^asanas*
„Monumentenwacht" bespaarde
in vijf jaar meer dan 7 miljoen
Hervormden overwegen kerkenwachtvoor niet-monumenten
lèrzoende
mensheid
KERKDIENSTEN
ZATERDAG 22 JULI 1978
In kringen van de rijksdienst voor de monumentenzorg
heeft men berekend dat dank zij het vijf jaar geleden
ingestelde instituut van de "Monumentenwacht" tot nu
toe meer dan zeven miljoen gulden kon worden uitge
spaard. En dat betreft dan alleen nog maar de restauratie
kosten. De cultuurhistorische waarde van deze deskun
dige bewaking van monumenten is moeilijk in geld uit te
drukken. Onder deze monumenten bevindt zich een groot
aantal kerken.
In februari 1973 werd in Friesland,
waar haast in elk dorp en zeker in
elke stad historisch gezien inte
ressante gebouwen staan, de eer
ste stichting "Monumenten-
wacht" opgericht. De bedoeling
daarvan was om door het nemen
van preventieve maatregelen en
inspectie verval van oude ge
bouwen zoveel mogelijk te voor
komen en tijdig herstel te bevor
deren. Nu, na vijfjaar, bestaan er
behalve in Friesland zulke stich
tingen in Groningen. Drente,
Utrecht, Zeeland, Noord-Bra
bant en Noord- en Zuid-Holland.
Dit jaar is de Zuidhollandse
stichting met haar werkzaamhe
den begonnen.
Niet afwachten
Monumentenzorg is met deze ont
wikkeling erg gelukkig. Niet al
leen omdat de beruchte tand des
tijds hierdoor minder kans krijgt
zijn verwoestende werk te doen,
maar ook omdat het beschikbare
geld nuttiger kan worden ge
bruikt. Wie geen vreemdeling is
in het Jeruzalem van de vader
landse monumentenzorg weet
dat de zorg over de financiële te
korten daar vaak nog groter is
dan die voor het kostbare bezit.
Afgezien van het tekort aan bp-
kwame en gespecialiseerde vak
mensen zou men per jaar over
tientallen miljoenen guldens
meer moeten beschikken om alle
aanvragen voor restauratie en
consolidatie te kunnen inwilli
gen.
Maar dat zal voorlopig wel een
droombeeld blijven, en mede
daarom staan de provinciale Mo-
numentenwachten in Zeist (de
zetel van Monumentenzorg) hoog
aangeschreven.
De heer P. J. Yperlaan. directeur
musea, monumenten en archie
ven van het ministerie van cul
tuur, recreatie en maatschappe
lijk werk, zegt het kort en duide
lijk: "Niet afwachten tot een ge
bouw slecht is geworden en hét
pas dan met veel geld van de
overheid herstellen, maar pre
ventief, in een zo vroeg mogelijk
stadium gebreken opsporen en
rapporteren en als dat nodig is di
rect kleine herstellingen verrich
ten tot behoud van het gebouw
Dat is de betekenis van de Mo
numentenwacht".
Het blijkt dat op deze manier aan
zienlijk meer dan een miljoen
gulden per jaar kan worden be
spaard. Dat is dan nog maar het
gemiddelde over de eerste vijfja
ren. Naarmate de wachten zich
meer over het hele land uitsprei
den en hun uitrusting verbetert,
mag zeker een nog gunstiger re
sultaat worden verwacht.
Vijf van de stichtingen beschikken
nu over een inspectiebusje.
Daarmee trekken regelmatig
twee monumentenwachters de
provincies in om de gebouwen
waarvan de eigenaars of beheer
ders een abonnement bij de Mo
numentenwacht hebben geno
men van top tot teen te inspecte
ren. Na hun bezoek brengen zij
een rapportje daarover uit en als
bij de inspectie kleine gebreken
zijn waargenomen geven zij ook
aanwijzingen hoe die kunnen
worden aangepakt. Zo'n abon
nement kost f. 75 per monument
per jaar. De monumentenwach-
ten krijgen subsidie van de over
heid. Vanzelfsprekend, waar zul
ke hoge bedragen worden bezui
nigd.
Verplicht
lidmaatschap
Zeeland is het lidmaatschap van de
Monumentenwacht zelfs voor
waarde geworden om voor sub
sidie in aanmerking te komen
Het provinciale bestuur daar heeft
een subsidieregeling getroffen,
volgens welke een tegemoetko
ming kan worden verleend in de
onderhoudskosten van monu
mentale kerken. Het bestuur van
Zeeland wil zodoende voorko
men dat na een dure restauratie
een gebouw opnieuw in verval
raakt doordat het geld voor een
goed onderhoud ontbreekt.
De provinciale subsidie bedraagt
twintig procent van de onder
houdskosten die de overheid
meebetaalt. Van die onder
houdskosten komt hooguit f.
