weer In 't harnas
Mijn
levens
werk
wordt
afge-
broken"
WSBM
Archeologen
hoteldebotel
van 'gat'
in Nijmegen
Door Jan Kees Kokke
"U dacht, toen U hier naar toe
reed, zeker een soort gek aan
te treffen. Iemand uit een rari
teitenkabinet. Iemand die
zichzelf nog zoekt op deze
leeftijd?"
Mr L. R. J., ridder Van Rappard
heeft in de 32 roerige jaren,
dat hij als burgemeester over
Gorkum heerste, vaak genoeg
met de media te maken ge
had, om te weten dat hij maar
al te graag als karikatuur
wordt afgebeeld. Hij is daar
over wel een beetje verbit
terd. „Je wordt vermoord
door de media. Op de meest
onfaire wijze. Voor mensen,
zoals ik is geen ruimte meer in
deze maatschappij. Je wordt
gewoon niet meer getole-
Maar desondanks... Toen we
hem belden voor een af
spraak, baste hij zonder meer
door de telefoon: „U bent
welkom". Villa Argo aan de
Arkelsedijk in Gorkum staat
nog steeds open voor de pers.
Nog steeds is de ontvangst
even vriendelijk.
Reden voor een bezoek aan de
heer Van Rappard is natuur
lijk de rigoureuze omwente
ling die hij als lijsttrekker van
de partij Stadsbelang teweeg
heeft gebracht in de plaatse
lijke politieke verhoudingen
Na zeven jaar rust als ambteloos
burger, hees Ridder Van
Rappard (71zich dezer dagen
opnieuw in het harnas. Alleen
cloor het simpele feit dat Gor-
kums voormalige burgerva
der z'n stem weer eens liet
schallen, verwierf hij de ze
gen van een van de vijf stem
mers bij de gemeenteraads
verkiezingen.
Vier zetels breed nestelen Van.
Rappard en de zijnen zich
straks in het gemeentehuis.
De Gorkumse raad gaat een
roerige tijd tegemoet
Dpwinding
Verbittering bij de socialisten
die twee van hun elf zetels
verloren, Verbijstering bij de
liberalen, die nog maar twee
van de drie zetels overhiel
den. Maar het volk had dolle
pret en een gevoel van op
winding maakte zich meester
vvan de stad.
Van Rappard zelf is evenwel de
laatste om zich verbaasd te
tonen over z'n politieke vic
torie.
Waarom hij daar zo zeker van
was? De ridder lacht smake
lijk om zo'n simpele vraag.
„Ik ben op Gorkum gesteld. Die
stad is me dierbaar. Mijn le
venswerk wordt hier afge
broken. Door goedwillende
domoren. Ik ben hier toch 32
jaar burgermeester geweest.
Ik ken de kaart van de stad
toch. Allicht.
Wij, m'n vrouw en ik, hebben
door onze levenshouding een
basis van vriendschap en
waardering doen ontstaan.
Het zou uitgesloten zijn, dat
men ons in die zeven jaar ver
geten zou zijn. En reken maar
dat er niemand is die op mij
gestemd heeft met de gedach
te, nu gaan we maar eens een
idioot in de raad stoppen.
De stad wordt door dit bestuur
te gronde gericht. Via het ene
kulplan na het andere. Je
reinste volkverlakkerij. De
Het gat in de Vermeerstraat in
Nijmegen is een meter of zes
Het gat in de Vermeerstraat in
Nijmegen is een meter of zes
in het vierkant. Het is zeven
meter diep. Daar beneden
staat Klaas Greving, zo trots
als een aap. Naast ons, aan de
rand van dit grote gat in de
straat, bevindt zich Jan
Bloemers, ook al zo blij en
fier.
Ze zijn beide archeoloog, op
gravers van het verleden. En
deze diepe put in het wegdek
is hun voorlopig chef-d'oeu
vre. „Je ziet hier heel mooi die
gele lagen," roept Klaas van
uit de diepte. Hij wijst aan:
„En hier die schuine spo-
Het ontroert ons niet. Maar voor
Bloemers en Greving zijn de
wanden en bodem van dit gat
met puur goud bekleed: ze
hebben hier de restanten ge
vonden van een kelder, die
achttien eeuwen geleden on
der het amfitheater van de
Romeinse legerplaats Nijme
gen (Ulpia Noviomagus) lag.
