek aan Mongolië, de preten
tieloze vriendelijkheid van
gastvrouwen en gastheren.
Vriendelijk, voorkomend en
bereid tot programma-wijzi
gingen indien dat mogelijk is.
Wie de westerse gejaagdheid
eens even achter zich wil laten,
die kan terecht in Mongolië.
Vooral wanneer een deel van
het bezoek ook nog benut
wordt voor een nadere ken
nismaking met de boeiende na
tuur. In het kader daarvan is
een bezoek aan de zuidelijke
Gobi-woestijn ook zeer aanbe
velenswaard.
Problemen
Verder is een bezoek aan de ruï
nes van de oude hoofdstad Ka-
rakoroem aan te bevelen. Men
moet er echter wel rekening
mee houden dat een reis door
Mongolië nog weieens organi
satorische problemen met zich
kan meebrengen. Een woord
voerder van de toeristenorga
nisatie Joeoeltsjin geeft open
hartig toe, dat er te weinig toe
ristenhotels in het land zijn.
Verder beschikt zijn organisa
tie ook niet over voldoende ge
schoold en ervaren personeel
en het ontbreekt ook aan vol
doende tolken. Hij verwachtte
voor dit jaar ongeveer zesdui
zend toeristen. Vergeleken bij
vorig jaar is dat een stijging van
ongeveer 10 procent. De toeris
tische zegsman vertelt daar
echter wel bij, dat zjjn organisa
tie niet in staat zal zijn om een
dergelijke groei de komende
jaren bij te houden. „We hopen
dat de staat ons de middelen ter
beschikking stelt die dit moge
lijk moeten maken", verzucht
hy.
Zeer welkom zijn in Mongolië
buitenlandse jagers die voor
een fikse hoop geld op vrijwel
alle wild mogen schieten dat
hen voor de loop komt. Som
mige Amerikanen betalen grif
12.000 dollar voor veertien da
gen „hunting in Mongolia"
Een exclusief genoegen waar
bij men gehuisvest wordt in de
traditionele Mongoolse noma
den-tent gwer. Met z'n 370 vo
gelsoorten is Mongolië verder
een paradijs voor ornithologen,
terwijl vissers er ook terecht
kunnen in de diverse prachtige
meren die 70 vissoorten her
bergen.
Wie het nachtleven wil ontvluch
ten, geen comfort verwacht, de
ruige natuur in wil en voor zo'n
reis veel geld over heeft, die
kan deze wensen in Mongolië
realiseren. Hij of zij kan de res
ten bekijken-van een oud no-
madenrijk, waarvan de nako
melingen in een moeizaam
moderniseringsproces gewik
keld zijn. Een proces dat geld
kost. Daarom zijn de harde
westerse valuta die de toeristen
inbrengen zeer welkom. Maar
ook buitenlandse gasten voe
len zich welkom bij de vrien
delijke gastheren en gastvrou
wen die al even weinig over ons
land blijken te weten als wij
over Mongolië. Tijdens een be
zoek is veel op te helderen,
want de Mongolen hebben niet
de neiging om allerlei zaken
veel mooier voor te stellen dan
ze zijn.
Misschien wordt het verre Mon
golië ooit nog weieens „in" en
wordt „rent a camel in the Gobi
desert" ("huur een kameel in dt
Gobi-woestijn") de nieuwe
mode van diegenen die uitge
keken zijn op warme zuidelijkt
stranden. Wie dan naar de ge-
isoleerde hoogvlakte trekt, die
merkt dat de Mongolen van de
20e eeuw toch minder geïso
leerd leven dan men zou den
ken. Want ook in de straten van
Oelan Bator blijkt de Afro-look
en de spijkerbroek tot de ken
merken van de moderne jeugd
te behoren.