5000 per jaar voor subsidie in aa-
merking, zodat het aandeel van
de provincie maximaal f. 1000 per
jaar bedraagt. Voor de rest moe
ten dan het rijk. de gemeente en
de beheerder zelf zorgen.
De kosten die de provincie hier be
doelt betreffen vooral het wind
en waterdichthouden van de ge
bouwen en de bestrijding van
houtworm, boktorren en derge
lijke. Zeeland stelt het lidmaat
schap van de Monumentenwacht
verplicht voor subsidiëring om
dat de gegevens van deze wacht
worden gebruikt om de kosten
van herstelwerkzaamheden te
kunnen bepalen en de uitvoering
van het onderhoudswerk te con
troleren. De kosten van de in
specties door de Monumenten
wacht kunnen bij die van het on
derhoud worden opgevoerd, het
abonnementsgeld op de wacht
echter niet.
Hollandse stichting
Het bestuur van de enkele jaren
geleden opgerichte stichting Ou
de Hollandse Kerken (Noord- en
Zuid-Holland), waarvan het ad
ministratie-adres in Leiden is
(postbus 165) en het secretariaat
sadres in Delft, zal zich bij de Mo
numentenwacht aansluiten zo
draereen kerkgebouw eigendom
van de stichting is geworden.
Dat is nu bijna een feit. Met de
kerkbesturen van de hervormde
kerk te Haringhuizen (omgeving
Alkmaar) en van de doopsgezin
mmm
De kerk in het Noordhollandse dorp Haringhuizen die als eerste door de stichting Oude Hollandse Kerken i
eigendom wordt overgenomen.
de schuilkerk, annex wezenzaal
en kosterij, in Westzaan (omge
ving Zaandam) is overeenstem
ming bereikt over de eigendom
soverdracht. Alleen moet de ker-
keraad van Hannghuizen nog
toestemming hebben van het
provinciale college van toezicht
van de Hervormde Kerk in
Noordholland.
Het stichtingsbestuur ziet de over
neming van de beide kerken als
een waardig begin van realisering
van zijn belangrijkste doelstel
ling: kerken waarvan de instand
houding voor het plaatselijke
kerkbestuur een te zware opgave
is geworden, te behouden, al of
niet met handhaving van hun
huidige bestemming. De waarde
van de nu vrij eenvoudige kerk
van Haringhuizen ligt vooral in
haar rijke geschiedenis. Veel van
het eertijds indrukwekkende
bouwwerk is verloren gegaan.
Koör en - noordbeuk werden in
1822 wegens bouwvalligheid af
gebroken. Maar aan wat er nu nog
van over is kan het verleden zon
der al te veel moeite worden ge
reconstrueerd. De toren, die ei
gendom is van de burgerlijke
gemeente Barsingerhorn, werd
nog in 1977 gerestaureerd.
De kerk ("Vermaning") van de
Westzaanse doopsgezinden da
teert uit 1731. Zelfs het bestek van
de bouwer van deze houten
"preekschuur" is nog aanwezig.
Ook niet monumenten
Het nut van de provinciale monu-
mentenwachten is - hoe kan het
anders - evenmin ontsnapt aan de
aandacht van de bouw- en restau
ratiecommissie van de Hervorm
de Kerk, een landelijke instantie
die plaatselijke kerkvoogdijen
adviezen geeft bij het opstellen
en uitvoeren van bouw- en res
tauratieprogramma's. Immers,
deze kerk beheert verreweg het
grootste deel van het kerkelijke
monumentenbestand in ons
De commissie heeft nu het plan op
gevat om in samenwerking met
de Vereniging van Kerkvoogdij
en in de Hervormde Kerk een ei
gen kerkenwacht in het leven te
roepen voor gebouwen die niet
op de monumentenlijst staan en
dus niet onder de rijks-subsidie
regeling vallen. Ook in die sector
worden kerkbesturen door uit
stel van noodzakelijke reparaties
met onnodig hoge kosten gecon
fronteerd.
Of het plan werkelijkheid wordt,
hangt in de eerste plaats af van de
reacties der beheerders. Want de
kosten van zo'n kerkenwacht zijn
alleen op te brengen als ze geza
menlijk worden gedragen.
Vaak zijn plaatselijke colleges niet
geneigd eigen deskundigheid
minder hoog aan te slaan dan die
van anderen. Maar met het voor
beeld van de monumentenwach-
ten bij de hand moet het toch mo
gelijk zijn de kerkvoogdijen voor
dit idee warm te maken. De kos
ten van lidmaatschap en inspec
tie komen er altijd uit.
Alleen die gesmeekt heeft soli
dair te zijn met de verdrukten
mag de vrijheidsstrijders sme
ken, niet in de fuik van het terro
risme te zwemmen. De anderen
doen er goed aan zich te scha
men en te bekeren. Dat betekent:
ïlch nu dan ook met alles wat zij
hebben in te spannen om de oor
zaak van het terrorisme weg te
nemen. Anders is hun veront
waardiging over de gevolgen
ongeloofwaardig".