Een gat in de straat, zomaar.
„Het was een beetje poker
spelen met dat gezoek," zegt
Jan Bloemers, „maar twee
weken geleden hadden we
beet. Hier was het bewijs dat
de Romeinen wel degelijk
ook een amfitheater in Nij
megen hebben gebouwd."
Het is van Rome gemeten de
meest noordelijke recreatie-
kuip geweest. Optochten zijn
er in gehouden, gevechten
van gladiatoren, spelen met
wilde dieren.
„Nee, er werden in het amfi
theater hier geen Christenen
gedood, zoals in Rome," zegt
Jan Bloemers. „Christenen
waren er hier in die tijd hele
maal nog niet."
Greving en Bloemers zijn me
dewerkers van de Rijksdienst
voor Oudheidkundig Bo
grootst mogelijke humbug
Het is voor mij een gewetens
kwestie. Iets waar ik niet aan
twijfel.
Wat dacht U, dat ik op deze leef
tijd nog eens voor m'n lol te
rugkom? Van meet af aan heb
ik tegen de PvdA gezegd, ik
jaag jullie terug van elf naar
negen zetels, 't Gaat om de
kwaliteit van het bestuur. En
als je geen goede bestuurders
hebt, dan komt er van zo'n
stad niets terecht. Dat hebben
2848 Gorkummers begrepen
Die hebben op onze partij ge
stemd"
Twee keer ging hij de kamer
verkiezingen in met een eigen
landelijke partij: de Liberale
Staatspartij en Nederlands
Appel. Twee keer lieten de
kiezers hem in de steek en
verloor hij veel geld. Vlak
voor zijn pensionering liep
een groot aantal raadslieden
bij hem weg, omdat de bur
gemeester een raadslid van
onoirbare praktijken had be
schuldigd. Een van de tumul
tueuze hoogtepunten uit Van
Rappards carrière
Corruptie
De ridder wil daarover even wat
rechtzetten. „Ik heb het
woord 'corruptie nooit ge
bruikt. Maar niemand heeft
getwijfeld aan de juistheid
van die beschuldigingen. Ze
zijn ook nooit weersproken
demonderzoek: „vakidio
ten", zoals ze ronduit toege
ven. Ze hebben op diverse
plaatsen in Nederland naar
beschavingsresten gegraven
en zijn de laatste jaren in Nij
megen gestationeerd.
"Vietnam"
Nijmegen moet wel Luilekker
land zijn voor de archeoloog.
Het was in de Romeinse tijd
de belangrijkste plaats van
het land. Omstreeks het begin
van de jaartelling had keizer
Augustus zijn ver van huis ge
raakte veroveraars opdracht
gegeven in het land van de
Bataven een legerplaats te
bouwen. Men koos er de Hu-
nerberg in Nijmegen voor uit.
Het garnizoen besloeg onge
veer 45 hectare; er was plaats
voor twee legioenen, samen
ca. 12000 man groot.
Van deze en andere legerplaat
sen uit probeerden de Ro
meinen Germanie te verove
ren, maar dat lukte niet. „Het
was zo'n beetje dezelfde fi
guur als de Amerikanen in
Vietnam," zegt Jan Bloemers,
„een technisch hoog ge
schoold leger loopt te pletter
tegen guerrilla-strijders.
Zo verging het de Romeinen
ook."
Na de vruchteloze expedities
richting Germanie en de dood
van keizer Augustus (14 jaar
na Chr.) trokken de legioenen
uit Nijmegen weg. Wel bleef
een kleine legerplaats achter
met manschappen van het
10e legioen die de rebellerige
Bataven in de gaten moesten
houden; men had in het jaar
70 al eens een opstand van Ba
taven onder leiding van zeke
re Julius Civilis moeten
neerslaan.
De bezetter bleef tot het midden
van de tweede eeuw.
De Nijmeegse bodem nu barst
van de sporen van de Ro
En als het niet waar was, wat
ik gezegd had, dan had de mi
nister me toch met een snel
treinvaart uit m'n ambt ge
zet".