Dr. Albert van den Heuvel, secreta
ris-generaal van de Hervormde
Kerk, schrijft dat in "Hervormd
Nederland" van vandaag, spe
ciaal met betrekking tot de toe
stand in Afrika.
Het bevreemdt hem dat onder alle
oprecht verontwaardige mensen
die hun kerkelijke bijdragen in
houden omdat de kerk het terro
risme zou steunen, er niet één is
die hem ooit heeft geschreven dat
de onderdrukking in Zuidelijk
Afrika zou leiden tot een vreselij
ke wraakneming van de getergde
bevolking.
"De afkeer van het terrorisme is ie
der weldenkend mens aangebo
ren, maar wie niets tegen de oor
zaak wil ondernemen gaat een
lange weg van frustratie tege
moet, want na Rhodesië komt
Namibië Zuid-Afrika. En dan is
het de beurt van de Indianen en
de Eskimo's. En dan ook nog de
armen, die het dadenloze gepraat
over een nieuwe internationale
economische orde zat zijn. Wie er
nu niets tegen doet, lokt het uit"
Woede
Het zou, zo gaat Van den Heuvel
verder, de christelijke gemeente
sieren als zij haar vertegenwoor
digers die proberen het bedrijfs
leven tot een actieve instelling
voor gerechtigheid te brengen, de
vakbeweging aan meer zichtbare
tekenen van solidariteit te helpen
en de politici tot een meer ver-
beeldingskrachtige opstelling te
leiden, zou steunen in plaats van
hen te betuttelen. En als ze haar
"Want Hij is onze vrede, die de
twee één heeft gemaakt en de
tussenmuur die scheiding
maaktede vijandschap,
weggebroken heeft.." (Efe-
ziërs 2).
Deze week herdacht West-Ber-
lijn de blokkade van dertig
jaar geleden. Wij konden er
getuige van zijn hoe president
Carter van de Verenigde Sta
ten de ene helft van deze ver
scheurde stad vergeleek met
"de stad op de berg die schijn
als een licht voor de wereld"
Carter mishandelde hier op
stichtelijke wijze de Bergrede
Hoe kan ooit het symbool van
bittere onverzoenlijkheid
worden omgevormd tot sym
bool van een nieuwe, verzoen
de mensheid?
Iedereen die ooit in Berlijn was
en de overstap naar het oosten
maakte heeft de beklemming
gevoeld van deze twee ideolo
gische bolwerken met daar
tussen de muur
Iedereen die ooit vrienden moest
laten staan aan gene zijde
weet wat vijandschap is in
deze wereld, nee niet zomaar
persoonlijke vijandschap
maar een vervreemding die
het mensen verbiedt elkaar
als medeburgers te beschou-
wen, een vijandschap die
steeds n ieuwe wapensyste
men verzint ten koste van
vrede en brood.
Wie mensen kent aan gene zijde
en weet dat zij alleen maar
zonder angst willen leven, net
als wij, die weet wat het is om
uitgesloten te zijn van het
burgerrecht van Israël". Is
raël Wie "Israël" zegt, zegt Je
ruzalem. Jeruzalem, dat stad
van God had moeten zijn en
dat klaagmuur is geworden
voor Jood en Arabier.
Moed.
Wanneer zullen wij ophouden
onze versterkte steden uit te
geven voor "stad Gods"?
Wanneer zullen wij moed op
vatten om zonder leugens te
leven en onvrede niet langer
vrede te noemen
Christus heeft zichzelf ingezet
om vrede te scheppen. Zijn
lijdende liefde en vergevende
gerechtigheid oordelen Jood
en heiden beiden, in gelijke
mate. De Jood is dichterbij,
zeker, maar ook hij vergat
maar al te vaak te verlangen
naar de stad van God.
Als wij nu voor "heiden"
het "atheïstische
me" invullen en "Jood" ver
vangen door het zich
"christelijk" noemende Wes
ten misschien dat ons dan een
licht opgaat.
Hij is onze vrede, die de muur
heeft weggebroken en beide
onder eenzelfde oordeel heeft
gesteld, beide heeft weggeroe
pen uit de ideologie naar de
woonstad van God in de
Geest.
Inzet
Deze stad van God, de verzoen
de mensheid, wordt alleen
daar werkelijkheid, waar
mensen hun "vlees" ervoor in
zetten, zoals Christus.
Zodat wij én onze medeburgers,
ginds zonder angst kunnen
leven, in humane verhoudin
gen.
Zodat wij hiér het leren opbren
gen om vanuit onze inzet hun
ideologie en praktijk zakelijk
te beoordelen en onze eigen
ideologie en praktijk van hun
franje te ontdoen.
Dan kunnen wij één mensenfa
milie worden die vrede heeft
en brood in plaats van oor
logsvoorbereiding
J. F. KUIPERS-POSTMA
eigen machteloosheid en woede
om de gevolgen van het onrecht
zou omzetten in een weliswaar
laat maar verbeten engagement
voor zulke organisaties als Am
nesty International.
"Als alle post die aan de gerefor
meerde en hervormde synode
wordt gericht om geen kerkgeld
te bestemmen voor geweld - wat
in het geheel niét gebeurt - werd
omgezet in brieven aan familie
leden, kennissen en regeringen in
Zuid-Afrika en Rhodesië, dan
zou het er beter met ons voor
staan. Met terreur kan geen echte
vrede en vrijheid worden afge-
Dr. Albert van den Heuvel
steun, geen betutteling
dwongen, maar wie ermee wordt
geconfronteerd, doet er wel ver
standig aan, eerst zichzelf te on
derzoeken of hij niet medeschul
dig staat aan de oorzaken".
Met het oog op de in voorberei
ding zijnde kerkenconferentie in
ons land stelde de sectie Oecu
menische Actie van de Raad van
Kerken per enquête een serie
vragen aan de plaatselijke en re
gionale raden. Een van de vragen
was of men nog suggesties had.
Op die vraag heeft de Utrechtse
stedelijke Raad van Kerken
geantwoord dat de Nederlandse
raad zich in zijn publikaties voor
al van eenvoudig taalgebruik zou
moeten bedienen, opdat gewone
mensen het allemaal kunnen vol
gen.
Een suggestie overigens waarmee
alle kerken in al hun geledingen
hun voordeel zouden kunnen
doen "Vertalen" is de voor
naamste bezigheid van mensen
die "kerknieuws" moeten door
geven.
Remonstranten en doopsgezin
den in Delft hebben besloten tot
nauwere samenwerking. Met in
gang van 1 september wordt de
remonstrantse dominee G.
Bloemendaal (56) predikant van
beide gemeenten.V
De voorzitter van de rooms-ka-
tholieke bisschoppenconferentie
in Canada, aartsbisschop Gilles
Quellet van Rimouski (Quebec),
heeft verdedigd dat de kerken
hinderlijk aan de bel trekken bij
firma's die aan Chili en Zuid-
Afrika verdienen. Een bankdi
recteur had de kerken "moreel
inconsequent" genoemd. Het
behoort tot de verantwoordelijk
heid van de kerk ethische vragen
te stellen, meent de aartsbis
schop, en erop toe te zien dan Ca
nadese instellingen niet bijdra
gen aan onderdrukkende regi-
LEIDEN - Herv. Gem. Hoogl. kerk 10
mevr. ds. Visser L.dorp, 11.45 oec. stud,
dienst, Marekerk 10 ds. De Jong, 5 ds
Hagen Zwolle, Mar. kerk L. Morsw. 10
drs. Korteweg, Merenwijk 9 30 ds. v.
Leeuwen, Bethl. kerk Driftstr 10 ds
Meijering, V.schoten, Bevr. kerk 9 dr
Locher, Vredeskerk 10 ds. De Haan
O.geest, Waalse kerk 10.30 ds. Ribs,
Acad. Z. 10.15 mevr. ds. v. Everdingen,
Diac. huis 10.30 ds. Van 't Hof, Ende
geest, 9.30 pastor Boshouwers, gez
dienst met eucharistieviering, Geref.
Kerk Zuiderkerk 10 kand. Scheltens,
Petrakerk 9 ds. Sijtsma, Oude Vest 10.30
en 7 ds. Sijtsma, Mar. kerk L. M. weg 10
drs. Korteweg, Bevr. kerk ZW 9 dr. Lo
cher, Groenhoven 10.30 dr. Locher, Me
renwijk 9.30 ds. v. Leeuwen, Mierennest
10 dhr. v. Garderen, Dolerende Nood-
gem. Groot Leiden (Pieterskerkstraat 1)
8.30 en 5 ds. Lievaart Roodeschool, Ge
ref. Kerk Vrijg. (Herengracht 70) 10 stud
Wilschut, 5 leesd., Chr. Geref. Kerk
(Steenschuur 9) 11 ds. Starreveld Delft, 7
ds. v. Smeden Den Haag, Geref. Gem. N
Rijn) 10 en 4.30 ds Boogaard. Geref.