Van Rappard mocht de korte
periode tot z'n pensionering
nog uitdienen, maar werd
toen alleen bedankt voor z'n
"langdurige" dienst, en niet
zoals gebruikelijk voor
"trouwe" dienst.
Van Rappards politieke tegen
standers blijken echter nog
lang niet van hem af te zijn
Van Rappard wil van Gorkum
samen met de randgemeen
ten erom heen, een grote
stad maken.
Men wilde de ridder indertijd
niet in een andere grote stad
hebben. Door het rumoer
rond zijn ambt in Gorkum
ging zijn benoeming in
Utrecht jaren geleden niet
door. „Door allerlei machina
ties kon ik hier toen niet weg
komen. Als ze mij in een grote
stad niet willen hebben, dan
zal ik zelf wel van Gorkum
iets groots maken", laat de
ridder nog steeds strijdlustig
weten.
Bij de andere politieke partijen
is de herrijzenis van Ridder
van Rappard gevoelig aange
komen. Mevrouw Nel van der
Laan, de voorzitster van de
plaatselijke socialisten wist in
haar verbijstering geen ande
re verklaring voor Van Rap
pards zege te vinden, dan hem
meinse aanwezigheid ten
zuiden van de Betuwe. Maar
ze zijn bedekt door de be
bouwing van een moderne
stad. Vandaar dat de Rijks
dienst voor Oudheidkundig
Bodemonderzoek zo'n beetje
achter de planologen aan
moet sjokken, wordt er er
gens in het stadpatroon iets
veranderd, gesloopt of gegra
ven, dan mogen eerst de ar
cheologen de kop in het zand
steken, op zoek naar scher
ven, munten of mogelijk res
tanten van Romeinse muren
of fundamenten.
Nood
„Het zijn dus steeds noodon-
derzoeken," legt archeoloog
Bloemers uit. „We doen het
niet voor onze lol, want als we
iets vinden betekent dat
een "brallende oude heer" te
noemen, die "in een nostalgi
sche trend als een held ver
eerd wordt".
Rode lap
Van Rappard lacht opnieuw
hartelijk. Maar zo grappig
vindt hij het niet of hij mom
pelt grimmig: „Dat moet ik
opschrijven. Die mensen
krijgen straks hun trekken
nog wel thuis. Maar ach, ei
genlijk is het volstrekt onbe
langrijk. Zo'n mevrouw Van
der Laan, die stond tiende op
haar lijst. Die is door ons net
buiten de prijzen gevallen.
Tja, de druiven zijn wel zuur
voor haar". En opnieuw
klinkt diep vanuit z'n binnen
ste die zware lach. „Ik werk
als een rode lap op een stier op
deze lieden. Ik heb ze nooit
gespaard. Ze beschouwen mij
als een hoogst hinderlijk per
soon. Ik verstoor hun rust,
hun gezapigheid".
De deurbel klinkt en de brief
die bezorgd wordt, bevat Van
Rappards benoeming als
raadslid. Burgemeester A.
Schreuder van Grokum is in
tussen niet zo blij met de te
rugkeer van zijn voorganger.
„Ik zal genoodzaakt zijn de
oud-burgemeester op de vin
gers te tikken als hij zich niet
aan de regels houdt. En de re
gels in acht nemen, dat heeft
hij zelden gedaan.
Door Aad Wagenaar
steeds dat het monument
ook vernietigd wordt."
Tot 1972 groef men vooral op de
plaats waar het kamp van het
10e legioen geweest was. Pas
daarna kwam er belangstel
ling voor de bewoning rond
die vesting. „We konden een
kampdorp verwachten," ver
telt Bloemers, „een plaats
waar kroegbazen geweest wa
ren, handelaren en am
bachtslieden. En dus zou er
ook een forum geweest zijn,
een badgebouw en een amfi
theater. Een kamp van onge
veer een bij drie kilometer en
daar staan we nu midden in."
Hier dus, bij de kruising van de
Nederhorst
Van Rappard zal zich in de raad
vooral verzetten tegen het
plan van het gemeentbestuur
om de voormalige terreinen
van Nederhorst te verkopen
aan een groep van project
ontwikkelaars, die het com
plex geschikt moet maken
voor kleinschalige, ambach
telijke bedrijfjes.