Gem. in Ned. (Bethl kerk Driftstraat)
11.30 en 5.30, Evang. Luth. Gem. (Hoogl
Kerkgracht) 10.15 ds. v. Malssen te
L.dorp, Remonstr Doopsgez. Gem. (Pie
terskerkstraat 110 dr. Meyering, Baptis-
tengem. (O. Rijn 3) 10, Evang. Chr. ge
meenschap (Middelstegracht 3) 10 dhr
Dikkes, Zendingswerk Middernachts-
roep (Zoeterw. singel 21) 5 dhr. v.d. Keur,
Evang. centrum Zijlsingel 2, 10 Cor v
Delft, di. 8 Edgar Holder, Pinkstergem
(O. Rijn 3) 3 ds. v. Twillert, Leger des
Heils (Hooigracht) 10 en 7.30, Nieuw
Apost. Kerk (H. Rijndijk 24) 9.30 en 4,
woe. 8, Chr. Science (Steenschuur 6)
10.30, Kerk van J. Chr. v.d. Heiligen der
L. Dagen (Steenschuur 6) 10.15, Zeven
dedagadventisten (Lokhorstk.) elke zat.
9.45 gesprek, 11, prediking. Oud Kath.
Kerk (Zoeterw. singel) 10, Vrij Kath.
Kerk (Vreewijkstr.) 10.30, RK Kerken
Merenwijk kjk kjk zat. 7, zo. 9 30, Haag-
weg zat. 7, zo. 9. 10.45, 12 en 6.30, Steen
schuur zat. 10 en 7, zo 8.30,10,11.30.6 en
7. Lammenschansw. zat. 7, zo. 9, 10.30 en
12, Haarl. str. zat. 7, zo. 9.30, 10.45, 12.15
en 6.30. Rijndijk 281 zat. 7, zo. 9.30 en
11.30, Boshuizerl. zat. 7, zo. 9.30 en 11,
Herensingel zat 7, zo. 8.30, 9.30 en 11.
ABBENES - Herv. Gem. 9.30 ds. Den
AARLANDERVEEN - Herv. Gem zie
geref., Geref. Kerk 10 ds. Vree, 6.30 kand.
Den Braber, Chr. Geref. Kerk 9.30 en 3
ds. Kok Nijkerk, RK Kerk zat. 7, zo. 7.30
en 10.30
ALPHEN AAN DEN RIJN - Herv Gem.
Adventkerk 9.30 ds Hanemaaver,
Kruiskerk 9.30 ds. Stehouwer, Opst
kerk 9 30 ds. Bogers, 6.30 ds. Hane-
maayer. Mar. kerk 6 30 ds. Van 't Hof te
Noordw. hout, G. H Kerk 9.30 ds. Hoo-
gendijk, De Bron 9.30 ds. v.d. Ree, 6.30
ds. Hoogendijk, Ashrameollege 9.30 ds.
Geertsema H.woude, Oudsh weg 10 ds.
Cadee, Sionskerk 10.30 kand Lammers,
6.30 ds. Van Andel KBergschenhoek.
Bergschenhoek, Kerk. Mar kerk 9.30
kand. Den Braber, Salv kerk 9.30 ds.
Westerveld Apeldoorn, 6.30 ds. Vree, G.
H. Kerk 6.30 ds. v.d. Ree, zie ook herv.
gem., Geref. K. Vrijgemaakt 8.45 dienst,
6.30 ds. Borgdorff, Chr. Geref. Kerk 9 30
en 4.30 ds. Hamstra, Oud Geref, Gem.
9.30 en 4, Baptistengem. 10 evang. Ra
maker, 6.30 evang. Kits, Noord (Sportl.)
10 dhr. v.d. Berg, Volle Evang. Gem.
(school Preludeweg) 10 dhr. v. Putten,
Leger des Heils 10 en 6.30, RK Kerken
Bon. kerk zat. 7, zo. 8.30, 10 en 11.30,
Piuskerk zat. 7, zo. 9, 10.30 en 11.45, De
Bron zat. 7, zo. 9 en 11.30.
BENTHUIZEN - Herv. Gem. 9.30 dhr
Henzen Leiderdorp, 6 kand v.d. Berg.
Geref. Gem. 9.30 leesd., 7 ds. Boogaard
Leiden, woe. 7.30 ds. Blok Capelle a.d.
BODEGRAVEN - Herv Gem. Dorps
kerk 9 kand. Lammers, 6.30 ds. De
Bruyn Sliedrecht, Salv. kerk 9.30 ds.
Kroneman Utrecht, 6.30 kand. Alblas,
Beth, kerk 9.30 kand. Smelt, 6.30 kand
Lammers, Geref. Kerk 9.30 en 6.30 ds 't
Hart.
BOSKOOP - Herv. Gem. 9.30 ds. Hey-
mans, 6.30 ds. Damstra, De Stek 9.30 ds
Omta. Geref Kerk 9 30 ds. Dijkstra,
herv kerk 6 30 ds. Dijkstra, Chr Geref
Kerk 9.30 en 5 ds. v. Langevelde, Geref
Gem. 9 30 en 6, Opwekkinsgem. (Con
cordia) 9.30, Verg. v. Gelovigen (Nieuw-
straat) 9.30 en 5, RK Kerken kerk zat. 7,
zo. 9.30 en 11, De Stek zat. 5.30.
HAZERSWOUDE - Herv. Gem. 9.30 en
6 30 ds. v.d. Leeden Vriezenveen, Geref.
Kerk 9.30 en 5 dhr. Schoenmaker O. We
tering, RK Kerk Anker zat. 7, zo. 8.45 en
11.15, Bern. 10, dorp zat. 7, zo. 8, 10 en
11.30.
HILLEGOM - Herv. Gem. 10 en 7 ds. v.
Bruggen, Geref. Kerk 10 ds. Houtman
A dam, 7 in herv. kerk, Chr. Geref. kerk
10 en 5 ds. Drechsler Haarlem, RK Kerk
Mart. kerk zat. 7, zo. 8.30, 10. 11.30 en
12.45, Jozefk. zat. 7., zo. 8.30,10 en 11.30.
HOOGMADE - Herv. Gem. 10 ds. Ach
terberg Leiden, RK Kerk zat. 7, zo.
DE KAAG - Herv. Gem. 9.30 ds. Car-
stens, RK Kerk zat. 7, zo. 8 en 10.
KATWIJK AAN DEN RIJN - Herv.
Gem. Dorpskerk 10 ds. Vink, 6 ds. Ger
ritsen De Lier, Ontm. kerk 10 ds. Van
Hoegee te Alphen, 6.30 ds. Lefeber te Al
phen, Geref. Kerk 9.30 ds. De Vries, 6.30
dienst, RK Kerk zat. 7, zo. 9.30 en 11.15.
KATWIJK AAN ZEE - Herv. Gem. N.
Kerk 10 ds Voets Waarder, 6 ds. Vink, O.
Kerk 8.3C en 10 ds. Schuurman, 6 ds. Ar-
keraats, Ichtuskerk 10 ds. Boer, 4.30 ds.
Arkeraats, Pniëlkerk 9.30 ds Arkeraats,
6 ds. Schuurman, Gr. v. Pr. school 10 ds.
Hagen Zwolle, Hoeksteen 10 doven-
dienst, 10 ds. Koch Mannheim, Duitse
dienst, Overduin 2 ds. Baas, Geref. Kerk,
Vr. kerk 9.30 ds. Van Rheenen Spijke-
nisse, 5 kand Van Veen. Tr. kerk 9.30ds.
v.d. Horst, 6.30 ds. De Vries, Geref. Kerk
Vrijg. 10.15 en 3.30, Geref. Kerk Vrijg.
Buiten Verband 8.45 en 7 ds. v.d. Veer,
Geref. Gemeente 10 en 5 ds. Hage R.dam,
wo. 7.30 ds. Hakkenberg, Lisse, Geref.
Gem. inNed',di. 7.30ds. Mallan Rhenen,
Volle Evang. Gem., openb. school
Voorstr., 9.45 dienst, Chr. Geref Kerk 10
en 5 leesdienst.
KOUDEKERK AAN DEN RIJN - Herv.
Gem. 10 ds. v.d. Linden, 7 in geref. kerk,
Geref. Kerk 9.30 dhr. Stroo, 7 ds. De
Vries Scheveningen
LEIDERDORP - Herv. Gem. en Geref.
Kerk Dorpskerk 10 ds. Knorth, Hoold-
straatkerk 10.15 mr Reugebnnk,
Scheppingskerk 9 mr Reugebrmk, Bap
tistengem. 10 dhr. De Vries, RK Kerk zat.
7, zo. 9,10.30 en 12.
LEIMUIDEN - Herv. Gem. 9.30 ds. De
Vree, camping 10.30 ds. Boeyinga Bloe
mendaal, Geref. Kerk 9.30 ds. Los, 7 ds.
v.d. Heiden Zw.dam, RK Kerk zat. 7, zo
7 30, 9.30 en 11.15.
LISSE-Herv. Gem. Dorpskerk 9 ds. v.d.
Meer Sassenheim, Pauluskerk 10.30 ds.
v.d. Meer, Dorpskerk 7 ds. 't Hooft, Ge
ref. Kerk 10 mevr Sysling L.dorp, 7 ds.
De Raadt Valkenburg, Geref. Kerk
Vrijg. 8.45 ds. Simpelaar, 4.30 dienst, Ge
ref. Kerk Vrijg. Buiten V 9 30 en 5, Chr.
Geref. Kerk 10 en 4.30 ds. Langbroek,
Geref. Gem 10 en 4 ds. Hakkenberg,
Oud Geref Gem 9.30 en 3. RK Kerken
Agathakerk zat. 7, zo. 8.30, 10 en 11.30,
Poelhuys zat. 7, zo. 9 en 11.30, Manakerk
zat. 7, zo. 8 30,10 en 11.30, Engelbew. zat.
7, zo. 8, 9.30, 11 en 5.45.
NIEUWKOOP - Herv. Gem. 9.30 ds.