Spottend roept Van Rappard
uit: „De gemeente heeft op
die transactie een winst van
een ton gemaakt. Een fooi en
dat is kenmerkend voor de
manier waarop het gemeen
tebestuur denkt. De gemeen
te laat zich verlakken op de
meest naieve wijze. Geen on
dernemer is toch zo gek om in
de oude boedel van een ander
te trekken, waar ze nog niet
eens een stopcontact kunnen
vinden".
Dat wordt niets, aldus Van
Rappard, die liever een nieuw
industrieterrein ziet verrijzen
op de Avelinge, een natuur
gebied vlak buiten de stad
aan open vaarwater. Exoti
sche brandnetels en bijzon
dere mossen? Onzin. De ge
tijdenwerking is allang ver
dwenen.
Het terrein, dat volgens hem
niets bijzonders is, is boven
dien voor niemand toeganke
lijk.
Rembrandststraat en de
Vermeerstraat, in de Nij
meegse Schildersbuurt. De
bewoners van de vriendelijke
huizen in dit kwartier moeten
wel wat over hebben voor de
oudheidkundige spoorzoe
kers. Bulldozers halen de
straat maar open alsof het
niets is. „O, er wordt nog veel
meer wegdek opgebroken,"
zegt Klaas Greving opgewekt.
„En de buurt werkt geweldig
mee. Sommigen graven zelf.
Vorige week nog kwam een
buurman hier vertellen dat hij
vier meter diep zijn zijn tuin
gegraven had en toen op een
muur gestoten was, die de in
gang van het amfitheater ge
weest moet zijn,"
,Dus een forum, een amfithea
ter en een badgebouw," her
neemt Bloemers, „dat was
Waar het voor alles om gaat is
dat er brood op de plank
komt.
Nederhorst leverde 1500 werk
lozen. Met de werkloosheids
cijfers wordt gegoocheld
roept Van Rappard boos uit.
Puur bedrog. Het aantal
werklozen is veel groter, om
dat veel van die mensen in
een soort arbeidsreserve zijn
opgenomen. Dat soort dingen
maakt hem zo "halserig". De
ene wethouder is nog meer
schaakblind dan de ander.
Verlakkerij
De ridder hakt het ene gemeen
teraadsplan na het andere
omver. Kaarten worden op ta
fel uitgespreid. Hij kent de si
tuaties, de verhoudingen toch
als geen ander. De gemeente
laat zich verlakken. Simpele
geesten.
De ridder was toch niet terug
gekomen als het niet de hoog
ste tijd was daarvoor? Als er
wel een toekomst was voor de
werklozen en vooral, voor die
zonen van de werklozen?
Vier zetels in de gemeenteraad,
dat is meer dan genoeg om als
een waakhond te gaan blaffen
als het fout dreigt te gaan. Het
is geen kwestie van kwanti
teitsmacht, vindt Van Rap
pard. Via beroepsprocedures
is tegen elke beslissing van de
gemeente verzet mogelijk
wat we verwachten konden.
Het forum hebben we al in
1974 gevonden; dat moet je je
voorstellen als een super
markt, een soort Romeinse
Maxis. Hij was 155 bij 100 me
ter groot, het grootste Ro
meinse gebouw dat ooit in
Nederland is aangetroffen
,En nu" - Greving en Bloemers
kijken zeer voldaan - „hebben
we ook het amfitheater te
pakken. Alleen het badge
bouw ontbreekt nog."
Hek
Er is over een afstand van vijf
meter een gebogen muur met
een breedte van ongeveer 1.20
meter aangetroffen, drie me
ter onder het straatniveau.
Die muur moet de arena van
Die zelfde avond nog gaat er
bijvoorbeeld een telegram
naar Gedeputeerde Staten
om verzet aan te tekenen te
gen de verkoop van de Ne-
derhorstterreinen. Van Rap
pard verbaast zich er niet over
dat tal van plaatselijke politici
nu wanhopig uitkrijten dat ze
er niets van begrijpen dat hij
zoveel stemmen kreeg. Na
tuurlijk. Die mensen begrij
pen niet wat er onder de be
volking leeft. De mensen, die
geen fantasie hebben, waren
uiteraard verbijsterd.