Oostenbrug Ridderkerk, 6.30 ds. Den
Blaauwen Sint Maartensbrug, Geref.
Kerk 9.30 dr. Mulder Amstelveen, 5
kand. Den Braber, Chr. Geref. Kerk 9.30
dienst, 2.15 ds. Hamstra, RK Kerk kerk
zat. 7, zo. 7.30, 9 en 10.45.
NIEUWVEEN - Herv. Gem. 9.30 ds. De
Leeuw Maarn, 7 kand. v.d. Meulen, Ge
ref. Kerk 9.30 en 7 kand. v.d Meulen, RK
Kerk zat. 7, zo. 9 en 11.
NIEUW-VENNEP - Herv. Gem. 9.30 ds
Goverts, 4 zie geref., Geref Kerk 9.30
prof. dr. Nauta A.dam, 4 ds. Los Leimui-
den, Chr. Geref. Kerk 9.30 en 3 ds. Drayer
Hilversum, RK Kerk zat. 7, zo. 9.30 en 11
NOORDEN - Herv. Gem. 9.30 en 7 ds.
Zoutendijk, Geref. Kerk (Woerdense
Verlaat), 10 kand. Schreuder, 7 ds. v.d.
Veen Leusden, RK Kerk zat. 7.30, zo. 9 en
10 30.
NOORDWIJK - Herv Gem. Voorstr. 10
ds. Honnef te Leiderdorp, 7 dr. Jansen,
medew. Amerik. zangkoor, Hoofdstr. 9
dhr. Geursen Haarlem, 10.30 ds. Elgers-
ma, 7 ds. Carstens De Kaag, Sole Mio 9
dhr. Korbee Leiden, De Rank 10 ds. v.
Eyk Gouda, 3.30 ds. v.d. Plas, Rijssen, 8
nam. ds. Koch, Duitse dienst, Geref
Kerk Hoofdstr. (Herv.) 10.30 ds. Elgers-
ma, 7 zie Herv., Vinkenlaan 9 en 7 ds
Elgersma, st kerk 11 ds. Bouma, RK
Kerken Zee 9.30 en 11, Binnen 8, 10 en
11.30.
NOORDWIJKERHOUT- Herv. Gem. 10
ds. Kalkman, av.-maal, RK Kerk Jozef
kerk zat. 7, zo 8.30 en 10, Viktorkerk zat.
7. zo. 9.30 en 11.
OEGSTGEEST - Herv. Gem. Groene
kerk 9.30 dr. Cramer, Pauluskerk 10 ds.
Sasse, Gem. centr. 10.30 ds. Wagenvoor
de, Van Wyckerslooth 4 ds. Perdok,
av.-maal, Geref. Kerk 10 en 7 ds. Vegter,
av.-maal, Geref Kerk Vrijg. 10.30 ds.
Simpelaar, 4 30 leesd., Geref. Kerk Vrijg.
Buiten V 8.45 dhr. v.d Wetering, 3 ds.
Verhey, RK Kerk Will, kerk zat. 7, zo. 9,
10.30 en 12, Bon. kapel, Volle Evang
gem. )gem. centr.) zat 6.30, zo. 9 en 11, 4
dhr. v.d. Brugge.
OUD-ADE - RK Kerk zat. 7, zo. 8.30 en
10.30.
OUDE EN NIEUWE WETERING -
Herv. Gem. 9.30 dhr. De Reus L.dorp,
Geref. Kerk 9.30 ds. Hoekstra Maarssen,
6.30 dhr. Stam Sassenheim, RK Kerk zat.
7, zo. 8,9.30 en 11.30, Remonstr. Gem. 10
ds. Fockema Andreae Hengelo.
ROELOFARENDSVEEN - RK Kerken
P. Banden zat. 7, zo. 8, 9.30, 11 en 12 15,
Maria Pres. zat. 7, zo. 8, 9.30 en 11.
RIJNSATERWOUDE - Herv. Gem. 9.30
ds. Gebraad Katwijk, 7 ds. Oostenbrug
Ridderkerk, Chr. Geref. Kerk 9.30 en
2.15.
RIJNSBURG - Herv. Gem. gr. kerk 9.30
dhr. Vink Katwijk, 5 ds. Driebergen
Westerhaar, Bethelkerk 9 ds. Drieber
gen, 5 ds. Streefland te Putten, Camping
10 mevr. Ravensbergen, Geref Kerk, Pe
trakerk 9.30 ds. Hartkamp te Alphen,
4.30 ds. Wilschut Haarlem, Imm. kerk
9.30 kand. v.d. Veen Sneek, 7 ds. Kersten
Den Haag, Mar. kerk 9.30 ds. Hoornstra
Nieuw-Vennep, 5 ds. De Raadt Valken
burg, camping 10 mevr. Ravensbergen,
Geref. K. Vrijg. 10.45 en 7 (in herv. Be
thelkerk), Chr. Geref. Kerk 9.30 en 5 ds.
De Joode, Evang. Christengem. (aula
mavo) 10 dhr. Frinsel Montfoort, RK
gemeenschap (aula tuinb. school) zat. 7,
zo. 10.30.
RIJPWETERING - RK Kerk zat 7 zo
7.30, 9 en 10.30
SASSENHEIM - Herv. Gem. 9 en 10.30
ds. t Hooft, 6.30 ds. Kalkman, Noord-
wijkerhout, Geref. Kerk 9.30 dhr. Stam,
6.30 ds. Kalkman Noordwijkerhout, Chr.
Geref. Kerk 10 ouderling Goudriaan, 3
ds. v. Langevelde, Boskoop, RK Kerk
zat. 7, zo. 8, 9.30 en 11.
TER AAR - Herv. Gem. 9.30 en 6.30 ds.
Lindenburg, Geref Kerk 9.30 dhr. Wal-
linga, 6.30 ds. Los, RK Kerk dorp zo. 9 en
12, Langeraar, zat. 7, zo. 8.30,10 en 11.30.
VALKENBURG - Herv Gem. 10 ds
Veldkamp Den Haag. 6.30 ds. Van Doorn
te Doorwerth, Geref. Kerk 9.30 ds. De
Raadt, 6.30 ds. Hartkamp Alphen, Geref
Kerk Vrijg. 9.30 ds. Hoff, 5 leesd.
VOORHOUT - Herv. Gem. 10 ds. Bro
kerhof, RK Kerk zat. 7, zo. 9, 10.30 en
11.45.
VOORSCHOTEN - Herv. Gem. dorps
kerk 10 prof. dr Jansen Schoonhoven
O.geest, 7 ds. Meijering, Hulp en Heil, 10
ds. v.d. Geest, Zurich, aula NH. 9.30 ds.
De Zwart, Ark 10 jongerendienst, Geref.
Kerk dorp 9.30 ds. Flinterman, 7 in herv.
kerk, Geref. Kerk Vrijg. 9 ds. Borgdorff,
3 ds. Simpelaar, RK Kerken Laur. kerk
zat. 7, zo. 10 en 11.30. aula NH 11, M.
Godskerk zat. 7, zo. 8.30 en 10.30.
WADDINXVEEN - Herv. Gem. Bethel
kerk 8.45 ds. Verwelius, 10.30 ds. Verwe-
lius, 5 ds. Oosterom Oudewater, 6.30 ds.
Verwelius, Hoekst. 9.30 ds. Kranendonk
Leerbroek, 6.30 kand. v Harten, Imm.
kerk 9.30 en 7 ds. Hulst, Geref. Kerk Kr.
kerk 9 ds. Meijnhardt Reeuwijk, 5 ds.
Mooij Gouda, Ontm. kerk 10.15 ds. v.d.
Berg, Chr Afgesch. Gem. 9.30 en 5, Volle
Evang. Gem. (Lindengaarde 17a) 9.30,
Remonstr. Gem, 10 ds. Hoff-Visscher,
RK Kerk Viktor 10, Ontm. kerk 8.30 en
11.45.
WARMOND - Herv. Gem. 10 ds. Den
Tonkelaar, RK Kerk zat. 7, zo. 8.30,10 en
11.30.
WASSENAAR - Herv. Gem. Dorpskerk
10 mevr. ds. De Nie O.geest, 4.30 ds.
Tukker, Kievietkerk 10 ds. Wiersma,
Messiaskerk 10 ds. v. Zanten, Dorpscen
trum 9.30 dhr Schaap Zoetermeer, Ge
ref. Kerk 10 en 7 ds. Meijnen Den Haag,
Zuid 10 ds. v.d. Meulen Scheveningen,
Ned. Prot. Bond 10.30 prof. dr.'Sperna
Weiland R.dam.
WOUBRUGGE - Herv. Gem. 9.30 en 6.30
ds. Blenk, Geref Kerk 9.30 dienst, 5.30
ds. v.d. Heiden Zw.dam, RK Kerk zat. 7,
zo. 10.
ZEVENHOVEN - Herv. Gem. 9.30 ds.
Nicolai, Geref. Kerk 9.30 en 7 dhr. De
Hoop IJsselstein. RK kerk zat. 7, zo. 9 en
1045
ZOETERWOUDE - Herv. Gem. 10
dienst, RK Kerken Janskerk zat. 7.30, zo.
9.30, Chr. d. kerk zat. 7, zo. 8.30, 10 en
11.30, Meerburg, Rijndijk, zat. 7, zo 10,
12 en 6.
ZWAMMERDAM - Herv. Gem. 9.30 en
6 30 ds. Mostert, Geref Kerk 9.30 ds. v.d.
Heiden, 6.30 kand. v. Wallinga.