Ridder Van Rappard heeft er
Hij schudt het hoofd over zo
veel onbegrip. Alsof het een
lolletje wordt straks. „Wat
dacht U? Dat ik het voor de
aardigheid doe? We gaan de
zaak terugdraaien. En dat
houden we vier jaar vol"
„De verkiezingsuitslag in Gor
kum heeft landelijke beteke
nis. Het betekent dat je door
de huidige verstarring van de
partijen-dictatuur heen-
breekt"
Schertsfiguur
Zeven jaar heeft de oud-burge
meester zich ingehouden. Hij
schreef een aantal publica
ties. Zijn memoires over zijn
ervaringen voor en tijdens de
oorlogsjaren, die dit jaar uit
komen. En voorts een boek
over zes burgemeesters uit
een lichting "Van magistraat
via manager naar de weg-
werp-burgemeester"
Hij vindt dat de burgemeesters-
functie wordt uitgehold van
daag de dag, omdat men het
niet verkroppen kan dat het
instituut van de benoemde
burgemeester nog steeds be
staat. De burgemeester is te
genwoordig een schertsfi
guur, een man zonder be
voegdheden. Een man, die
geen kans krijgt zijn stempel
op het beleid te drukken.
.,1k behoor tot de oude garde. Ik
zou geen burgemeestersambt
meer ambiëren onder deze
omstandigheden. Zo'n man
wordt op het ogenblik vrij-
snel verlaagd tot een mario
net".
Toch is Van Rappard geen te
genstander van de gekozen
burgemeester. „De selectie
van Jan Modaal is zuiverder
dan de selectie van de ano
nieme machten, die de partij
lijsten samenstellen"
Heer van stand
Bij het afscheid wandelden we
nog even door de tuin, waar
de bijenkasten staan. Van
Rappard is veertig jaar voor
zitter geweest van de Federa
tie van Bijenhoudersvereni
gingen en de Vereniging ter
Bevordering van Bijenteelt.
Een heer van stand in de poli
tiek. Dat moet wel botsen.
Ridder Van Rappard wil van
geen wijken weten, maar hij
constateert met zachte stem,
dat eigenlijk voor zijn soort
mensen geen ruimte meer
wordt gejaten. „In Rusland
stoppen ze ze in een kamp.
Hier hebben ze er andere me
thoden voor".
Eens heeft Van Rappard ge
zegd: „Ik behoor tot de men
sen, die op het veld van eer
plegen te sterven.
het amfitheater omgeven
hebben. Van de arena zelf
heeft men overeen lengte van
vijftig meter sporen gevon
den. En dan is er die kel
der, ginder in de put.
Een Nijmegenaar, die met ons
aan de rand van het gat staat,
merkt op: „We zouden eigen
lijk een fondsje moeten stich
ten om dat gat open te hou
den, het monument zichtbaar
te houden. In Rome zetten ze
om iedere brok steen dat ze
vinden uit de tijd van de kei
zers, een hek. Hier gooien ze
de boel gewoon weer dicht."
Dat zichtbaar houden spreekt
ook Bloemers en Greving
sterk aan. Maar ze hebben er
mee leren leven dat het resul
taat van hun werk niet meer is
dan de registratie dat er op die
en deze plek iets geweest is.
Men houdt slechts wat scher
ven en munten over. Maar
daar kun je als archeoloog
ook zeer mee in je sas zijn.
Bloemers. „Dat is heel lollig: uit
de vulling van die ingestorte
kelder haalden we zo al een
stel munten uit het midden
van de tweede eeuw te voor
schijn. Er is er een bij. die al
leen na 180 voorkomt. Dat
duidt er op dat het theater
langer in gebruik geweest is
dan er hier Romeinen waren.
Hel heeft dus een functie voor
de stad gehad, ook al lag het
er tamelijk ver buiten."
„Dat was een grote verras
sing."
Maar, zegt Bloemers. zichzelf
afremmend: „We moeten met
dit amfitheater in Nijmegen
natuurlijk niet gaan proberen
de Italianen concurrentie aan
te doen, ook al zijn wc er zelf
helemaal hotcldebotel van.
Laten we maar weer verde r
gaan graven. Al zou je wensen
om op adem te kunnen ko-
Ér f i
Klaas Greving in het gat: "Zie je die sparen
